Salaysay ni AILEEN R. RAMBAUD/ Rinetrato ni REYMUND PAGALA ti Pinili Tourism Office dagiti naaramat a ladawan iti daytoy a salaysay.
PINILI, ILOCOS NORTE. Kalpasan daytoy a pandemia, adda agur-uray a napintas a historikal a pagpasiaran iti maysa nga ili iti Ilocos Norte, ti ili ti Pinili, maysa itan a 3rd class municipality ti probinsia ti Ilocos Norte. Daydi Monsignor Gregorio Aglipay, umuna nga Opisbo Maximo ti Iglesia Filipina Independiente, ti ibagbagada a nangpanagan iti daytoy nga ili iti Pinili ngem addada met agkuna a mismo a dagidi pundador daytoy nga ili ti nangpanagan iti ili iti Pinili. Ania man ti pudno, no madakamat ti ili a Pinili, madakamat met ti nagan ni Aglipay ta daytoy a lugar ti nagbalin a kutana idi imbaon ni Presidente Emilio Aguinaldo tapno lapdanna, kaduana dagiti pasurotna a naawagan iti Sandataan (Bunengan), ti mabalin a panangsunson kenkuana dagiti soldado nga Amerikano. Saan ketdi a nakadanon ni Aguinaldo iti Ilocos Norte bayat ti panangitartarayna kadagiti soldado nga Amerikano. Kinapudnona, saan payen a nakadanon iti Vigan (kabesera ti Ilocos Sur). Naideklarar ti panagbalin nga ili ti Pinili idi Enero 1, 1920. Buklen dagiti sumagmamano a dati a bario dagiti ili ti Paoay, Batac, ken Badoc ti Pinili.
ANIA DAGITI MAPASIAR A LUGAR?
Estatua ti Nuang
Iti pay laeng mismo a Barangay Darat a pagserkan no mapanka iti sentro ti ili, makitan ditoy ti simbolo ti kinagaget dagiti Pinilenio. Maysa nga estatua ti nuang nga adda karisonna. Nagsakay iti nuang ti maysa nga ama ken naglugan met iti karison dagiti aginana. Adda bawang a kargada a mangipakita ti kangrunaan a produkto ti ili. Aw-awaganda dayta iti “white gold.” Naaramid daytoy nga estatua iti bronse. Daytoy ti masungad no aggapuka iti man amianan wenno abagatan ti national higway. Mabalinmo ti mangala iti pakalaglagipam a ladawan iti daytoy a lugar.
Pinili Highway Lights
Inton sumrekka a mapan iti sentro ti ili manipud iti Barangay Darat, madalanam ti nalawa a kalsada nangruna iti Barangay Capangdanan nga uray marabiyanka, nalawag dagiti silaw nga adda iti maysa nga abaga ti kalsada. Dadakkel ken naraniag a silaw dagitoy kas iti makitkita kadagiti siudad. Isu a natalged ti iseserrek iti daytoy nga ili agsipud iti kinalawa ken kinaraniag ti kalsada.
Aglipay Park
Iti mismo a sentro ti ili a masarakan ti Aglipay Park a maysa a pakalaglagipan iti daydi Msgr. Gregorio Aglipay. Nangayed ken nadalus ti aglawlaw ti Aglipay Park ken iti babana, adda dita ti Pinili Municipal Auditorium. Ti presidensia ti ili, naipatakder iti mismo a tuktok ti turod a no addaka ditoy, matannawagam ti pakabuklan ti ili. Ditoy met a turod ti nangwanwanawanan dagiti pasurot ni Aglipay iti mabalin nga idadateng dagiti kabusor.
Aglipay Shrine
Naipatakder ti Aglipay Shrine iti Barangay Aglipay. Dayaen a mismo ti sentro. Agarup walo a minuto a tarayen ti lugan. Maysa daytoy a naisangrat a parke a kas pammadayaw ken ni Monsignor Gregorio Aglipay. Masungad dita ti dakkel nga estatuana a naaramid iti bronse. Napalikmutan iti adu nga agsabsabong a mula ken naaplagan iti bermuda grass. Adda dagiti naipasadia a naiprinta ken dadakkel a lamina a pakabasaan ti historia ti Pinili. Adda dagiti naisangrat a bahay kubo kadagiti sulina a mabalin a paginanaan wenno panganan. Kunada a daytoy a lugar a nakaipatakderan ti Shrine ti masansan idi a pangmitmitingan ni Aglipay kadagiti agindeg iti daytoy a lugar.
Pagablan
Iti barangay Lumbaan, Pinili, Ilocos Norte nga agnaed ti maysa kadagiti National Living Treasure (Gawad Manlilikha ng Bayan) ti Filipinas, ni Nana Magdalena Gamayo. Nayanak idi 1924. Mabigbig isuna a “master weaver of inabel cloth.” Nasuroken a 80 a tawen nga agab-abel ni Nana Magdalena. Napadayawan isuna agsipud iti panangtagibenna iti panagabel a kas tradision dagiti Ilokano. Maipagpannakkel dagiti inabelna gapu kadagiti napipintas a diseniona nangruna iti binakol, inuritan, kusikos, ken sinansabong. Addan duapulo a pagablan a maus-usar ita iti mismo nga inaramidda a lugar-pagablan iti mismo nga abay ti pagtaenganna. Nasursuruanna metten dagiti kakaanakan ken kakabagianna. Ita, no mapankayo sadiay, adda dagiti magatangen nga inabel ken mabalin met ti agorder pay.
Pagyamanan ken ni Mrs. Elizabeth Madarang-Raquel ti Pinili met laeng a naanus a nangsukisok iti arte ti panagabel ni Nana Magdalena ken nangirekomendar iti National Commission for Culture and the Arts (NCCA) tapno mabigbig ni Nana Magdalena iti daytoy a tay-ak a paglaingan ken nangibubosanna iti biagna.
Kasano ti Mapan iti Pinili?
No aggapuka man iti abagatan a kas iti Manila wenno kabangibang a probinsia wenno aggapuka iti amianan, ta awan ti bukodmo a lugan, ibagam laeng nga idissaagdaka iti mismo a Darat Triangle. Ammoda no kuan dayta. Adda dagiti traysikelan a mabalin a mangitulod kenka iti sadino man a papanam. Ngem no adda pribado a luganmo ta aggapuka iti abagatan, no addakan iti ili a Badoc, sumaruno no kuan ti Pinili. No aggapuka met iti amianan, umuna a tuparem ti Currimao sakbay a makadanonka iti Pinili. No makitamon ‘tay estatua a nuang nga addaan iti karison ken agina a nakalugan, isu daytan ti serkam, wenno pagsardengam.
Kas nakunan, no awan bukodmo a lugan, adda dagiti traysikel a pagluganam. Saanka nga agdanag ta saandaka a singiren iti nanginngina ngem iti naituding a singirenda. Ken ammoda nga ipateg dagiti pasaheroda. Ta kas kunada, dagiti pasaheroda ti paggapuan ti igatangda iti kasapulan ti pamiliada.
Segun ken ni Ma’am Mavi Kerol B. Cercado, ti Municipal tourism Officer ti Pinili ken agdama a Municipal Accountant, adda ti Pinili Guest House a pagtarusan dagiti bisita wenno turista no umayda agpasiar iti ili a Pinili. Masarakan ti Guest House iti mismo a dayaen ti munisipio ti ili. Mabalin pay ti mapan agtarus iti Tata Sammy’s Resort ken L Resort a masarakan iti Barangay Pagdilao.
No mabisinka, adu dagiti masarakan a panganan iti asideg laeng ti plasa iti mismo nga uneg ti ili. Adda dagitay mabalin a pagmeriendaan wenno babassit a restauran.
Natalged ti agpasiar iti daytoy nga ili uray rabrabii agsipud ta malaksid iti kinaalerto dagiti kameng ti kuerpo ti polisia, naipakadawyan ti kinasayaat ti panagpuspuso dagiti Pinilenio. Maisupadi daytoy iti yaw-awagda iti Pinili idi un-unana a daytoy ti “Tondo ti Ilocos Norte.”
“Awan ti pagdanagan ti asino man a pumasiar iti Pinili,” impatalged ni Apo Rommel Labasan, agdama nga ama ti ili. "Siak a mismo ti mangipanamnama iti daytoy. Kinapudnona, maysa ti Pinili kadagiti katalnaan nga ili ti probinsia."
Kas pammatalged, mabalin met ti asino man a pumasiar iti Pinili ti mapan sumarungkar iti Opisina ti Mayor ket siiisem la ketdi a mangpasangbay kenka ni Mayor Labasan no la ketdi saan a nairana a napan nangpasiar kadagiti nagkaadu a proyekto ti ili wenno nangtaming kadagiti kasapulan dagiti kakailianna. --O
