Salaysay ni EDISON B. TOBIAS
NAPADASAM kadin, kabsat, ti na-stress? Amintayo ket ma-stress no dadduma. Ngem no kanayon ken sobra ti pannaka-stress-mo, mabalin nga adda nadagsen a bakbaklayem a problema. Ditoy nga agbaliw ti ugali ti tao a mangitunda kenkuana iti panagsagaba iti pannakaapektar ti amin a paset ti bagi, kangrunaanen ti isip wenno panagpanunot.
Ania ngamin, aya, ti stress? Segun iti libro ni Dr. Tim Cantopher nga "Overcoming Stress", ti stress ti reaksion ti bagi iti maysa a narikut a situasion. Mangipatulod ti utekmo kadagiti hormone iti amin a paset ti bagi isu a pumartak ti panagangesmo ken panagpitik ti pusom, ngumato ti presion ti daram, ken umirteng dagiti piskelmo. Sakbay ketdi a madlawmo dagita, nakasagana metten ti bagim nga agtignay. No malpasen ti makapa-stress a situasion, agsubli iti normal ti bagi.
Agduduma ti epekto ti stress iti tunggal tao. Nasayaat laeng no templado ti stress nga adda kenka ket kabaelam daytoy a yaw-awan wenno iliwliwag iti mano nga oras, kas iti panagbuya iti sine wenno telebision, panag-jogging, wenno itatabuno iti pasken a pakaangayan ti panagraragsak. Ti met dadduma, pamrayanda ti aginum iti arak, agsigarilio, wenno agdroga. Ngem makapadakes dagitoy ta ipagarupmo a mapukawmo ti pannaka-stress-mo ngem saan met ta masansan a pakaruenna pay ti pannakaburibor wenno pannakasikormo gapu iti epekto dagitoy iti salun-at ken iti kinataom.
Wen, kabsat, agduduma ti epekto ti stress. Pasaray awisennaka ket paganasenna ti pannanganmo a mabalin met a pakaigapuan ti panaglukmeg wenno idadagsen ti timbang. Iti sabali a bangir, adda met 'tay mais-stress a di makapangpangan, di makaturturog ket agnaay iti panagkuttong. Sumakit pay no kua ti ulom wenno ti bagbagim.
TURISMO: Intayon Idiay Ayuyang Garden iti Pila, Siudad ti Laoag!
Ammom kadi a no mais-stress-ka, makatulong met ti sex. Apay a nairamanko ti maipanggep iti sex? Wen, a, ta no aglaladut wenno aburidoka, mabalin a sumaranta ken rumegtaka babaen ti sex.
Adda istoriaek, maipapan iti maysa a gayyemko a nabayagen a naikkat iti trabahona.
"Awan ti gaganaygayak iti sex idi mangop-opisinaak pay laeng," kinunana, "ngem nagbaliw ti riknak idi istambayakon ta mais-stress-ak iti pannakaikkatko iti trabaho. Nagbalinak nga agresibo ken ni baketko, pari. Kasla sex ti nagipapasak iti pannakaburburiborko. Saan la a rinabii ngem uray iti aldaw. Ket gapu ngata ta saanen a maibturan ni baketko ti kanayon a sex, idi kuan, madinan kayat a pulos. Isu a pinilitko naminsan. Dina nagustuan ti inaramidko. Indarumnak ketdin iti marital rape!"
"Sabali ti naturturong wenno epekto kenka ti stress, pari," kinunak kenkuana idi sarungkarak iti presinto ti polisia a nakaipupokanna.
Napalabas ti makabulan, nakaruar met laeng ti gayyemko. Pinakawan kano met laeng ni baketna ket nawaswas ti darum kontra kenkuana. Idi makitak ida, nakaragragsak ken nakasu-sweet-da metten ta no ar-arigen kasla kanayonda nga agkinkinnayetket. Apay ngata? Idi gayam nakabalud ni lakayna, isu kano met ti pannakail-iliw unay ken nakaro ti pannakalidliday ni baketna kenkuana. Na-stress met unay daytoy. Ita, ni baketna kano metten ti agresibo iti sex.
"Naakaram iti stress-mo," kinunak. "Adda met a pagsayaatan ken pagganasan ti ma-stress no maminsan. Makapaapalkayo met, sanaol!" Permi ti garakgakna.
Agsublitayo iti topiko. Pakaalaan wenno pakaigapuan ngamin, aya, ti stress? Adu ti pakaalaan iti stress. Kas iti nakaro a pannakapabain, kaawan kabaelan iti maaramid ti normal a tao (applicable laeng daytoy kadagiti baldado), kaawan makukuarta (financial problem), kaawan ti trabaho, pannakaidadanes, pannakauyaw wenno pannaka-bully, ken dadduma pay a pakariknaam a maapektaran ti emosion ken isipmo.
No saanmo a kabaelan a labanan ti stress, mabalin a dadaelenna ti isipmo ket agtungpal daytoy iti panagmauyong, pannakayaw-awan ti nakem wenno panunot wenno agbalin a kasla "taong grasa" a kasla awan bibiangna iti bagina ken iti lubong.
Kasano ngarud a malabanan ti stress? "Ikkatem ti pannaka-stress-mo babaen ti kinasingpet," kinuna ni Dr. Cantopher. Segun kenkuana, no nasingpetka, sumalun-atka ken rumagsakka. Kayatna a sawen, dika kanayon nga agpungpungtot. Saanka nga aguy-uyong tapno dika agbalin nga aguuyong wenno agmauyong. Umisemka a kanayon ken relax lang a kankanayon. --O
