Sarita ni ARIEL SOTELO TABAG

i.

TUNGGAL mangngegko ti “Ang Huling El Bimbo” ti Eraserheads, malagipko ni Ely— saan a ti bokalista ti nasao a banda no di ket ti nasinged a gayyemko a ni Alejandro Molina, Jr..

Ket no malagipko isuna, daksanggasat ta mangrugi dayta a lagip iti panangipanda kenkuana iti maysa a mental institution. Agsapa daydi ti Agosto 16, 2008 a kaaldawan met ti maikatallopulo a panagkasangayko.

Daytoy met ti agsapa ti maikatlo nga aldaw ken rabii a panagkatkatawa, panagririaw ken panagkantakantana sipud insangpetda manipud idiay Manila a nagtarusanna idi naggapu idiay Italia.

Kuna ni Angkel Andro a papang ni Ely a naudi a limmugan iti van a nangilugananda iti gayyemko, a saan met ketdi nga idiay Mandaluyong ti pangipananda iti daytoy. Ipanda— isuda ken dagiti diak nailasin a lallaki a nalabit kakabagianda manipud iti sabali nga ili— iti maysa a lugar a natalinaay, nalangto ti aglawlaw, presko ti angin, nasayaat dagiti tattao, saan nga aglanglanga a disso a para kadagiti adda baltikna, disso a manamnama a mangagas ken ni Ely.

Sinirsiraratko ti van a kas iti daytay panangsirsirarat iti ulep nga in-inut nga agsukog iti no ania a banag. Naidumduma daytoy kadagiti immunan a panagpakada ni Ely ta kasla ketdin tinantannawagak ti maysa a lungon a maipisoken iti innem a kadapan ti kaunegna nga abut.

Idi diakon makita ti van, nabayag a minatmatmatak ti dos grados a sementado a balayda nga iti daydi a kanito, nakaul-ulimek a kunam la no maysa a simbaan a nabayagen a di masuksuknalan. Kasla saan nga isu ti dati a balay a nagay-ay-ayamanmi idi ubbingkami— dakami kada Ely ken Mary Grace a maysa pay a kasingedan a pagayammi.

Diak malagip ti eksakto a detalye ti panangrugi ti panagsisinningedmi a tallo. Nakaaawat kadakami ken Ely ta lima laeng a balay ti nagbaetanmi idinto a tagasabali a zone ti bariomi ni Mary Grace. Idi addan nakemko nga am-amirisek daytoy, nalabit gapu kadagiti gamigam da Ely a naawis ti imatang ni Mary Grace nga umay dumayo a makiay-ayam kadakami. Adda pagtokaranda a ponograpo, sa idi dandanin madadael daytoy, isuda ti maikadua a naaddaan iti Betamax iti bariomi. Nalabit, masdaaw ni Mary Grace a no apay nga idinto nga agpada nga adda iti abrod dagiti innada ken Ely, awananda kadagiti alikamen a kas iti adda kada Ely. Siempre, narigat a maawatan ti ubing nga aginnemna laeng ti nagsupadian ti Italia ken Hong Kong— ni mamang ni Ely ti adda’t Italia, ti mamang ni Mary Grace ti adda’t Hong Kong. Kas kaniak, bugbugtong nga inanak ni Mary Grace.

Mabalin a dayta met laeng ti nakaawis kaniak. Ti debateria a transistor radio laeng ti makuna nga aplayansmi. Ngem saan met a nairanta a paglinglingayan ti ubing a kas kaniak ta manipud iti alas dies iti bigat a pagunien ni nanang, drama nga Ilokano daytan nga umatiperper agingga iti alas kuatro iti malem.

Isu a no kastan nga agpalpakamin iti leppas ti pangngaldaw, agtartarayakon a mapan idiay ayan da Ely ta kalpasan a makapagpatokarda iti “Say Say Say” da Paul McCartney ken Michael Jackson, “Like a Virgin” ni Madonna, “Wake Me Up Before You Go Go” ti Wham!, “I Just Called To Say I Love You” ni Stevie Wonder, ken dadduma pay, agaayamkami iti siatong, chinese garter, kingking, ken pinnaltogan.

Lalo la ket ngaruden idi maaddaanda iti Betamax. Gapu ta gayyemnak, malaksid a makalibreak iti binting a pagbayad ta agbayad dagiti agbuya, agyanak pay iti sango— iti abayna, a para iggem iti remote control ken para isubo iti bala iti Betamax.

Nakapatpatak man iti panunotko daydi panagbuyami iti “Police Academy” a bigbigat. Nagkakatawakami a tallo iti eksena a dua wenno tallo nga estudiante iti kinapolis a gapu iti diak malagipen a kinamalas a napagtengda, lamolamoda a takkab laeng ti pagbasuraan ti pinangtakkabda iti bagida. Nagkamangda iti maysa a nasipnget a kuarto. Ngem idi nagsilaw, adda gayam nagarbo a pasken iti nasao a siled wenno nalawa a salonan ket natokar ti “El Bimbo.”

Kalpasan ti nasao a pelikula, nagaawiden dagiti padami nga ubbing. Ngem pinagbatinakami— dakami ken Mary Grace— ni Ely.

Dita ti nangrugian dagiti El Bimbo sessions-mi. No kasta a dakdakami, pagsublatanmi ken Ely a kapareha ni Mary Grace.

Wenno no saan, aggigiddankami a tallo. Agiinniggemkami iti ima. Agiinnaproskami iti takiag. Agtatayyekkami. Agkakatawakami.

Ti adatna, ‘tay kunada nga agpada a kanigid ti saka ni Mary Grace. Diskompasado nga agsala. Pagangayanna, dakami met laeng ken Ely ti agsalsala ket buybuyaennakami ni Mary Grace.

Siak met no kua ti agdiskompasado ta tumartarabangak ketdin nga agsala iti sango ni Mary Grace. Ayna, ta magustuak ngamin a palpaludipan dagiti napudaw a ngipenna ken babassit a kallidna no kasta nga umisem a mangbuybuya kadakami.

Iti naminsan, bayat ti panagin-inana ni Mary Grace, nagtulagkami ken Ely a tuladenmi ti eksena iti “Police Academy.” Ket napankami iti kosinada, naglabuskami sa nangalakami iti saggaysakami a planggana a pinangtakkubmi iti sangomi. Sa agkatkatawakami a nagsalsala iti El Bimbo bayat ti panagturongmi iti salas nga ayan ni Mary Grace.

“Alla, nagbabastoskayo!” kinuna ni Mary Grace a nagbirbiragsot a pimmanaw.

Nailabegak idinto nga agkatkatawa laeng ni Ely bayat ti panagsublimi iti kosinada tapno agbadokami. Ngem idi naidissomin dagiti planggana, minatmatan ni Ely ti pakabuklak ket kinunana: “Inta agbalaybalay.” Sa ginuyodnak nga impan iti maysa a kuarto a pagipempempenan ni papangna iti apitda nga irik a kadagidi a tiempo, awan nagyanna gapu ta mabalin a nailakodan ken panaggigipi pay laeng dagiti raep.

“Siak ti nanang, sika ti tatang,” kinuna ni Ely ket diak lattan napupuotan a nakaiddakamin iti maysa a nayaplag a kostal. Rimmabaw ni Ely ket natugtugkik ti pus-ongko. Idi maibatog ti ngiwatna iti ngiwatko, naangotko ti sindana a delata a laki ket kellaat a bimmaringkuasak. Makabakbakuarennak a nagbado. Ken sumsumgarak. Igay-atkon ti agawid idi siaalisto ni Ely a nangbiag iti Betamax. Nairayoak met laeng a nagbuya idi nagparang iti monitor ti paboritomi a “He-Man and the Masters of the Universe.”

ii.

NALABIT, gapu iti kaawan ni mamang ni Ely ken puro lallaki met dagiti uppat a kakaenna, nga idi agangay, nagsasarunoda met a nangsurot ken ni mamangda idiay Italia, awan ti makuna a natartaripato a masetas iti arubayanda. Sagpaminsan la nga adda itugkelda a santan, wenno yellow tops wenno rosas. Napagbalin ketdi a sementado a pader ti dati a pannakaaladda a kayanga a nangbeddeng iti solarda ken iti agtallo gasut a metro kuadrado nga alog iti laudenda a kamangan ti danum dagiti kinelleng iti abagatanda. Gapu ta bassit no di man masansan a maappelan ti imbornal iti laud, mabumbunnong ti danum iti dayta nga alog ket nagtubtubuan ti balangeg. Idi ubingak pay a masansan nga ibaonnak ni nanang a mapan agala iti balangeg a bugbogenmi a pagpakanmi iti baboy, masansan a kaptennak ti alimatek. Ngem no kasta a saan a maal-alaan dagiti balangeg, maidarnap met ti sabongda nga ubi. Ti adatna laeng, imbes a maray-awak a gagangay koma a maabbukay no makakitaak iti sabong, malidayanak ketdi, nalabit, gapu ta maipalagip no kua kaniak nga ubi ti abbong ti altar ken sanktuario ti simbaan no kasta a panawen ti Kuaresma.

Daytoy kinaasidegko iti Simbaan, maigapu met laeng ken ni Ely. Lay minister ngamin ni papangna ket masansan a mapanda makimisa. Agingga a nagsaksakristan metten ni Ely. Idi addakamin iti maikapat a grado iti elementaria, inawisnak ni Ely nga agsakristan met.

Inungtannak ni nanang idi damo nga ipakadak ti panagsakristanko. Kunana nga adu ti obrami idiay bangkag— sibugan ken dalusanmi ti mulami a sandia.

“Koma no adda kakabsatmo a patudonem,” kinunana pay.

Sisiakto met ti inyanakyo, isungbatko koma ngem nagbabawiak. Nalagipko ketdi ti masansan nga istoria ni nanang a gistayan kano natay a nangyanak kaniak. Isu a nagpa-ligate a dagus ta mabutengen nga aganak pay.

Ngem kinuna ni tatang: “Inka lattan. Dakaminton ken nanangmo ti agdalus.”

Nalabit, ti kinakirang ti panagbiag dagiti dadakkelko ti gapu iti kinaestrikto ni nanang kaniak. Makitaltalonda laeng. Agpada pay nga elementaria laeng ti naturposda. Isu nga uray Domingo, agtrabahoda iti taltalon wenno iti bangbangkag. No saan a tiempo ti talon ken bangkag, adda dita a mapan agala iti bilidan ken ananat a lagaenna nga ikamen nga ilakona. Mapan met agala ni tatang iti sabong ti tanubong nga aramidenda a sagad a buyboy nga ilako met laeng ni nanang— wenno ilakomi, a, ta masansan met nga itugotnak nga aglakolako. No dadduma, umawat ni nanang iti labaanna, idinto a ni tatang, pasaray mapan agallawagi.

“Adu ket ti pangisungsonganna kenka dayta a Jun-jun, a.” Ni Ely ti kayat a sawen ni nanang; Jun-jun ti birngas ni Ely malaksid kadakami ken Mary Grace. “Makisabayka met ket no de-abrod dagita. Uray dida agtrabaho iti no mano a tawen, adda latta kanenda.”

“Bay-am latta kadin ‘ta ubing,” insengngat manen ni tatang.

Daydi met la ketdin ti panangsumaria ni nanang ti panagsakristanko ta iti panaglabas ti panawen, agingga ita a maysaakon a regular a pianista iti simbaan, nasursuro metten ni nanang ti makimisa. Ni tatang, manayonanna met sagpaminsan iti misa iti Domingo ti pannakimisana a tunggal makipamumpon laeng.

Ti adatna, ni Ely ti nangawis kaniak a nagsakristan ngem isu met ti nauma iti simbaan. Basta iti maysa nga aldaw idi addakamin iti maudi a tukad ti hayskul, insardengna lattan ti mapan agsakristan. Ken ti mapan iti simbaan.

Iti naminsan a panagbakasionna iti sembreak idi addakamin iti maikadua a tukad ti kolehio, naistoriana a pinanggep gayam nga aradasen ti padi iti naminsan a yuumianna iti kombento. Inkuduagna kano ti padi sa nagtartaray a nagawid.

“Parparbangon, g’yem, a nagawidak nga agsangsangit. Inkarik iti bagik a diakon tumammidaw iti simbaan. Sairoda dagita a papadi,” kinunana a nangemkemkem ket kinugtaranna pay ti puon ti mangga iti likud ti balayda nga ayanmi a mangsangsango iti naglalaok a  gin, sprite ken kalamansi.

Linaglagipko no adda gundaway nga addaan ‘malisia’ ti panagkitkita kaniak ti dati a padimi. Ngem awan met ti malagipko. Sabagay, no langa koma ti pagsasaritaan, singkuenta porsientoak laeng iti langa ni Ely. No koma pelikula, isu ni Vic Sotto, siak ni Richie D’Horsie.

Ket kinunak: “Saan met a daydiay laeng ti padi ti simbaan.”

Nakagkagteng la ket ngarud iti no ania a teorteoria iti pilosopia kada teolohia ti patanganmi— wenno nasaysayaat sa pay ketdi nga ibaga a “Monologo ni Ely Maipanggep iti Kasasaad ti Simbaan Katoliko iti Lubong ken iti Pannakasalbar ti Kararua Dagiti Tattao.”

iii.

GAPU iti pettat a panangipanawda ken ni Ely, amangan kunak no adda mangserrek iti balayda. Nupay nakaserra ti ridaw, nakalukat dagiti dialusi a tawa ket nalawag a makita ti nawara nga uneg ken manmano ti nagyanna nga alikamen a balay. Ti dati a nagsaadan ti salas, dita a naipatakder ti naipasadia a kuarto a kasla pagbaludan— kakasla gurong ti sanga ti mahogany ti  pannakarehasna. Dita ti nagyanan ni Ely iti tallo nga aldaw.

Iti daydi nagyanan ti Betamax, adda bassit a lamesita a natuang a kadua ti natuang ken saan a natuang a kayo a tugaw. Iti ngatuen daytoy a diding a dati a nakaisab-itan ti ladawanda a sangapamilia, nalasinko nga adda sadiay ti diploma ni Ely idi nagturposkami iti hayskul— naukkoran iti sumagmamano a medalia. Siniraratko ti naka-Old English Text nga Alejandro Molina, Jr. a pudno a nagan ni Ely.

Ni Mary Grace ti nangbuniag kenkuana iti Ely sumagmamano a bulan kalpasan ti panangrugi ti klasemi idi addakami iti Fourth Year, a mangrugrugin nga aglatak— iti awaymi— ti banda nga Eraserheads. Kalkalpas ti pangngaldaw idi ket addakami iti sirok ti lugo iti dayaen ti eskuelami. Nakaiggem ni Mary Grace iti songhits ket kalpasan a napakantana ni Ely iti “Ligaya,” insaplitna ti songhits iti luppo ti gayyemmi ket kinunana: “Naglaingka a talaga, Ely!”

“Wow, Ely,” kinunak nga impasaruno. “Sabagay, Alejandro. Ale. Kaaw-aweng ti Ely.”

“From now on, you are Ely,” kinuna ni Mary Grace nga umis-isem latta a mangkitkita ken ni Alejandro. Kasla awan met ti aniamanna ken ni Alejandro a mangplak-plucking iti gitarrana a mangkidkidday ken mangdamdamag kaniak no “ayos” met laeng ti panagkantana.

“Ket siak?” kinunak ketdi a nangtugkik iti kilikili ni Mary Grace. Apagapaman a nagkintayegak idi adda nalukneng a nagam-udan dagiti nakakukot a pattungan, pasiraw-it ken kikitko.

“Sika met ni Lemon,” kinuna ni Mary Grace.

“Lemon? Ania daydiay, kalamansi?” kinunak.

“Tungngang!” kinuna ni Mary Grace. “Dayta ti palayaw ni Raymund Marasigan. Saan a sika ni Marcus wenno Buddy ta ad-adda a ni Lemon ti back-up vocals ni Ely.”

Back-up. Inulitko dayta iti nakemko. Sa kinunak: “Lemon? Di pay la ngarud John Lemon tapno asideg iti naganko a Juanito ken iti John Lennon nga idol ni Ely Buendia.”

Nagkatawa da Ely ken Mary Grace. “Madi, a,” kinuna ni Mary Grace. “Lemon lattan. Uray ta kadatayo met laeng.”

“Ala, Lemon no Lemon,” kinunak. “Basta imbagam, ayos na ayos kaniak. Uray pay ketdin sua wenno kullokullo.”

Nagkatawa manen da Ely ken Mary Grace.

“Sika ngarud met ni Marcus Adoro,” kinuna ni Ely ken ni Mary Grace. “Ta ngamin, long hair-ka. Ken kalanglangam ni Marcus Adoro!” Sa imlek iti uray la ni Ely.

Pinagkakanayon ni Mary Grace nga insagsag ti songhits iti luppo ni Ely.

Nagusgustuak ketdi ti birngasko a Lemon ta ni Mary Grace ti nangibuniag. Sa panagriknak, ad-addan a karamanak iti grupomi a tallo. Ta no ar-arigen, ad-adda met a da Ely ken Mary Grace ti agkasignalan, no radio koma. Agpadada nga FM, idinto ta AM-ak. Isuda ti consistent nga agsinsinnublat iti umuna ken maikadua a puesto iti klasemi.

Siak?

Naminsan laeng a nakagam-udak iti Top Ten. Isu a saan laeng a langa ti singkuenta porsiento ti pangitarayan ni Ely kaniak. Agarup iti amin nga aspekto ti biag— kinasirib, talento ken kasasaad iti biag.

Masansan a da Ely ken Mary Grace ti agkapareha kadagiti dance number-mi uray no medio diskompasado latta ti panagsala ni Mary Grace.

Isuda ti bida a babai ken bida a lalaki kadagiti drama skit iti eskuelaan idinto a siak ti para isimpa kadagiti props.

Isuda ti nagsalisal iti Student Government idinto ta siak ti campaign manager-da a dua.

Isuda ti masansan a maibaon kadagiti pasalip iti ruar ti pagadalan idinto a pakaidayawakon ti mabaon nga agpunas iti blackboard.

Malaksid iti leksion iti eskuela a masansan a pagsarsaritaanda ken Mary Grace a pakidengdenggak latta met, ti musika ti maysa a namagtitipkel kadakami. Kalpasan a nadadael ti ponograpo da Ely, gimmatang ni papangna iti radio cassette ken pinulpullo a cassette tape. Dita a naam-ammomi dagiti musikero a kas iti Beatles, Elvis Presley, Depeche Mode, Duran Duran, Spandau Ballet, Bee Gees, Eagles, The Dawn, Juan dela Cruz Band, Freddie Aguilar, Sampaguita ken dadduma pay.

Ti inaunaan da Ely, ni Manong Kabong, ti nangsursuro ken ni Ely nga aggitara. Isu nga addakami pay laeng iti Grade Five, ammon ni Ely ti aggitara. Apounay a panagrimrimat dagiti mata ni Mary Grace no kasta a matmatanna nga aggitarra ken agkanta ni Ely.

Addakami metten iti maikatlo a tukad iti hayskul idi rugiak ti agkurekurengreng. Nagsursuruak ti “Nagimaskan, Mayyang,” “Singsing ni Ayat,” ken “Lord, Here I Am.”

Idi agkolehio iti Manila ni Ely, imbatina kaniak ti gitarrana. Sinalimetmetak daytoy agingga a simmuko iti panawen— limmukay dagiti pagiputipotan iti kuerdas, nagnganga dagiti nagsasaipan ti bagina. Nupay kasta, adda daytoy a nakasab-it iti siledko— iti sakaanan ti katrek.

iv.

IDI nagkolehiokamin— da Ely ken Mary Grace idiay Manila idinto nga iti CSU iti Gonzaga a kabangibang laeng nga ilimi met kaniak— isu metten ti pannakaamirisko iti kinailet ti lubongko. Wenno kinasimple ket ngata, ta nupay gagangay a nakagayyemkami met iti sabali bayat ti panagdakkelmi, kasla nakabukelkami iti lubong a bukodmi laeng a tallo.

Napampanunotko daytoy no kasta nga aggitgitarraak iti likud ti balaymi a medio bakras ti turod. Numona ta pagaayatko a gitaraen ti “Minsan” ti Eraserheads:

Ngunit ngayon, kay bilis maglaho ng kahapon, sana’y huwag kalimutan ang ating mga pinagsamahan.

At kung sakaling gipitin ay laging iisipin na minsan tayo ay naging tunay na magkaibigan…

Iti abagatan a sakaanan daytoy a turod, adda kinelleng a maminsan laeng a matalon iti makatawen. Masansan a sadiay ti ayanmi a tallo. No tiempo ti panagdakkel dagiti pagay, addakami kadagiti bakras dagiti turod nga agbirbirok iti bayyabas wenno lawwalawwa. No kasta metten a maanian daytoy, a gagangay nga iti Pebrero, ditakami met nga agkikinnamatan, agpatayab iti ullaw, aglilinnagtuan, agsisinnikepan. Iti rabii a naslag ‘diay bulan, mangitugot ni Mary Grace iti tugtugpa ket yaplagmi iti nabara a kinelleng ket bilangenmi dagiti bituen ken aglulumbakami a mangsiglot iti gayadan ti tisertmi no kasta nga adda layap.

Ni Mary Grace no kua ti umuna a sapulenda kadakami. Ni lilangna ti agpukkaw iti bandana iti abagatan a laud. Ta nagab-abrod la ket ngarud ti inana. Saan met ketdi a kas kadakami nga awan ti dagada. Kinapudnona, medio nalawa met. Ngem karaman ni tatangna kadagiti mannalon a masulit a tumapog iti talon. Nalabit naalana dayta nga ugali iti panagbasbasana met iti Manila— isu ti naalana, a, ta saan met piman a nakaturpos iti kolehio.

Diak unay mailangaan ti nanang ni Mary Grace. Ta manmano nga agbakasion. No agbakasion man, malaksid a di rumrummuar, apagbiit pay. Nangruna la ket ngaruden idi nagkolehion ni Mary Grace, saanko unayen a makitkita ditoy lugarmi ta agdiretso metten iti pagnaedan ni Mary Grace idiay Manila. Nangrugi ti kasta idi apagturposmi iti hayskul. Ta kabigatan laeng ti panagturposmi, nagpa-Manila metten ni Mary Grace. No apay, naammuanmi ken Ely a sumagmamano nga aldaw sakbay ti panagturposmi iti hayskul, naammuan ni Mary Grace a kamalala ni tatangna ti inang ti maysa kadagiti kaklaseanmi. Kinapudnona, adda sayangguseng iti lugarmi a kabsat ni Mary Grace iti ama ti maysa kadagiti kabsat ti kaklaseanmi. Ad-adda ket ngata manen ti gura ni Mary Grace iti amana no indanonmi daytoy kenkuana— nga adda kabsatna iti ruar.

No kastan nga awagan ni lilang ni Mary Grace, pamrayanmi metten ti agawid ken Ely— no dadduma, agderetsokami iti balaymi ket umianen ni Ely; no dadduma met, siak ti umian idiay balayda. Ta addakami pay laeng iti elementaria ken hayskul, in-inuten ti panagpanaw dagiti kakaenna. No saan nga agderetso idiay Italia daydiay agpanaw a kabsat ni Ely, agyan iti Manila nga agbasa. Isu a no ar-arigen, bayat ti panagkakaduami, ad-adda a da laeng Ely ken papangna ti nagkabkabbalay.

Sangkasao ni Ely a dina kayat a panawan ni papangna. Kunana a no bilang lumakay man ken isublin ni papangna ti angesna ken ni Apo Dios, isu laengen ti agtawid iti balay ken solarda, ken sumagmamano ektaria a dagada.

Isu a kasungani ni Mary Grace, ni Ely ti masansan nga agbakasion. Idi addakami iti kolehio, pagammuan la ta adda nga agtoktok iti balaymi uray no adda iti katengngaan ti semestre. Uray idi nagturposkamin ken makumikomen iti isusurotsurotna kadagiti adda bandana, agsangit ti bulan a di makapagbakasion. “Kailiwko ni papang,” kunkunana kadakami kada nanang ken tatang no kasta nga ibaga ni nanang a sayang ti pagpletpletena ta pannaka-Aparri-na met laengen ti Manila.

Nalabit, kunkunak iti bagik, a di  ammo ni Ely ti maipalpalapayag iti lugarmi a masansan idiay Aparri ni papangna, ket adda kakibkibin daytoy a padana a lalaki! Kayatko koma nga ibaga dayta kenkuana ngem amangan no kaguranak met. Sa maysa, diak met ania a patien dayta a damag. Sabong ti dila, kunkunak, ta mabalin a pagtripanda laeng ni Angkel Andro ta dida met maawis iti inninuman kada salaan.

Nagbaliw ketdi ti panirigan ni Ely maipanggep iti ipapan iti Italia a diak napakadaan. Mapanen a lima a tawenko kas maestro ken rimmuaren ti umuna nga album ti banda a nakikappenganna kalpasan ti mano a tawenna a “panag-banda rito, banda roon-na,” nagbakasion. Rambakanmi kano ti balligina kas musiko.

Kasla pudpudno a musiko a talagan ti langlanga ni Ely. Wenno rocker na rocker. Naka-Levi’s 501. Nakadiaket iti leather. Atiddog ti buokna. Adda aritos dagiti lapayagna ken maysa iti agongna. Adda pay nai-tattoo a gayaman iti tengngedna. Isu nga idi agsangokami, kasla isuna ni Axl Rose idinto a siak ni Elton John— ta nakaanteohosak pay met.

Ti la nagturturongan ti saritaanmi, manipud iti musika agingga iti relihion kada ab-abrod. Dinagdagullitna a dina kayat a panawan ni papangna.

Kinatkatawaanna ni Mary Grace a nabiit pay idi a simrek iti Poor Clare Monastery. Katawa a katawa. “Let’s celebrate, Juaning!” inulit-ulitna a kurangna la nga ipukkawna. Wen, Juaning latta ti inyaw-awag ni Ely kaniak. Saan a kas ken ni Mary Grace a Lemon.

Uray kaskasano, naibagak met a naragsakak iti biagko a maestro iti P.E. ken pianista iti simbaan.

Sangakahon sa ketdi a Red Horse ti inibusmi. Ket nabarbartekkami. Insingasing da nanang a makikaidda laengen ni Ely iti siledko. Immannugot met a dagus ni  Ely.

Natiagak iti pannaturogko idi madlawko nga adda agkarkarayam iti pus-ongko. Innalak ti selponko ket pinagsilawko. Dakulap ni Ely!

Idi taliawek, nagsabat ti alintatao dagiti matami. Agar-areng-eng: “Juaning… Juaning…”

Inwalinko ti imana, bimmangonak, nagdardarasak a napan iti kosina ket kurangna laeng nga arub-obek ti amin a linaon ti malabimi. Agpitpitik ti pispisko ken agtatayyek ti lubongko. Nagbakbakuaranak.

Saanakon a nagsubli iti siledko. Nagin-inayadak a napan nagidda iti sakaanan ti idda da tatang ken nanang. Diak malagipen no naalak pay ti turogko iti daydi a rabii. Naglalabbet met ngaminen ti pinampanunotko ken narikriknak. Inyaleng-alengko ti napasamak ket impapanko a matmaturog a nakamulagat ni Ely ket naal-aliwa laeng a nagkarkarawa.

Ngem idi aglawagen a panagsublik iti siledko, awanen ni Ely. Isu metten ti pannakisarita ni nanang kaniak. Kinunana: “Kasla adik metten ni Jun-Jun! Dayta ti naalana iti banda-banda!”

Naammuak iti kamalmanna ken ni papangna a babaen ti van, nasapa a nagpa-Tuguegarao ni Ely. Iti Tuguegarao ti paglugananna iti ag-day trip a Victory a mapan idiay Manila.

Iti panagkitami manen ken Angkel Andro kalpasan ti sumagmamano nga aldaw, impadamagna nga as-asikasuenen ni Ely dagiti papelesna a mapan idiay Italia. Makasangsangiten sa pay ketdi iti dayta nga impadamagna.

Sipud daydi, dayta laengen a panangyawidda ken ni Ely manipud Italia, kalpasan ti sumurok-kumurang a lima a tawen, ti panagkitami. Wenno, isu man laengen iti pannakakitak kenkuana— ta mabalin a dinan maintonaran wenno mailasin ti tao kadagidi a gundaway; malaksid a pinagelannak pay ni Angkel Andro nga umasideg ken ni Ely.

v.

IDI addaak iti maikatlo a tukad ti kolehio, naaddaankami iti field trip kadagiti unibersidad iti Manila. Immaydak innala da Ely ken Mary Grace iti nagtarusanmi a university hostel ket napankami iti maysa a pagiinuman iti Timog Avenue iti Quezon City. Kasla nadanumankami a tukak. Nalabit gapu iti excitement-da a mangipakita met kaniak iti biag ken kinaragsak iti siudad. Nagkakantakami bayat ti panagin-inana ti performer iti club a nastrekmi. Kinompaniarak ni Ely ket kinankantami dagiti kanta ti Eraserheads a paboritomi.

Nagtunged dayta a panagkikitami iti panangitulodda kaniak iti hostel ket sa laeng immuliak idi inalun-onen ti kasipngetan ti naglugananda a taksi.

Sumagmamano nga aldaw kalpasan ti panagkikitami iti Manila, inawagannak ni Ely. Immay indandanon ni papangna ti kasla pagkaskas iti yelo a selpon ket iti timekna a diak maawatan no maragsakan wenno ania, impakaammona a sumagmamano a bulan gayamen nga agayan-ayatda ken Mary Grace.

“Malagipmo daydi panagkikitatayo ditoy Manila?” kinunana iti timek a diak maawatan no agipadpadamag wenno agmonmonologo ta kasla met natilmonkon ti dilak.

Kunana nga iti dayta a rabii, adda napasamakda. Damo a padas ni Mary Grace.

Ket kasla nagtupak ti langit kaniak. Wenno kas iti pagsasao dagiti lallakay: inuttotannak ti kimat. Wenno saan sa pay ketdi. Panagriknak, nakimatak iti dayta a gundaway.

Nagpupokak iti siledko. Nabayag gayamen nga adda relasionda ngem nagpaut iti sumagmamano a bulan sa nalagipdak. Ken nagkikitakami pay iti Manila ngem dida impalgak kaniak.

No diak mariro, daydi ladawanmi idi hayskulkami, ginisgisko iti nagbabassit. Makasangsangitennak.

Ngem nalagipko ti naynay nga ipalagip ni tatang a saan nga agsangit ti lalaki. Malagipko la ket ngarud ti pungtotna ken ni Robin Padilla a nagsangsangit iti pelikula a “Sa Likod ng Kasalanan” a maysa kadagiti immuna a pelikulana.

“Bakla, aya, daytoy a Robin Padilpat ta agsangsangit ketdin?” kinunkunana.

Ngem napuotak laengen ti bagik a masadsaduten a mapan agbasa.

Kinasaonak ni tatang. Iti umuna a gundaway, nagmonologo ni tatang a kasla dagitay dramatista iti radio a dengdenggen ni nanang: “Ibagam no dimon kayat ti mapan agbasa ta isurokan a nalaing iti panagtalon. Ta no dika makaadal, awan sabali a maipatawidko no di ti ammok nga agtalon. Awan met ti bukodtayo a daga, makitaltalontayo laeng. Makisaoakon kada lilongmo nga ipaaywanda pay laeng kenka ti kabayan a nuangda tapno adda pangrugiam a magpatanor iti bukodmo a nuang. Makitam met. Didaka ninayonen ta kayatmi koma met nga uray no rigat la ti adda, adda koma met mapagbalinmi a deadal, no adda pannakabalinna…”

vi.

NASUROK a dua a tawen ti relasion da Ely ken Mary Grace. Saan ketdi a natalinaay ti relasionda. Masansan nga adda agipulong kadakuada. Uray la isangit no kua ni Mary Grace nga awanen ti tiempo ni Ely kenkuana ken napatpateg pay ketdin iti daytoy ti bandana uray awan met ti nalawag a pagturturongan ti kinamusikona.

Kuna ni Ely, saan a makaawat ni Grace idinto ta pagaammo met daytoy nga isu ti arapaapna: ti aglatak a kameng ti banda.

“Awan met ti perpekto a relasion. Adda latta di panagkinnaawatan,” kunak met no kua nga ibalakad uray no kasla mabekbekkelak nangruna no ni Mary Grace ti kasarsaritak.

“Kangrunaan ti amin a diak kayat nga ugali ti tao, ti kinababairona,” immangmangit pay ni Mary Grace iti selpon. Mangrugiak met idin a mangisuro isu a nakagatangakon iti 3210 a Nokia a selponko.

Maragsakanak koma iti daytoy a nadamagko. Ngem diak pay naallangon ti riknak no ar-arigen bayat ti naminsan a panagtintinneksmi, nadakamat ni Mary Grace a sumreken a mongha iti Poor Clare Monastery iti Cubao. Kasla ketdin pelikula a ti bida a babai a broken-hearted, napan nagmadre.

Ket ania pay no di naulit ti panagladingitko.

vii.

ITI tallo nga aldaw a kaadda ni Ely iti lugarmi sipud naggapu iti Italia, no namin-ano nga inggay-atko ti mapan makisarita. Ngem addaak pay laeng iti adayo, pengdannakon ni Angkel Andro.

“Sapay koma ta maawatam, Juaning, balong,” kinunana. “Amangan, kunak, no adda masukit kenkuana no agpatangkayo.”

Naawatak ni Angkel Andro. Agpayso met ti kunana. Ta katawa a katawa ken kanta a kanta ni Ely. Ket kaslaak la marunrunaw iti panagriknak no kasta a maal-allingagko ti gayyemko.

Idi sakbay nga iluganda iti van, kinuna ni Angkel Andro: “Amangan no dim’ton makita pay ni gayyemmo…”

Ngem kalpasan ti uppat a bulan a panangipanawda ken ni Ely, napanko binisita.

Inyetnagko daytoy a pangngeddeng kalpasan a nailako ni Angkel Andro ti balayda— ta mangipatakder kanon iti bassit a balayna iti asideg ti ayan ni Ely.

Apaman a nangrugi ti bakasion iti Paskua, nagbiaheakon. Narikut a biahe ta malaksid a kaadu ti pasahero, adda ni Ely iti maysa nga institusion iti probinsia ti Quezon. Dua a bus, dua a dyip ken maysa a traysikel ti luganak tapno madanonko ti ayanna nga adda iti sakaanan ti Bantay Makiling.

Nalawa dayta a disso ket nagdadakkel dagiti kaykayo. Kasla pay ketdi resort ti pannakaurnosna ta adda naglawa a swimming pool ken naipattopattok dagiti babassit a balbalay a kasla cottage a naammuak kalpasanna a pagyanan dagiti pasiente. Segun iti brochure nga inyawat kaniak ti guardia ti nasao nga institusion, sanikua daytoy ti maysa a nabaknang a pamilia a ti maysa kadagiti annakda, naaddaan iti sakit iti panunot. Saanda nga agawat iti regular a bayad no di ket donasion laeng tapno iti kasta, adda latta met pangalaanda iti masapsapul ken pangbayadda metten kadagiti ispesialista. Ngem saan ketdi a nakakaro dagiti aw-awatenda. Ad-adda a dagiti ‘laeng’ biktima ti depression.

Nalagipko ni Ely. Masdaawak ta no ibasar iti kaaddana iti tallo nga aldaw idiay lugarmi, nakaron ti kasasaadna ta agririaw ken agsangsangit ken kanta a kanta.

Ket naklaatak ta idi agparang ni Ely iti sanguanak, kasla daydi nakaragragsak nga Ely a naudi a nakitak— saan ketdi a nakaaruat a kas rocker— idi nagtoktok iti balaymi tapno rambakanmi ti pannakairuar ti umuna nga album ti bandana.

Kayatko koma nga abrasaen ngem inunaannak nga inalamano iti kasla gagangay a panagalamano ti dua a negosiante a mangrisut iti no ania a pakaseknan iti negosio.

Ket kasla awan aniamanna a nagistoria kadagiti padasna idiay Italia.

“Nangrugiak sadiay. Nadumaduma a trabaho ti sinerrekko. Impaasawadak da mamang iti maysa a Pinay. Ngem addan sa malasko ta nasukalak a nakilalaki. Ti maysa pay a kinamalasko, naranaandak dagiti gang ket ginundawayandak…”

No ar-arigen, nagdadagsen iti barukong dagiti impalgak ni Ely. Ngem kasla awan aniamanna nga inistoriana kaniak. Kasla gagangay laeng a mangmangan iti kornik iti panangibalikasna kadagitoy.

Iti ayatko a saan a makulding ti riknana, nagtungtung-edak laeng. Nagdengdengngegak laeng. Kas idi ubbing ken agtutubokami nga ad-adda nga isuna met ti agsasao. Kasla “Monologo ni Ely Maipapan iti Pannakigasanggasatna Idiay Italia.”

“Naragsakak met ditoy. Kinapudnona, siak ti mangisursuro iti musika kadagiti padak nga adda ditoy. Iti mabiit, nalabit, rummuarakon ditoy. Ngem no bilang man diak makaruar, gapu ta kaykayatkon a ditoy ti pagtalinaedak… ti nakaikariak…”

Kasla adda naakkal a nakadakdakkel nga alsong a bato a naibuttuon iti barukongko iti dayta a gundaway.

Gapu ta maiparit ti ag-overnight, nagawidak met laeng iti dayta a malem. Idi addaak iti dalanko nga agpa-Manila, nalagipko ni Mary Grace. Inkeddengko ti dumagas iti Poor Clare Monastery iti Cubao. Segun iti kura parokomi a dimmawatak iti impormasion, nagbalinen a Sor Maria Agnes ni Mary Grace.

No diak mariro, Biernes daydi nga idadagasko ket nairana a saanda a mabalin ti agawat iti bisita. Agsublikayo inton bigat, ser, kinuna iti Tagalog ti lakay a katulongan iti kapilia ti monasterio.

Nakasapsapaak iti dayta a Sabado— nakamakamko pay ti alas sais a misa. Sumsumkil dagiti sakak idi matimudko dagiti adda iti likudan ti kapilia, dagiti mongha ti nagpaay a koro iti misa. Tumanaliawak. Ngem diak mailangaan ni Mary Grace ta agarup agkakarupada met amin a mongha. Kasano, aya, ta ti met laeng ramay ti ima ken rupada ti makitam iti suotda nga abito.

Kasla met laeng bumisitaka iti pagbaludan ti panagriknak ta adda rehas iti nagbaetanmi ken Mary Grace. Iti laksid nga ima ken rupa laeng ti nakitak a Mary Grace gapu iti suotna nga abito, naanninawak latta ti kinalasbang a limed a dinaydayawko— sipud pay idi agsalsalakami pay laeng iti El Bimbo. Nangruna ket manipud iti kasla Matet a langana idi ubbingkami, panagkitak ket kaing-ingas metten ni Dawn Zulueta, a kas kuna ni tatang, “kasla saan a bumakbaket.”

Kalpasan ti kinnomusta, dinakamatko kenkuana ti isasangpet ni Ely manipud Italia; ti naistoria ni Ely a kasasaadna idiay Italia, ken ti pannakapukaw ti simbeng ti panunotna, ken ti pannakaiserrekna iti maysa nga institusion iti Quezon.

Nabayag a saan a nakauni ni Mary Grace. Naimayeng. Ammok, linapdanna ti bagina. Ta nupay adda bassit a kasla cubicle a pagurayanda iti bisita, nalabit, yam-amakna a makita dagiti kakaduana. Wenno gapu ta nakaabiton, saanen nga isuna ti dati a Mary Grace nga isangitna lattan kaniak ti marikriknana.

Nabayag a di nagun-uni. Linislisianna ketdi ti perrengko. Ngem dina napalusposan ti sumagmamano a lua a naregreg kadagiti napudaw a pingpingna.

Linapdak met ti bagik— ta kayatko nga andingayen, nga arakupen, wenno uray pislen la koma dagiti napudaw a dakulapna— ta maysa la ngaruden a mongha.

Nagtimek met laeng idi agangay. Nagsay-a, sakbayna. Ket agingga ita, agwengweng iti lapayagko ti timekna:

“Kalpasan a naituloddaka, diak maawatan no apay a saan a dua ti pinaayabanmi a taksi. Diak maawatan ti bagik no apay a diak nagkitakit idi imbilin ni Ely iti drayber nga idiretso daytoy iti apartment ni Ely idiay Sampaloc. Gapu kadi ta sipud pay idi ubbingtayo, idi salsalaentayo pay laeng ti El Bimbo, nariknakon nga isu koma ti lalaki a mangidatag kaniak iti altar? Wen, isu koma, awanen ti sabali. Ngem apay nga iti panaginnayatmi, apay, Lemon, a Juaning a naganmo ti binalikasna? Nalabit dinan nadlaw dayta kas iti dina pannakadlaw iti nadagem a panagsangitko…”

Iti iruruarko iti monasterio, kellaat a nanglangeb ti langit. Timmangadak a nagtantanamitim bayat ti panangibuybuyatnan iti bayakabak. Kasla eksena iti pelikula. Kaslaak Robin Padilla a nagsangit. Nagsaritaak pay: Patpatgenka, Mary Grace… Unay-unay…

viii.

NUPAY kas nakunak a sumagmamano a bulan pay laeng kalpasan nga impanawda ni Ely, inlakon ni Angkel Andro ti balay ken solarda, nagtalinaed ketdi dita nga awan ti nanggargaraw. Idi agangay, pinabakudan ti nakagatang iti sim ken barbed wire. Sa adda impanna iti sango a dakkel a plakard a nasuratan iti nalabaga a pinta iti “PRIVATE PROPERTY NO TRESPASSING.”

Tunggal lumabasak ken mabasak dayta, kasla mapalpalagipannak met a masapul ni Ely ti naan-anay a tiempo ken kinaagmaymaysa tapno maminpinsan nga aglaing. “No trespassing” pay laeng.

Ngem itay laeng nabiit a panangrippuogda iti dati a balay da Ely ken panangbangondan iti gasolinaan a Shell, isu metten ti pannakalagipko ken ni Ely. Gapu ta malagipko ti nagan ti institusion nga ayanna, kinitak iti Internet ti pangkontakan iti daytoy.

Immawagak ket anian a pannakakellaatko. Nabayag gayamen nga awan ni Ely. Wenno iti nalawlawag a pannao, nabayagen a natay. Kinapudnona, kas naammuak, makabulan laeng kalpasan daydi panangsarungkarko kenkuana, pimmusayen.

“Ania ti impatayna, sir?” Inturturedko a dinamag iti baet ti panaglamiis ti sibubukel a bagik.

“Imbilin ti pamiliana a dikam mangmangted iti detalye ti ipapatayna...”

Kasdiay lattan ti kinuna ti lalaki a nakasaritak. Isu met daydiayen ti naudi a detalye nga ammok iti biag ni Ely.

Iti daydi met laeng a kanito, nalagipko ni Mary Grace. Kinontakko ti monasterio iti Cubao ngem kuna ti nakasaritak, adda kanon iti Papua New Guinea. Ken indawat kano daytoy a no bilang umawag ti agnagan iti Juanito Palor— siak daydiay— dida it-ited ti pangkontakan kenkuana.

Ad-addan a naglamiisak. Nagtigtigergerak. Nakalua ta nakaluaak latta manen. Diakon pinanunot no awagannak ni tatang iti Robin Padilpat.

Kas met laeng iti daydi pannakaammok nga adda napasamak kada Ely ken Mary Grace, no mano aldaw a diak nakapangpangan. Naglanganak pay ketdin iti pangisursuruak.

Iti maysa nga aldaw, sinerreknak ni tatang ket kinunana: “Ammok dayta pagkaskastaam. Ala, kasta lat’ biag. Mistroka metten. Ammom met ngatan, a, ti ar-aramidem.”

Saanen a kasla dialogo iti drama ti panangyablat ni tatang. Nalabit, gapu ta kas kunana, maestroak metten. Ammokon ti ar-aramidek.

Kabigatan daydi pannakisarita ni tatang kaniak, naisalat iti panagkitak ti nakasab-it iti sakaanak a daan a gitarra nga impatawid ni Ely. Innalak. Nakakarkaron ti panagsintonadona ta mabalin a di naabbongan ti rugby ti giwang kadagiti ikingna ken nalukayen dagiti nakaiputipotan ti kuerdasna. Ngem inkagumaanak a tinempla. Madi latta ti awengna ngem inkagumaanak a ginitarra ti “Minsan.” Iti daydi a kanito, panagriknak, adda laeng ni Ely iti institusion idiay probinsia ti Quezon ket iti ania man a gundaway, awagannak ket awisennak mangsarungkar kenkuana. Ken ipakaammona a maysan isuna kadagiti tumultulong iti panaglaing dagiti kakaduana babaen ti panagisurona iti musika.

Madamdama pay, marikriknak metten nga addaak laeng iti otel idiay Manila nga agur-uray iti awagda— ni Ely manipud iti Sampaloc, Manila idinto a ni Mary Grace manipud iti Quezon City.

Ket agkikitakami.

Ket kas iti daydi sardam a panagkikitami iti Timog Avenue iti Quezon City, sublatek ti gitarra ti club performer. Agpasakalyeak iti “Ang Huling El Bimbo” idinto nga agtiptipat ni Mary Grace iti ayanna a lamisaan bayat ti yaasideg met ni Ely iti mikropono ket ti timekna, aprosanna ti kaungganmi:

Magkahawak ang ating kamay at walang kamalay-malay/ Na tinuruan mo ang puso ko na umibig na tunay…

(Naipablaak, Septiembre 23, 2013.)