Mabalin nga uming-ingpis ti yelo iti baybay kadagiti igid ti baybay iti rehion ti Artika (Arctic) a mamindua ti kapartakna no ibatay iti immuna a pattapatta, segun iti baro a panagadal. Gapu iti daytoy, kuna dagiti sientista a nakaddadanag ti ibungana iti panagbaliw ti klima (climate change).
Kinuna dagiti agsuksukisok nga indauluan dagiti sientista manipud iti University College London (UCL) ti Britania nga uming-ingpis ti yelo iti Artika iti 70 agingg iti 100 porsiento a naparpartak ngem iti sigud a napattapatta a kapartakna.
Naisayangkat daytoy baro a panagamiris babaen ti panagusar ti grupo kadagiti nabarbaro a mapa ti kapuskol ti yelo a natakuatan nga agtultuloy ti yiingpisna bayat ti panagbara ti lubong.
Kuna ni Julienne Stroeve, propesor iti UCL ken maysa kadagiti autor iti panagadal a naipablaak iti The Cryosphere journal, a mamatida a dagiti baro a kalkulasionda, dakkel nga addang a mangidur-as iti tay-ak ti nasisierto a panangbasa kadagiti rekord manipud kadagiti satellite.
TURISMO: Intayon Idiay Ayuyang Garden iti Pila, Siudad ti Laoag!
Mangnamnama ni Stroeve a mausar ti resulta ti panagamirisda tapno ad-adda met a maarisit ti kabaelan dagiti ramit iti klima a mangsirmata iti nabaybayag nga epekto ti panagbaliw ti klima iti Artika.
Kuna ni Stroeve a no idilig iti ibabara dagiti dadduma a paset ti lubong, bumarbara iti mamitlo a daras ti rehion a yan dagiti minilion a kilometro kuadrado a yelo a makatulong unay iti panagtalinaed ti kinalamiis ti planeta.
Sakbayna, natantia ti kapuskol ti yelo iti baybay babaen ti panangrukod iti katayag ti yelo iti rabaw ti danum. Ngem saan a nalawag daytoy a rukod gapu iti pannakarunaw ti niebe (snow) a mangbagbagkat iti yelo.
Binaliwan ngarud dagiti sientista ti panagrukodda babaen ti panagusarda iti baro a mapa.
Kuna ni Robbie Mallett, estudiante iti PhD a nangidaulo iti panagadal, a naibasar dagiti immuna a kalkulasion iti kinapuskol ti yelo iti baybay iti mapa ti niebe a napabaro 20 a tawenen ti napalabas.
Iti ngarud kalkulasion iti daytoy uming-ingpis a niebe iti umuna a gundaway, naduktalanda nga uming-ingpis met ti yelo iti baybay a naparpartak ngem iti ninamnamada.
Nagusar dagiti agsuksukisok iti European Space Agency satellite tapno maorasan no kasano ti kabayag dagiti radar waves nga agballatek manipud iti yelo, tapno makuentada ti kangato daytoy iti rabaw ti danum sa idasigda iti pakabuklan a kinapuskol ti yelo.
Inyabel ti grupo ti UCL daytoy a tantia iti baro a ramit a para iti niebe a napataudda iti pannakitinnulongda iti Colorado State University iti Estados Unidos.
Kalkularen daytoy ti kauneg ken kapuskol ti niebe babaen ti panagusar kadagiti dadduma a rukod a kas iti temperatura ti angin, panagreggaay ti niebe ken panaggaraw ti yelo, tapno mairekord no kasano kaadu ti niebe a maurnong iti yelo iti baybay bayat ti pannaggarawna iti Taaw Artiko (Arctic Ocean).
Dagitoy napagtipon a resulta ti mangtulong kadagiti sientista a mangrukod iti pakabuklan a kapartak ti yiingpis ti yelo, kasta met ti kapartakna nga umingpis iti tinawen.
Kuna ni Mallett a napateg ti kapuskol ti yelo iti baybay iti rehion gapu ta sensitibo daytoy a pagilasinan iti kinasalun-at ti Artika.
Ti napuspuskol a yelo, agtignay a kas pannalaknib nga abbong a manglapped iti taaw a mangpabara iti law-ang (atmospera) iti tiempo ti lamiis (winter), ken kabal wenno salaknib ti taaw manipud kadagiti raya ti init iti tiempo ti kalgaw (summer).
Innayon ni Mallett a ti naing-ingpis a yelo, posible a dina maanduran ti pannakatunawna bayat ti kalgaw iti Artika.
Daytoy a panagadal ti UCL ket nayon ti report ti Arctic Monitoring and Assessment Programme itay napan a bulan a nangiballaag iti dumakdakkel a risgo a ti yelo iti baybay iti rehion, maminpinsan a matunaw iti kalgaw (summer), sa mabukel manen iti tiempo ti lamiis (winter).
Daytoy yiingpis ti yelo, ibungbungana met ti panangsirsirig dagiti nadumaduma a pagilian kadagiti di pay nasagid a rekursos iti polar north ken iti posibilidad ti pannakaparnuay dagiti baro a dalan dagiti bapor.
Itay napan a bulan, inkari dagiti pagilian iti Artika ken ti Estados Unidos ken ti Russia a sarangtenda ti panagbaliw ti klima ken pagtalinaedenda ti kappia iti rehion.
(Damag manipud iti Manila Bulletin.)
