Salaysay Ni JIM P. DOMINGO
SAAN a nagbiddut da apongtayo a lakay ken baket iti kanayon a panangipalpalagipda a mangantayo koma pay nga umuna sakbay a sumalogtayo iti talon. Wenno ‘tay kunada nga ap-apantayo nga umuna ti boksittayo.
Apay?
Ipakita ngamin dagiti di mabilang a panagsukisok a ti pannangan iti almusar ti kangrunaan a kasapulan tapno kabaelan nga ibaklay dagiti adu nga aramid iti agmalmalem.
Katkatawaan ngarud dagiti dadduma a puli daytoy nga ugali dagiti Ilokano ta iti pamigat, adda pay maidasar a pagsawsawan a bugguong, nadigo a dinengdeng, pinakbet wenno nadiguan a kuros.
Itay laeng nabiit, impakaammo ti American Dietetic Association nga iti 40 a tawen a panagsuksukisokda kadagiti banag a mainaig iti pannangan iti almusar, pinaneknekanda a ti almusar ti mangaron iti kinaregta ti maysa a tao iti agmalem.
Kinuna dagiti eksperto daytoy nga organisasion, a dandani 70,000 a kamengna ken kadakkelan a grupo dagiti propesional iti taraon ken nutrision iti America, a ti pamigat ti umuna ken kangrunaan a mangtaraon iti utek ken ti bagi a mangrugi iti agsapa.
Kinuna pay dagiti espesialista a kanayon a nalaka a mabambannog ken nalaka nga agpungtot wenno arsagid dagiti di mamigbigat no idasig kadagiti mangipapauneg iti nasustansia a taraon iti agsapa.
Kinapateg ti Almusar
Pudno a ti almusar ti kangrunaan amin kadagiti tallo a pannangan iti agmalem. Ngem iti laksid daytoy, adu pay laeng ti makalipat a mangan wenno irantada ti manglangan a mangan ta naipaugali ngaruden kadakuada.
Ti pannangan iti bigat ti umuna unay a gundaway a mataraonan ti bagi iti glucose wenno asukar iti dara kalpasan ti walo agingga iti 12 nga oras a di pannangan wenno di panagmerienda gapu iti pannaturog wenno panaginana iti rabii. Ti panamigat ti mangisubli kadagiti napukaw nga asukar iti dara gapu iti di pannangan iti agpatnag.
Ti glucose ti kangrunaan a paggapuan ti enerhia a kasapulan ti bagi iti inaldaw. Ti pay glucose ti mangted iti kired kadagiti piskel para kadagiti manual a trabaho. Iti panagalmusar, maingato ti metabolismo wenno ti pannakatunaw ti taraon iti sangapulo a porsiento tapno maaramat ti bagi. Kuna dagiti eksperto a narigaten a magun-od wenno saanen a maaramat pay dagiti dadduma a sustansia a kasapulan ti bagi iti naladladaw a paset ti maysa nga aldaw kalpasan ti pannakaliwat a mamigat.
Ad-adda a di nasayaat ti panagpanunot ken saan nga epektibo ti panagtrabaho iti adu nga oras iti maysa nga aldaw kadagiti nataengan a di namigat. Managunget ken ad-adda a negatibo ti panangtamingda kadagiti agduduma a pakaseknanda.
Paneknekan pay dagiti adu a panagsukisok nga atentibo iti pagadalan ken nangatngato ti promedio dagiti ubbing a regular a mamigbigat kadagiti nasustansia a taraon. Kadawyan pay a nabalbaludbodda ken basbassit ti parikut a mainaig iti galadda iti man pagadalan wenno iti uneg ti pagtaengan.
Impakaamo pay ti American Dietetic Association ken dagiti sabsabali pay a naisaysayangkat a panagadal iti nagduduma a paset ti lubong a malaksid iti nalaka a pannakabannog dagiti di mamigbigat, gagangay pay a saanda a makaidna. Kasla kankanayon nga alusiisenda. Kayatna a sawen nga ad-adda a produktibo dagiti mamigbigat ken nasaysayaat ti panangakemda kadagiti trabahoda.
Iti pannakadakdakamatmi a kas paset ti bunggoy a mangiwaywayat kadagiti panagsukisok iti sikolohia ken guidance and counseling, napaneknekanmi met a masansan a makiapa wenno natangsit dagiti saan a mamigbigat malaksid iti panagipagpagarupda a nalalaingda wenno nangato unay ti pangibilbilanganda iti bagbagida.
Nasarsarut met ti panagsanay dagiti atleta ken dadduma nga umaayam no mamigatda. Ad-adu met ti nasalsalun-at a mamigbigat ngem dagiti manglangan a mangan iti bigat ket namin-adun a napasingkedan a mainaig pay ti saan a panamigat kadagiti nakaro a sakit agraman dagiti lifestyle disease.
Kadagiti agtrabtrabaho kadagiti dadakkel a makinaria ken kadagiti paktoria, basbassit ti mapasamak nga aksidente kadagiti regular a mangmangan iti pamigat. Ad-adu ngamin ti pigsa nga itden ti panangirugi iti aldaw babaen ti naimbag a pamigat malaksid nga ikadakkelna pay ti konsentrasion ken pasayaatenna ti rikna. Ad-adda a makontrol ti emosion no mamigatka ta iti panagriing iti agsapa, nababa ti lebel ti glucose wenno asukar ti daram. Daytoy a glucose ti kangrunaan a taraon ti utek ken ti nervous system a supusopan ti nasustansia a pamigat. Daytoy ti kangrunaan a pagbasaran ti pagsasao a saan a mabalin a rabrabaken ti kaririing iti bigbigat wenno bigbigaten a sutilen ta nababa pay laeng ti lebel ti asukar iti darana.
Panangibaba iti Dagsen
Saan ngarud a mailibak ti kinapateg ti panamigat ngem iti laksid daytoy, adu pay laeng ti di mangipapauneg iti uray ania a taraon iti bigat. Adu ti mangiranranta iti di panamigat tapno mailiklikda iti nalabes a panaglukmeg. Adu met ti agkunkuna a saanda a mabisin wenno saanda a kayat ti maidasar a taraon.
Ti saan nga ammo dagiti agpakpakuttong, napateg unay ti pannangan iti agsapa iti pannakaisayangkat ti panagpakuttong wenno panangibaba iti dagsen. Gapu ta nagayunar ti bagi iti 12 nga oras, masapul a mangan iti agsapa tapno “ma-break the fast” wenno maisardeng ti panagayunar.
No mamigat ti agpakpakuttong a tao, maikabassitna ti panagbisin ken tipdenna ti kanayon a pannanganna. No pay maikaadu ti nasustansia a taraon nga ipauneg iti agsapa, maikabassit met ti adu nga ipaunegna kadagiti sumarsaruno pay a pannangan.
Kadagiti mayat a mangmantiner iti kababagida, kasapulanda ti nasustansia a taraon, dieta ken panagwatwat ngem masapul met a mairubuatda ti aldawda iti nasalun-at a wagas a kas koma iti nasustansia a pamigat. Kadagiti agpakpakuttong, saanda a mabalin a pagpangas ti panaglanganda a namigat ta dadakkel laeng ti itdenna a peggad iti bagida. Ngamin, kumapsut ken kasla kankanayon a nabambannog ti riknada ken maipasungalngalda kadagiti dadduma pay a mainaig a parikut a saan ket a basta kumuttongda lattan. Iti panaglangan a mamigat, panangliwat met dayta kadagiti sustansia a kasapulan ti bagim tapno naragsak ken nasalun-atka iti agmalem. Wen, ipapaidamtayo la ketdi no kua iti bagitayo dagiti taraon a kasapulan tapno maaddaantayo iti nasarut a panagpanunot ken produktibo a bagi.
Pudno, ad-adda ketdi a makatulong ti pamigat iti panangkissay iti timbang ta napigpigsa ken nasalsalun-attayo a mangisayangkat iti daytoy a panggep. Ibalbalakad dagiti eksperto a saan nga agpapada ti suplay ti glucose iti bagi no libtawan ti pannangan. Umuna koma pay a mangan iti nasustansia a pamigat sa mabalin a saggabassitenton ti kanen kalpasanna tapno agtultuloy ti kaadu ti glucose iti dara a mangsustiner iti kasapulan nga enerhia.
Mabaybayag pay ti pannakarikna iti bussog no mamigattayo. No tiptipden ti panagbisin, maikaadu ti makan iti sumaruno a pannangan ken agpangato-agpababa pay ti imet ti bagi a glucose. Uray no adu ti kanen iti aldaw, ti rabii wenno iti merienda ken dadduma pay a pannangan, saanna a maartapan ti kinapateg ti pamigat ta ti pamigat ti mangaron iti kinasaranta ken salun-at ti panagpampanunottayo iti inaldaw.
Adu met ti agkunkuna a dida mamigbigat ta saanda a mabisin iti agsapa. Agpayso a saan a mabisin dagiti adu ti ipaunegda iti rabii a saan a maibalbabalakad ta saan met a kasapulan ti adu nga enerhia iti pannaturog. Masapul pay a maikabasssit ti kanen iti rabii tapno makapaginana ti sistema ti panagtunaw. Masapul a paginaanen met ti tian iti panaggilingna iti saan unay a kasapulan a taraon kabayatan ti pannaturog.
Kinapudnona, saan pay a maibalbalakad nga umuna nga uminum ti kape sakbay iti pannangan ta kissayanna laeng ti ganas ti pannangan wenno tipdenna ti bisin isu a nasaysayaat no igiddan ti panagkape iti pannangan ti pamigat.
Panagisagana iti Pamigat
Maysa a parikut dagiti inna ti nasapa a panagisagana iti pamigat. Ngem no amirisen a nasayaat, saan a maibilang a problema daytoy ta no nasayaat ti panangmanehar iti oras, apagbiit laeng nga isagana ti taraon iti agsapa.
No awan panawen iti agsapa, isagana dagiti maluto iti rabii ket lutuen lattan iti agsapa. No saan la ketdi a mabangles ti taraon, mabalin payen a lutuen iti rabii a saan a panagdardaras. Maisagana ti paglutuan iti kape ket sindianto lattan ti dalikan no makariing iti agsapa.
Kaaduan kadagiti nutrisionista ti mamati a buklen ti nasayaat a pamigat ti fiber, prutas wenno natnateng, gatas wenno dadduma a paggapuan ti kalsium ken protina a kas iti karne wenno itlog ket daytoy koma ti pagbasaran dagiti inna iti panagisaganada iti pamigat ti pamiliada.
Saan koma nga ipangpangruna dagiti inna ti panangisaganada kadagiti aruaten ken pagpapintasda no madanon ti agsapa. Mabalin met nga isagana dagitoy a pagardiod iti rabii. Ti koma pamigat ti pamiliada ti ipangrunada. Iti kasta, masursuruan met dagiti ubbing kadagiti nangangayed nga ugali a kas iti di panangliwat a mamigat tapno naragragsak, nasalsalun-at ken ad-adu ti maaramidanda, ken ken dagiti dadduma pay a kameng ti pamilia. –O
