Sarita ni A. SANCHEZ ENCARNACION

NAKIDSER ken nalagda, nayesngaw ni Victor iti nakemna bayat ti pannakailansa ti pinagkitana kadagiti sanga ti narra a nagkiet gapu iti panangarrabis ti bagyo. Kas man isu ti tuangen ti bagyo, kasla ti natibker a pammatina ti gabuten ti nakaam-ames a bagyo, ket ti panagngatangatana iti agdama a kasasaadna ken ti pannakawegweg ti sangapuon a narra, kas man adda naun-uneg a banag a maipasimudaag kenkuana: isu, isu a seminarista, Victor Alvarado, kalpasan ti makabulan a bakasionna, naikkan iti gundaway a mangamiris no ituloyna ti panagadalna iti las-ud ti sumagmamano a bulan pay iti bakud ti seminario, wenno tallikudanna ti dana a nasurotna iti las-ud ti sangapulo ket maysa a tawen— ti panagpadina. Simken kenkuana ti nauneg a panagduadua ket dina nagawidan ti nauyos a sennaay iti barukongna a kasla nabuttuonan iti nadagsen a bato. Inyapirasna dagiti nakarantiway a ramayna iti nabessag a kimmastila a rupana.

Pinidutna ti naiwawa a bulong ti narra a naisadsad iti paladpad ti tawa iti sangona, ket dina maawatan no apay nga inan-anatna nga insaad iti ukong ti malamuyot a dakulapna. Naisalsalumina a bulong, nakuna ti nakemna, a naappupo iti dungngo a saan a kas kadagiti bulong a yan-anud ti napegges nga angin. Immadalem dagiti uged iti nawada a muging ni Victor. Nadawel ti bagyo intanamitimna bayat ti panangbuybuyana iti sangapuon a narra a sipsiplagen ti narungsot a bagyo.

Simmuknor iti panunot ken rikna ni Victor ti maysa a naun-uneg a banag a kas iduduklos ti dawel. Rugso nga agal-alikuno a kas ti bagyo iti ruar. Panagtuloy? Panagtukiad? Timmingra dagiti matana a kas aluten a pinal-idan ti angin. Ti diak a naaramid iti mano a tawen mabalinko a pasingkedan iti apagdarikmat laeng!

Imbolsana ti bulong ti narra. Inserrana dagiti tawa ti siledna. Immasideg iti katrena ket nagtugaw iti ikingna. Kalpasanna, nagrukob a nangguyod iti lalat a maletin ket linuktanna. Nadalimanek ken naurnos dagiti kawes nga impempen ni nanangna. Ni nanangna a nangisagana kadagiti masapsapulna nga agsubli iti salinong ti seminario. Ngem napigsa ti bagyo! Inammimitam ti bagyo! Mannakabalin ti bagyo!

Sarita

Bay-am a Yebkas Dagiti Sabong

Binalkot dagiti napuskol ken nabengbeng nga ulep ti init ket naalikubkob ti Vigan iti makaidasay ken makaariweng a sipnget; naspak dagiti sanga, napuri dagiti dadduma a kayo, naitayab ti atep dagiti sumagmamano a kalapaw, ngem ti narra iti sango ti kinabiti, natayag ken tisa a pagtaengan dagiti ag-Alvarado, kas man nabileg nga agkabannuag a makigabbo iti narungsot a bagyo: Immulak, anakko, idi ubingak pay! Isu ti napilik! Masansan idi a balbaliksen daydi Dios-ti aluadna a tatangna. Ni tatangna a nangidawdawat nga agpadi ti inauna nga anakna. Natibker! Nakidser! Narigat a mapuri! Init! Tudo! Bagyo! Ngem nabisked nga agnanayon! Maysa a tanda! Tanda! Tanda ti panagtalinaed! Nagpanunot ni Victor. Saan kad’ a mapuri dagiti natibker no dadduma? Maysa a kinapudno! Saan kad’ a maysaak a parsua a nakawesan iti narasi a lasag?

Natugtog ti rikep ti siledna. Nalawag a natimudna ti timek ni Don Mauricio, ti ulitegna a naggapu idiay Amerika. Tallo pay laeng a lawasna iti dennada. Timmakder ni Victor. Dinagdagusna nga inlukat ti ridaw. Pinastrekna ti kabsat ni tatangna. Uray napataken dagiti kuretret iti muging ken pingping ni Don Mauricio, malasin wenno makakayaw dagiti wangwang-itna, kasla toro a naibulos iti kataltalonan. Addaan pay laeng iti kinataer uray maigalis ti ngilaw iti kalbo nga ulona a mayarig iti nasileng a datar. Sinallabay ti ulitegna.

Nagtugawda nga agpadpada iti pingir ti katre. Kas man ur-urayen ni Don Mauricio ti sungbat ti nalimed nga isingsingasingna iti kaanakanna: Duduakayo a lalaki nga anak daydi manong. Idiam ti panagpadim… kailala ti kinalalakim. Lalakika. Awan ti asawak! Awan ti agtawid kadagiti sanikuak… Sika! Sika, Victor, ti pangipatawidak… no dika agpadi…

“Victor, ammok nga agsublika idiay seminario,” natamnay a timek ni Don Mauricio ket nagtalaytay ti panagkitana iti kaanakanna.

“Dayta ngarud ti pampanunotek ita, tio!” insungbat ni Victor. Nagsabat dagiti matada. “Diak matinong ti aramidek, tio!”

“Adda kenka. Siwayawayaka a mangarakup iti kadakkelan a gundaway. Awan ti maganabmo no agpadika. Malagipmo daydi saritam? Tallopulokayo a naggigiddan a simrek iti seminario! Ket iti panaglabas ti tawen, nagin-inut a nagikkatda. Ket ita, siksikan a nabati... Ken maysa pay, narigat ti agpadi! Pasig a panagrigat ken pannakapaay! Mabalin nga ibusemto pay amin a kinabaknang a nabati daydi manong nga agpaay iti simbaan ti ili a pakaipalladawam! Kitaem  ‘diay kabsatmo… Ni Peping, isu ti lalaki! Naalibtak! Baknang ken napintas ti asawana!”

Naamil ni Victor ti akimbaba a naingpis a bibigna. Nagpingki dagiti mata ni Don Mauricio a nangsilmut kadagiti naamo a mata ti kaanakanna iti rimat ni pirak. Kasla mapurar dagiti mata ni Victor. Imbaw-ingna ida.

Nagbatay ti umal-alinuno nga isem kadagiti bibig ni Don Mauricio. Nagkarayam ti panagkitana iti silulukat a maletin iti sangoda. Nakitana ti nakupin a nangisit a sotana. Tanda ti panagrigat! Masapul nga agtinnag ti kaanakanna kadagiti imana. Naisalikad ti ulimek iti baetda. Kenkuana, ti ikakanunong ni Victor, maysa a balligi!

Naiwagsak ti ulimek.

“Victor, agluasak no bigat… agpa-Manila-ak.”

“’Ton bigat, tio?”

“Wen, ‘ton bigat!”

“Saankanton nga agsubli, tio?”

“Diak ammo... ngem no sumurotka, ileppasta biit dagiti papeles ken passport-mo. Agbaniagaka idiay Amerika.” Pinikpik ni Don Mauricio ti abaga ni Victor. Ket ti  panagdengngeg iti agkabannuag, kas man apuy dagita a balikas a nangpuor kadagiti napempen a pagay iti agamang. Adda nainaig a kinapudno, nakuna ni Victor iti nakemna. Intuloyna a tinimud ti makaguyugoy a palawag ni Don Mauricio. “Ket gapu ti kinasiribmo, mabalinmo nga ituloy ti adalmo iti nalatak nga unibersidad idiay Amerika.” Nagsig-am a kasla adda simmapideng iti panunotna. “Malagipmo ni Manuel? Daydi padam a seminarista a naglabus? Gayyemko daydi tatangna. Naammuak amin dagiti napaspasamak. Scholar pay. Imbaon ti gobierno idiay Espania. Naglatak ti kinasiribna. Nailanad kadagiti pagiwarnak ti inubonna a dayaw. Linikmutna ti lubong. Immay idiay Amerika. Nangisuro iti Unibersidad ti Notre Dame, Indiana, Illinois. Sinarsarungkarannak. Inasawana ti maysa a nabaknang nga Amerikana. Rabrabakem!” Inriddisna  ti maudi a binalikasna a nakainaigan ti nabagas nga ikikitana.

Naalimpayeng ni Victor kadagita nga impadamag ni Don Mauricio… uray no nadagdaguliten a nasarsarita… kasla nasarait dagiti bibigna. Namrayanna laengen nga inrisrisiris ti iking ti dakulapna iti timidna.

“Ngem no agpadika, ang-angka! Maysaka nga alis!” Ket linayus ti makabibineg a paggaak ti don ti yanda.

Iti ruar, nagungor ken nakirangas a sirurungsot ti bagyo a mayarig iti nakabulos, nabisinan a tigre nga agragut a sumrek iti siririkep a siled. Kimmarasakas dagiti sanga ken bulong a nairasras iti sagumaymay. Gimluong ti pannakaitagbat ti umap-apuy a banag iti langit ket nagandap iti siled. Naipisga ti nadawis a dil-ag a nangdayyeg iti balay a tisa. Bimmayakabak ti tudo.

Timmakder ni Don Mauricio. Immasideg iti siririkep a tawa. Ket idi gandatenna nga ilukat…

“Tio, pangngaasim, dimo ilukat! Nalamiis! Nalamiis unay!”

KALPASAN ti panangaldawda, naginana ni Victor. Agarup a maikatlo nga oras iti malem idi makariing. Nagdiram-os. Nagpelles. Ngem saan pay a simmardeng ti bagyo. Nalayusen dagiti kalsada.

Nadatnganna iti salas nga agsarsarita da nanangna ken ti ulitegna. Napasnekda. Maipanggep kadagiti sanikuada ti patpatangenda. Iti tengnga ti salas, adda nga agay-ayam iti chess da Peping ken ti asawana, ni Zenaida. Buybuyaen ni Magdalena ida. Kabsat ni Zenaida ni Magdalena. Siiggem ni Magda iti mansanas.

Rimmaba ti bagyo. Pimmigpigsa ti tudo a kas man lussokanna ti bubongan ti balay. Bimmanesbes ti angin.

“Nalaing… ta nakariing ni manong!” kinuna ni Peping. “Manong, awan ti kapareha ni Magda nga agay-ayam iti Chinese Checker!”

“Kasta? Magda, agay-ayamta ngarud!” inyawis ti agkabannuag. Inruarda ti pagay-ayamanda. Nagsangoda.

“Chinese wenno Kangaroo?” narabak ti timek ni Magda. Naparagsit dagiti kimmandela a ramayna a mangur-urnos kadagiti sangapulo a nalabaga a bolintik.

“Chinese!” insungbat ni Victor a dinanggayan ti panangurnosna kadagiti naipatang kenkuana a sangapulo a puraw a bolintik. Rinugianda ti agay-ayam.

“Wow, talaga nga abakennak!” inwagis ni Magda ti imana apaman a naimutektekanna ni Victor a naalibtak ti panangipagnana iti bolintikna. Inirutan ni Magda a pinetpetan ti ig-iggamanna a mansanas. Iti pannakayasideg ni Magdalena iti kaamaan dagiti ag-Alvarado, nagbalin a napasig ken naparato. Yangawna latta ti kayatna a yangaw.

“Ania ti dusa ti maabak?” inamad ni Victor.

“Dusa?” Nagpanunot ni Magda. Inyap-apirasna ti mansanas iti mugingna. “Ah… no mangabakak, ti dusam... igatangannak iti mansanas!”

“Mansanas?”

“Mansanas!” dinagullit ni Magda. “Magustuak unay! Ngem... no abakennak... pagpisianta daytoy mansanas!” Ket indiayana ti mansanas nga ig-iggamanna. Nagtugmok dagiti matada.

Nagkatawa da Peping ken Zenaida.

Saan a nakatimek ni Victor. Immisem. Timmarabang ti pispisna.

Kas umag-agneb ti sin-aw dagiti bibig ni Magda, kas kasam-it ti kappisi a naluom a sandia iti kalgaw a mangdepdep iti waw, dagiti napungay a matana kas singin a naapres nga alinuno a mangdayyeg ken mangulaw iti rikna, ti nakipet a nalabaga a bestidona inna man inirteng ti nabaknang a pannakasukog ti pammagbagina; ket dayta a panangdayaw ni Victor ti nangkalbit iti kuerdas ti pusona. Nariknana ti kinapagus a mangamiris iti kinapateg dagita a gundaway iti dalanna. Ngem adda nalagipna. Kalpasan ti namitlo a daras a panangabakna ken ni Magda, nagpakada ket simrek iti  siledna. Saan latta a naggibus ti kapigsa ti bagyo. Ad- adda ketdi a rimmaba. Ket natimud ni Victor ti nasagiksik a timek ni Magda a kas napegges nga uloulo ti danum a naggapu iti surong a mangteppang kadagiti naruka a daga. Nailabeg kadagita a darikmat. Napardas ti panaglayus ti dara kadagiti uratna. Kasla yik-ikkisda: maysaka a parsua a nakawesan iti lasag!

Simngay iti panunotna daydi damo a panagsarakda ken Magdalena. Simmurot ni Magdalena kada Peping ken Zenaida idi simmarungkar dagitoy kenkuana iti seminario. Kasla sumangdo a kalding dagiti wangwang-it ni Magda. Kasla balbaltik dagiti tignayna. Ti panagam-ammoda... ti panangpetpetna kadagiti nalamuyot ken dumerderosas a dakulap ti balasang... kas man berber ti pul-oy a mangyabyab iti apuy kadagiti naraber a pan-aw iti bakras ti bantay; dagiti makapagpikapik nga isemna… dagiti nabagas nga itataldiapna... amin dagitoy, nalagipna... nalagipna... amin... amin...!

Iti daydi a rabii, alusiisen ni Victor iti iddana. Nagsisimparat dagiti nadumaduma a banag a di namagtalna iti kararuana. Kinabaknang! Dayaw! Lasag! Matagikuana amin dagita! Nagtitibnok dagitoy a mangbartek ken mangulaw kenkuana. Dina matinong ti aramidenna. Ket ti panagwaswasangna iti iddana, dina naigargara a naiwasiwas ti kanawan a dakulapna iti krusipiho iti uluanan ti iddana. Nagamanga. Inikkatna iti nakaisab-itanna, ket ginangtanna ti bombilia. Nalayus ti siled iti lawag. Pinetpetanna a siirut ti kruspiho a sumakduanna iti bileg ti pakinakemna. Nagparintumeng. Inagkanna ti krusipiho. Nagkararag iti napasnek, napaut.

Nagin-inut a nagaripapa ti baggyo. Nabakasan ti langit kadagiti nangisit nga ulep.

IMBIL-A ti pagtaengan dagiti Alvarado ti kaadu dagiti sangaili a timmalantan iti dayta kadakkelan a mapasamak iti biag ni Victor. Nabaked dagiti baka ken baboy a naparti, ken dadakkel dagiti ikan a naisagana. Nataratar kadagiti nasilap nga automobil iti sango ti balay a tisa. Uray no Paskua, inkarkarigatan dagiti naawis ti dimmar-ay iti padaya. Adu a sagut. Nabara a kablaaw.

Ket no dadduma, agdisso ti panagkita ni Victor iti sangapuon a narra a naglinongan dagiti dadduma a sangaili. Inkawes ti narra dagiti nalangto nga uggot. Timmibker dagiti nawasnay a sanga a tinerter ti init, tudo ken bagyo. Ngem kimmebkeb nga immununeg dagiti ramutna, immagibas ti bagyo iti biagna… ket indasigna… ti bagina… kas kadagiti dumadaklis nga inammimitan ti bagyo iti taaw… ngem kalpasan ti bagyo… adu nga ikan ti inaringkuyot ti iketda… Ket panagtalinaed ti bunga ti kararagna: ta iti bisperas ti Paskua… inawatna ti Nasantuan nga Ordinasion… ket ti umuna a panagmisana… iti bigat ti Paskua! Inarakup ti talna ken ragsak ti kararuana. Ta adda kadi pay natantan-ok a sagut nga ipaayna iti dayta a Paskua no di ti panangidatonna iti biagna, ti aminna iti Dios?—O