Nobela ni ARIEL SOTELO TABÁG
(Grantee, 2013 National Book Development Trust Fund para iti Nobela nga Ilokano)
1 | PANAGPUKAW NI DADI DOM
APAGISU A MAKABULAN KALPASAN a nagpa-Canada ni Marina a mamang ni Eliezer, isu met ti panagpukaw ni Domingo a papangna. Pebrero 4, 2014 dayta. Martes.
Ken naamiris ni Eliezer idi agangay, makalawas laeng sakbay ti maikasangapulo ket dua a panagkasangayna, ken tallo nga aldaw met sakbay ti maikatallopulo ket innem a panagkasangay ni papangna.
Manipud inkeddeng dagiti dadakkelna nga agabrod ni mamangna, ni papangna ti mangsuksukonen kenkuana iti Immaculate Conception Cathedral School iti Cubao a pagbasbasaanna. Adda a kanayon a madanonna ni papangna nga agur-uray iti fetchers’ area. Awan ti malagip ni Eliezer a gundaway nga inur-urayna ni papangna.
Isu nga idi dina makita ni papangna kalpasan ti lima a minuto a panagur-urayna, kinautna ti selponna ket nag-text: Pang, class dismissed na. Going home now. Where na you po?
TURISMO: Intayon Idiay Ayuyang Garden iti Pila, Siudad ti Laoag!
Ngem awan ti sungbat ni papangna. Inawaganna. Ngem nag-tooot tooot ti selpon ni papangna. Inulitna. The number you dialed cannot be reached.
Pinadasna met nga inawagan ti landline-da ta nupay di pay inar-aramid ni papangna, amangan no nagawid daytoy ket naturog. Ngem ring lattan a ring ti telepono iti balayda.
Pinetpetanna ti pendant ti kuentas nga insuot kenkuana ni papangna apaman a nakariing itay agsapa. Bassit nga immuko. An-anib, kuna man ni papangna idi nagsaludsod no ania daytoy. Salaknib kano daytoy kadagiti ania man a kita ti kinadakes. Nupay naburburtiaan, inkarina iti amana a tungpalenna daytoy. Total, manmano met nga adda dawaten ti amana a pabor kenkuana, ken manmano a makisarita kenkuana nupay awan met ti makunana iti panangaramid daytoy kadagiti akemna kas ama. Sa maysa, cute met ketdi ti langa ti kuentas ken astig ti langa ti nalagda ken nangisit a sag-ut a pannakatali daytoy.
Nupay kasta, saan latta a naigawid ni Eliezer ti panagtibbayona ta awan a maurayna ni papangna. Naglibbi. Naregreg dagiti luana.
ITI STATION 10 TI POLISIA ITI KAMUNING a dinanon da lilangna nga inang ni mamangna ken ti ulitegna a buridek da mamangna. Naggapu pay dagitoy iti Batangas a pagsayaatanna ta nairana nga adda sadiay ni lilangna ta agnanaed met iti Calapan iti Oriental Mindoro a dimmakkelan ni mamangna. In-text-na ni lilangna idi awan ta awanen ni papangna. Awan met ngarud ti sabali a kakabagianda iti Manila. Kinuyog met ketdi ti titserna iti Grade 6 ken ti prinsipalna a nagawid ta amangan kano no adda laeng sadiay ni papangna. A naduktalanda met laeng nga awan ta awan. Isu a napanda a dagus iti nasao a presinto ta impapilit ni Eliezer nga ipakaammoda iti polis. Dayta kano met a presinto ti imbalakad dagiti nagsaludsodan ti titser ken ti prinsipal a pagreportanda ta isu ti makasakup iti lugar a kaudian a nakakitaan iti mapukpukaw— ni papang ni Eliezer.
“Ania met daytoyen a Sunday!” kinuna ti ulitegna iti Tagalog.
Dimmagsen ti barukong ni Eliezer. Ni papangna ti Sunday a kuna ni angkelna. Adda manen pakababalawan ni papangna kadagiti kameng ti pamilia ni mamangna. No kua ngamin, idukit dagitoy ti panangsikog nga umuna ni papangna ken ni mamangna sakbay a nagkallaysada. Isu a nagduadua itay a mangkontak kada lilang ken ulitegna. Ngem awanen ti mabalinanna. Awan metten ti sabali a pagpatulonganna. Nagbannakawanen ta is-isuna metten ti nabati itay iti eskuelaanda.
Itay nagreportda iti polisia a kakaduana ti titserna ken ti prinsipal, nagkakatawa dagiti polis itay kuna ti titserna nga ireportda a mapukpukaw ti ama ni Eliezer. Kuna ti maysa a polis nga adda la ketdi babai a simmurotan ni papangna. Nabainan la ket ngarud ni Eliezer.
Pagimbaganna, indiaya ti maysa a babai a polis a pukis-lalaki a mapanda iti opisina nga adda marka ti ngatuen ti ridaw a Women and Children Protection Desk. Ket dita a nagreportda a naimbag.
Domingo Adviento a.k.a. Dadi Dom. Mapan a 5’2” ti tayagna. Atiddog ti napinggol a buokna a nasilap a nangisit. Kayumanggi ti kudilna a gistayan nangisit. Kullapit. Asideg a kalanglangana ni Tado Jimenez. Saan a maun-uni.
Dagita ti imbaga ti titserna iti hepe ti WCPD a babai a polis. Kasta met laeng ti imbaga daytoy iti desk officer. Aktibo a kameng ti Parents Teachers Association ni papangna ket impapan ni Eliezer a dita la ketdi ti nakaalaan ti titser kadagiti imbaga daytoy nga impormasion.
Treinta singko anios. Pebrero 7, 1978 ti birthday-na. Naka-Levi’s 501 ken nakakamiseta iti nangisit nga adda markana a rupa ni Eric Clapton.
Dagita met ti innayon ni Eliezer idi nagsaludsodan ti babai a polis. Napia ta makasao bassiten. Idiay ayan ti desk officer, saan a nagsao ta malaksid a masuron iti panagkakatawa dagiti polis, dina met mapagsusurot ti nakemna. Makasangit? Madanagan? Makapungtot? Kapungtotna ni papangna? Aglalaok a rikna. Ta dina pay nailiwliwag ti panagabrod ni mamangna, adtoy a kellaat lattan a nagpukaw ni papangna.
Nalagip ni Eliezer ti napalabas a Biernes a bayat ti panagsuksukatda, no kua, taldiapan ni papangna. Sa pagam-ammuan ta napan lattan innala daytoy ti electric bass guitar-na ket nagtokaren uray saan a nakasaksak. Inkidkidemna pay. Saanen a napanunot ni papangna a mabalin a maladawda. Na-weird-an ngarud ni Eliezer.
Sa idi sumipnget idi kalman bayat ti pananglagud kenkuana ni Isabela a pusa ni papangna bayat nga ur-urayenna met daytoy ta napan daytoy kinamat a binayadan ti bill-da iti Meralco iti Family Mart a convenience store nga adda laeng iti uneg ti subdibisionda— kinapudnona, pinilpilit pay ni papangna a sumurot ngem impettengna a saanen ta inaramidna ti assignment-na— umanangsab ken agkalkaling-etan daytoy a simmangpet a langana ti nagtartaray. Sa dinamag daytoy no okey met laeng isuna; no awan ti napnapan iti balayda. Kinatawaan la ket ngarud ni Eliezer ni papangna. Madlawna nga apagapaman a masemsem ni papangna. Ngem ania ngarud ti maaramidanna ket pudno met a nakakatkatawa ti inid-idiar daytoy?
Nalagip la ket ngarud ni Eliezer ti pelikula a nabuyana iti HBO a napauluan iti Beautiful Mind nga impapan ti bida iti pelikula nga inakem ni Russell Crowe a makakitkita kadagiti bambanag a pinarpartuat laeng ti nakiro nga utekna.
Saan ngata a nagbagtit ni papangna? Ket dagiti weird nga inar-aramidna kadagiti napalabas nga aldaw, pangrugrugianen ti panagbagtitna? Ket ita a talaga a kimmaro ket ti la naturturongnan?
Napakararag la ket ngarud ni Eliezer.
Saan met ngarud koma a nakidnap ni papangna. Malaksid a simple a maong a pantalon ken tisert ti sangkasuot daytoy, saan met nga agpetpetaka. Ibolbolsana ti adda a sangkabassit a kuartana a gastuenna iti dayta nga aldaw. Sangkaibaga daytoy a saan met a napateg iti daytoy a lubong ti kuarta. Ti kano napateg, isu ti agtitipon a sangapamilia. Basta makapagiinnanusda. Dayta ti nasken. A nalawag a di natakderan daytoy ta intulokna met a napan idiay abrod ni mamangna.
Saan met ketdi a kas kakurapay ti marabutit ni papangna. Sigud a manedier iti maysa a pagtagilakuan dagiti instrumento. Nagikkat laeng idi inkeddeng ni mamangna ti agabrod. Ken segun ken ni mamangna, nagisuro daytoy iti makatawen iti maysa a hayskul iti Manila. Sa nagtrabaho iti maysa a kompania ti insurance.
Sabagay, mabalin nga iti panagar-aruat ken pammati laeng a nakurapay ni papangna. Ta dida met naglanglangan a mangan. Ken napagbasada met isuna iti eskuelaan a kukua dagiti papadi a medio nabalor ti matrikula.
Isaganaantayo laeng ti panagkolehiom. Dayta ti kuna ni mamangna idi agpakada nga agabrod. Dua tawen kano laeng. Amano laeng nga adda pagrubuatanna nga agbasa nupay sangkapalagip ni mamangna a lalaingenna latta bareng iskolarto inton agkolehio.
Ala, mabalin a maibilangda a middle class. Kalalainganna laeng ti kasasaad ti pamiliana. Isu a saan a makidnap ni papangna.
Adayo met ngarud a kinursonadada a kinabkabil ni papangna. Saan a daytay “nakaka-lalaki” a kunada. Saan a managsalig iti pila. Saan a managdardaras. Saan a mannakiringgor. No adda di naigagara a mapayatanna a saka, sakbay pay a nagriri ti napayatan, agsasarunon ti panagsori daytoy.
Ken saan met a pudno ti kuna dagiti polis nga adda simmurotanna a babai. Awan ti tsik ni papangna. Pudno nga adda met ngata pangawis daytoy iti babai ta nagkamkameng met iti banda. Ngem malaksid a kaing-ingas ni Tado (baribari kenkuana), saan a maun-uni— kas naibaga ni titserna kadagiti polis. Masdaaw ni Eliezer no ania ti nagustuan ni mamangna ken ni papangna. Ta adda met pamuyaan ni mamangna. No napudpudaw ken nakutkuttong la koma, bassit la ti pakaarusanna ken ni aktres a Marian Rivera.
Ngem mabain a mangsutil ken ni papangna. Manmano ngamin nga ag-joke ken manmano nga agkatawa. Kanayon a nauneg ti pampanunotenna. Kuna ni mamangna a gapu ta dati a seminarista, kanayon nga agkarkararag; gapu ta musikero, kanayon nga agtoktokar iti nakemna; gapu ta nalaing iti Math, kanayon nga agkuenkuenta iti panunotna. Mamati met ketdi ni Eliezer ta kasta met isuna a numero no kua ti agpaparang iti imahinasionna ken no adda la bassit mapasamak nga umno wenno saan nga umno, malagipna ti Dios a pagyamanan wenno pagdawatan iti tulong ken pammakawan; ken no adda magustuanna a kanta, ulit-ulitenna a kantaen iti panunotna.
Ala, ti napateg met ketdi, naurnos dagiti dadakkelna. Dina pay napuotan a nagapa dagitoy a maigidiat kadagiti teleserye a buybuyaen ni mamangna. Saan a maaw-awan ni papangna iti sidongda ken mamangna— 24/7 nga adda, no saan man iti pisikal, nakabantay babaen ti text ken tawag.
Isu a para kenkuana, awan ti sabali a babai nakakumikoman ni papangna ket naagrabiadona wenno mabalin a simmurotanna.
“Sabali ti tripna daytoy a Sunday!” Nagsao manen ti adien ni mamangna.
Nadlaw ni Eliezer ti panangkissiim ni lilangna iti ulitegna tapno agsardengen daytoy.
“Ania ti napasamak, Eli?” kinuna ni lilangna iti Tagalog. Nagmasngaad daytoy iti sangona ket inaprosan pay daytoy ti timidna. Gistayan la ket ngarud napalibbi ni Eliezer ta natukay manen ti luluaanna.
“Saanen a simmangpet, lilang,” kinuna ni Eliezer iti Tagalog ket dinan nagawidan ti riknana. Nagarimasa dagiti matana. Inap-aprosan ni titserna ti bukotna.
“Aguraytayo kano iti bente kuatro oras, mother, sa maideklara a mapukpukaw,” kinuna ti titser iti Tagalog ken ni lilangna. “Isudanto kanon ti mangitawag iti media no bilang awan ti reporttayo nga addan, wenno nagsublin. No kayatyo kano met nga agpaut ti pakaammo kadagiti diario wenno radio, dakayonto kano bassiten ti mangasikaso iti mabayadan nga anunsio.”
NO KASTA A MANGLAGIP NI ELIEZER, maamirisna a ti kaunaan a lagip a nagtalinaed iti panunotna ket ti pelikula a Finding Nemo, ti eksena a kinamat ni Supermary ti lantsa a nakailuganan ni Nemo. Nemo! Nemo! Nemoooooo!
Nakatakder iti krib ket mulmulagatanna ti monitor. Agtawen nalabit iti nasurok a maysa. Makitana ni papangna a mangkuditkudit iti monitor ket bumassit ti timek ni Supermary. Sa ubbaen ni papangna ket agdayyeng daytoy. Sa kasarita ni papangna uray dina maaw-awatan a kasla kunkunana: Mabirokannanto met laeng ni Nemo!
No namin-ano nga inulit-ulitda ken papangna a binuya dayta agingga a naawatannan ti istoriana. Agingga a naumaanna pay ketdin. Ta adu metten dagiti sabsabali pay a binuybuyada ken papangna. Agingga a masadut payen nga agbuya iti pelikula ta ad-adda a maragsakan metten no agay-ayam iti kompiuter.
Dayta ti napampanunot ni Eliezer iti taksi iti panagturongdan iti ab-abanganda a balay iti Hilltop Subdivision iti Old Balara, Quezon City.
Kellaat a nalagip ni Eliezer ti kasasaad ni papangna sakbay a limmugan iti taksi itay mapanda iti eskuelaan. Kellaat lattan a nagkidem a kasla naggitara nga awan met ti iggemna a gitara. Sa idi nakaluganen ni Eliezer, kasla nagsao nga agmaymaysa. Makapungtot pay ketdi. Naimbag ta immay nagtaraytaray ni Isabela a pusa ni papangna ket mabalin a naray-aw daytoy ket nagsubli ti kinasimbengna.
Napamurareg ni Eliezer. Mapan sa nga agpayso a kellaat lattan a nagmauyongen ni papangna ket saanen nga ammo daytoy ti naturturongna. Napapordios ni Eliezer iti dayta a napanunotna manen.
Idi sumangpetda iti balayda, nagtarusan ni Eliezer a sinapul ni Isabela. Kinapudnona, masdaaw ta nupay saan a naariwawa wenno mananggantil, gagangay a sumabat no kua daytoy kenkuana. Itay immayda ken ti titser ken ti prinsipal, saanen a nagpadpadlaw ti pusa.
Ket ita, awan latta.
Napanunot ni Eliezer nga amangan no insurot ni papangna. Ngem kasano? Nagsubli ditoy balayda? Wenno nagpukaw metten idi madlawna nga awanen ni papangna?
PIMMANAWEN NI PAPANGMO!
Inulit-ulit ni mamangna dayta kalpasan a nagsinsinnangitda. Saan nga inimdengan ni mamangna ti kuna ni Eliezer a posible a nagmauyong ket nayaw-awanen.
Kuna ni mamangna a marikriknana a pimmanawen daytoy. Dina met ngarud mailawlawag no ania ti makagapu.
Nagkakapsut la ket ngarud ni Eliezer. Panagriknana, kasla adda nangsalbag iti bagina a natadem a banag nga adda korientena. Agkakapsut nga agbabara ken maulaw pay ketdi.
Adda iti kuartona. Imbalunetna ti ridaw ta ninamnamana nga agsinnangitda nga agina. Maysan a barito. Alasenna metten ti bagina nga agmangit iti sango da lilang ken ti ulitegna.
“Amangan no napan idiay probinsia. Inta suroten, mamang,” kinuna ni Eliezer. Dinagdagullitna met dayta nga inrengreng. Nalagipna a naibaga ni mamangna iti sumagmamano a gundaway a taga-Vigan ni papangna a maysa nga ul-ulila.
Ngem dinagullit met ni mamangna: “Pimmanawen ni papangmo… pimmanawen ni papangmo….”
Sa kalpasanna, nabayag nga awan ti nakauni kadakuada— nagkarasakas ti uni ti telepono iti nagbaetanda. Idi kuan, nagsangit manen ni mamangna.
Inkagumaanen ni Eliezer ti saan a mairayo. Pimmanawen, kuna ni mamangna. Kayatna a sawen, napan iti sabali a disso? Iti lugarna idiay Vigan? Mapanna suroten? Ngem kasano a mabirokanna no talaga a saanen a kayat ni papangna ti agpakita?
Nagkidem. Nagparang iti alintataona ni Supermary. Sa idi agangay, nagbalinen a ni Nemo. Ni Nemo ti mangkamkamat iti lantsa a nangitalaw ken ni Supermary nga ama daytoy. Papang! Papang! Papaaang!
ITI KARABIYANNA, NAGTAGTAGAINEP ni Eliezer. Nakatagtagainep iti maysa a lakay a nakapuraw a kasla koma ken ni Gandalf iti Lord of the Rings ngem awan ti kallugong ken sarrukodna. Pangatiddogen ketdi ti buokna a puraw ken nakakamiseta iti puraw ken nakapantalon iti nalayak a puraw met laeng. Bassit a lakay ta agarup agkadkadakkelda. Nakatakder sa ketdi wenno nakatugaw iti maysa a puraw a bato a nakasango kenkuana ket iti likudan daytoy, dina ania a malagip ngem kasla napuskol a kabakiran.
Nagsao iti sabali a lengguahe ti lakay ngem naawatanna met a kasla ibagbaga daytoy nga agan-annad kadagiti agkaiwara a mangmangkik. Nga itultuloyna ti agbalin a nasingpet nga ubing.
Sa kalpasanna, in-inuten a nagbalin a paset ti kabakiran ti lakay— agingga a nagpukawen daytoy ket kabakiran laengen ti nabati. Idi nagsipngeten ti aglawlawna, kasla nakariingen a saan ni Eliezer. Nakariing ti kunana ngem saan met a makakuti. Nalagipna ti kuna ni papangna a no mapasamak ti kasta kenkuana, ikagumaanna a kutien dagiti kikit ti imana. Ket kasta ti inaramidna. Natiag. Addan iti realidad.
Ngem kasla nabambannog. Bimmangon ket ginaw-atna ti paginumanna nga adda iti uluananna. Imminum.
Pinampanunotna ti tagainepna ket nalagipna a kasla nakitkitanan daydiay a lakay. Wenno natagtagainepna met laeng iti nabayagen a tiempo? Inkagumaanna ti nanglagip. Kasla kasdiay met laeng a tagainep idi. No di mariro, nadakamatna daytoy kada papang ken mamangna. Kasla kabuybuyana idi ti Lord of the Rings iti HBO ket dinakamatna kadagiti dadakkelna a natagtagainepna ni Gandalf.
Siempre, nagkatawa ni mamangna. Idinto a ni papangna, kasla nagdamdamag daytoy idi. Ngem dina metten malagip dagiti dinamdamag ni papangna. Nabayag met ngaminen. Kasla kakaskastrekna idi iti elementaria. Ken saan metten a naulit. Basta imbaga ti puraw a lakay nga agan-annad isuna ken agsingsingpet. Nga iti panagkunana, ar-aramidenna met. Tunggal adda pakompesar ti padi idiay eskuelada, agkompesar ket ti basol nga ikomkompesarna, isu laeng met ti pannakadlawna iti medio naalas a langa ni papangna. Awan met ti linablabsingna pay iti Ten Commandments. Saan met nga agibelbelleng iti taraon wenno sobra ti pannanganna. Mangted met iti limos no adda malabsanda nga agpalpalimos. Ken uray kasano a panangpilit dagiti kaklasena nga agbuya iti porn, dina met ar-aramiden. Games ken Mathematics laeng ti pakasikoranna.
Nupay kasta, dinakamatna dayta a tagainepna ken ni mamangna idi immawag manen daytoy. Inyunay-unay ni mamangna nga agan-annad koma a kanayon ken saan a ti la pampanunoten ken buybuyaenna. A saan nga agpuypuyat ken saan unay a mangmangan iti adu iti rabii ta amangan no ti dina pannakatunaw ti panagtagtagainepna no kua iti dakes— kas kano iti mapaspasamak ken ni papangna idi.
Ken patien lattan ni mamangna a pimmanaw ni papangna. Ta no bilang adda kano napasamakna a dakes, nagpatagtagainep wenno nagpapaltiing koman.
Inkari ngarud ni Eliezer a tungpalenna ni mamangna.
Yidda koma manen ni Eliezer idi nariknana a kasla nagarigenggen. Nagtibbayo. Agginggined? Wenno ulawna laeng?
NGEM TI ADATNA, MAKALAWAS kalpasan ti panagpukaw ni papangna, iti dayta a mismo a maikasangapulo ket dua a panagkasangayna, nakimat ni Eliezer.
