Sarita ni GREGORIO T. AMANO
NAGBEMBEN ti aangsan ni Mang Juan idi iwarasna ti panagkitana iti arubayan ti batonlagip dagiti Bannuar. Nadalusannan dagiti rugit. Ngem imbes a lumag-an koma ti riknana, ad-adda ketdi a nariknana ti bannogna. Adda pay la ngamin dagiti dua a kakaduana, a naibaon a mangdalus iti batonlagip, iti sirok ti narukbos nga akasia a sipapasnek nga agdamdama.
Dagitoy kadi ti susuelduan ti gobierno? nakunana idi pidutenna ti kumpay ken ti karaykay a pinagdalusna. Ngem an-anuenna koma ti agdillaw iti kasta nga aramid ket pasurot amin ni Apo Mayor dagita?
“Intayon,” inyawis ni Mang Juan kadagiti kakaduana. Panawanna koma idan ngem adunto manen ti maipalpalikud a saoda kenkuana. Kunaendanto manen a sepsep.
“Nalpas kadin?” naginsasaludsod kampay idi ti maysa ngem dina insina ti panagkitana iti pagdamaan nga inyugedda iti bukot ti sementado a pagtugawan. “’Maykad’toy pay,” inyawisna. Kinautna ti bolsana, nangiruar iti sigarilio ket indiayana ken ni Mang Juan.
Kinita ni Mang Juan ti sigarilio. Daytay pay nangina a kita. Pagarupem kadi a padak la a kaminero dagitoy? naisipna. Saan a nagsigarilio. Impennekna ketdi a kinita ti aglawlaw ti batonlagip. Nadalusen. Itay, ania ketdin a raber dagiti ruot. A, ta uray binulan met koma a madalusan ti arubayan daytoy iti Aldaw dagiti Bannuar.
“Umunakan ta sumarunokamin,” kinuna ti maysa kadagiti agdamdama. “Inka ibagan ken ni Mayor a nalpasen,” kasla agbilbilin pay a kapatas. “Ba’am ta no siakto ti agbalin a sekretario ni Mayor, paingatok ‘ta sueldom.”
Kuog, dandani nayesngaw Mang Juan. Umuna pay la ‘ta bolsam, a, nakunana. No dinanto ketdi abruten, a, dagiti mano kilo a bagnet ken mano dosena a longganisa nga insagutna ken ni Apo Mayor tapno makastrek la kaminero.
Immadayon ni Mang Juan. Agngilngilangil bayat ti pannagnana. Apay a saanna met nga aramiden ti kasta? Mabuteng a maikkat? No di pay mabuteng dagiti saan a nakairuar iti serbisio sibil, isunanto la ketdin? Ngem maikkat kadi dagidiay ket kaduada met ni Apo Mayor. Iti dayta a kinapasnekna, saan pay a nanayonan ti sueldona. Mano met a baga kenkuana ti yaasidegna ken ni Apo Diputado. Nagkaduada a bolomen iti bunggoy daydi “Black Panther” idi panawen ti Hapon. Ngem dina kayat ti umasideg. Nengnengka, kunada kenkuana, iti likudan ken iti sanguananna. Nagturpos iti secretarial. Saan kano nga umno dayta a pagsapulanna.
Nagkuyet ti uneg ni Mang Juan. Baribar san ti lubong, kinunana bayat ti panangpanurnorna iti abut-abut a dalan nga agturong iti munisipio. Ammona met ketdi a kadagitoy a panawen, saanen a ti ammom wenno kabaelan ti masapul. Ad-adda ti am-ammon ti nasken. Ngem uray is-isunanton ti matda a mangnamnama iti kabaelanna a saan a ti am-ammo, saanto a sumurot.
Asidegen iti munisipio. Iti paraangan ti patakder, naggunay ti kabarbaro a kotse nga agturong iti pagpagnaanna. Adayo pay bassit ti lugan idi madlawna ti panagin-inayad daytoy ket nakitana ti panangiruar ti nagmaneho iti kanigid nga imana a kasla kayatna a payapayan.
“Dakayo gayam, Mr. Ber!” nasarangsang ti timek ni Mang Juan idi malasinna ti nagmaneho.
“Mang Juan! Isu pay la ’tay kunak itay adakayokayo pay!”
“Komusta, boss? Ita man pay?” kinuha ni Mang Juan.
“Kastoy latta, a,” insungbat ni Mr. Ber. “Diaske, dandani saanka a malasinen. Adu met la unay ti limmakayamon.”
Nagdumog ni Mang Juan ket kinitana ti ig-iggamanna a kumpay ken karaykay. “Kitaem la ti rigat ditoyen, boss,” ingsungbatna.
“No ania ketdi ti napampanunotmo ta kellaat met la a nagikkatkan idiay opisina.”
Nagkadua da Mang Juan ken Mr. Cornelio Ber iti opisina dagiti Filipino a beterano ti gubat idiay Manila. Ni Mr. Ber ti makaammo a mangaprobar kadagiti claim. ‘Kune’ ti awag kenkuana dagiti kaopisinaanna.
“Ania, agsublika ‘diay opisina?” inyawis ni Mr. Kune Ber.
Napaisem ni Mang Juan. Agsubli iti opisina a tinarayanna gapu iti buyokna? Maibturanna kadi a kitaen dagiti pilay a kadaraanna a sumarungkar iti opisina, mangipagna kadagiti papelesda, kalpasanna, awan met ti banagenda, wenno guduanton ti naksay iti awatenda?
“Komusta dagiti sigud a kaduatayo sadiay, sir?” dinamag ni Mang Juan a pangyaw-awanna iti awis ni Mr. Kune Ber.
“Ay, dakkelen ti balay ni Atong!”
Saan a nagsiddaawan ni Mang Juan dayta. Alisto ni Atong, ti processing officer. Iranana ti rummuar no kaadu dagiti tao iti opisinana. Ipadlawna a mapan agmerienda. Sumurot dagiti sumagmamano nga aggangganat nga agawid. Inton agsublida, nadarasen ti pannakaileppas dagiti papelesda.
No dadduma, pabasolen ni Mang Juan dagiti tao. Ta panuynoyan ken inruamda dayta nga aramid. Ta no awan ti nangirugi, awan koma ti suroten.
“Ket ni Honesto, sir?” dinamag ni Mang Juan ti kadua ni Atong iti processing office.
“Awanen sadiay. Simmapul ‘ti sabali a serkanna.”
Isu pay la ‘di kunak, nakuna ni Mang Juan. Kas kenkuana, saan a maibturan ni Honesto dagiti kasta nga aramid. Napaisem ni Mang Juan. Saan gayam nga isu-isuna.
“Ania kadi ti gagarayo ditoy, sir?”
“Inawisnak ngarud ni Mayor idi immay idiay opisina,” insungbat ni Mr. Kune Ber. “Diak ammo no apay. Itay dimmagasak dita munisipio, kunana nga umayakto kano dita pakaaramidan ‘ti programa a panglagip kadagiti bannuar no bigat. Sorpresa kano!”
Ania ngata, nakuna ni Mang Juan. Ania kadi ti madamagna ket maysa met la a kaminero? Ikankanoda kadi ti maysa a kaminero?
Nangngegna ti panagungor ti makina ti kotse. “Ala, agpanunotka,” kinuna ni Mr. Kune Ber. “Ibagamto kaniak no bigat no agikitata dita batonlagip.”
Nagtarayen ti kotse.
Nanglugay ni Mang Juan ket intuloynan ti nagna a mapan iti munisipio.
SAAN nga Aldaw dagiti Bannuar iti kabigatanna. Bisperas pay laeng. Ngem nairuamen a ti bisperas ti pannakaaramid ti programa ta adda kano pay la dagiti agop-opisina ken dagiti agad-adal a makiparada ken agbuya. Iti panagbalin ti Aldaw dagiti Bannuar a maysa a piesta opisial, awanto ti makiparada ken agbuya iti programa. A, ta imbes ketdi a lagipen dagiti bannuar iti adu a rigat a nagpasaranda ken ti biag nga insagutda iti pagilian, addada ketdi iti sango ti kuadrado a lamisaan; agaayam iti innipis.
Dagitoy ti naguneg iti panunot ni Mang Juan bayat ti panagtakderna iti maysa a suli ti plasa a pakaaramidan ti programa. Kitkituman ti unegna ti maysa a panagbalbaliw nga agpaay kadagiti sumaruno a kaputotan.
Agngalayen ti programa. Iti nagtakderanna, nakita ni Mang Juan ti itatakder ni Apo Mayor. Nagsisipat dagiti adda iti entablado. Nasiputan ni Mang Juan ti panangawis ti mangiturturong iti programa iti tallaong tapno makipagsipatda. Nagsipat met dagiti agbubuya. Intag-ay ni Apo Mayor dagiti imana a pangawat kadagiti sipsipat. Kalpasanna, sinangona ti mikropono.
Nagsao ni Apo Mayor. Inlawlawagna ti gakat ti konseho munisipial a mangipaay iti pammadayaw kadagiti annak ti ili nga addaan iti nasayaat a gapuanan ken panagpaay kadagiti kakailianda. Nagtung-ed pay ni Mang Juan. Immisem iti yaabuloyna iti dayta a gannuat. Bareng mariing dagiti makipagili nga agaramid iti naimbag, kinunana iti nakemna. Nakitana ti panangiruar ni Apo Mayor iti balitok a medalia iti bassit a kahita nga inyawat ti napintas a sekretariana.
Impasarang ni Apo Mayor ti medalia kadagiti adda iti entablado sa kadagiti agbuybuya. Gimluong ti sipsipat. Naisursurot ni Mang Juan. Nagsao manen ni Apo Mayor. Nagtuloy latta ti napigsa a sipsipat. Iti umuna a binatog dagiti nakatugaw iti entablado, timmakder ni Mr. Kune Ber nga immasideg ken ni Apo Mayor. Ket nakitana ti panangyaspili ni Apo Mayor iti medalia iti batog ti puso ni Mr. Kune Ber.
Insardeng ni Mang Juan ti nagsipat. Naglulok dagiti tumengna. Agikkis koma. Ngem agririaw dagiti tao ket tumtumpaw ti “Agbiag! Agbiag!” manipud kadagiti adda iti entablado. Intangadna ti rupana iti langit. Barusngin san ti lubong! intanamitimna. Kinitana ti aglawlaw. Agsipsipat pay laeng dagiti tao.
Inturong ni Mang Juan dagiti matana iti batonlagip. Rumkuas la koma dagiti nangipatli iti biagda. Rebbaenda la ketdi dayta a patakder ket gaburanda dagiti aglablabes iti nagan ti nasayaat a panagserbi!
Inwaras manen ni Mang Juan dagiti matana. Iti maysa a suli, maysa a nakamangisit a babai a mangkibkibin iti anakna ti mangpumpunas kadagiti matana. Iti sabali, maysa a pilay nga umad-adayon iti plasa.
Kinagat ni Mang Juan ti bibigna. Kaanonto? sinaludsodna. Ket tinaldiapanna ti wagayway ti pagilian a sitatalna iti tuktok ti nakaisaanna a patakder.—O
(Immuna a naipablaak iti Nobiembre 25, 1968 a bilang.)
