Salaysay ni ARCHIE C. ANIPOT
NAKALUGANAKON iti Florida Bus nga agturong iti Bangui National High School iti probinsia ti Ilocos Norte ngem adda pay la iti balay ti panunotko.
Inkakaubingak ti kastoy. No apay ketdi a tunggal adda papanak, malaglagipko latta da tatang (pimmusayen) ken nanang nga iti panagkunak, natawidko la ketdi ken ni nanang. Narabaw ti luana. Luami. Ken uray itan a pamiliadoakon ken maysaakon a polis (iti Magsingal Municipal Police Station, Magsingal, Ilocos Sur), malaglagipko latta ida pakairamananen dagiti dua a babbarok; da Kendall ken ni Garwood. Ket nupay adda itan ti video call, dina latta maartapan ti personal a panaglilinnangenmi.
Ngem masapul a tumabunoak iti tallo nga aldaw (Agosto 19-21, 2022) a Pasnaan, ti kakaisuna a literary workshop dagiti mannurat nga Ilokano a proyekto ti Gunglo Dagiti Mannurat nga Ilokano nga iti Filipinas ken iti Ballasiw-taaw (GUMIL Filipinas). Tinawen daytoy nga isaysayangkat ti GF (nairugi idi 2010) babaen iti panagtitinnulong ti Bannawag Magazine ken National Commission for Culture and the Arts (ken ti mangsangaili a pagadalan ken dadduma pay nga indibidual). Iti biangko, mamatiak a ti Pasnaan ti maysa kadagiti kasapulan ti agdama ken ti sumarsaruno pay a kaputotan tapno matagibi ken mapagtalinaed latta ti kinasantak ti Literatura Ilokana; a nasken a matarabay a nalaing dagiti agkalikagum nga agsurat, nangruna iti gramatika ken ortograpia.
Maysaak a napagasatan a fellow kadagiti innem a fellows ti Pasnaan 11 (manipud iti dati a walo). Kaduak da kabsat a Ma. Lourdes Ladi Opinaldo manipud iti Balaoan, La Union ngem adda iti Taiwan a kas private caregiver isu a via virtual ti panagatendarna; Lito P. Hilidon a taga-Aritao, Nueva Vizcaya; Jorge Richard P. Guerrero manipud iti Laoag City; maestro Michael Cordero Corpuz a taga-Sarrat, Ilocos Norte; ken ni maestro Arnel Maluyo Asis ti Bacarra, Ilocos Norte.
Manipud Kadagiti Agdama a Kameng ti Bannawag: Dios ti Agngina!
Pannakatignay nga Agsurat
Addaak iti hayskul idi damok ti makabasa iti Bannawag. Kadawyanen a kalpasan a mabasa ni Angkel Doming (kapidua daydi tatang) ti gatangenna a magasin, bulodento met daydi tatang. Kabayatan a basbasaenna, bantayak metten tapno makaunaak a mangsublat (un-unaannak ngamin ti maysa a manangko); sa pagpipinnasaanton dagiti kakaarrubami kalpasan a maisublimi ken ni angkel.
Ditoy a nabasbasak dagiti nagan da Apo Rambaud, Manuel (ti naanus a prinsipal a nangtarabay kaniak iti panagsurat iti flash fiction sipud idi 2021 idi kimmappengak iti binuangayna a Sarigilap Online), Diaz, Laconsay, Rochina, Bulong, Duque, Bragado, Contillo, Pacris, Padios, Amorin, Jose, Asuncion, Bautista (maestrok idi hayskulkami ken maysa kadagiti nangallukoy kaniak nga agsurat), Valdez, Tabag, Nisperos, Aragon, Alvarez, Pacnis ken dagiti adu pay nga agkakalaing a mannurat nga Ilokano.
Komiks ken dagiti sarita ti unaek idi a basaen. Ket idi mabasak ti sarita a “Ti Dalag iti Rangat” ni Apo Prodie Gar. Padios, natignay ti riknak. Nagpintas a sarita, iti panagkunak, nga agingga ita, kayatko manen ngem diakon makasapul iti kopiana. Adda met ‘tay nobela ni Apo Jovito Amorin nga “Uleg” a linawas idi a padpadaanak. Isarunokto metten dagiti daniw, salaysay (nga idi agangay, masansanen a ni Apo Neyo Mario Valdez ti mabasbasak dagiti salaysayna) ken dadduma pay.
Pinadasko ngarud ti nagsurat ti daniw (isu laeng ti kabaelak idi) idi addaakon iti maikapat a tukad ti inheniera iti kolehio iti University of Northern Philippines iti ili a Vigan, Ilocos Sur (saan pay a siudad iti daydi a panawen). Impasak iti school paper-mi a Tandem ti damo a sinuratko ket napagasatan met a naipablaak. Sinunotak. Napagasatan manen. Dua nga Ingles ken maysa nga Ilokano a daniwko ti naipablaak. Adda rag-o a saan a mailadawan.
Tawen 2021 idi pinadasko ti nakimiembro kadagiti grupo dagiti dumadaniw iti Facebook a kas koma iti BIDRI agingga a naam-ammok ni Kabagis Aracellie Macugay ti Namyannaniw. Isu ti damo a nangiwanwan kaniak iti daniw. Kinaduak ngarud a nag-admin iti Namyannaniw ngem saan a dita ti nagpatinggaak. Nakikappengak pay iti Darudar; sa iti Basniw. Ngem saanak a napnek. Nakaritak nga agaramid iti “imbiit” a sarita. Pinadasko ken napagasatan met ‘diay damo nga intedko iti Ariwanas Magasin nga imatmatonan ni Apo Danilo A. Baustista. Agingga a nasarakak iti Sarigilap Online. Naimbag ta naanusannak a tinarabay ni Apo Joel Manuel ta akuek nga adu latta dagiti pagkapsutak isu a masapul a malitupan dagitoy a pagkamtudan. Nangaramidak iti bukodko a diksionario ti ispeling. Pinadasko met ti salaysay. Ket nupay iti daytoy laeng a tawen 2022 (iti edadko a 47) a nakaipablaakak kadagiti flash fiction, salaysay ken daniw iti Bannawag, mamatiak nga awan linnakayan wenno innubingan iti tay-ak ti literatura. Nagsapulak iti libro no kasano iti agsurat iti sarita ken daniw ngem napaayak. Gimmatangak ngarud iti Bannawag ken dagiti libro nga Ilokano. Masapul met nga iduron ti bukod a bagi! Ken, wen, nasken met latta nga agtultuloy ti panagadal isu a ginundawayakon daytoy a Pasnaan!
Ti Pakaammo ken Panagbiahe
Alas 5:48 iti malem ti Agosto 3, 2022 idi nag-message iti group chat-mi a Pasnaan 11 Fellows ni Apo Neyo Mario Valdez, workshop director ken agdama a Sekretario Heneral ti GF a matuloy met laengen ti Pasnaan iti Agosto 19-21, 2022 iti Bangui National High School. Namindua ngamin a naitantan ti Pasnaan gapu kadagiti di napakpakadaan a sirkumstansia. Insaganak ngarud ti panunot ken bagik. Impilak ti mandatory leave-ko (lima nga aldaw malaksid iti Sabado, Domingo ken piesta opisial) ket sinagudko ti aldaw ti Pasnaan. Nasken ngamin a tallo a lawas (wenno nasapsapa pay koma) sakbay ti effectivity ti leave, a mai-file ti leave. Ngem nalpay ‘toy abagak idi maammuak nga addan nakauna a dua a kaopisinaak. Iti bilangmi, lima a porsiento laeng ti mabalin ag-leave. No sumaek, dua laeng ti mabalin iti bilangmi a 31.
Sinapulko ti solusion. Nakitulagak ngarud a dagus iti kaduak nga imbestigador nga isu pay laeng ti manglitup kadagiti aldaw ti duty-k ta subadakto met laeng iti panangi-duty met kenkuana. Dakkel a yamanko ta nayat iti baet a masapul la unay isuna ti kaan-anakna a baketna. Kalkalpas met idi ti paternity leave-na. Pinalubosannak met iti hepemi kalpasan nga impakaammok kenkuana ti nagpatanganmi ken iti kaduak nga imbestigador. Natuloyak ngarud a nagbiahe idi 3:30 iti malem ti Agosto 18, 2022. Naimbag ta makainanaak pay ken maysa kaamakko iti puyat gapu iti alta presionko.
Inwalinko ti kortina ti bus, naipasabat kaniak ti balbag a tangatang. Kasla maan-anninawak ti rupa dagiti dadakkelko ken dagiti ubbingko. Imbaw-ingko ti imatangko iti kabambantayan; sa manen iti balbag, no dadduma kimmapas a tangatang.
Idi ammuek no yankon, addaak gayamen iti sakup ti Brgy. Sagayaden, Cabugao, Ilocos Sur. Nalagipko nga intugotko gayam ti libro nga Atang ni Apo Juan Al. Asuncion a nayalnag ita a tawen. Kinautko manipud iti bagko nga adda iti sakaanak (adda ngamin kaabayko). Inramanko nga innala ti marker-ko nga Stabilo.
Inukradko dagiti panid. Addaak gayamen iti maika-8 a saritanan-- ti “Ayuno.” Kaasping ti sarita ti panagtutuok ni Apo Jesus idi mailansa iti krus a kas pangsubbotna kadagiti basol ti sangalubongan.
Dagiti diak naawatan a balikas (kas koma iti nasusungeg, inap ken dadduma pay ta adda latta dagiti pagdudumaan iti lengguahe nupay agpapada met laeng nga Ilokano amin dagitoy), inugedak iti Stabilo a kas nakairuamak ta nasken a madamagko dagitoy, kas panangpasantak iti bokabulario. Adda maad-adawko kadagiti sarita a nabasbasak. Adda matugtugotak a desdes. Insublik ti libro ken Stabilo idi malpasko a basaen ti nasao a sarita.
Namindua a nag-stop over ti nagluganak iti terminalda iti Siudad ti Laoag ket agalas nueben idi makasangpetakon iti Bangui National High School.
“Naimbag a rabiiyo, sir,” inkablaawko iti nangsabat kaniak a guardia ti eskuela. Nangturongkami iti opisina ni Apo prinsipal Joel Manuel. Wen isu ti prinsipal iti Bangui National High School. Naipakpakaammok ngamin idi kenkuanan nga agbiaheak iti malem ti Agosto 18. Pinakandak dagiti nadanonko a mannurso. Nabisinanak isu a naibusko ti impasangoda a nagisar a laki (naimas pay met ngamin ti pannakalutona). Kalpasanna, inturongdak iti maikatlo a kadsaaran ti maysa nga school building a yan ti paginanaan ken pagturoganmi. Naam-ammok dita ni Sir Abraham Aguino Jr, maysa kadagiti nangitulod kaniak. Maysa met laeng a mannursuro ditoy nga eskuela ken maysa met a mannurat. Segun kenkuana, iti 2nd floor daytoy a building ti pakaangayan ti pasnaanmi. Kalpasan ti apagbiit a panagpatpatangmi, nagpinnakadakamin tapno makaawid metten nga aginana idinto nga inlayonko metten ti naturog tapno addanto manen pigsa iti mapaspasungadan a pannakaisaruag ti lawag.
Panangpasangbay ken Pannakatenneb
Umuna nga aldaw, Agosto 19. Dimteng dagiti kameng ti panel. Da Appo Cles B. Rambaud, Juan Al. Asuncion, Joel B. Manuel, Estela Bisquera-Guerrero (GF Auditor ken mangiturong iti umuna ken maikadua nga aldaw ti Pasnaan), Daniel L. Nesperos (mangad-adal kaniak iti daniw duada ken Apo Ariel S. Tabag) ken Romel A. Pascua. Asino ti makaibaga a dagiti mabasbasak laeng idi iti Bannawag a mannurat ket makitakon ida iti personal? Ket gapu ti Pasnaan, nakitak met laengen ida!
Nalukatan ngarud ti programa iti maysa a kararag babaen ken ni Sir Abraham Aguino Jr. Kinantami ti Nailian a Kanta sa ti GUMILAweng. Nabara ti panangpasangbay kadakami ni Apo Prinsipal Joel Manuel ken agdama met a GF Business Manager ket kalpasan dagiti simmaruno pay a nangted ti mensaheda, naiparangkami a fellows kadagiti kameng ti panel babaen ken ni Apo Neyo Mario Valdez.
Nailawlawag met kadakami dagiti pagaladagan a nasken a surotenmi.
Ket sakbay ti lektiur, nangted ti mensahe (a nakainspirarak) ni Apo Norberto D. Bumanglag Jr., Bukaneg Awardee 2020. Nagibinglay pay kadagiti librona-- dagiti nobela nga “Operation: Medalla Cartel” ken “Mission: Black Ops” akas bagnosmi.
Naglektiur ni Apo Cles Rambaud sa sinaruno ni sir Junley L. Lazaga babaen ti virtual. Naadalmi dagiti nasken nga aramiden ken ibilang no agsuratka iti sarita.
Sangapulo ket dua nga ababa nga ababa a sarita (flash fiction) ti naisumiter kadagiti kameng ti panel. Sagduaduakami tunggal fellow. Dimteng ti Pasnaan proper. Ti wagas; istoriaen ti maysa a fellow ti pakabuklan ti sarita kalpasana, mangted met ti obserbasionna a sarunuento met dagiti panel. Insursuratmi ngarud dagiti innayonda a paliiw. Isu pay a mainayon iti ammo! Nagmalem a kasta. Pinnitpitan! Kalpasan dagiti obserbasion, maammuanminton no asino ti akimputar iti sarita a naisaang.
Iti karabiyanna, naikkankami met iti gundaway a nagibasa iti daniw. Masursuro metten ti mapan iti sango!
Maikadua nga aldaw. Agosto 20. Naituloy ti pannakapanday dagiti putarmi. Nakaadukami iti naisurat a bagnos a mabalinto la ketdi a makatulong iti sumarsaruno a panagsuratmi.
Kalpasan ti nagmalem a pinnitpitan, napankami amin (kaduami dagiti kameng ti panel) nagpasiar iti ili ti Bangui ken Dumalneg sa napankami iti igid ti baybay a pakasarakan kadagiti higante a windmills nga agpataud iti koriente. Naliwliwakami iti kinangayed dagiti buya. Ken dagiti kastoy a sagpaminsan laeng a paspasamak. Malagipko manen dagiti dadakkelko ken dagiti ubbingko. Ala, adda ni Apo a mangtarabay kadakuada!
Impakaammo da Appo Neyo Valdez ken Cles Rambaud nga agsuratkami iti 100-120 a balikas mainaig ti windmill.
Karabiyanna, naituloy ti Pasnaan kadagiti tallo a nabatbati a sarita. Nalpas ti pinnitpitan. Adu ti napidut nga adal kadagiti biddut!
Sungbat iti Karit/ Pannakaiparang/ Dagiti Gapuanan iti Workshop
Iti maikatlo ken maudi nga aldaw, Agosto 21, sinapak ti nagriing ta inkamakamko nga inaramid ti ipasami a sarita. Idi addakamin iti Pasnaan room, inyunan dagiti kakaduak ti nagibasa kadagiti saritada. Idi ulitek a basaen ken adalen ti inaramidko, salaysay met!
Ta awan met dagiti elemento ti sarita! Kasano ngatan? Dandani batangkon! Nagpaudiak ngarud, Inkamakamko. Sinubliak dagiti insuratko ken dagiti balakad dagiti kameng ti panel a nasken nga ibiang wenno ibilangmi: dagiti agbibiag iti sarita, ti lugar a pakasamakan ti sarita, tema, balabala, dagiti elemento ti sarita ken dadduma pay.
Idi malpasko, binasak manen. Ne, adda met risiris ken resolusionna iti udina, mayaten, kinunak. Imbasak ngarud ti saritak idi batangkon. Nagpapalakpakda idi malpasak ngem diak nagkampante ta nalalaing dagiti kakaduak. Dua kadagiti kakaduami a fellow ti nangabak (Maikatlo ken Umuna a gungona) iti kalkalpas a salip iti flash fiction ti 6th Mario Abinsay Albalos Foundation Literary Awards.
Ket kastoy man ti linaon ti inkamakamko nga ababa a sarita:
Ti Windmill, Ni Aileen
Ni Archie C. Anipot
Kalpasan ti nagmalem manen a panagkarkararagna kadagiti kari ti basuraan, napanunot ni Aileen ti napan iti igid ti baybay ti ilida a Bangui. Nagsennaay. Kayatna koman ti agtuloy nga agbasa ngem saanen a makategged ti inana. Nakanan ti angkitna. Duduada laengen ta natayen ti amana. Petpetna ti nakasupot a sangakilo a bagas. Daytoy ti nagatang ti naglakuanna iti basura. Dinilpatan ti dalluyon dagiti sakana. Insublisubli ti dalluyon dagiti saludsodna. Sinabrut ti palagapag ti elisi ti pannakaburiborna. Timmangad ni Aileen. Kastoy kadi ti biagna nga iturturong lattan ti angin? Timmaliaw manen iti baybay; sa manen iti elisi. Timmalikud ni Aileen. Nagna. Iti tangatang, mangrugin nga agraniag dagiti saggaysan a bituen.
Ket idi yawagda dagiti nangabak, inyalat ti saritak ti Umuna a Gunggona! Akuek, diak mailadawan ti ragsak a nariknak iti dayta a kanito.
Iti maikatlo met nga aldaw ti itatabuno da Appo Remy N. Albano (GF President), Elizabeth Madarang-Raquel (GF Vice-President), Mario T. Tejada kas mangiturong (GF Director), ken Dr. Virginia Duldulao, Ph.D. (maysa kadagiti mammagbaga ti GF).
Napadayawan met ni Sir Deo M. Ramos, maysa a mannursuro a taga-Bangued, Abra a kas Outstanding Fellow ti Pasnaan 10. Imbinglayna met ti mensahena mainaig iti kinapateg ti literatura.
Naipaay met kadakami ti sertipiko ti idadar-ay, kalpasanna.
Ti napintas pay a pasamak, gapu iti daytoy a Pasnaan, naipaay kadakami ti kalkalikagumakon a libro; ti No Agsuratka iti Sarita ni Apo Reynaldo Arquero Duque. Imetmin ti nayon a bagnos!
Pinniktiur, dinnakulap, pinagyiyinnaman ken pinnakada kadagiti amin a timmabuno. Ala una iti malem idi malpasen ti programa.
Nakaluganakon iti Florida Bus nga agawid ngem adda pay laeng iti Bangui National High School-- iti Pasnaan 11 ti panunotko. --O
