Sarita ni JOHMAR R. ALVAREZ

NASAM-IT a musika iti lapayag ni Leroy ti parnuayen ti linnailo ti abagat ken ti katataan. Agpanirpir nga agindaindayon sa agiinnapras dagiti murdong dagiti agririmmuok a tata wenno nipa no dupagen ti panglamiisen nga abagat iti agsapa. Naiban-uyat iti igid ti karayan ti katataan nga agatiddog ngata iti sangagasut a metro ken aglisdak iti nakurang a sangapulo a metro. Paset ti maysa nga ektaria a talon a suksukayenda ti katataan. Kukua ni Dexty Fabito a konsehal ti ilida.

Sangapulo ket uppat a tawenen nga as-asaken ni Leroy daytoy a katataan. Manipud uppatna, itugtugoten dagiti nagannak kenkuana no kasta a mapanda agala iti pingutenda, no mapanda agala iti basi ken agisimpa iti singkil, no mapanda agsaltok iti ayuyo ken agkurimes iti kaggo. No maungtan wenno makabasol,agkamang ditoy. No mauma a makiay-ayam kadagiti kapatadanna, umay ditoy, mangitugot iti tanggaltaw ken appan; no mairana a kaugotna, agkurimes iti kaggo, agala iti siek. Ditoy ti pagdigdigosanna aglalo no kalgaw. No dadduma, ditoy nga agrepaso kadagiti leksionna aglalo no dandanin ti periodic test.

Kadagupan dagitoy nga aktibidadna, bayat ti panagubingna ken panagbasana iti elementaria ken hayskul, adda pay nangnangruna a pannakigasanggasatna iti daytoy a lubong— a nangrugi idi sangapulon ti tawenna. Kinapudnona, iti katengngaan ti katataan a medio asideg iti danum, nagaramidda—kas kiddawna— ken tatangna iti basar a naaramid iti bulo, agatiddog iti dua ket gudua a metro ken agakaba iti maysa a metro. Idi inunton ti amana no apay nga agaramidda, dina impudno ti agpayso a makaigapu. Inrasonna lattan a naimbag la a pagin-inanaanna no umay agala iti mapingut, agibasi ken agiplastar kadagiti singkil; no umay agsaltok, agala iti kaggo, agkaras, agibarangbang ken agtanggaltaw.

Ngem ilaklakon ni Konsehal Dexty Abito ti katataan ken ti talon. Nangngegna ti saritaan dagiti nagannak kenkuana idi kalman. Usaren kano ti konsehal a pagkampania iti masungaden a lokal nga eleksion ti paglakuanna ta agtaray a para bise-mayor. Gapu ta isuda ti kasamak ti konsehal, dagiti nagannak kenkuana ti kangrunaan nga addaan iti karbengan a manggatang iti talon ken iti katataan. Nupay kasta, ammo ni Leroy a di kabaelan dagiti nagannak kenkuana a gatangen daytoy. Kinapudnona, agsapsapulen dagitoy iti manggatang a tagaditoy barioda tapno nalaka laeng nga isaritada ti panagtalinaedda a kasamak. No sabali ti makagatang, amangan no mapadisida. Ta no napateg unay kadagiti nagannak kenkuana ti talon ken katataan, napatpateg pay kenkuana, aglalo ti katataan. Gapu iti daytoy, adda nauneg a liday iti kaungganna. Isu a nagdardaras itay a nagturong ditoy katataan kalpasan a nakapamigatda.

Nakailad ni Leroy iti basar a labes-tumeng ti kangatona, pinagpungananna dagiti pinaglagana a ramayna ken ti dakulapna. Simmarut dagiti matana kadagiti baet ti bulong dagiti tata, nakitinnilawan ti imatangna kadagiti naipattopattok nga ulep iti naganus pay a rupa ti tangatang…

ADDA naallingagna a parakapak ti maibuybuyat a danum iti bangir ti karayan iti dayta a bigat bayat ti panagisimpana kadagiti singkil a bulo iti batog ti tunggal tapiasanna a tatabian, awag iti ungkay ti tabbi wenno bunga ti tata. Ti singkil ti mangtaya iti basi wenno iti tubbog ti tata nga agtedted manipud iti natapiasan a tabbi. Adda laeng iti batogna ti parasapas. Masinunuona a saan nga agkarkaras daytoy ta kaatabna; saan met nga aglablaba ta agsasaruno met ti pannakaisuyat ti danum. Masansan ketdi a makaallingag iti kasta a parasapas ngem iti dayta laeng a kanito a simken ti arisgarna a mangduktal no ania dayta.

Napnuan gagar, siaannad a nagarudok iti babaet dagiti tata agingga a nasirip, nasaripatpatanna iti babaet dagiti palatang ken bulbulong ti tata ti mangparparnuay iti parasapas a kasla maysa a nasam-it a musika iti panagdengngegna, a kas iti samiweng ni ayat a mangmangngegna iti FM radio a pagaayatna a pagdenggan. Duyaw a siortpant ken puraw a tisert a pinasaragasag ti danum a namagminar, nangyanninaw kadagiti kudil a morena, kadagiti pissuol ken tampog ti agtutubo a bagi, ti buya nga inarakup ti murdong dagiti mata ni Leroy. Nakatakder ti agtutubo a balasang iti akaba a tabla a bangsal a nagdawadaw iti karayan; nakasango a mismo daytoy iti batog ti umar-aradas a naganus nga imatang.

Pinidut ti dayag ti sabon. Sinabonanna dagiti takiagna, sinabonanna ti bagina babaen ti pangipausokna iti imana iti uneg ti saragasag a tisert— nagdakiwas ti sabon iti tian, iti barukong, iti kilikili, iti bukot, ngem awan bibiang ti tisert a maingatongato no dadduma; sinabonanna ti bukot ti dapan, nagpangato iti gurong, nagpangato iti luppo, awan met ti bibiang ti nakiting a siortpant a nailislilislis; sinabonanna iti pus-ong, nagdakiwas ti sabon iti padingpading, iti pingping ti patong sa nagsubli iti pus-ong sa nagpababa. Nagindurog bassit ti sabon dita.

Nagsuek ti imnas iti nalitnaw a danum-karayan kalpasan a nakapagsabon, ngem daras met laeng a limmung-aw iti tengnga. Impunasna dagiti dakulapna iti rupana a bulon ti panangyagmuyna a nangipalikud iti buokna. Gapu ta nalit-aw ti danum, maanninawan ti pammagina aglalo ti natangar a murdong ti barukongna nga awan sappuyotna. Namitlo pay a baimmatok-limmung-aw sa timmakdang. Inulitna a winanas iti sabon ti bagina ken nagsiampo. Kalpasanna, nagbelnas iti danum manipud iti bubon nga adda laeng iti tallo a metro ngata iti sagpat ti bangsal. Katataan met laeng iti kanigid ken kanawan daytoy a disso. Adda lima a balay dita nga arig naipattopattok iti sagpat ti katataan.

Kasla bumegbeggang ti sibubukel a bagi ni Leroy. Adda koriente nga agtartaray kadagiti uratna. Agtigtigerger ken agpaspasikkil ti sangapulo a tawen a laslasagna. Tilmon a tilmon gapu iti nakagangganas a kebbakebba a dina maawatan— nga iti dayta laeng a kanito a napasamak. Adda kayatna ti rumkuas iti maysa a paset ti kinataona.

Al-alusiisen a talaga ket kasla awan iti nakemna, rimkuas iti katataan sa kellaat a nanabsuok iti danum. Limmung-aw iti tengnga a nangkamkamatanna iti angesna bayat ti panangap-aprosna iti rupana. Bimmatok manen a naglangoy, nagpababa iti karayan. Limmung-aw kalpasan ti lima ngata a kuy-ad. Kalpasanna, naglangoy-kulibangbang a nagsubli iti damo a limmung-awanna.

“Oy, sika, Iroy, mangigkigtotka!” Agarup bugkaw a kinuna ni Iraya, agtawen iti duapulo ken agturpos iti dayta a kalgaw iti kinanars. Aglablaban daytoy iti bangsal ken nakasukaten.

“Sori, manang, diak met ammo nga addaka ditoy,” insungbatna idinto a nagkuy-akuy-ad dagiti sakana iti uneg ti danum tapno tumpaw. Mababain a kimmita ken ni Iraya aglalo ta nasebsebanen ti bara iti sibubukel a bagina.

“Ne, agsabonka ngaruden tapno bumangloka,” indiaya ni Iraya ti nabanglo a sabon.

Agsabsabonen idi dumteng ni Aliya, ti kabsat ni Iraya a kataebna, tapno umay met agdigos. Nakipaglangoy, nakipagdigos iti karayan ni Aliya.

IN-INUT a nagkarayam ti bara iti bagi ni Leroy a kas iti nariknana iti immuna pannakaimatangna iti nadayag a buya ti nakaparsuaan. Wen, ta naulit-ulit daydi a kanito—ken iti agsasabali a dayag ti nakaparsuaan iti katataan—a nakaduktalanna iti bugas ti kinataona bayat ti panangsukisokna met iti daytoy a katataan. No labsen ngarud ti agsarita, ammona no mano a pinuon dagiti tata iti daytoy a disso. Madasigna ti karasakas ti billit ken ti karasakas ti tao iti katataan; ti pisaw ti lames ken tao nga agkammel, agkurimes, agkalap iti karayan, nangnangruna ti karasakas ti danum a maisuyat ken ti kanabsuok ken pisaw ti tao nga agdigdigos iti karayan no kaatabna aglalo iti kalgaw— madasigna pay no akinsabon ken akinsiampo ti ipalpallais ti angin.

Nagkidem ni Leroy tapno ad-adda a mariknana ti apros ti agtangtangkayag nga init iti kudil, laslasag ken ur-uratna. Immanges iti nauneg, nakagangganas nga anges a napasut iti kaunggan ti kinataona. Nagsasallin dagiti ladawan iti imahinasionna agingga a kasla adda parasapas ti danum nga immagibas iti lapayagna…

ITI makanawan ti bangsal da Iraya ti pagtataudan ti parasapas ti danum a maisuysuyat. Wen, adda pay sabali a bangsal dita a pagdigosan ken paglabaan. Lima a deppa laeng ngata ti baetda iti bangsal da Iraya. Nagsikig ni Leroy a nakaangad ti ulona tapno masirayanna a nalaing ti agdigdigos. Napatilmon iti inkuadro a ladawan dagiti nagbabatog a baet dagiti bulong ti tata a limsotan ti imatangna. Ti laeng akimbaba nga akin-uneg ti nabati nga aruaten ti agdigdigos. Kalalainganna laeng ti pammagina ngem adda bayog iti barukongna ken adda tibker iti tianna a pinatanor ti karayan, katataan ken kataltalonan; adda kari ti biag ken bileg iti masanguananna a pagampayagan ti adu nga arep-ep; adda kidser iti takderna a pagtalkan ken pagsammakedan ti maysa a pagtaengan.

Saan a maawatan ni Leroy ti naidumduma a rikna a nangadipen kenkuana bayat ti panangbuybuyana iti nabiag a ladawan a pinagartem pay ti danum ken sabon ken dagiti apros a nangwanas iti pakabuklan ti nabiag a buya. Daytoy ti umuna a pannakabuyana iti agdigdigos nga Adonis ket awan duma ti riknana iti rikna a gubuayen ti dayag ni Iraya, ni Aliya, ni Manang Pinang, ni Manang Esang, ni Manang Perling ken dadduma pay a nasalsalamaanna iti katataan.

Kinarakarawana, inar-arikapna ti bagbagina: awan surok, awan kurang ti kinamalalakina! Iti tawenna a sangapulo ket dua; malasinen a natayag ken napunerto inton naan-anayen nga agkabannuag. Ngem dina maawatan ita no apay a binalud ti panagduyos iti maysa nga Adan. Iti iriringbaw ti ayamuom ti sabon kadagiti urat ken lasagna, nasapulanna lattan ti bagina a nalmes iti dayta a panagduyos. Ngem ketdi, nakarikna iti panagalumiim ken alasenna ti inaramidna idi imbaasen ti naganas a dagaang ti naganus a gartem.

Ngem saan a dayta ti naudi a panangaramidna iti dayta. Manipud napan iti ballasiw-taaw ni Iraya, naulit-ulit dayta nga aramid iti panangranrantana ken ni Manong Nilo iti karayan, ken uray kadagiti dadduma pay nga Adan a nasalsalamaanna, ngem ni Manong Nilo ti nangnangruna. Adu met latta ketdi dagiti gundaway a dagiti nimpa iti karayan ti pagduyosanna a buybuyaen manipud iti pakarsona. Ket kas iti immuna a pannakaimatangna iti pusaksak ti sabong ken daeg ti kulibangbang, agpada latta ti kebba ti kaunggan, tigerger ken pasikkil ti lasag a mariknana. Nagbalin payen a gubuayan ti naganas a ragutok ti segga ti tunggal mangngegna a parakapak, parasapas, ken pisaw ti danum.

ITI panagparakapak manen ti danum, ammonan no sadino a bangsal dayta. Rimmaba a dagus daytay apuy ti rikna nga agkaykayamkam iti sibubukel a bagina idinto a dina pay nasirip ti baet dagiti pinuon, palatang ken bulong dagiti tata. Iti panagsikigna, ammonan ti baet ken giwang a pangipalusotanna kadagiti matana. Ket kas iti nailiwan a sirnaat ti imatangna a nangsappuyot iti malalaki a ngayed ti lamolamo a nakaparsuaan.  Iti pannakaisagni dagiti matana iti sibabasa ken silalabutab a kudil, nalmes ti disiotso a tawen a takder ti kawwetna iti gartem ti rimmimbaw nga inakbay ti sabong. Nakagangganas a pannakalmes ta talaga a dina madaeran latta ti simmallukob kenkuana a gartem ti maysa a sabong iti alimbubuyog.

Ngem nupay agpada a paglemlemmesanna ti dua a karayan ti riknana, adda met kaballabagna a pannakaburibor iti kaunggan ti nakemna. At-atapenna a nagudua ti kinatao ti riknana wenno ti rikna ti kinataona. Ngem gagangay met ti riknana a makipulapol kadagiti kapatadan, kaklasean ken kaeskuelaanna a lallaki kasta met kadagiti babbai idi agad-adal pay laeng. Awan pay ti panagessemna kadagiti para babbai nga aramid, aruaten ken alikamen.

Gapu iti pannakaburiborna, adda dagiti gundaway nga iti katataan a bay-anna ti bagina a silalamolamo. Am-amirisenna ti sibubukel a bagina agraman ti rikna ken panunotna. Adda met dagiti gundaway a no agmaymaysa iti balayda, sanguenna ti sarming ti aparador; matmatmatanna ti pakabuklanna, puligos pay a puligos. Ket maibatay kadagitoy a panangam-amiris, patienna a gagangay met a bagi ken rikna ti lalaki ti naiparabur kenkuana. Ipetpettengna a lalaki nga awan kurangna. Ngem awan met ti pigsa no kua dagiti lasagna; kasla dumanum dagiti tumengna no makaimatang iti maysa nga Adan nga agdigdigos a kas manen ita. Adda met ketdi dagiti kanito a madaeranna ti kumaradap a sulisog. Kas pangiliwliwagna, pamrayanna no kua ti agmarutmot iti barangbang wenno agsaltok iti ayuyo wenno agkurimes iti kaggo.

Padaspadasenna met a pakpakireden ti nakemna a tumarektek iti dayag bareng mabaw-ing ti panaggartemna iti kapadana, ngem agpatingga latta met a kanayon iti arem-mata. Ta limed nga adda rag-o ken ragutok iti pusona ken ni Iraya, ti umuna unay a nimpa a limed nga inar-arem dagiti matana iti katataan ken karayan nupay sangapulo a tawen ti baetda. Naidumduma unay ti kidag ti saguday ken karisma ni Iraya kenkuana. Ngem idi napan idiay Japan ni Iraya kas maysa a caregiver, nasnaayan man unay. Nailiwliwagna laeng gapu ken ni Aliya, ti maikadua nga inar-arem dagiti matana. Nadekket ti naud-udi kenkuana ngem naikay met ti turedna a mangsarigsig. Iganiaganiadasna idi ngem nagturposda met laengen iti hayskul, awan man laeng pulos ti naiparipiripna a kababagas ti riknana nga italtalukatik dagiti matana. Ita, addan ni Aliya iti Siudad ti Tuguegarao nga agad-adal iti Medical Technology iti Cagayan State University. Isu a manmano laengen a makitana— ken maarem dagiti matana iti katataan.

Nagsennaay iti nakaun-uneg sa bimmangon. Bimmaba iti basar. Nabayag met bassiten a naisibet ni Manong Nilo.

ITI panangtartaraigidna iti katataan, nadlawna a mabalinen a patanoren iti kugtar dagiti immun-una a rimkuas ken dimmakkel a tabtabbian. Wen, kasla maysa laeng a mito daytoy a pammati dagiti agar-aramid iti arak ken suka ti tata. Kugtakugtaranda ti pinuon ti dumakdakkel a tabbi agingga iti tallo wenno uppat pay a lawas wenno agingga nga agkurno ti tabbi. Patienda a natubtubbog ti tabbi a makugkugtaran ta lumukay kano dagiti pennetna wenno ur-uratna.

Sinawar ni Leroy ti katataan. Napalalo a ling-etna a nagikugtar kadagiti kukugtaran a tatabbian. Kadarato a kunaenna iti nakemna bayat ti panagkugkugtarna: “Maysaka a lalaki, Leroy! Maysaka a naan-anay a lalaki! Kas kaingelka ti arak ti tata!”

Iti pannakalagipna iti arak ti tata, napan la ket ngarud simmakdo iti dram a pagileblebbenanda iti malutoda nga arak iti pugonda. Naisaad ti pugonda iti tengnga a sidiran ti katataan ta medio nasagpat sadiay. Pinunnona iti primera klase a lambanog ti kuatro kantos a botelia ti hinebra sa nagsubli iti pakarsona. Sumimsisimsim laeng no dadduma. Lumidok iti kaguduat’ baso— no dadduma, sangabaso— sakbay a mangaldaw ken mangmalem ngem saan ketdi nga inaldaw. Ita, kasla kayatna a lemmesen ti riknana, bareng no ti karkarma ti lambanog ti mangukkon iti amin a rikna ti kinalalaki iti kinataona.

Nagdalupisak iti basar sa nagsanggir iti palatang ti tata. Kinautna ti baso iti uneg ti knapsack-na. Daytoy a bag ti pagip-ipananna kadagiti saramsamna ditoy agraman danumna. Nakabitin iti abayna laeng. Nangiruar iti lima a bungon a sagpipisos a Sogo a mani.

Nakalidoken iti kagudua ti baso a lambanog idi kellaat a napanunotna ti agpulotan iti kaggo. Daras nga inuyosna ti tisert ken siortsna sa bimmaba iti basar. Nangala iti supot. Timpuak apaman a nakawaya iti ngarab ti karayan ngem nagbiddut ti panagkuy-adna isu a napukaw ti balansena ket saan a nasayaat ti panagdissona; nagkaykayaw-at agingga a naallangonna ti panagtapawna. Nariknana a simmippit a dagus ti gita ti arak.

Dandanin pangngaldaw. Damona pay laeng a guyoden ti ugot ti danum isu a masapul a bumatok nga agkurimes iti kaggo. Immanges iti nauneg a pangalana iti balonenna nga angin iti uneg ti danum. Impennekna ti nagkuy-ad a bimmatok. Inyarinsawadna dagiti imana, inkarkarabbengna dagiti ramayna. Nagpababa. Limmung-aw. Immanges sa limned manen ngem sitatakder. Inyar-arinsawadna dagiti dapanna a kunam no agtadek. No adda marikna dagiti dapanna a kaggo, agrukob a mangkurimes.

Addan lima a nakurimesna idi umakar iti bangir nga igid ti karayan. Marikrikna ti kugtar ti arak ngem naganas a rikna iti panagtibnok ti silud ti lambanog ken ti anem-em ti danum. Batok-lung-aw manen ti inaramidna ngem nagpasurongen. Dina ammo no mano a batok-lungaw ti naaramidna agingga nga adda napa-“Ayyy!” iti ilulung-awna manen— iti batog ti bangsal da Iraya!

Dinapadap ti nakagangganas a tibbayo ti barukong ni Leroy idi agsabat dagiti matada iti nadayag a nimpa nga agdigdigos ngem pettat a napaumel ti darikmat. Nakakamison ken nakapanti laeng ti agdigdigos. Napatilmon iti napnuan imnas ni Leroy.

“Sika manen, Iroy! Mangigkigtotka a talaga. Basta lattan rumkuaska iti karayan!”

“Manang Iraya! Simmangpetka gayamen?” Nagdudupudop a nagsubli dagiti nailebben a segga iti kaunggan ni Leroy; nagkamangda iti kinalalakina. No arak koma, napalalo ti ingelnan. Makabartek a segga no maruk-atan.

“Wen,” inyisem ni Iraya. “Nakabarbaroka met gayamen!” Awanan panagalumiim ti pannakisarang daytoy kenkuana.

“Nakapimpintaska unay-unayen, manang!” Awanan panaginkukuna ti panangdayawna iti kinapusaksak ita ni Iraya, kalpasan ti walo a tawen a dina pannakakita gapu iti panagabrod daytoy.

“Apay, ania ti ob-obraem manen ditoy?” inamad ni Iraya.

“K-kua, manang, agkurkurimesak iti kaggo a pulotan,” intag-ay ni Leroy ti iggem dagiti imana: naisupot a kaggo iti kanigid ken maysa a kaggo iti kanawan. Kadarato paludipanna ti natirad a barukong ni Iraya ken ti puon ti kinadayagna.

“Naimas ti kaggo. Kailiwko a sidaen…” Nakita ni Leroy ti panagtilmon ni Iraya. “Ngem pulotan, kunam? Umin-inumka?”

“Bassit la’ng, manang….” inyalumanayna.

“Ala, pumanawka ngarud ditoyen ta ituloyko ti agdigos,” immandar ni Iraya ngem nakaisem.

Sakbay a naglangoy ni Leroy a nangturong iti pakarsona, minatmatanna pay naminsan ti pakabuklan ni sibabasa nga Iraya.

NAKIGTOT ni Leroy idi adda kellaat a dimmugsak a purua ti gagaudan a barangay iti batog ti pakarsona. Naarakattot a bimmaba iti basar tapno lasinenna no asino ti dimteng.

“Leroy, addaka dita?”

Ni Iraya! Nakasiorts iti nangisit ken nakablusa iti berde.

Saan a dagus nga intuloy ni Leroy itay ti imminum; binuybuyana ketdi ni Iraya.

“Apay, manang?” Natiliwna met laeng ti dilana. Agtibtibbayo manen iti nakagangganas ti kaungganna; kumarkaradap dayta nga imnas kadagiti lasagna a pinaimas ti bileg ti arak. Ingguyodna a tinengngel ti barangay ket in-inayad a dimsaag ni Iraya. Sikakarting a nangigalut iti barangay. Kalpasanna, siniketna nga inatibay ti dayag agingga a nakadanonda iti basar. Nasay-upna ti sadiwa la unay a banglo daytoy.

Simmagpatda a dua iti basar. Iti tengnga ti basar, nakadasar ti maysa a baso ken kuatro kantos, ti lima a bungon a mani ken pito iti sangapulo itay a kaggo.

“Pudno ti atapko, adda paglemlemmengam ditoy,” kinuna ni Iraya. “Nagmayat gayam ditoy,” indayawna kalpasan a nagrikus dagiti matana. “Nag-cute pay dayta bassit a rangtaymo, ne! Kasla bassit a hanging bridge.” Ti nasurok a dua a metro ti kaatiddogna ken nasurok a maysa kadapan ti kaakabana a kalangtay a naimontar iti patad a sidiran ti talon ken kumamang iti basar ti dakdakamaten ni Iraya. Naaramid daytoy iti putek ti bayog.

“Isulibannak man nga’d iti kaggo ta ramanak man ti kinilaw,” kiniddaw ni Iraya.

Naulimek latta ni Leroy. Uray sumilsiluden ti bileg ti arak nga ininumna, di pay nalmes ti kinamanagbabainna. Matmatmatanna lattan ni Iraya aglalo idi tuyagan daytoy iti arak ti baso sa ininumna. Nagganas ti panagkidemna, sa nagtigerger.

Inyawatna ti inungapna a kaggo ken ni Iraya.

Umis-isem ti dayag a nangsirigsirig iti nakaungap ken agar-aruyot a kaggo sa nakaim-imas ti panangsultopna. Nagsansanapsap bayat ti panangnanamna.

“Hmm…. naimas ken nananam gayam!” indayaw ni Iraya sa nangitagay manen.

Inalistuanna met ti nangsulib manen iti kaggo sa inyawatna iti balasang. Kas iti immuna, siiisem manen a sinirsirig ni Iraya ni naungap a kaggo sa siiimas a sinultopna.

“Komusta met ti panagbasam?” inamad ni Iraya idi agangay. Adda bassit panagngadalnan ken limmabbasiten dagiti pingpingna. Minatmatanna daytoy ti siorts laeng a suotna. “Nagdakkelanka gayamen. Mano ti tawenmon?” Pinerreng manen daytoy.

Sangapulo ket walonan ni Leroy. Panakkelen ti pammagina— ngem madlaw a naritur— iti tayagna a lima kadapan ken lima pulgada. Adda langana. Nupay adda met sariritna, hayskul laeng ti naturposna ta pinabus-oyanna dagiti addina a tallo nga agpapada nga adda iti hayskul. Kakaasi ngamin dagiti nagannak kadakuada a mangisaksakad iti panagbiagda. Isu ti kangrunaan a makatulong kadakuada. Ngem adda met arapaapna a makaturpos uray ababa laeng a kurso. Kas koma iti panagaramid iti arak ken suka. Bareng mapasayaatnanto ti panagaramid iti arak ken suka. Ti dakes, narigrigatton a makaurnong iti pagbasana no mapukaw a mamimpinsan kadakuada ti talon ken ti katataan.

“Kasta a talaga ti papel ti inauna nga anak, isu ti kasla sacrificial lamb, iti kasasaadtayo a marigrigat. Ngem responsableka, a.” Minatmatmatan manen ni Iraya ti uyos a bagi ni Leroy. “Ngem no maikkanka iti gundaway nga agkolehio, dimo kadi latta kayat?” Pinerrengna ni Leroy.

“Nasayaat latta, manang,” kinunana. “Ngem ababa man ti kurso, no napasnekka a mangaramat iti adalmo, saan nga adayo a sumayaatto ti biagmo. Kas koma iti panagaramid iti arak ken suka. Di la ammo no makapaaramidakto iti pang-eksport nga arak ken suka. Adu ti katataan ditoy ket saan a problema ti pangalaan iti aramiden nga arak ken suka.”

Pudno, ditoy Navagan, nalawa ti katataan. Isu ti nangdapnas iti agsumbangir ti karayan. No maidur-as a naan-anay ti industria ti nipa ditoy, di mainsasaan a lumung-aw ti biag dagiti agindeg ditoy. Nasayaat pay no mapadur-as ditoy ti panagtaraken iti tilapia, karpa ken panagpatanor iti akaya wenno rasa. Imbaga ni Leroy ken ni Iraya dagita a pampanunotenna.

“Wow! Inikkannak iti kapanunotan nga agnegosio iti kasta!” kinuna ni Iraya. “Mabalinmon ti mangasawa! Itagayanta man!”

Nagdanggay ti katawada. Tinuyagan ni Iraya ti baso sa inyawatna ken ni Leroy. Dinan indisso pay ti botelia.

“Kampay!” kinuna ni Iraya ket nagtinnim-og ti baso ken ti botelia.

Nagistoria met ni Iraya. Balo a Hapon nga agtawen iti innem a pulo ken addaan iti tallo nga annak ti nagbalin nga amona. Nagustuan ti lakay. Nagangayanna, nagbalin nga asawana daytoy ta awan pagpilianna gapu iti kinarikut ti gundaway ken kasasaadna. Pagsayaatanna, nadungngo ti lakay kenkuana. Ngem kalpasan ti lima a tawen a panagdennada, natay ti lakay. Saanda a naparaburan iti anak. Nupay kasta, imbingayan ti lakay iti apagkapat ti sanikuana.

“Mabalinmo man ngaruden ti agasawa!” inrabak ni Leroy.

“Wen, mabalin manen! Ken mabalinmo metten ti agasawa,” inngadal met ni Iraya.

Nagdanggay manen ti katawada.

“Matmatannak man a nalaing. Lalakiak kadi met laeng a talaga?” Pinerrengna ni Iraya.

Immasideg ni Iraya iti sangona a nakadalupisak. Innala daytoy ti kanawan a dakulap ni Leroy sa imparabaw daytoy iti barukongna. “Ania ti mariknam?” imperreng ni Iraya kenkuana.

“Mariknak, agtigtigerger ti laslasagko. Ti bara ken tibbayom, kasla koriente a nagtaray kadagiti lasag ken uratko ket biniagnak.” Nakipinnerreng ni Leroy.

Inyasideg ni Iraya ti rupana iti rupa ni Leroy, arig agdekket dagiti agongda. Kinuna ti babai: “Maysaka a lalaki… awan surok, awan kurangna….” Impakuros daytoy ti kanawan a tammudona iti bibig ti baro, sa insarunona a diningpil kadagiti bibigna.

Inarakup nga ingguyod ni Leroy ni Iraya; nagmaymaysa dagiti bagida. “Agasannak, sika ti agasko….”

Simmungbat ti Iraya: “Agasannak, sika ti agasko….”

Nagsagni manen dagiti bibigda.—O

(Naipablaak iti Hunio 5, 2017 a bilang.)