Sarita ni BENJAMIN M. PASCUAL
Immuna a naipablaak iti Bannawag iti Disiembre 13, 1948 a bilang.
NAMNAMAEK a silalasbang pay laeng i’ta lagipmo daydi maysa a sardam ti rabii ti Agosto idi immayak idiay pagdagusam a balay, ta alaek dagiti librok. Bayat ti panagur-urayko kenka ken panangmingming dagiti kakaduam kaniak, nariknak unay ti pannakaum-umsik ket simken ti panagrayok nga awan koma ti sabali iti asidegko no saan a sika. Ti kinapudnona, saanko idi a kalikaguman a kasarita dagiti kakaduam, ta awan ammok a nasken nga ibagak kadakuada. Sika laeng idi ti kalikagumak a kasarita, sika ti adda kaipapananna kaniak.
Tinengngelko pay ti panagangesko iti sumagmamano a kanito idi timmakderak, ta napakadaak ti iseserrekmo iti siled a pagur-urayak kenka. Iggemmo dagiti libro a pambarko laeng nga alaen. Malagipko a saan a dagiti libro ti nangawis kadagiti matak no di ket dagiti nalibnos nga imam. Babaen ti raniag ti silaw nga elektrisidad, nakitak a nasayaat ti sukog dagiti imam.
Pinanawandata dagiti kakaduam.
Immisemka. Kas kadawyan, dinamagmo no kasanoak, ket insungbatko met a nasalukagak. Nagtugawka iti abay ti maysa a tawa. Innalak met ti maysa a tugaw iti sanguanam. Idi a sisasangoak kenka, agpadpada a naragsakak ken makusokuso ‘toy panunotko. Kalikagumak idi nga ibaga kenka a napintaska, ket kasla silnag ti bulan ti raniag dagiti matam. Kalikagumak idi nga ibaga kenka ti panagluksawko, agsipud ta kadagiti asideg a napalpalabas nga aldaw, kanayon nga ipingetmo ti agulimek ken saan a mangsungbat kadagiti naimpasnekan a saludsodko. Kayatko pay idi ti agulimek latta tapno buyaek ti langam, tapno makitak ti silnag ti bulan kadagita matam, tapno siputak latta ti itataliawmo iti ruar a mangmingming kadagiti mulmula ken balbalay ken kaykayo a saanen a mabukel agsipud ta nakipagmaymaysadan iti sipnget. Ngem saanko nga inaramid dagitoy a kalikagumko.
Bay-am a Yebkas Dagiti Sabong
Kinunak ketdi nga immayak tapno alaek dagiti librok.
Dagitoyda, insungbatmo, ket inyawatmo dagitoy.
Awan idi ti dagus a malagipko nga isaruno, ket agsipud ta awan masaok, immapay kaniak ti rikna nga agawiden. Ti kinapudnona, napigsa ti gagarko nga agbati pay laeng iti mabayag a kanito, a makisarita man wenno mangbuybuya latta kenka. Ngem diak pulos timmakderen, ta apagisu metten a nagreppaak ti napigsa a tudo.
Kinullaapan ti panagburayok ti tudo iti sim a toktok ti balay ti gandatko nga agsao, ket nabati dagiti kayatko a sawen iti dilak. Nasaprian dagiti rupata. Sumagmamano a rumimatrimat a katukel ti tudo ti naipattok iti buokmo.
Iti dayta a kanito, nagpukaw iti puotko ti panagtudona wenno ti kalamiis ti pul-oy. Sipupuotak latta iti banglo ti buokmo, ket ti banglo, sika ti arigna.
Nangin-inut a kimmapsut ti tudo.
Awan pay laeng ti mabalinmo a sawen iti inimtuodko? ti naalak a sinaludsod.
Nagwingiwingka.
Malagipmo pay laeng nga uray iti namin-adun nga inulitak ti panagsaludsodko— namin-adu nga inulitak, agsipud ta kayatko a penneken— saanka pay la a simmungbat? Agarup nabibineg ti riknak idi. Diak maitured idi a sagabaen ti saem ti saanko a pannakagun-od iti tartarigagayak kenka, ngem iti nalaus a panagleddaangko iti saanmo nga isusungbat, inkeddengkon a daytoy ti maudi a panagsaludsodko kenka.
Idi mingmingak ti sisisikig a rupam, inkarikon a saankanton a sarungkaran, saankanton a kitaen, saankonto metten a denggen ti naragsak a katawam, saankonton a riknaen ti alumamay ti kaaddam. Immapay kaniak a saankonton a maibturan a riknaen ti anag ti ragsak ken talna, agsipud ta sika nga ubbogda, saannak met a maawatan.
Idi nagsardengen ti napigsa a tudo ket agar-arimukamok laengen, napanunotko a rebbengna nga agawidakon. Saanmo a pulos a nadlaw kadagiti matak ti pannakasugat ‘toy riknak, wenno ti panagsisimparat dagiti pampanunotko, agsipud ta saanmon nga imperreng dagiti matam kaniak, wenno saanmon a dinengngeg dagiti balikas kadagiti bibigko idi nagpakadaak kenka.
Nalabit malagipmo pay laeng nga insagutmo ti payongmo a paglinongko, agsipud ta saanko a naitugot ti kapotek? Nadlawko ti gagarmo a mangted iti payong, ngem awan idin kaimudingan daytoy. Apay nga isagutannak pay laeng iti payong no awan met a pulos ti panangitaltalekna kaniak, awan a pulos panangipangagna iti kalikagumko kenkuana? kinunak iti nakemko. Iti pammatik babaen ti panangutobko, insagutmo ti itutulongmo gapu iti panangngaasim kaniak. Ngem saanko a masapul ti kaasi idi. Umanayen a madarugsoyak iti tudo ket aglamminak, tapno lipatenkan ket matungpalko ti karik a saanen a panangsarungkar kenka.
Ngarud rimmuarak iti balay nupay agar-arimukamok, ket inigpilak dagiti librok. Idi addaak iti dalan, saankon nga intaltalek dagiti napardas nga automobile a nangiparsiak iti rugit ken pitak kaniak. Uray idi pimmigsa manen ti tudo, saanko nga intaltalek dagiti tattao a nakamulengleng kaniak, agsipud ta siak laeng ti magmagna nga agkalkalintuduan. Sika pay laeng idi ti adda iti panunotko, nupay inkarikon a saankanto a sarungkaranen, ket lipatenkan a mamimpinsan.
ITI malem ti sumuno nga aldaw, idi addaak idiay iliyo a pagtrabahuak, ket namnamaek a malipatanka met laengen—maysa a narigat a gay-at ngem maaramid met— nagkiddaw ni nanangmo nga itedko koma ti kuarta nga imbilinmo kenkuana, agsipud ta awan met sabali a pangipaw-itanna. Simmiplot kaniak ti rikna a saan a mangipateg iti kiddawna, ngem agsipud ta saanna met nga ammo nga inkarikon a saanka a kitaen, naipapilit nga inannugotko ti kiddawna.
Iti daydi a malem, nataldiapanka a magmagna nga agturong iti library ti ilimi. Nagpukaw amin iti puotko dagiti adda iti lawlawmo idi nakitaka a magmagna nga agmaymaysa. Nadlawko ti panagpasgarmo a kasla ampo idi nakitanak. Ngem napateg met ti gapu ti yaasideg ken ikukuyogko kenka, ta sigegemgemak ngarud iti kuarta nga itedko kenka. Malagipko a kasla sumsumged dagiti matam gapu iti rurodmo kaniak. Malagipko nga uray nagkuyogta a nagturong iti library, kas maysa a ganggannaet ti pannakaibilangko kenka. Nadagsen ti baddekmo gapu iti inep-epmo a pungtot. Addayo dagiti addangmo gapu iti guram. Malagipmo pay laeng a saanta a pulos a nagsarsarita iti dalan?
Iti uneg ti library, pimmidutak iti maysa a pagiwarnak a saanko a kalikaguman a basaen ket linukipko latta a saan a dagiti naglaon ti ‘yan ti panunotko. Agsipud ta ad-adda a sika ti ‘yan ti panunotko ngem ti pagiwarnak— ad-adda a makaabbukay iti rikna ti langam ngem ti pagiwarnak— masansan a sipsiputanka, ket pasaray padasek ti mangsalput iti nabengbeng nga abbong ni gura nga inaramatmo. Iti naminsan, nataldiapanka a mangmingmingming kaniak, ngem kas kadaras ti itataldiapko, kasta met kadaras ti itataliawmo iti sabali a disso. Kinitam ti pagiwarnak nga ig-iggamak. Nadlawko nga alusiisenka.
Duata laeng manen a nagkuyog a napan idiay pagdagusam. Nalamiis a malem idi, malagipko ita. Inappuponak ti maysa a nakarayo a pul-oy idi, malagipko pay? Ngem nakullaapan amin dagitoy a rikna gapu iti kinapudno ti kaasidegmo kaniak, ti panagkuyogta nga agab-abay, ti panagwidawidta, a makitunos ti addangta iti dayyeng ti maysa a sonata nga impatayab ti radio ti kaarruba.
Kaguram kadi ti pannakikuyogko kenka— a kastoy? sinaludsodko idi magmagnata.
Saan, daytoy laeng ti nabalinmo nga insungbat.
Nalabit saanmo a nadlaw idi a dakkel ti kaipapananna ti sungbatmo kaniak. Awan ti nasuotko a guram wenno alidungetmo iti insaom a maysa a balikas. Tinaldiapak ti napintas a rupam, ngem awanen a nakitak ti amkek a guram a nagpadlaw idi mapanta iti library.
Lipatemon dagidi nagubsang a sinarsaritak kenka— mabalin? kinunak kenka a nagbabawi idi addata iti siled a pagawatanyo iti sangaili, ket inyawatko ti kuarta. Naaprosan bassit ‘toy imak ‘ta imam— nariknak ti bara ti imam, ket nagtibbayoak.
Wen, lipatek amin, ti naalumamay a sungbatmo, ket nakitak manen kadagiti matam ti silnag ti bulan.
ITI daydi a malem ti Sabado nga isasarungkarko kenka, nalabit ammom idin ti panagkasangayko.
Kadagiti kallabes a panagkasangayko, umanayen ti panangawisko iti sumagmamano a nadekket a pagayamko a lallaki ket lagipenmi daytoy nga aldaw babaen ti panagiinummi iti serbesaken panagsasaritami.
Sinarungkaranka idi, agsipud ta isu ti ammok a karagsakan a pananglagipko iti panagtaok, nupay awan namnamak nga adda isagutmo kaniak, wenno— a, arapaap laeng!—itdem kaniak ti tartarigagayak kenka.
Saanta pay a nagdinnakulap idi, a panangkablaawmo koma met kaniak iti panagtaok. Ngem saan a dagitoy ti namaglab-ay iti sam-it ti ragsak a rikriknaek idi. Saan pay a dagiti impasangom kaniak nga agkakaimas a kankanen ti namagragsak kaniak. Immanayen ti pannakaimatangko iti silnag ti bulan kadagiti matam.
Malagipmo pay laeng idi a diak agsarday a mangsalsaludsod kenka—pasaray yangawko, pasaray met ipasnekko— no dimo pay la ited a sagutko ti kalkalikagumak? Malagipmo a saanka a simmungbat, ngem nagulimekka ketdi…?
SAANTO a mapunas iti lagipko daydi a malem ti Sabado. Ammok a malagipmo (apay ngamin a lipatem?) a kas met iti panangtaginayonko iti lagipko, nga idi nagabayta a nagtugaw, ket ap-aprosak ti nalibnos ken nabara nga imam, nagsaad dagiti nabara a bibigko kadagiti agur-uray ken agkinkintayeg a bibigmo— napateg a tanda ti panangikutkon i’ta pusom…—O
