Salaysay ni REYNALDO E. ANDRES
Ti antatado ti kadawelan nga igges a mangkapkapet kadagiti mula a kamatis.

NADAWEL ti igges nga antatado. Kabaelan daytoy nga ikisap ti bulong dagiti nateng a kas iti kamatis, sili, tarong, tabako, ken patatas iti unos laeng ti agpatnag.

Pangen no umatakar daytoy dakkel ken berde nga igges aglalo iti panawen a kapegges nga agbaludbod dagiti mula. Ti antatado ti anak ti maysa a klase ti dakkel a puraw a mangrabrabii wenno barbonan a kulibangbang (moth) nga addaan iti nangisit a batek kadagiti payak ken bagi daytoy.

Magustuan daytoy nga insekto a pagitlogan ti sirok dagiti bulong ti mula. Agbalin nga igges wenno agpessa dagiti itlogna kalpasan ti makalawas ken agbalin a nadawel dagitoy iti uneg ti 4-5 a lawas kas panagsagana dagitoy iti 2-3 a lawas a panangbalkotda iti bagida iti cocoon.

Kalpasan dayta, rummuar dagitoy iti cocoon a kas nataengan nga insekto (mangrabrabii) ken ituloyda manen ti sabali a siklo ti panagbiagda.

Dakdakkel ti antatado ngem dagiti ordinario nga igges a kas iti arabas ken samrid ta umab-abot iti  4-6 a pulgada ti kaatiddogna ken kas iti ramay ti ima ti kalukmegna.

Nupay umarngi ti marisna iti bulong ti mula a yanna, alisto a matakuatan ti kaaddana no makakita kadagiti ngumisit a berde a lugitna iti daga a batog ti paset ti bulong a pangpangananna wenno no adda dagiti nakittakittaban nga uggot ken bulong ti mula.

Ti nataengan nga antatado, a maysa met a puli ti mangrabrabii (moth).

Wagas ti Panangkontrol

Ti panangikkat kadagitoy iti nagbabaetan ti bulong ken ungkay ti maysa kadagiti kasasamayan a wagas a pangkontrol iti panagdadael ti antatado. Pagsayaatanna ta di agkagat daytoy. Nasayaat daytoy a wagas ta saankayon nga agusarkayo iti kemikal a pestisidio a mabalin a mamagpeggad iti salun-atyo ken iti aglawlaw.

Ngem no bassit pay laeng ti populasionda, mabalinyo ti agaramat iti organiko a pestisidio babaen dagiti bambanag a masarakan iti uneg ti balay ken iti aglawlaw, kas koma:

Soap spray. Iti maysa a litro a danum, laokan iti sangakutsara a polbos a sabon ken sangkabassit a gas. Patayen pay daytoy dagiti aplat, ulmog, igges, puraw a ngilaw, ken dagiti babassit a dangaw. Ikarkaro ti templa para kadagiti napipigsa ken daddadakkel nga antatado.

Bulong ti tabako. Ipaburek ti 250 a gramo (apagkapat ti sangakilo) a nagango a bulong ti tabako iti uppat a litro (sangagalon) a danum iti 20 a minuto. Pabaawan, sagaten iti lupot ken ilaok daytoy iti sangagalon a danum. Laokan iti 50 a gramo a sabon a barreta, wenno 3-5 a kutsara a likido a sabon.

Nasamay pay daytoy a pangontra kadagiti kumutukot nga igges ti mais. Mabalin pay a yisprey iti aglawlaw ti puon dagiti mula tapno mapaksiat dagiti agkittib nga igges. Epektibo pay daytoy a pangontra iti sakit a panaglungtot kadagiti mula a legumbre, ken nasamay a pangpaksiat kadagiti aplat, dangaw, igges ti repolio, samrid, bukbok, ulmog, kumutukot nga igges (stem borers), ken amin a klase ti agsepsep nga insekto.

Bulong ti katkuati. Tadtaden ti sangakilo a bulong ti madre kakaw sa yuper iti sangagalon a danum iti las-ud ti dua nga aldaw. Sagaten ti danum sa laokan iti sangakutsara a likido a sabon (liquid soap). Nasamay pay daytoy a yisprey kadagiti mula nga inatake dagiti aplat.

Bawang. Iti sangalitro a danum, laokan iti dua a nataltal a bagas ti bawang (garlic bulb) sa bay-an iti las-ud ti 24 nga oras. Sagaten ti danum sa yisprey kadagiti igges. Mabalin met a yuper nga umuna dagiti nataltal a bawang iti tallo kutsara a manteka iti las-ud ti dua nga aldaw. Kalpasanna, ilaok daytoy iti maysa a litro a danum. Sagaten sa laokan iti sangakutsara a likido a sabon.

Suka. Paglalaoken ti dua a litro a danum, tallo a kutsara a puraw a suka, tallo a kutsara a likido a sabon (liquid soap) ken dua a kutsara a likido nga abono (tea manure). Malaksid iti antatado, nasamay daytoy a pangpaksiat iti kuton ken aplat.

Bulong ken bukel ti kayo a neem. Tadtaden ti sangakilo a bulong ti kayo a neem sa yuper iti agpatnag. Kabigatanna, ramasen a nalaing ti bulong iti danum sa sagaten. Laokan iti sangakutsarita a likido a sabon. Malaksid iti antatado, nasamay pay daytoy a pangpaksiat iti arabas kern samrid. No sangaektaria ti talonmo, kasapulam ti 80 a kilo a bulong ti neem.

No usaren ti bukelna, lebbeken ti kaguduat' kilo (500 a gramo) a bukel sa yuper iti 10 a litro a danum iti agpatnag. Sagaten ti danum ket mabalinen nga usaren nga insektisidio. Ulit-uliten a yisprey daytoy iti kada 10-15 nga aldaw no nakaro unayen ti didigra nga insangbay ti antatado wenno ania man a peste. Nasamay pay daytoy a pangpaksiat iti bitinbitin (diamond back moth), igges ti repolio, aplat, arabas, pattubeng, dangaw, berde a legleg (green leaf hopper) mangnguggot, kumutukot nga igges, pugot a legleg (brown plant hopper), ken dadduma pay a napeggad a peste iti pinagayan.

Silit' sairo. Iti sangalitro a danum, laokan iti sangakutsarita a liquid soap ken sangakutsara a nagango ken nalebbek a silit’ sairo. Nasamay pay daytoy a pangpaksiat iti aplat ken arabas.

Ukis ti kalamansi, dalayap, ken kahel. Paglalaoken dagiti natadtad nga ukis dagitoy sa pabureken iti sumagmamano a minuto. Adawen sa ipakni pay laeng iti uneg ti 24 nga oras. Sagaten daytoy ngem di tibtibnokan iti danum. Malaksid iti antatado, nasamay pay daytoy a pangpaksiat iti bukbok ti patatas ken dadduma a peste nga insekto.

Yisprey dagiti nadakamat nga organiko a pestisidio iti naladaw a paset ti malem tapno epektiboda a pangpaksiat iti igges ken sabsabali pay a mangrabrabii a peste nga agdadael kadagiti mula a nateng.

Ngem kadagiti nalawa a pagtatalonan a namulaan iti kamatis ken dadduma pay a nateng a dinarup ti sangapangen nga antatado, mabalinyo ti agusar iti rekomendado a pestisidio a kas ultimo remedio a pangpaksiat iti peste. --O

(Immuna a naipablaak iti Bannawag, Agosto 16-31, 2020 a bilang.)