Sarita ni Ma. Estefania G. Manzano
(Immuna a naipablaak iti Enero 17, 1972 a bilang.)
INTUPAK ni nanang ti basket a naglaon iti tiniendaananna apaman a nakitana ti rigis a wara ni inang baket iti kadaklan.
"Apay man dagitan?" imbannikesna. "Kakaasiak nga agdaldalus!"
"Dispensarem, 'nakko," naalumamay ti timek ni inang baket. "Kua ngamin… aramidek koma a munmunieka…"
"Sal-it ket dayta a munmunieka! "Nia komat' maitedna dayta? No nagapuykayo koma, naim-imbag pay. Wenno linabaanyo dagiti namurnganyo."
Bay-am a Yebkas Dagiti Sabong
"'Nia man daytan, 'ya?" Nagparang ni tatang iti yan ti ridaw.
"Saludsodem 'ta kabaw nga inam!"
"'Ta ngiwatmo!"
Nagbiragsot ni nanang a nangpidut iti basket sa nagturong iti kosina. Dumayamudom latta. Nasakit dagiti pasagidna ken ni inang baket.
Makasangsangit, inalikumkom ni inang baket dagiti warana sana inkabil iti daan a baul. Timmallikud ni tatang, sinurotna ni nanang iti kosina.
Puraw aminen ti atiddog a buok ni inang baket. Kuribetbeten ti kudilna. Awan ngipennan. Kubbon. Kas kuna ni Soling, ti padak nga ubing a kaay-ayamak a kaarrubami, tinallikudanen ni inang baket ti langit. Agsarukod no magna; di makakita a nalaing no di aganteohos. Ngem matimudna pay laeng ti uni ti saltek, ti kutak ti agitlog nga upa, ti ikkis ti tekka iti dakkel a salamagimi.
Bin-ig a lallaki ti annakna. Ni tatang ti inaudian. Isu laeng ti awan naiturposna a kurso ta barisuweng kano idi baro. Maestro ni Tio Angkuan idiay Bicol ta tagaidiay ni Tia Minang, ti maestra met laeng nga asawana. Inheniero ni Tio Martin idiay Cagayan a nakaikamanganna. Binulan nga ipaw-itanda ni inang baket. Ngem no apay a kaykayatnakami a kaludon idinto ta rigat la ti adda, diak maawatan.
Inasitgak ni inang baket a nakatugaw iti suli. Pigitpigitenna dagiti rigis. Iti kosina, tumanabbuga pay la ni nanang; an-anawaen ni tatang.
Nagdalupisakak iti sangona. "Pagan-anom nga agpayso dagita rigis, inang?" sinaludsodko.
"Aramidek ngarud a munmunieka," kinuna ni inang baket.
"Apay a munmunieka?"
"Munmuniekam… kayatmo?"
"Kayatko, a! Yaramidam pay iti badona, inang?"
"Wen."
"Kaanonto a malpasmo?"
"Inton dandaniak matay. Itedkonto kenka a pakalaglagipam kaniak."
"Paning!" Imkis ni nanang iti kosina. "'Niat' kukueem dita, dangnga? 'Ka mangyuli iti kayo, dar'sem!"
Dinagdagusko ti nagtungpal tapno saanak manen a makuddot.
PINAGTAKDER ni inang baket ti dandanin malpas a munmunieka. Kasla kadagitoy takiagko ti ima ken saka idinto ta kas kadagiti kullapit a gurongna ti kadakkel ti bagi ti munmunieka. Lupot met laeng ti lapayag a naseksekan iti kapas. Dua a dadakkel a butones a nangisit ti indaitna a mata. Bado laengen ti kurangna.
"Magustuam met laeng?" Immisem ni inang baket.
"Talaga a magustuak, inang," kinunak. "Siakto ti mangdait iti badona!"
"Rugiam ngaruden a daiten. Ken kapintasem, wen?"
Minulenglengak ni inang baket. Kasla bakbaket man itan iti panagkitak. Maas-asianak kenkuana. Ken puon met ti pakarurodak ken ni nanang. Ni ngatan inang baket ti kaanusan a baket ditoy lubong. Diak pay napuotan a nagsao iti dakes.
Idi laeng rabii, nariingak ti panagbasbassawang ni nanang nga an-anawaen ni tatang. "Uray bugguong la koma ti magatangna," intanabutobna.
"Awan ngata, a, ti kuartana," inrason ni tatang.
"'Nia nga awan? No kaaw-awatna la idi naminsan ti impaw-it da Manong Martin!"
"Apay a dagita ti panunotem? Kunananto pay ketdi a singsingirenta ti panagyanna ditoy."
"Saanko a ranta ti agsingir. Ngem no kastoy a napalalo ti rigaten, rebbengna met a tumulong sagpaminsan. Haan a bale no ammo koma nga awan ti kuartana. Ngem talaga ketdi nga awan riknana dayta a baket!"
Inyangad ni inang baket ti rupana. Kinitanak. "Agsingsingpetkanto, wen?" kinunana. "Dimonto barbarsaden ni nanangmo. Tungpalem amin nga ibagana."
"Kasuronko ni nanang," kinunak. "Nakauy-uyong!"
"Dimo gurguraen ni nanangmo," kinunana. "Basol ken ni Apo Dios ti manggura iti inana, apok. Ket an-anusannak met. Uray ta iti mabiit, awanakton…"
"Apay, papanam, inang?"
"Baketakon, apok," adda timrem iti likudan dagiti sarming ti anteohosna. "Saanakon nga agpaut… mapanakton iti yan ni amangmo a lakay…"
"Saanka pay a matay, inang!" Makasangitak metten.
"Binulbulod laeng ti biag, apok," kinunana. Inikkatna ti anteohosna, inamlidanna dagiti matana. "Ket no binulod, masapul nga isubli. Inton matayak," binagkatna ti munmunieka, "ibatik kenka daytoy. Daytoy laeng ti maipatawidko kenka a pakalaglagipamto kaniak. Ket… ikarim koma, apok, a dimonto pukpukawen. Saluadam a naimbag. Iti panagkunam, asino ti karuprupana?"
"Ni inangko," kinunak.
"'Nia?" Kellaat a nagparang ni nanang iti ridaw. "'Nia ti kunam… karuprupak?" Sakbay a nakaling-iak, naiggamanen ni nanang ti lapayagko. Nagiriagak iti ut-ot.
"Haammo a pabasolen 'ta ubing," kinuna ni inang baket. "Agang-angaw laeng…"
"Awan biabiangmo!" Iniriagan ni nanang. "Anakko daytoy. Uray patayek!"
ITI SARDAM sakbay ti ipapatayna, nakagangganaygay ni inang baket a nakipatpatang ken ni nanang. Nagdawdawat pay iti dispensar ken pammakawan no ania man dagiti nagbasolan ken nagkuranganna. Iti sumuno nga agsapa, nariinganmi a natay iti iddana.
Impagarupko a maragsakan ni nanang ngem kasta unay ti dung-aw ken anug-ogna. Nataltalimudaw iti ladingitna. Diak maawatan.
Dua nga aldawen a simamassayag ni inang baket idi sumangpet da Tio Martin ken Tia Carmen ken dagiti dua nga annakda a babbai a naggapu idiay Cagayan. Maikapat nga aldaw idi dumteng ni Tio Angkuan a maymaysana. Kasta unay latta ti dung-aw ni nanang ket nakunak iti unegko nga iti laksid ti amin, impatpateg ni nanang ni inang baket.
Nailugan ni inang baket iti auto a Cadillac a sinaruno ti musiko, naimisa kantada ken naitumba. Naitabon iti panakkelen a panteon. Da Tio Martin ken Tio Angkuan ti nangibaklay iti amin a nagasto.
Namitlo a natalimudaw ni inang: idi mayulog ti bangkay, iti uneg ti simbaan, ken iti iserrekdan ni inang baket iti panteon.
Iti maikatlo a rabii ti palualo, nagsasangoda amin.
Kinuna ni Tio Angkuan: "Adu ti ammok nga alahas daydi ina."
Kinuna ni Tio Martin: "No pudno ti kuna ni ipag, adu met ngarud ti dulinna a kuarta."
Kinuna ni Tia Carmen: "Ammok ti ugali daydi nanang. Nakirmet. Di ngarud pagduaduaan nga adda dulinna. Wenno adda nangipaidulinanna."
Nagsennaay ni tatang. Inawidnak. Immirut ti panangkepkepko iti munmuniekak. "Diak ammo," kinunana. "Sakbay a natay, awan ti naibagbagana kaniak…"
"Uray siak," kinuna ni nanang.
ITI PANAGLABAS dagiti aldaw, rimmigat latta ti panagbiagmi. Adda dagiti gundaway a makitak ni nanang nga agsukain kadagiti suli ti balay. Kasla adda birbirokenna. Ngem no agsaludsodak, bugkawannak a dagus.
Nagsasaruno ti malas nga immuli iti balaymi. Nakisang ti apit ni tatang iti sangkaugoy a taltalonenna. Napuoran ti pugonmi. Nagpangok dagiti dinguen ni nanang. Nagangol dagiti manok. Iti maysa a bigat, natay ni Saraan, ti nuangmi, iti baudna.
Saan laeng a dayta. Nagbalinkami a masaksakit. No saan a siak, ni tatang. No saan a ni tatang, ni nanang.
Nalagip ni nanang. "Apay koma no agpabanawka ken ni Tata Pinong?"
Immannugot ni tatang. Maysa a lawas a nagbirbirok iti sangasalup a diket, sangapulo a dinubla a tabako, tallo prasko a basi, sangapagassawaan a karurayan a manok, dua bukel a niog, lima kanawi a dawa. Idi adda aminen dagitoy, inayabanda ni Tata Pinong.
"An-annong ti daga," inlingaling ti lakay. "Saan a kayat dagiti di makitkita nga agnaedkayo iti daytoy a solar. Masapul nga umaliskayo. Mangbangonkayo iti sabali a balayyo ket saankayo a mangyul-uli iti uray ania nga alikamen nga aggapu iti daytoy daan a balayyo."
Nagsennaay ni tatang. "Sadino koma ti pangbangonanmi iti baro a balay?"
"Iti sigud a nagbalbalayan daydi inayo a baket," kinuna ni Tata Pinong. "Iti tapaw ti turod."
NGEM uray idi addakamin iti baro a balaymi, nagtuloy ti kinamalasmi. Nagpangok latta dagiti dinguen ni nanang. Nagbalinkami amin a managsakit.
Nagsurat ni tatang kadagiti kakabsatna tapno umutang iti kuarta. Ngem insubalitda: "Awan kuartami. Apay, naibusyo kadin ti dulin daydi ina?"
Napalaus ti sakit ti nakem tatang. Nagsangit.
Nagutang ni tatang. Inkarina ti awan. Manangngaasi ni Apo Dios, sangkadagullitna.
Iti maysa a malem a naggapu iti talon, napalalo ti bara ti bagi ni tatang. Kabigatanna, agam-ammangawen. Nagtaray ni nanang idiay ili.
Nagngilangil ti doktor idi maamirisna ni tatang. "Pulmonia," kinunana. "Masapul a maipan iti ospital."
Awanen ti doktor ngem nakamuttaleng pay laeng ni nanang. Aglulua. Idi kuan, nagrubuat nga umulog.
Iti panagmaymaysak, nalagipko ti munmuniekak a nabayagen a diak naay-ayam gapu iti butengko ken ni nanang. Inruarko.
Nabayagakon a nakatugaw iti agdan idi awagannak ni tatang. Kayatna ti uminum iti danum. Nagturongak iti kosina. Intakok ti buyuboy iti karamba. Idi lumaemak, addan ni nanang. Agkakapsut a nagtarus iti yan ni tatang.
"Adda?"
"A-awan…"
Nakita ni nanang ti kepkepko a munmunieka. Pinayapayannak. Iti nalaus a pungtotna, pinungotpungotnak sana rinabsut ti munmunieka.
"Daytoy ti buisit! Buisiiiit!" Iti amin a pennekna, ginaybangna ti munmunieka. Nasaratsat dagiti dait daytoy.
Nabayag a saan a nakatimek ni nanang a nangbuya kadagiti adda iti dakulapna ken iti datar. Uray siak, naisardengko ti nagsangit. Kuarta ti nagyan iti munmunieka! Ken alahas!
Naganug-og ni nanang a nangarakup kaniak. Iti pugsapugsat a dung-aw, dimmawat iti pammakawan daydi inang baket. --O
Magatang ti Bannawag kadagiti kadagiti sukiyo nga aglaklako iti pagiwarnak ken magasin.
Para iti subskripsion, ag-email iti [email protected] wenno kauman ni Boy Balanag iti CP Number 09162692390.
Mabalin pay a magatang ti Bannawag iti
Shopee: http://bit.ly/Bannawag-Shopee
Lazada: http://bit.ly/Bannawag-Lazada
Para iti digital a kopia:
PressReader: http://bit.ly/3n83kNQ
Magzter: http://bit.ly/407pazG
Para iti dadduma pay a detalye, kontaken ti Circulation Department iti 8527-8121 Loc. 369, 09171360110.
Para kadagiti kompleto a sarita, nobela, daniw, salaysay ken dadduma pay, bisitaen ti opisial a website ti Bannawag iti https://bannawag.ph
Laglagipenyo koma met, kakailian, nga ag-join/i-follow (ka)dagiti official a social media account/page/group ti Bannawag,
iti Instagram: https://www.instagram.com/bannawagmagazine
iti Twitter: https://twitter.com/BannawagMagasin
Facebook Page: https://www.facebook.com/BannawagMagasin
Facebook Public Group: https://www.facebook.com/groups/bannawag.magazine
Dios ti agngina.
Isip pabaknangen, Bannawag ti basaen!
