Sarita ni MARCELINO A. FORONDA JR.
Immuna a naipablaak iti Bannawag iti Hunio 4, 1951 a bilang.
NAPUDOT ken kasta unay ti ling-et a nangdigos iti amin a paset ti nabaneg a bagi ni Miguel. Inaprosanna ti mugingna sa inwagsakna ti kasla karmay a ling-etna.
Manipud iti nagtakderanna, nakitana dagiti turod a simumulengleng kenkuana, dagiti pan-aw a nangkumot iti bakrangda a kasla kinesset ti init, dagiti kayo a kas man higante a mangbambantay kadagiti babassit a kalapaw a naiwaraswaras iti daydi a purok.
Immanges iti nauneg ni Miguel ket dimmanon iti agongna ti napudot nga angin ket naapradan ti karabukobna. Nalang-abna ti umalingasaw a pudot ti daga. Inturongna dagiti matana iti ngato ket nataldiapanna dagiti nangisit nga ulep a nangbengbeng iti tangatang: dagiti napuskol nga ulep a nangiparangarang iti idadateng ti tudo.
Nagsagawisiw ni Miguel ket iti apagdarikmat, nagkarasakas dagiti bulbulong ket limmabas iti yanna ti makapabang-ar nga angin.
ABABA A SARITA: Ti Aplikante
Nabang-aran met ni Miguel.
Timmaliaw manen iti aglawlawna ket dagiti helmet a nakidanggay a naisurot iti panaggaraw dagiti pan-aw ti naimatanganna. Iti pangadaywen a disso, nakitana ti asuk a kas man dimmanon iti ngato nga umagep iti langit.
Nagsennaay ni Miguel ket nagsennaay met dagiti bulbulong. “Apay a kastoy pay ti lubong?” dinamagna iti bagina met laeng. “Riribuk… guranggura… pammapatay…”
Ket kas sungbat ti saludsodna, nangngegna ti agdadaraddan a kanalbuong dagiti paltog. Nangngegna ti panagsardeng ti kanalbuong… Ti nakabutbuteng nga ikkis dagiti nasugatan.
Saan a kimleb ni Miguel. Nagtakder a simamattider ket kinitkitana laeng dagiti kakaduana.
“Rupak manen daytoy,” kinunana manen iti bagina met laeng.
Ket agpayso a nakitana manen ti panagrinnanget dagiti managdakdakes ken dagiti panakabagi ti turay. Nangngegna ti panagsinnungbat ti paltog ken paltog, nakitana ti panagpipinnatay dagiti agkakadaraan.
Nakitana dagiti kalapaw iti sakaanan ti turod nga immapuy ket kasta unayen nga asuk ti nagsaknap iti dayta a disso.
Ket manipud iti tangatang, kas man minatmatan ti init amin dagiti maar-aramid ket intuloyna laeng a kinesset ti kudil ni Miguel.
Dimmanon ti agdadaraddan nga ikkis kadagiti lapayag ni Miguel: ikkis a kasla naasut iti barukong ti ayup a nangurungor, ikkis a namagsakit iti tian ni Miguel.
Intuloy ni Miguel ti yaaddangna. Naduktalanna a nakaadayon dagiti kakaduana. Pinardasanna ti nagna ngem naparpardas payen dagiti panunot a nagkikinnamatan a nangriribuk iti isipna.
Saan a bumurong a nalpasen a natay dagiti nagikkis… Adda met ngata inay-ayat ken mangay-ayat kadakuada… Maysa nga ina, ama, kabsat wenno kaingungot… Ania ngata ti riknada a makakita, wenno makadamag iti nadara unay nga ipupusayda? Ania ngata…?
Ngem nagsasaruno manen dagiti kanalbuong ket nagsagawisiw dagiti bala a limmabas ken ni Miguel.
“Nakitadak dagiti kabusor,” nakunana iti panunotna. “Nakitadak dagiti kabusor….”
Nagrukob ni Miguel ket nagsagana. Ngem kasla agbusin a mais dagiti bala a naiturong kenkuana. Pinardasanna ti nagkamang iti linged ti puon ti dakkel a kayo… Ket inrugina metten ti nakirupak… Nagdadaraddan metten dagiti bala nga imputokna….
Kasta unay manen ti ling-et a nagkarayam iti bagi ni Miguel idinto nga adda pay laeng a sipapakleb iti puon ti kayo a nagkamanganna. Di ammo no gapu iti butengna wenno ti darang ti init ti nagling-etanna iti kasta unay….
Ket iti apagapaman, nagsardeng dagiti putok—ket immapay ti linak….
“Impagarupda ngata a nalpasakon a napaltogan,” nakunana manen iti panunotna.
Ngem nagsagana laeng ni Miguel.
“Amangan no maysa laeng daytoy a pangallilaw,” nakunana manen ket pinetpetanna pay a siiirut ti putan ti paltogna.
Limmabas ti sumagmamano a kanito ngem awan man laeng ti putok a nangburak iti ulimek. Pinunasan ni Miguel ti kasta unay a ling-etna. Napudot unay ti lubong ket awan pay ti uray sangkabassit laeng a pul-oy nga immagek kadagiti bulbulong.
Nalingdan ti init kadagiti napuskol nga ulep ket iti apagdarikmat, kasta unayen a sipnget ti immapay iti daydi a disso.
Naggurruod ket arigna nagunggon dagiti bambantay. Kellaat a limmabas ti napigsa nga angin ket intugotna ti napnuan biag a banglo ti ina a daga idinto a nagsala met dagiti pan-aw iti ilalabasna.
Nagarbis ket nababasa ti mawaw a bibig dagiti kayo…
“Umadanin ti napigsa a tudo,” nakuna ni Miguel. “Ket yan ngata itan dagiti kakaduak? Awanda metten a makitak….”
Ket naggurruod manen a napasarunuan iti agdadaraddan a kimat a nangpigispigis iti manto ti sipnget a naibanteng iti tangatang….
Nagin-inut a nagtinnag dagiti arbis… Nagin-inutda inggana’t nagbalinda a napigsa a tudo a nangdepdep iti umalingasaw a pudot ti daga, a nangdigos kadagiti bulong dagiti kayo, kadagiti pan-aw, kadagiti bambantay….
Simmalipengpeng ni Miguel iti puon ti kayo a nagkamanganna ket pinadasna ti naglinong kadagiti nasaplak a sanga iti ayatna a di mabasa. Ngem nabukbokan la ti kayo iti kasta unay a tudo ket daytoy ti nangdigos ken nangted iti bang-ar iti nabannogan a bagi ni Miguel.
Inturong ni Miguel dagiti matana iti danum a nagayus a kas karayan iti sakaananna… Ket nakitana ti dara a naisurot iti danum. Nagaligagaw ti unegna ket immapay kenkuana ti buteng.
“Apay a kastoy pay ti lubong?” dinamagna manen iti bagina met laeng. “Apay nga agpipinnatay dagiti agkakabsat, dagiti agkakadaraan?”
Ket iti panunotna, kasla nangngegna ti balikas ti kaingungotna idi nagpakada kenkuana….
“Subliannak, Miguel, masapul a subliannak… Masapulko dagiti nabisked a takiagmo—masapulko ti tulongmo….”
“Dika madanagan,” insungbatna met idi. “No adda la ket kaasi ti Dios….”
“Masapul a subliannak, Miguel. Ammom a nalupoyak isu a masapulko unay ti tulongmo… Maysa pay.. Maysa pay, dandaniakon agbalin nga ina….”
Naklaat idi a nakangngeg kadagiti balikas ti kaingungotna. Ket nagpanunot iti nauneg.
“Ammok a narigaten a maaramid ti panagkallaysata metten. Ngem no subliannak la ketdi iti mabiit….”
“Dika madanagan… Dika madanagan….” inyay-ayona iti kaingungotna ket inagkanna.
Nabayag bassiten daydi a naaramid. “Nalabit a nagbalinen a maysa nga ina,” kinuna ni Miguel iti nakemna. “Ket no kasta, babai wenno lalaki ngata? No babai nalabit nga immala kenkuana ket no lalaki nalabit a siak met ti karuprupana….”
Nariing iti nauneg a panagpampanunotna idi nakitana ti maysa a bunggoy a nagturong iti disso a yanna. Saan a nalawag ti panagkitana kadakuada gapu iti napigsa unay a tudo. Ngem siaammo… a sipapardas… a sipapardasda a nagturong iti yanna.
Nakita ni Miguel ti panagsardeng ti bunggoy ken ti kellaat a panangyikkis ti maysa iti napigsa ken natinggaw nga: “Adda idiay! Daydiayen!”
Insaganana ti paltogna. Ngem maysa a kanalbuong ti nangartap iti napigsa a tudo. Ket nagin-inut a naidalutaytay ti bagi ni Miguel iti daga.
Idi nagsardengen ti tudo ket imparang manen ti init ti rupana, naiturong dagiti naliday a sinamar iti maysa a bangkay iti sirok ti dakkel a kayo. Sipapakleb ti bangkay a kas man inagkanna ti daga ngem nairut pay laeng ti panangpetpet dagiti imana iti paltog. --O
