Nobela ni ARIEL SOTELO TABÁG
(Grantee, 2013 National Book Development Trust Fund para iti Nobela nga Ilokano)
2 | CATABACOAN, 1962
AGTAWEN NI FELIPE TABACO iti walo idi damona ti makidinnanogan. In-inauna dagiti kabusorna— dandanidan agbarito. Tallo dagiti kalabanna ngem awan panagamakna. Nagkidiap iti panunotna dagiti nabasbasana a komiks iti Bannawag ken ni Fernando Poe, Jr. a bida iti Walang Pagkalupig a sine a nabuyana iti piesta ti ilida a Buguey.
Kasla kimat a simpeg sa sinangdona ti kalukmegan nga adda iti sango. Iniggamanna ti siket daytoy ket imburang-itna. Sakbay a makadarup ti maysa, impennekna ti limmagto sa nagdisso dagiti dua a sakana iti barukong daytoy. Napadata ti kalabanna. Ti maikatlo, inggay-atna ti nagtaray. Ngem bimmanesbes ni Felipe a nangkamat ket linagtona ti bukot daytoy— kinarab-asanna. Ginubalna. Sa nagum-umaanna a sinulong ti rupa daytoy.
Agingga nga inakkal dagiti lallakay a nairana a limmabas.
Addada iti turod iti Sitio Dir-an a nagbedngan ti kataltalonan ken kabalbalayan ti barioda a Villa— iti disso, sumagmamano nga agpa iti lauden ti duogan a higante a kallupit a kuna dagiti lallakay, addan daytoy manipud adda puotda.
Manipud Kadagiti Agdama a Kameng ti Bannawag: Dios ti Agngina!
“Apay, ‘niat’ kinuayo?” sinaludsod ti maysa a lakay.
Iwaywayway ni Felipe dagiti baka, nuang ken kabaliona idi limmabas dagiti ubbing. Impukkawda: “Idi ubing, Santing; idi baro, Santiago; idi lakay, Ago Mannabako! Mannabako nga agballa!” Sa nagkakatawa dagitoy.
Ni Santiago Tabaco a tatangna ti kayat a sawen dagiti padana nga ubbing. Dayta ti gapuna nga inur-urayna ti panagawid dagitoy. Naglemmeng iti kabayyabasan iti sakaanan ti turod. Inanusanna ti binunar. Adda pay nangsilud kenkuana nga alumpipinig. Ngem daytoyen ti gundawayna. No namin-anon a daras a sinuronda. Ken saan laeng a dagitoy nga ubbing. Dagiti sigud a kaklasena. Sigud gapu ta saanen a mapmapan agbasa iti Grado Uno iti eskuelaan primaria ti Bario Villa.
Masapulen a risutenna. Awan met ti mapukaw kenkuana. Napuotanna lattan a saan a kayat a kaay-ayam dagiti padana nga ubbing. No dida suronen nga agmauyong ni tatangna, tarayanda no kasta a mapan makiay-ayam kadakuada.
Isu nga idi makabatogen dagiti padana nga ubbing a nalabit napan nagdidigos iti karayan ta madlaw a nabbasa dagiti buokda, sineppegna dagitoy. Panagriknana, isuna ‘tay tarakenna a baka a di pay nakapon nga amin a masalaponna, sangduenna.
“Apay, aya, Ipi?” sinaludsod ti ama ti maysa kadagiti padana nga ubbing kalpasan a makapagririnnupakda.
Ket no ibagada met nga agballa ni tatang!
Ngem dina naisawang dayta. Bumanang-es ketdi a nagkusilap ken nakagemgem latta.
“Inka ibaga ken ni inam ta inkam’ agsasarita ‘yan da kapitan!” kinuna manen ti ama ti maysa kadagiti kinabilna.
ITI DAYTA A PANAGTUGTUGAWNA, a nakatapaya pay, iti nagrungarong a ramut ti mangga iti sango ti balayda, aglablabbet ti ragsak ken pannakatikaw iti kaunggan ni Felipe. Naragsak gapu ta napariknaanna a nasayaat dagiti barito a nangsurdo ken ni tatangna.
Matiktikaw met gapu ta malaglagipna ti natagtagainepna a lakay a nakapuraw. Adda pagkakaingasanda ken tatangna— atiddog laeng ti puraw a buokna ken puraw nga imingna. Nakatugaw iti rabaw ti maysa a dakkel a bato idinto nga adda iti likudan daytoy ti kabakiran. Madlaw ketdi iti tagainepna a managamiris ti puraw a lakay idinto a ni tatangna, awan ti pakaibibianganna iti aglawlaw— ‘tay kuna dagiti lallakay a sa la aguni no aguyek.
Kuna ti lakay a puraw nga agsingsingpet isuna; a saan a makirirriri; a dina tutopan dagiti mangsursurdo ken ni tatangna; tapno kano saan isuna a maisagmak ken ti pamiliana.
Ngem narigat para kenkuana a tungpalen ti kuna ti lakay. Liniklikanna la ngaruden dagiti kapatadanna. Saan payen a sumsumrek iti eskuela. Ngem ikagumaan latta dagiti kapatadanna a surduen. No apay ket ngamin a kasta nga adda bagbagtitna ni tatangna.
Nalagip la ket ngarud ni Felipe dagiti uleg a mabmabuak dagiti mannalon. Adda daydi tagasabali a bario a nagdinamag a natay ta tinukkawan ti uleg. Sigurado a gapu ta nabuak ti uleg iti ayanna a taeng. Saan ket a gapu ta nakaparsuaan ti uleg ti tumukkaw.
Mapampanunot ni Felipe dagiti kakasta a bambanag ta awan met sabali a pakakumikomanna malaksid kadagiti dingona. Yad-adasna ngamin ti bagina iti uleg. Adda dita a natalinaay nga agpaspastor, adda met dita dagiti laglag a kapatadanna a mangsurdo iti amana— a kasla isuna met laengen ti masursurdo ta amana la ngarud.
Isu a matikaw iti daydiay a tagainepna a puraw a lakay a nangibaga nga agsingsingpet. Bay-anna lattan a pagkakataawaanda ni tatangna? Ken isuna? Minsanton!
Nalabit naibagana dayta a kapanunotan iti tagainepna. Wenno natarusan ti lakay a puraw ti panunotna. Ta nagpakpakaasi daytoy kenkuana: “Pangngaasim,” kinuna daytoy kenkuana. Ngem pinanawannan. Dina mapanunot no ania laengen ti sasaadenda no agtultuloy a makatkatawaanda. Kasla bulbullagaw iti komedia? 'Minsanton!
Naimbag ketdi ta agbasbasa iti komiks ket adda natuladna a langa ti makidinnanogan. Sa daydi kakaisuna a nabuyana a nagbidaan ni FPJ a sine idiay ili ti Buguey idi intugot ni lilongna a Luciano nga adingen daydi lilongna nga Alfonso a dinan napuotan. Nagadu a kinadinnanogan ni FPJ ngem inatiwna dagitoy. Nagpartak a mangparusok kadagiti kalabanna. Wen, kasdiay isuna. Kasla Fernando Poe, Jr. a.k.a. FPJ a mangatiw iti adu a kalabanna. Saanto nga agpaabak!
Adda iti kasta kasasaad idi mapasungadanna ni lilongna a Luciano.
“Apay, ‘ya, Ipi, ‘niat’ kinuayo?” sinaludsod daytoy.
“No imbagada met nga agmauyong ni tatang, lilong!” Nangmesmes ni Felipe.
“Napakaruam ida, barok.” Nagsanamtek ti lakay a nangkuso iti apsay a naingpis a buok ni Felipe.
“Gunggonada, a, lilong!”
“Lilong, kunam, ngem natangsitka met latta, apok,” kinuna ti lakay. “Ni inam?”
“’Dad’ta uneg, lilong,” impapainayaden ni Felipe. Uray kaskasano, ni lilongna a Luciano ti agserserbin nga ama ni inangna ken pannakalilongna metten ta awan la ngaruden dagiti dadakkel ni tatangna, ken awan metten dagiti kakabsat ni inangna ta nagsublidan idiay Ilokos kalpasan a nailakoda dagiti tinawidda a dagada. (Kuna dagitoy a dida kano kadagaan ti “Cagay-an”. Sabagay, kas kuna ni lilongna a Luciano, ad-adda met a panaglaga ken panagkitikit ti obra dagitoy. Masulitda la ketdi nga agmula iti pagay iti kapitakan. Wenno agmula iti tabako iti kabingkolan.) Ipapan la ket ngarud ti naubing a nakem ni Felipe nga ibain dagitoy ti pannakaasawa ni inangna iti agbagtit.
“Leoning, balasangko,” impigsa ni Lilong Luciano ti timek daytoy, “umayka man ditoy, ala!”
Inulit ti lakay ti nagawag.
Madamdama biit, nagtimek ti ina ni Felipe: “Apay, tata?”
“Ket daytoy Ipi, kinabkabilna dagitay appoko ni Kapitan Ampling. Siak met ti immayda kinasarita. Tapno malmalpas kanon, a, ket mangtedtay’ lattan ti pangipadoktorda idiay ili kadagitay ubbing. Agalenda met ‘tay siketda kada nabnabtak ti bibigda.”
“Apounayen!” kinuna ni inangna. “Ipi, ‘mayka man!”
Nalawag a nangngeg ni Felipe ni inangna. Ngem saan a nagkir-in. Nangmesmesmes ketdi a nakalagip kadagiti linugobanna a barito. Isuda ti dadakkel, isuda ti agkamang kadagiti lallakay. Pui!
“Addakabmet ammok, tata, aya, ta di met agun-uni ‘ta nakisalbag nga ubing. Ania ket a kastoy la ngaruden a pimpiman ti adda a sasaaden, nangyegda pay laeng iti buong ti ulo met!”
Kasla naduyok ti barukong ni Felipe. Nakaluasit. Isu la ngaruden ti nangkastigar kadagiti nangab-abi ken ni tatangna.
“Ba’amon,” kinuna ni lilongna. “Riri ti ubbing. Ngem, kunak ngarud, napakaruan ida ni Ipi.”
“Ket awan met ti awan, tata,” kinuna ni inangna. “Mano salup la ta addat’ pagbagasanen. Dikam’ pay met ngarud nakalako kadagita laga.”
“Kunak ngarud ket ipaablonda la koman ken ni Ago,” kinuna ni lilongna a Luciano nga apagapaman a nangsirip iti salas ti dos grado a balay da Felipe— awan ketdi ni tatangna dita. “Ngem dida kano met kayat nga igasanggasat dagiti annakda.”
“Ken dina met la ida kutien, a,” kinuna ni inangna. “Ammotay’ met a nabayagen a di nagagas ni Ago.” Nagsennaay ni inangna. “Kasano ngarud itan?”
“Mangipataraykay’ kadagitay’ tarakenyon, a.”
“Susapo!”
“Ta no saan ket pasukonda kano ni Ago kadagitay polis, a, ta isu ti mapan mangikaro idiay karsel.”
“Apo met! ‘Niattan?!”
Ad-addan ti irut ti mesmes ni Felipe.
SUMIPNGETEN IDI MAYAPON NI FELIPE dagiti tarakenna. Inyunana nga imparnged dagiti baka iti abagatan a sakaanan ti turod iti Dir-an. Sangsangkapirgis dayta a disso a pannakabagi ni tatangna. Awanen ti sabali a pagpaspastoranna ta awan met ti natawid ni inangna— gagangay kano dayta iti babai a di agtawid. Malaksid a nagpa-Ilokos la ngaruden dagiti kakabagian daytoy.
Nakaparnged dagiti nuang iti agabay a puon ti santol iti lauden ti balayda. Daytoy met kabalio ti imparngedna iti nagrungarong a ramut ti mangga. Dagitoy nuang ken kabalio ti yaw-awidna laeng ditoy arubayanda tapno adda madadaan a pangpaguyodda iti karison wenno pasagad ken kalesada. Iti sabali a pannao, dagitoy nuang ken kabalio ti katulonganda. Idinto a dagiti baka ti para dingo wenno para lakoda.
Iti pannakalagipna kadagiti baka, nangmesmes manen ni Felipe. Taltallo itan dagitoy. Dagitay pangasawaan ken ‘tay urbon ti nabati. Daytay bumaro a baka ti ginuyodda a pinagpaagas dagitay kinabilna nga ubbing. Isuda la ngaruden ti napagkakatawaan, isuda pay ti napukawan iti baka!
Ngem “saan” kunana ngarud? Bay-anna ngarud ni tatangna nga ikarsel dagiti polis?
Nataliawna ni tatangna a nakamasngaad iti sango ti ridawda. Kasla napakleb nga alsong a di agkutkuti. Kastan ni tatangna a napuotanna. Uray no magna, kasla dingo a nataldengan wenno nagalutan iti agongna nga adda mangguyguyod kenkuana.
Sagpaminsan, makita ni Felipe nga alaen ni tatangna ti banduria daytoy. Ngem saksaklotenna met laeng. Dina man laeng padasen a kurengrengen. Tapno makitana koma met ti panagtokar daytoy. Kuna ni lilongna a Luciano, inkakaubingan ni tatangna ti agtogtog iti banduria. Nalaing, kuna ni lilongna. Isu kano ti paratokar no kasta nga aguummong dagiti pumurok iti tiempo ti kabus wenno kalkalpas ti panagaani— idi awan pay dagiti Hapon. Idi metten adda dagiti Hapon, uray addan kigtotna, innalada a nagtoktokar iti radio iti Aparri. Sa insublida met laeng idi maumaanda. Nalabit, dida maanusan ta kimmaro kano ti kigtotna.
Naimbag ta nakaasawa pay daytoy, banag a pagsidsiddaawan ni Felipe. Nataliawna manen ti amana— nakasiort ket nakadidillaw ti dakkel a mabagbagi daytoy. Kasla kabalio. Nalagipna la ket ngarud ti panagdadakay dagiti dingona.
Sabagay, agarup kasta met ketdi ni inangna— di maun-uni ken di mannakiummong. Kuna man dagiti lallakay a dagiti tumatayab nga addaan iti agpada a payak, agkuyog dagitoy nga agampayag.
Malaksid iti panaglaga ni inangna, dagiti trabaho laeng iti balay ti ar-aramidenna. Isurot met no kua ni inangna ni tatangna a mapan agala iti lagaenna— wenno napia laeng nga adda parabantay ni inangna. Agalada iti bilidan ken ananat a lagaen ni inangna nga ikamen ken payabyab. Wenno kawayan a lagaen daytoy a baki, alat, labba, bigao. Wenno uway a lagaen daytoy nga indayon wenno lagpi. Dagitoy met a laga ti ilako ni inangna a pangalaanda iti pagbiagda.
Adda nayon no kua ti mapaglakuanda kadagiti mapadakkel ni Felipe a dingo. No di mariro, agtawen laeng iti lima idi masursuruan ni inangna no kasano ti agpastor kadagiti dingo. Isu nga ubing pay laeng, natenneben dagiti takiag ken gurongna. Adu ti atiwenna a babbarito nga awan ti ammoda no di mapan aglalang-ay nga agdidigos iti karayan wenno aguli iti niog a kalogen wenno ubogenda.
“Agawaam pay ti dumakkel tapno maiturongmonton ‘ta kalesa,” sangkakuna no kua ni inangna. Makadanondanto kanon kadagiti sabali nga ili a pagilakuan kadagiti laga. Saanto kanon a tunggal Martes ken Biernes laeng a dapon iti Namunit, iti laudenda a bario, a makailakoda.
Ngem saan nga ammo ni Felipe no kaano dayta. Makatawen? Dua tawen? Ammona met ketdin a sakayan ti kabalio. Ngem dina pay kabaelan nga ipako ti kalesa nga is-isuna. Tulongan pay laeng no kua ni inangna. Kuna ni inangna nga inton mabukodannan nga ipako ti kalesa, isunton ti panagisursorda kadagiti laga.
“Apay ngamin a kasta ni tatang, inang?” nasaludsodna iti naminsan.
“Adda sakitna,” kuna latta no kuan ni inangna. “Dina kabaelan ti agtrabaho.”
Ni lilongna a Luciano ti nangis-istoria no apay a nagkasta ni tatangna. Napakigtotan kano idi tiempo dagiti Hapon. Malaksid a nakita daytoy ti panaganak ken pannakatay daydi Dada nga inang ni tatangna a nakairamanan ti impasngay daytoy a maladaga, nakita kano pay mismo ni tatangna ti panangibitin dagiti Hapon iti daydi lilongna nga Alfonso idiay kallupit.
Ti kallupit idiay turod iti Dir-an ti kayat a sawen ni lilongna a Luciano. Kinapudnona, saan kano laeng a ni lilongna nga Alfonso ti napapatay sadiay. Addada pay sabsabali a kas ken ni lilongna a naggergerilia. Ken addada kano pay met Hapon a natay dita.
Isu nga ibagbaga ni lilongna a Luciano a saan nga umas-asideg iti daydiay a kallupit. Adda kano marmarnana. Nangruna no sumipnget wenno rabii. Nangruna no lenned.
Pukanenda ngarud koma, lilong, nakunana iti naminsan.
Addada nangpadas. Ngem naan-annonganda. Nagsaksakit ti tianda. Adda pay awan gasatna.
Nakabutbuteng!
Isu a tunggal makitkita ni Felipe ni tatangna a nakatugaw a kasla napakleb nga alsong a di agkutkuti wenno magmagna a kasla maguyguyod a nagalutan nga ayup, kayatna a pukanen ti kallupit. Tapno matuangen. Barbareng no mapukawen ti kigtot ni tatangna. Ket agsardeng metten dagiti mangsursurdo kenkuana.
Ngem kasano no agsakit met ti tianna? Kasanon no awan met gasatna?
Nakabutbuteng!
Isu nga awan ti pagpilianna. Panagriknana, nakutsino isuna. Isu ti riribukenda. Isu pay ti maalaan iti taraken. Dina met ammo no kasano ken kaano nga aglaing ni tatangna. Dina maikari a no surduendanto manen, saan nga umingar.
Kabayatanna, ipapatina ti agtaraken iti baka. Ket inton kabaelannan nga ipako ti kalesa, mapanda aglako kadagiti laga ni inangna iti kabangibang nga ili. Bareng no makakita iti lugar a mabalinda nga umakaran. Iti lugar a saanen a makitkita ni tatangna ti kallupit. Saandanton a sursuronen. Makapanton agbasa.
Inasitganna ti kabalio a maris natayengteng a nangisit ket inaprosanna ti barukong daytoy. Ginaw-atna pay ti teltel daytoy nga inap-aprosan.
“Agsingsingpetka ngamin a kabalio ta maipakokan,” kinunana. Ngem dinan naituloy ti nagsao ta amkenna nga adda makangngeg wenno makakita kenkuana a makipatpatang iti kabaliona. Namak payen no ibagada nga immala iti amana nga agmauyong.
Intarapnosna nga inaprosan ti nasabang a bakrang ti kabalio. Ti kanigid a patong daytoy. Ti marka daytoy a letra “B” a kuna ni lilongna, “Buguey” ti kayatna a sawen.
Inaprosanna ti ipus ti kabalio. Makaay-ayo ti lamuyot ken silapna. Nalagipna ti natayengteng a nangisit ken nasilap met a buok ni tatangna. Kastana kanon, kas kuna ni lilongna a Luciano, manipud idi napakigtotan. Pasaray dumanon iti abagana ti kaatiddogna no kasta a di mainsiar ni inangna a putdan. Nalabit masulit met ti inana a masansan a mangpukis ta kanayon nga agalen daytoy ti kinakulbet ti buok a maputdan. Kasla buok ti kabalio, kuna no kua ni inangna.
Namatmatanna pay ti mabagbagi ti kabalio. Nalagipna ti mabagbagi ni tatangna a no dadduma, maibun-ay no kasta a nalayak ti gayadan ti siort daytoy. Kasla kasta met a talaga mabagbagi ti kabalio.
Nagadu la ngamin ti naidumduma iti amana. Dayta ti puon ti pangsursuronan kenkuana dagiti padana nga ubbing. Ken ammona, pangik-ikayan dagiti tao kadakuada a sangaamaan.
Ngem ania koma ti karbenganda? Saanda met ida a bibiangan! Nangruna ken ni tatangna a di la ngaruden rumrummuar tapno pakasaknaranda koma pay!
Nagbang-es ni Felipe ket nadlawna ti nabara nga angin a simngaw iti agong ken ngiwatna. Apagapaman a nagkuti ti kabalio a nabang-esanna. Pinikpik ni Felipe ti kanawan a patong daytoy. Sa inaprosanna. Inunor ti tammudona ti letra T a kuna ni lilongna, Tabaco nga apeliedoda ti kayatna a sawen.
Nagsig-am ni inangna a timman-aw iti tawa. “Dika umad-adayon, a, ket malinlinay laengen ‘toy innapuy… Mangrabiitayton.”
Ngem kasla awan ti nangngeg ni Felipe.
“Aya, Ipi?”
“Wen, ‘nang!” Nadagsen ti sungbatna nupay nginalngalna ti saona. Kaguranan sa payen ni inangna.
Timmangad ket nakitana ti narnuoyan iti bituen a tangatang. Dina makita no ayanna ti bulan.
Manguddakudday a nagpaabagatan. Nagbusingar ti agongna idi simmiplag ti angin a nangakup iti ingel dagiti tabako iti dayaen ti bit-ang. Sumilap dagiti bulongda nupay dagiti riniwriw a bituen laeng ti paggapgapuan ti lawag.
Kuna ni lilongna a Luciano, sigud a Catabacoan ti nagan ti barioda. Karaman ngamin da lilongna a Luciano ken daydi lilongna nga Alfonso kadagiti lima nga agkakasinsin a Tabaco a nangbukat iti daytoy a deppaarna. Ngem idi nakapanaw kanon dagiti Hapon, adda lalaki a taga-Vigan a nangibaga a paset daytoy ti Hacienda Fernandina. Ket pinanagananda iti Villa— naipasurot iti nagan ti dakkel a balay nga adda iti igid ti kalsada nasional.
Gapu ta ni laengen lilongna a Luciano ti nabati kadagiti orihinal a Tabaco ta agpapada dagiti uppat a pimmusay idi tiempo ti Hapon, daytoy laeng ti timmubngar iti pannakasukat ti nagan ti lugar. Ngem ad-adu dagiti mayat iti Villa— mayat kano a denggen ti Villa idinto a naingel unay ti Catabacoan.
Pudno met ketdi. Sa pay ibilangda nga agmauyong ni tatangna a maysa nga ag-Tabaco.
Iti nakemna, napayaman manen ken ni lilongna a Luciano. Napia ta naanus daytoy a mangsarsarita kenkuana no agranada nga agpastor. Adu ti nasursurona iti daytoy. Nupay sangkadillaw daytoy ti kinaulimekna. Kasla kano dina ammo ti agkatawa. Kasla kano agpadada ken tatangna.
Saankami nga agpada, kunkuna ni Felipe no kua iti kaungganna.
Wen, ikagumaanna a saan a maipada ken ni tatangna. Nungka a kayatna ti makatkatawaan. Uray maibus amin a bakana a paginsimana, kabilenna ti mangkatawa kenkuana!
Di napupuotan ni Felipe, asidegen iti turod iti Dir-an. Ipagarupna a karaman pay ti tangatang ti tangtangadenna ngem ti met gayamen kallupit a narnuoyan kadagiti kulintaba. Nalabit, dagitoy pay ketdi ti nanglawag iti bit-ang nga inunorna.
Dika umas-asideg iti daydiay a kallupit. Adda marmarnana. Nangruna no sumipnget wenno rabii. Nangruna no lenned.
Ngem awan ti bubutngan ni Felipe. Nalagipna ti panangsursuronda kenkuana. Nalagipna ti pinaguyodda a bakana. Immasideg pay iti kallupit. Kayatna a pukanen daytoy a kallupit. Asino koma ti mangpasakit iti tianna? Kallupit laeng! Kayo laeng a nakatakder! A kabaelanna a pukanen! Rukodenna man— kitaenna man no yanna ti mayat a pangdamuanna ta subliannanto a tiktikapan. Total, paset pay laeng met ti turod nga ayan met ti bangkagda ket nupay nalabit saandan a daga daytoy, mabalin nga awanen ti mangtagikua gapu iti panagbubutengda iti dayta a kayo!
Idi makaaddang iti dua, kellaat a nagsardeng ken dimmakkel dagiti mulagatna. Nadlawna nga adda nakatakder iti abay ti puon ti kallupit. Nakadakdakkel! Kasla nataytayag pay ngem iti balayda!
Ngem saan a nagbuteng. Nalagipna dagiti kabusorna. Ania ngata no gayyemenna daytoy? Ket isu ti yanupna kadagiti kalabanna?
Babaen ti anaraar ti silaw dagiti kulintaba, ti nalabaga a silaw, ken ti alinaga ti puraw nga asuk, impapan ni Felipe nga agtabtabako daytoy. Malaksid nga adda nakasindi a kasla aluten, naingel ti aglawlaw ken nadangro. Kasla angot ti saan a madigdigos a kabalio.
“Naglaing, kaanakan, naglaing!” kinuna ti dakkel a tao. Nabangag ti timek daytoy. Ken kasla naggapu iti nanglittuob a siled. “Naglaingka a kumabil!”
Nakigtot ni Felipe iti panagsao ti dakkel a tao, nangruna iti kuna daytoy a kaanakan. Inggay-atna ti agbuatit nga umadayo ngem kasla naidarekdek metten.
Nagsao manen ti dakkel a tao: “Dika agbuteng! Agkaduata! Siak ti patiem!”
>> Napalabas a paset: 1
