Salaysay ni REYNALDO A. DUQUE/ Immuna a naipablaak iti Bannawag, Enero 18, 2010 a bilang.
IDI 2008, bayat ti pannakarambak ti maika-110 a tawen ti panagwaywayas ti Filipinas, mismo a ti Departamento ti Edukasion ti nangako a no manon a dekada a makankanta ti Nailian a Kanta (National Anthem) iti kompas (beat) a 4/4 (quadruple time).” Ngamin, iti orihinal a komposision daytoy, rumbeng a makanta iti kompas a 2/4. Kayat a sawen dayta, no manon a tawen a naisursuro ti di tumutop a pannakakanta ti“Lupang Hinirang” kadagiti ubbing nga agad-adal iti sapasap a pagilian. Salsalungasingen daytoy ti alagaden ti Akta Republika No. 8491 nga am-ammo pay a kas “Flag and Heraldic Code of the Philippines” a nasken a makanta ti kanta ti republika iti orihinal a komposision daytoy.
Kas maibatay iti pakasaritaan, kinomision ni Emilio F. Aguinaldo ni Julian Felipe idi Hunio 5, 1898 a mangputar iti maysa a martsa para iti rebolusion. Naawagan iti “Marcha Filipina Magdalo” (aliasni Aguinaldo ti Magdalo), tinokar ti banda ti San Francisco de Malabon (General Trias, Cavite) idi Hunio 12, 1898 idi ipakdaar ni Aguinaldo ti independensia ti Filipinas iti mansionna idiay Kawit, Cavite. Nabalbaliwan ti awag ti kanta; nagbalin daytoy a “Marcha Nacional Filipina.”
Iti las-ud ti nasurok a makatawen, awan ti liriko ti komposision. Ngem idi agtapos ti Agosto 1899, maysa a mannaniw a Katipunero nga agnagan iti Jose Palma (kabsat ni Dr. Rafael Palma), ti nangsurat iti daniw nga Espaniol maipapan iti naisangsangayan a kinamaingel dagiti mannakigubat a Filipino. Napauluan iti “Filipinas,”naipadron daytoy iti melodia ti“Marcha Nacional Filipina.” Daytoy ti nagbalin a liriko ti nailian a kanta.
Imparit dagiti Amerikano ti pannakakanta ti nailian a kanta ken ti pannakaiparang iti publiko dagiti simbolo ti panagwaywayas ti Filipinas kalpasan a sakupenda ti pagilian. Nupay kasta, impalubosda ti pannakaipatarus ti Espaniol a liriko daytoy iti Ingles idi dekada ‘20. Maysa kadagiti kaunaan ti patarus ni Paz Marquez Benitez ti Unibersidad ti Filipinas. Nupay kasta, nagbalin a kalatakan ti patarus ni Senador Camilo Osias ti La Union, kaduana ni Mary Lane, maysa nga Amerikana. Itoy a panawen, nabalbaliwan ti ‘signature’ ti himno iti 4/4, idinto a nabaliwan ti orihinal a ‘key’ daytoy a C major iti G.
Naipatarus ti liriko ti himno ti republika iti nadumaduma a bersion a Tagalog idi dekada ’40, kas iti “Diwa ng Bayan” idi panawen dagiti Hapones ken ti “O Sintang Lupa” a patarus da Julian Cruz Balmaceda, Ildefonso Santos ken Francisco Caballo. Ti naud-udi ti inaprobaran ti gobierno a kas nailian a kanta.
Idi panawen ni Presidente Ramon Magsaysay, naatur ti liriko ti nailian a himno. Idi Mayo 26, 1956, nakanta ti “Lupang Hinirang” iti Filipino (standardized Tagalog version). Naglasat pay iti sumagmamano a rebision idi dekada ’60; daytoy ita ti makankanta iti agdama.
Inanamongan ti RA 8491 ti liriko a Filipino ti nailian a himno, a nanginamgunam a “nasken a makanta a kanayon ti ‘Lupang Hinirang’ iti nailian a lengguahe (Filipino).” Madusa ti asino man nga aglabsing kadagiti probision ti RA 8491 iti multa manipud P5,000 agingga iti P20,000 ken/wenno maibalud iti makatawen.
Iti pannakaipatarus ti“Marcha Nacional Filipina” iti Ilokano, kaunaan ti inaramid ni Mauro A. Peña, mannaniw a taga-Sarrat, Ilocos Norte:
Daga a pagrucbaban
Anak ti Init ti Daya
Ti napudot nga apuyna
Kenka bumarbara.
Ili ni ayat
Maingel agdindinamag
‘Ti ganggannaet
Dicanto paidadanes.
Langitmot’ nasin-aw
Pul-oy, bantaymo ken taaw
Ibunannagmo, iwayang
Daniw wayawayam.
Wagaywaymot’ paggugubatan
Panangabac rinaniagan
Dinto maiddep uray kaano man
Init bituenmo agnanayondan.
Daga ni nam-ay, init ken ayat
Iti sidongmo nasam-it ti agbiag
Dayaw annacmo sicacanatad
Gapu kenca, itedda ti biag.
Immuna a nakanta daytoy iti Teatro Zorilla, Manila iti pannakarambak ti Aldaw ni Padre Jose Burgos idi Pebrero 17, 1926.
Malaksid itoy, adda pay dua a bersion a patarus ti nailian a kanta. Madakamat ditoy ti patarus ni Pelagio A. Alcantra (Flora, Sto. Domingo, Ilocos Sur).
O Filipinas
Anak init ti Daya
Gil-ayab puso
Ay-ayatendaka.
Ili nasantoan
Taeng dagiti bannuar
Dimi ipalubos
Nga irurumendaka.
Iti langitmo ken ul-ulep
Turturodmo ken baybay
Masirpatmit’ lawag
Mariknamit’ ngayed ni wayawaya.
Wagayway, initmo ken bitbituen
Rayraydat’ patpatgen
Dinto nga aglidem
Iti gagem dagiti mangirurumen.
Pintas Daga ni Ayat
Pagilian a naraniag
Barukongmot’ pagkamanganmi
Ngem nadaydayawkam’
A madusa ken matay
No dayawmot’ inda idadanes.
Iti sabali a bangir, adtoy met ti bersion ni Gregorio T. Amano (Vigan City, Ilocos Sur) iti Nailian A Kanta:
Daga a pagrukbaban
Tampok iti Dumaya
Bara ‘ta ayatmo
Taraon ti kararua.
Ili a naslag
Maingel agdindinamag
Kadagiti ganggannaet
Dikanto paidadanes.
Iti taaw, bantay, pul-oy
Ket langitmo ingget sin-aw
Daniw ken kanta ti wayawaya
Addada a sumsumged.
Narayray ‘ta init ken bitbituen
Wagayway a nasudi,
Didanto aglumen, kaano man
Raniagda a nasgedan.
Daga ni nam-ay
Daga da init ken ayat
‘Ta sidongmo, nasam-it ti agbiag
Dayaw annakmo adda a sikakanatad
Gapu kenka itedmi ‘toy biag.
Nagimnasen a kantaen iti publiko ti ania man kadagitoy bersion ti Nailian a Kanta ta bukodtayo a pagsasao daytoy. ‘Tay kunada a sumgar ti dutdotmo, ta maawatantayo ti tunggal binatogna. Mananamtayo ti kaipapananna.
Ngem gandatentay pay laeng nga ungapen ti ngiwattayo, addaytan a balballaagannatayo ti linteg. –O
(Agingga ita, saan pay a naamendaran ti RA 8491 nga am-ammo pay a kas “Flag and Heraldic Code of the Philippines.” Basaen ti RA 8491 iti: https://www.officialgazette.gov.ph/1998/02/12/republic-act-no-8491/ --Editor)
