Ni REYNALDO E. ANDRES
ADU ti pakausaran ti mula a kumpitis (Leucaena leucocephala), am-ammo pay a Santa Elena ken river tamarind, manipud iti kayona agingga iti bulong ken bungana. Malaksid a maar-aramat daytoy a pangsalbar kadagiti makalkalbo a kabambantayan, nalagda pay daytoy a kayo nga adigi dagiti alad ken kalapaw, ken material iti panagaramid iti muebles.
Kadagiti agtartaken iti dingo, napintas a pagpakan iti manok, baboy, kalding, nuang ken baka dagiti bulongna ta namsek daytoy kadagiti sustansia nga umarngi kadagiti adda kadagiti daddduma a legumbre.
Kadagiti agar-aramid iti komersial a pagpakan iti ayup, us-usarenda ti nabilag a bulong ti kumpitis ken ti nagiling a bukelna a ramen dagiti concentrate feeds.
Mabalin pay a kanen ti tao ti bulong ti kumpitis ken ti naganus a bukelna. Ukisam laeng, mabalinmon a kanen dagiti naganus a bukel. Naimas pay a kape ti nakirog ken nagiling a bukelna.
Dagiti Ramenna a Sustansia
Segun kadagiti naisayangkat a panagadal, addaan ti tunggal 100 a gramo a presko a bulong ti kumpitis kadagiti sumaganad a sustansia a para kadagiti ayup: 85 a calories,15.4 a gramo a carbohydrates, 12 a gramo a protina. 6.5 a gramo a lana (fat), 3 a gramo nga iron, 100 a miligramo (mg) a phosphorus, 1.5 mg a calcium, ken naruay a dagup ti potassium, carotene, riboflavin, ken Bitamina A, B1 ken C.
Gapu kadagitoy a ramenna a sustansia, nasamay ti bulong ti kumpitis a pangsupusop ken sulnit a taraon dagiti ayup iti panawen ti kalgaw a kakiddit ti agtubo a ruot kadagiti pagtatalonan ken bangkag.
Kas iti garami, nasamay met ti bulong ti kumpitis nga alep-ep iti mula a bawang, lasona ken dagiti natnateng. Napintas pay daytoy a laok iti pagrupsaen a compost ta nabaknang daytoy iti nitroheno.
Ti met bungana, addaan ti tunggal 100 a gramo kadagitoy sumaganad a sustansia: 5.7 a gramo a protina, 0.3 a gramo a lana, 53 mg a phosphorus, 180 mg a calcium, ken dagiti nadakamat a kaadu ti calories, carbohydrates, iron, ken dagiti bitamina nga adda iti bulongna.
Panagmula
Napardas a dumakkel ken agbaludbod ti kumpitis. Awan ti pilpilien daytoy a lugar a pagbiagan ta naandur iti amin a klase ti klima. Daytoy ti gapuna a napintas a maimula uray kadagiti turod ken kabambantayan a manmano a makaraman iti tudo.
Iti kada ektaria a turod a namulaan iti kumpitis nga addaan iti 50,000 a puon, makaapit iti agarup 20 a tonelada a bulong iti kada tallo a bulan. Makaanayen daytoy a kaadu a suplayan ti 100 a baka, baboy, manok, ken kalding iti unos ti makatawen. No saan, usaren dagitoy a presko a ganagan (green manure) a para kadagiti mula a pagay, mais, ken nateng. No adda sobrana, ilaok iti pagrupsaen a bulbulong nga aramiden nga organiko a ganagan.
Saan unay a dakkel a kayo ti kumpitis no idilig iti narra, kaimito, mangga, ken dadduma a kayo iti bakir. Nupay kasta, al-alisto a dumakkel ti kumpitis no idilig kadagiti nadakamat a kayo.
Dadduma Pay a Pakausaranna
Pagpurga. Daytoy ti maysa kadagiti adu pakausaran ti kumpitis gapu kadagiti ramenna a pangpaksiat iti ariet ti ayup. Iti Ingles, maawagan dagitoy a ramen iti anthelmintic properties. Napaneknekan kadagiti naisayangkat a panagadal nga in-inut a mapaksiat dagiti ariet ti ayup no inaldaw a pakanen ida iti bulong ken bukel ti kumpitis.
No ariet ti tao ti purgaen, usaren dagiti naganus a bulongna ta nalukneng a ngalngalen wenno aramiden nga ensalada. Ket gapu kadagiti naruay a ramenna nga antioxidant, nasamay pay daytoy a mangibaba iti risgo iti sakit a kanser.
Pagpaimas iti turog. Kadagiti adda sakitna nga insomnia, wenno daytay saan unay a makaturturog, nasamay ti bulong ti kumpitis nga agas. Kadagiti addaan iti kastoy a sakit, kadawyan a gapu daytoy iti saan a makatalna a panunot a gapu iti pakaburiboran ti utek ken rikna ti tao. Mabalin pay a gapu iti medikal a kondision ti maseknan a mangitunda iti saan a nasalun-at a wagas ti pannaturogna.
Ngem mabalin a malabanan daytoy a kasasaadna no inaldaw a mangan iti bulong ti kumpitis.
Agas ti dismenoria. Kadagiti babbai, ti dismenoria ti maysa kadagiti kagurada no dumteng ti binulan a panagregrada. Kuna dagiti nakapadasen a nasamay ti bulong ti kumpitis nga agas ti dismenoria gapu iti ramenna a manglaban iti marikna nga ut-ot. Iti Ingles, managan daytoy iti analgesic properties.
Makatulong ti inaldaw a pannangan iti bulong ti kumpitis tapno sumardeng ti binulan a parikut nga itden ti dismenoria ken makatulong daytoy tapno agsubli ti normal a siklo ti panagregla.
Pagpalamuyot iti kudil. Saanen a nasken a gumatangkayo kadagiti komersial a pagsapsapo iti kudil no kayatyo a lumamuyot ken luminis ti kudilyo. Umdasen ti inaldaw a panaglidlid iti nagelgel a bulong ti kumpitis.
Ken saanna laeng a papintasen ti kudil, kabaelan pay ti bulong ti kumpitis nga agasan ti kamuro (kamanaw) ken ania man a bubudo ti kudil a yeg ti impeksion. No inaldaw a daytoy ti ilidlid iti rupa, ikkatenna dagiti piglat a gapuanan ti kamuro ken isublina ti sigud a kinalinis ti rupa.
Kinapudnona, ti tubbog ti bulong ti kumpitis ti kangrunaan a ramen dagiti pagsapsapo (losion) nga us-usaren dagiti taga-Thailand iti naidumduma ken am-ammo iti sapasap a lubong a wagas ti panagmasahe a managan iti Thai Massage
Dagitoy a ramen nga adda iti tubbog ti kumpitis ti mangpaannayas iti panagtaray ti dara kadagiti urat. --O
(Naipablaak iti Bannawag, Mayo 27, 2019 a bilang.)
