Sarita ni FELICIANA J. ABRIL
(Immuna a naipablaak iti Bannawag iti Nobiembre 18, 1968 a bilang.)
INASITGAK ni Roding nga agmulmula iti saba iti arubayanmi. Kasta unay a kalimduosna.
“Ling, adda ni Mita. Umayka biit ta adda kano ibagana,” kinunak a bulon ti panangpunasko iti ling-et iti bukotna iti ig-iggemak a tualia.
“Nalabit nga umayna man ipasikaten dagiti impaw-it ti asawana,” impallilitna.
“Apay, ’ya, ta kasta? Ammom no ania ti napintas nga impadamagna?”
Bay-am a Yebkas Dagiti Sabong
“Ammokon dayta. Ipakadanaka tapno kaduaem a mangsaka iti telebision ken stereo a paw-it ni Ramon?”
“Kasano nga ammom?”
“Ama, manglilipat san ’toy misisko! Kaibagbagam idi kalman.”
“Ay, wen gayam!” nagayek-ekak. Isu pay ti diak nagtimtimkan kenkuana iti maysa nga aldaw ta inrabakna nga apalak kano ti gasat ni Mita.
“’Maykan, a!” Iniggemak ti takiagna. “Ta di ket kuna ni Mita a dimo ammo nga asikasuen ti gayyem ti asawam.”
Timmakder ni Roding sa sinallabaynak nga inturong iti balay.
“Hm, no dika la ay-ayaten, pakikuyogenka, aya, iti dayta a Mita? Manipud pay idi kanayonkan ’diay balayda, awanen ti adda dita dilam no di refrigerator, kotse…”
“Hep, hep, hep,” indennesko ti tammudok iti bibigna “Asidegtan, mangngegnaka.”
“Oy, Roding, komusta?” nasarangsang ti timek ni Mita idi lumaemkami.
“Kastoy latta. Agmulmula datao iti adu a saba ’bag la a lingtaen no gawat,” kinuna ni Roding. Kineddelko ti bakrangna.
“Ang-angawennaka laeng, Mits. Ammom metten ni Roding. Narabak,” kinunak.
“Ammok. Aggawat, aya, ti kas kenkuana iti kagaget? Adda la ngarud trabahonan ’diay kapitolio, kasta unay pay laeng ti panagmulmulana ditoy.”
Nagtugaw ni Roding iti tugaw a sangsanguen ni Mita. Nagpakosinaak tapno yalaak ni Mita iti pagpalamiis.
“Saan sa met ngamin a nalamiis dayta, Caring. Nairuamka ket ngatan iti ice cold, ania, Mita?” indupag ni Roding.
“Agpayso ’ta kunam, Rod. Biroken metten ti tianko,” kinuna ni Mita.
“Ne, sikan ti uminum.” Inyawatko ken ni Roding.
“Komusta ni Ramon, Mita?” sinaludsod ni Roding.
Rimmaniag dagiti mata ni Mita a kasla dayta ti ur-urayenna a saludsodenda kenkuana. Tinarimaanna ti nagsikkawil ket nagparang ti ngatuen ti tumengna. “Nasayaat met. Insuratna a punnuek kano iti alikamen ti balaymi tapno di kuna dagiti gagayyemko a saanak a nagbiddut a nakiasawa iti U.S. Navy.”
Nagkinnitakami ken Roding. Naaringanen ni Mita iti kinapangas ti marino nga asawana.
“’Su ngarud nga awisek ita ni Caring tapno kaduaennak ’diay Customs a mangsaka kadagiti impaw-it manen ni Ramon a TV ken stereo. Nasaonan?”
“Wen,” intung-ed ni Roding. “Sika ti kadekketan a gayyemna. Kankanayonnaka a saritaen kaniak. Umapal sa payen.”
“Umapal nga?” Sinipatko ti luppona. “Saanak nga umapal ta dakes. Mapnekakon iti inted ti Dios a parabur. Inikkannak iti asawa a nagaget, naanus ken mannakaawat.” Kinermak ni Mita.
“Ammom, Mita, ’su nga awan ti saan ken ni Caring ta ammona ti pagkapsutak. Uray saan koma, kapilitan a wen aglalo no ibagana a mannakaawatak.” Sinallabaynak.
“Agpapaapalkayo manen! No kasta, Roding, palubosam?”
“Wen. Kaano ti sangpetyo?”
“’Ton rabii no bigat met laeng. Uray ta adda met ’diay kotsek, a manehuen ni kasinsinko a Colas.”
ITI dalanmi nga agpa-Manila, kanayon ti panangibida ni Mita iti asawana a neybi. Managisagut kano ket itedna amin a ragsak a maipaay ti kuarta. Baro amin nga aruatenna.
Briliante dagiti aritos ken singsingna. Ket siak? Nabayagen a diak nakaisibbo iti bado ken sapatos. Tultulongan pay la ngamin ni Roding ti adina a mangal-ala iti kinamaestra iti University of Pangasinan. Agkurang pay kadakami no dadduma ti sueldona idiay kapitolio.
“Sika ngamin, Caring. No nakiasawaka koma iti neybi, di nanam-ayka ita a kas kaniak? Dimo ammo ti mangbanniit iti dakkel nga ikan.”
“’Su ngarud. Sal-at! Uray kayatko koma no diak gasat, ania ti maaramidko?”
Dakkel a gatad ti pinangsaka ni Mita iti TV ken stereophono. Nariknan sa dagiti empleado iti Aduana nga adu ti kuartana. Kasta unay ti ragsak ni Mita. Al-alimonek laengen ti apalko. No neybi met koma ni Roding!
Binirokmi ni Kasinsin Pedring iti Sampaloc tapno isu ti mangyawid kadagiti alikamen. Tinangdanan ni Mita iti limapulo a pisos.
“Ag-shopping-ta pay sa agawidta,” kinuna ni Mita. “Makaammon ni Pedring a mangisimpa kadagiti alikamen ’diay balay.”
Napankami idiay Escolta. Agkakangina a kawes ti ginatang ni Mita. Gimmatang iti lady's barong para kaniak. Lima ti ginatangna a sapatos a nadumadumat’ marisda. Pinagpilinak. Nagtukiadak ngem impapilitna. Ket nangpiliakon, a.
Napno ti tallo a paper bag nga impanko iti kotse. Di pay umisemen ni Colas iti tektekna a nagur-uray. Nangaldawkami iti dakkel a restauran. Tallo a fried chicken ti inorder ni Mita malaksid kadagiti agkakangina a potahe. Dandani diak makaanges iti bussogko; kasta met ni Colas nga umis-isemen. Idiay probinsia, umanayen ti maysa a potahe a sidami. Nateng nga awan sagpawna no dadduma. Bugguonganmi ti agburburek a danum sa ikkanmi iti betsin. Isun ti kaldomi.
“Ipasiarka pay idiay Luneta, Caring. Isaganam ta talaga nga agarapaapka sadiay!”
Kasla paraiso nga agpayso ti Luneta. Adu dagiti agkikibin nga estudiante. Agpayson sa ’tay damag ’diay probinsia a no babai ti agadal iti Manila ket adda nobiona, kanayon a Luneta ti ayuyangda. ’Su met la gayam a liman dagiti kapurokak a di pay nakalpas iti adalda idi nagawidda a naasawaan. Masikogda payen.
Insublatmi ti Manila Zoo. Idi la a nakitak dagiti ayup a naggapu iti sabali a pagilian.
“Karuprupak ’diay agrungrungiit nga agallaallatiw iti sanga,” nakunak.
“Uray siak, bassit laeng ti nagdumaanmi.”
“Ania ngay?”
“Awan ipusko.”
Nagpaggaakkami.
Rabiin idi agawidkami iti probinsia. Naimas ti turog ni Mita iti kotse. Nakakidemak ngem diak mairidep. Pampanunotek ti agduma a gasatmi. Apadakami idi a marigrigat iti high school. Idi agturposkami, saanakon a nakapagtuloy. Nagkasarkamin ken Roding tangay diak met la makapagkolehio.
Innala ni Nana Maring ni Mita idiay Manila. Idi sumangpet diay Binalonan, asawan ni Ramon a neybi a kaadalak met la idi iti high school. Pangas ti birngasna kadakami idi ta napasindayag nga agsarsarita.
Manipud insangpetmi ti TV ken stereo ni Mita, kanayonen a mapusek ti balayda iti agbuya. Iti naminsan, nadanonko ni Mayor ken dagiti konsehal. Kasla piesta no mangsangaili ni Mita. Layus ti stateside nga arak. “Dikay madanagan, saan a maibus ti kuarta idiay banko,” kanayon nga irabakna. Immadu dagiti nangato a tao a nanggayyem ken ni Mita. No nalukayka gayam iti kuarta, kasla sinam-itka nga araken dagiti mannakigayyem. Uray payen ni Baket Kulli nga inana, napasindayag metten no agsarita. Ti la manugangna a neybi ti pannakamamana.
"AMMOM kadi, Ling, a diak kayat no mabalin a kasingedmo ni Mita?” kinuna ni Roding kalpasan ti panangaldawmi iti maysa a Domingo.
“Diak mammet umapal.”
“Ania koma ti apalam kenkuana, dagiti alikamen ken adu a kuartana? Dimo la ammo, Caring, ti rigat dagiti Filipino iti U.S. Navy. Nakarkaroda pay ngem ti babaonen aglalo dagiti nababa ti ranggoda. Ngem no agbakasionda ditoy Filipinas, apo, ti pangasda nga agsasao.”
“Kasano met nga ammom a kasta ngay?” kinunak. Naisipko a mabalin naalsem nga ubas kenkuana ti ibagbagana ta saan a nakapagneybi a kas ken ni Ramon.
“Ita la nga ibagak kenka, a nagaplikarak met idi ti U.S. Navy. Adda gayyemko a Pinoy a nagdamdamagak.”
“Ket?”
“Idi nadamagko a kasdiay ti kasasaad dagiti Pinoy iti U.S. Navy, nagbabawiak.”
Nagsakuntip ti unegko. Sayang!
Di koma magatangko aminen a kaykayatko ita? kunak koma ngem diak kayat nga iparang ti pudno a riknak.
“Caring, kayatmo kadi no nagneybiak met koma?”
“Saan. Di awanka koma ita a katintinnakunaynayko iti rigat!” Alisto a nakapanunotak iti sungbatko.
Nagrungiit ket ginuyodnak sa inagkannak.
“Agyamanak, Ling. Saan a magatadan ti pirak ti ragsak ti agdenna nga agassawa.”
“Malagipko ni Mita, Ling, mapnek iti kasasaadna,” kinunak.
“Addanto panawen a sangitanna ti gasatna. Ti kuarta ni Ramon ti inasawana. Saan a kuarta laeng ti makaited iti ragsak, Caring. Nasamsam-it ti ragsak nga ited ti kaaddam iti sidong ti ay-ayatem.”
“Wen nga agpayso! Aglalo no addanton annakta,” immanamongak tapno dina met kuna. Iniggemanna ti imak iti nairut sa manen pinerrengnak. Iti panangkitana kaniak, inawitna aminen a rikna a kayatna nga ipatarus.
NAGWARAS a kasla apuy ti damag nga agbakasion ni Ramon. Sumurotto kanon ni Mita idiay Amerika. Nabiit pay a naammuak ken ni Mita a nalpasen ti bisana ngem inlibakna. Isuda la ti patpatangen dagiti kapurokak. Nariknak nga adukami a nalimed nga umap-apal iti gasat ni Mita. Naawis amin a pumurok iti papiknik ni Mita iti Sabado. Pinilitko ni Roding a tumabunokami. Madi koma ta agmula manen, ngem nagpakaasiak. Imbagak a daytoyen ti maudi a pannakidennak ken ni Mita.
Adayokami pay laeng ngem nabigbigkon ni Ramon kadagiti adu a tao. Nadaeg ti pimmalasio a balayda. Bimmaneg ken pimmugot ni Ramon. Bagbagayna ti kolor-gatas a banlonna. Sinabatnakami ni Mita. Napintas ken nagbanglo ni Mita. Pinagtugawnakami iti lamisaan a yan da Ramon nga agiinum iti stateside nga arak. Adu dagiti pinggan a napno iti kilawen a kalding.
“Oy, Caring, isu kadi ti asawam?” umis-isem ni Ramon a nangkita ken ni Roding. Nagtung-edak.
“Uminumta, pari,” inyawatna ti dakkel a baso a napno iti arak.
Inawat ni Roding sa tinimtimanna.
“Ha-ha-ha! Kaska la saan a lalaki, pari. Inumem aminen!” impaggaak ni Ramon.
“Diak unay agin-inum, pari.” Limmabbasit ni Roding.
“Wen met ngamin, Roding. Pabus-oyam ni Ramon. Ita la nga agsarakkayo,” indupag ni Mita.
“Dakes a mabartek ni Roding, Mita. Adda sakitna,” impambarko tapno dida piliten.
“Kasta kadi?” inrungiit ni Ramon. “Kadakami a neybi, Caring, manmano ti nakapsut nga uminum. Bakla ti awagda kenka no nakapsutka iti arak ken… babai.” Bimtak manen ti katkatawa. Nasanger ti maangotko tunggal agkatawada. Makaduldul-oakon.
“Napintas kadi dagiti babbai a nasarsarakanyo?” sinaludsod ti butiog a lalaki a kaab-abay ni Ramon. Kasta unay ti ngatingatna iti kilawen.
“Oh, boy, sexy-da, pari! Awan laban dagiti artistatayo ditoy,” intangadna ti baso a napno iti arak. Kasla imminum laeng iti danum.
“No kasta, adu met ngaruden ti naglabas kenka, ania?” imballaet ni Konsehal Roca a pumangkipangkis payen iti bartekna.
Binilang ni Ramon ti ramayna. Nagpanunot sa timmangad.
Bimtak manen ti katkatawa. Iriag payen ti dadduma.
“Ngem apay ngarud a Filipina ti inasawam?”
“A, dayta? Nasaysayaat nga adayo ti Filipina nga asawaen ti neybi ta mapagtalkan. Ammom metten kadakami, kanayonkami a pumampanaw,” inkidday ni Ramon.
“Kaano ti isusurot ni Mita ngay?” sinaludsodko.
“Sumaruno kaniakon. Bareng, a, no maanusanna sadiay.”
“Ania ti dina pakaanusan ngay ket kasla gloria kano idiay?”
“Lima ngamin dagiti taripatuenna nga ubbing nga annakko iti Amerikana a kabbalayko sadiay. Dikam agkatarusan, ‘su nga umay ni Mita tapno adda agtaraken.”
Simmardeng ti katkatawa. Kinitami ni Mita. Napunas ti isemna ket agsangsangit a nagtaray iti siledna.
“Excuse me,” kinunak; sinurotko ni Mita.
“Caring!” inarakupnak ni Mita. Makasangitak ngem nakarkaro ti luksawko iti asawana.
“Kasta laeng ti biag, Mita, natenneb iti adu a pannubok. Aganuska.”
“Nagasatak, kunkunak met laengen, ngem saan met gayam. Naamirisko itan a napatpateg gayam ti ayat ti asawa ngem ti pirak. Nagasgasatka nga adayo ngem siak!”
Inyawisko ti panagawidmi ken Roding. An-anusak laengen ti bisukol a sidami ngem ti agkakaimas a sida a kasangomi met dagiti bartek. Uray agkinkinniddaykaminton iti panagsultopmi no agsangokam la ketdi a dua.
“Kaasi met ni Mita, ania?” insennaay ni Roding.
“’Su ngarud. ‘Bag la ketdin ta saanka a nagneybi. ‘Bag la ketdin, lakay!” Idi awan ti tao a makitak iti dalan siakon ti nangirakus iti imak iti siket ni Roding.—O
