Nobela ni ARIEL SOTELO TABÁG
(Grantee, 2013 National Book Development Trust Fund para iti Nobela nga Ilokano)
9 | ISABEL
GAPU ta Domingo ti aldaw a panagagasna, impaidiretso ni Eliezer ti taksi iti kapiliada. Agkakapsut, agdadanag, maburiboran, aglalaok ti marikriknana ket panggepna ti saanen nga agagas ngem mapan met laeng agpakada kadagiti nailaw-an a pasiente.
Linuktanna ti backpack-na ket nangdutdot iti sangaribu kadagiti rineppet a kuarta iti paper bag sa inyawatna iti drayber. Saannan nga innala ti suplina ken dina pay ketdin nasungbatan ti imbaga ti drayber ta adda ditan ni lilangna a kumanatok iti tawa ti taksi.
Makasangsangit ni lilangna a nangapungol kenkuana. Agdusdusngiit wenno makaisem a makasangit met ti ulitegna.
Agsasarutsot ti saludsod ni lilangna. Nangipananda kenkuana? Iti kadi Crame a nakaibaludan ti senador? Ania ti sakit daytoy? Saanda kadi met laeng a kinigtot?
NOBELA: Apo Baboy Party-List (6)
Saan a simmungbat ni Eliezer ta natiliw ti imatangna kadagiti sumagmamano a tao nga adda iti kapilia.
Naawatan la ketdi ni lilangna ti panagtalangkiawna ket kinuna daytoy iti Tagalog: “Pinagawidmi dagitay reprep a pasiente. Kunami nga umaydanto la bassiten no umay a Domingo. Adda emergency a napananna, kinunami.”
“Malaksid kadakuada,” kinuna ni lilangna a nangarasaas ken ni Eliezer.
Kinapudnona, tallo laeng ti adda dita: mabalin nga agassawa a lalaki a karantiway ken babai nga aglanglanga a no di man parabalay, tindera iti palengke wenno agkarkarinderia; ken ti balasitang a panglukmegen a mabalin nga anakda. Nabedbedan iti puraw a lupot ti kanawan a gurong ti balasitang a nakabestida iti asul. Naisem ketdi daytoy ken nalawag ti rupana a kasla awan met ti an-annayenna. Nagsinnagud ti imatangda ket nakarikna ni Eliezer iti naidumduma a rag-o. Kasla nagkitkitadan. Awan ketdi ti ania man a seksual a rikna a mariknana iti daytoy ken mariknana, uray ti balasitang, awanan met iti kasta a rikna kenkuana.
“Napingetda,” kinuna manen ni lilangna. “Napinget ‘ta ubing. Kunana nga urayennaka. Agam-ammokayo kano. Agpayso?”
Naklaat ni Eliezer. Idi laeng nga agkitada. Ngem inallangonna ti riknana ket kinunana: “Wen, lilang. Friend-ko.”
Nanayonan manen ti pakariribukan ni Eliezer. Malaksid iti pannakaamirisna nga agin-init met iti ayanda iti Taytay. Idinto nga iti naggapuanna idiay Makati, apaman a nakalugan iti taksi, kunam la no Signal Number 3 ti kapigsa ti angin ken tudona. Sabagay, agasem met ngamin ti kaadayo daytoy. Naimbag ta adda nayat a taksi a nangitulod kenkuana. No apay met ngamin a didan intulod. Sabagay, asino koma ngamin nga itulodda? Numona ket dina met naagasan ti senador.
Gapu ta sumipngeten, impakaammona nga agawiddan idiay balayda. Ken talaga nga awan panggepna nga agagas. Amangan no isu pay a mismo ti mabalsan no ipilitna.
Iti panunotna, inton makasangpetda iti balayda, kasaritana ti balasitang ket ibagana nga agsublinto laengen.
Ngem idi makaplastaren ti balasitang iti salasda, apaman a naibaga daytoy nga isuna ni Isabel, dagus a nagbaliw ti panunot ni Eliezer. Kanagnagan ti pusana! Saanna a mailawlawag ti nariknana. Dagus nga innalana ti lana iti bag-na. Inseniasna kada lilang ken ti ulitegna ken dagiti dadakkel ti balasitang a rummuarda pay laeng.
Natukkol ti kanawan a gurong daytoy a naipakpakaunan ti inang ti balasitang a nagtrampoling iti agdan. Ingay-atda kano nga impan iti Philippine Orthopedic Center iti Banawe, Quezon City ngem impilit kano ti balasitang nga ipanda ken ni Eliezer.
Adda datdatlag a narikna ni Eliezer idi rugianna nga ablonen ni Isabel. Imbes a makarikna iti panagkapsut a gagangay a mariknana no kasta nga agagas, ad-adda ketdi a kasla pumigpigsa. Panagriknana, kabaliktad iti nariknana iti panangpadasna a panangagas iti senador nga idinto a kasla masulsulnot ti pigsana iti lakay a naidalit, kasla umad-adaw met isuna iti pigsa iti balasitang.
Idi mapneken a naagasanna ti saka ti balasitang, napnek metten ni Eliezer a nagsublin ti gagangay a pigsa ken ganaygayna.
Gagangay a di kasasao ni Eliezer dagiti ag-agasanna. I'toy a gundaway, saanna a nagawidan ti riknana. “Naan-ano?”
“Intarayak ti nangisit nga ansisit, a, ta kuriruennak met.”
Nagsidduker ni Eliezer. Simgar. Ta nariknana, saan nga agparparbo ti balasitang. Nalagipna dagiti nabasbasanan nga addaan iti maikatlo a mata. Ngem saan pay a nailansa ti panamatina kadagita kakasta. Ngem ti imasna, kasano a mailawlawagna ti bukodna a kapadasan a makaagas payen? No patienna daytoy bukodna a bileg, saan a patas no dina met patien daytoy nga Isabel.
“Makakitaka?” kinuna ni Eliezer idi agangay. “Kayatko a sawen, adda third eye-mo?”
“Wen,” kinuna ni Isabel. “Kinapudnona, napalawlawanka kadagiti mangmangkik.”
Ad-addan a simgar ni Eliezer. Apo Dios, nakunana iti nakemna. Kayatna a panunoten a manipud itay agsapa, tagtagainep laeng ti mapaspasamak kenkuana. Ngem kasano a tagtagainep no nalawlawag nga adda iti pudpudno a mapaspasamak?
“Kasano a mapaneknekam tapno mamatiak kenka?”
“Dika piliten,” kinuna ni Isabel. Timmakder daytoy sa inyasidegna ti bagina ken ni Eliezer. Kinuti daytoy ti gayadan ti peluka ni Eliezer.
“Adda nagpakita a puraw a buok,” kinuna daytoy nga immisem sa manen nagtugaw. Kasano koma a naammuanna? Kasano ngata a naammuanna ti puraw a buok? Ammo ni Eliezer, saan a basta makita ti gagangay a tao ti buokna ta nasayaat ti pannakaabbongna iti peluka. Kayat la ketdi nga ipasimudaag ni Isabel a saan a gagangay daytoy. Ad-addan a namati iti ibagbaga ti balasitang.
“Wen, kunak itay, napalawlawanka kadagiti mangmangkik,” intuloy ni Isabel ti nagsarita. “Ngem dimo pakadanagan ta agpapada a puraw a mangmangkik dagiti nakapalawlaw kenka. Agpapadada a parabantaymo. Kinapudnona, idi makalas-udak ditoy subdibisionyo, awanen a pulos ti nakitak a nangisit a mangmangkik. Mabutengda kadagiti parabantaymo. Isuda ti nangbambantay kenka iti napanam a napno kadagiti nangisit a mangmangkik.
“Isu nga immayak ditoy ta palagipanka a linabsingmo ti dawat ti puraw a lakay a dika sumursurot iti burangen. No agtultuloy ti panaglabsingmo, maisagmakka ken masayang laeng dagiti narugiam a kinaimbag.”
Lumabban ti ulo ni Eliezer. Ammo ti balasitang nga adda napananna? Ammo pay daytoy ti tagainepna? Kayatna ti agduadua iti balasitang. Kayatna nga ipato a maysa laeng daytoy kadagiti agab-abel iti sarita. Ngem di kadi awan ti nakaisabalian ti ar-aramidenna? A kaaduan ti mangibaga a babaen ti milagro isu a mapaimbagna dagiti masakit? Nga isuna ket instrumento ti Apo Dios?
“Saanmo a tubngaren ti riknam,” kinuna ti balasitang.
Panagrikna la ket ngarud ni Eliezer, nakalukat ti kaungganna ket manipud iti daytoy, basbasaen ti balasitang dagiti ibagbagana.
“Saanmo nga usaren ti panunotmo a napno kadagiti naadalmo iti eskuelaan. Mamatika iti ibagbaga ti kaunggam.”
“Sige,” kinuna ni Eliezer, “amin nga imbagam, patiek. Amin nga ibagam, patiek. Saanakon nga agduadua.”
“Eliezer Tabaco ti pudno a naganmo…”
Limmabba ti ulo ni Eliezer. Saan a nakauni.
“Saan a Domingo Adviento ti amam. Isuna ni Miguel Tabaco…”
Miguel Tabaco? Tabaco… Nalagip ni Eliezer ti sinao ni John Regala— a manipud met iti putot ken apoko ti pasientena a senador. Di kadi sinapulda kenkuana ti maysa a Felipe Tabaco?
“Naggapukayo iti kaputotan dagiti mangngagas,” nagsarita manen ni Isabel.
Nagtungtung-ed ni Eliezer. “Kayatmo a sawen, ammo met laeng ni papang ti agagas?”
“Wen,” kinuna ni Isabel. “Ngem awan pay pulos inagasanna.”
Isu kadi a sinapul da John Regala ti amana ta pudno met gayam a makaagas daytoy? “Isu a pasapulda ni papang ta makaagas?”
“Wen,” kinuna ni Isabel. “Ngem no masapulam, a.”
“Ayanna kadi?”
“Diak ammo. Adda pagpatinggaan ti kabaelak.”
Nakarikna iti pannakasemsem ni Eliezer. Panagriknana, kasla adu ti ammo ni Isabel ngem dina met ammo no sadino ti ayan ti amana. Wenno maysa met daytoy kadagiti mangsuot kenkuana ket pakaisagmakannanto met laeng? Ngem dina met marikna a kasta. Dagus met la a tinungday ni Eliezer ti pannakasemsemna. Saan, dina rebbeng a kasemsem dagiti mabalin a makaitudo ti ayan ni papangna.
“Saankan nga agsubsubli idiay,” nagsarita manen ni Isabel. “No nabaelam a linabanan ti pannakatnag ti riknam a biagen ti naidalit a lakay, narigatton a malabanam ti bagim inton maysa a maladaga ti ipaalawda kenka.”
Nalagipna ni Madam— ni Julia Barretto a crush-na. Nalagipna dagiti narungpi a bibig daytoy. Dagiti kallidna. Dagiti nabun-as a barukongna. Ti napudaw a gurongna. Nakapimpintas iti laksid a masikog. Timmangken ti mabagbagina.
“Dayta a marikriknam ti manggulib kenka,” kinuna ti balasitang. Nabainan ni Eliezer ket nalagipna ti kasla pannakasulnot ti pigsana— iti agpada a pannakaiparabaw ti dakulapna iti tian ni Julia ken iti barukong ti senador.
“Kasla ibagbagam a saankon a sapulen ni papang?”
“Awan ti imbagak a saanmon a sapulen. Sapulem gapu ta kayatmo a sapulen. Sapulem para kenka. Ngem dimo sapsapulen para kadakuada.”
“No umakarkami ditoy, kasano ngaruden ti panagagasko?”
“Masapulandaka dagiti nasken nga agasam.”
“Kunada met a masapulandakami ket dangranda ti pamiliak no saanak nga agtungpal.”
“Ipasapulda met laeng ni papangmo, di kadi? Ket sapulem met, di kadi? Ngem ti kunak, saankan nga agsubsubli idiay ayanda. Dika sumursurot iti burangen, kas kuna ti tagainepmo.”
Nagtungtung-ed ni Eliezer.
“Nayonam man pay ti pammaneknek tapno mamatiak kadagiti imbagbagam.”
“Apaman a makapanawkami, daydiay pinanawam a napigsa a tudo ken kimat ken gurruod, umay ditoy.”
Pudno, apaman a nakalugan iti taksi dagiti tallo a bisitada, dumanarudoren ti bayakabak nga adda napigsa nga anginna; kumanabsiit ti kimat; gumaradugod dagiti gurruod.
Mariribukanen ni Eliezer. Nangeddeng. Inuyotanna ni lilangna a pumanawdan. Iti dayta met laeng a kanito. Saan a basta nayat a dagus da lilang ken ti ulitegna. Ngem imbagana nga adda dakes a panggep dagiti nangala kenkuana.
Napagnumuanda ngarud nga umunadan ken lilangna a mapan iti terminal ti bus iti Cubao a mapan iti Batangas. Sa iti Batangas, agluganda iti Supercat a mapan iti Calapan, Mindoro a lugar ni lilangna ken dimmakkelan ni mamangna.
Idinto a ti ulitegna, isu ti nangkontak iti lipat-bahay a mangikarga kadagiti amin a gargaretda ket ipanna met iti balay ti inauna a kabsatda a babai a naikamang idiay Lipa, Batangas. Mainaig iti balay ken lote, urnosendanton kadagiti masungad nga aldaw wenno lawas.
Idi lumugandan iti naarkilada a dyip a nagkarianda a pletianda iti lima a ribu a pisos gapu iti kaadayona ken iti dakes a tiempona, kellaat a naitubong iti lapayag ni Eliezer ti awan ressatna a ngiaw ti pusa iti ridawda. Ni Isabel! Dagus a nangala iti tualia ket imbungonna iti pusa. Nupay nabasa, saan ketdi nga agpigpigerger ti pusa ken adda rimat kadagiti alintatao ti mata daytoy. Nalagipna ni Isabel— ti balasitang nga Isabel.
ADDADAN iti Wawa, Calapan City, Mindoro iti dayta a Hulio 7, in-chat ni Eliezer ni mamangna. Indawatna nga umawag koma daytoy.
Kalpasan ti sumagmamano nga oras, immawagen ni mamangna. Dagus a nagsangsangit ni mamangna idi naammuan daytoy ti napasamak— manipud iti panangala kenkuana dagiti dina am-ammo a tattao (dina imbaga a tao ti senador), ken ti pettat a yaakarda.
“Isardengmo ngaminen dayta panagag-agasmo,” insangsangit ni mamangna. Imbaga daytoy nga amangan ta adda mayat a mangaramat kenkuana; nga inegosioda ti panagagasna.
“Mapanta biroken ni papang,” dinagdagullit ni Eliezer.
Palawag a palawag met ni mamangna— a narigat a basta lattan panawan daytoy ti kontratana. Amangan no ibaludda pay no kasta ti aramidenna.
“Saan kano a Domingo Adviento ti pudno a nagan ni papang,” kinuna ketdi ni Eliezer. Ad-adda la ket ngarud ti panagporpordios ni mamangna. Impetpetteng daytoy nga adda met birth certificate ken nagbuniagan ni papangna a dayta ti pudno a naganna.
“Ania ti mapaspasamak kenkan, anakko?” kinunkuna ni mamangna. “Diosko, apay a kastoy metten?”
Insangsangit manen ni mamangna.
Sakbay a nagpanaw ni Isabel kalpasan a naagasan ni Eliezer, dinawatna ti selpon wenno adres ti balasitang. Ngem saan a pinatgan ti balasitang. Kuna daytoy nga agpada a maisagmakda no pagtalinaedenda ti komunikasionda. Kuna ni Isabel, iti biang daytoy, amangan no agraman ti pamiliana ket dangran dagiti naynay a mangkuriro kenkuana a mangmangkik; idinto nga iti biang ni Eliezer, amangan no nayon a pakasikoran dagiti parabantayna a mangmangkik ti kaadda ti baro a kabusorda.
Innayon pay ni Isabel a saan laeng a panagagas ti mabalin nga aramiden ni Eliezer. Iti naituding a tiempo, adda pay dagiti napatpateg nga aramidenna no la ket agtalinaed ti kinadarisay ti nakem ken kaungganna.
Kuna ni Isabel a dina ammo ti ayan ni papangna ta adda pagpatinggaan ti kabaelan daytoy. Dayta ti maysa a pakaburiboranna. Adu ti ammona ngem dina met ammo ti ayan ni papangna?
“Mamang, siguradoka a taga-Vigan ni papang?”
“Wen. Isu ti kunana.”
“Impasiarnaka kadi idiay?”
“Ah… ah… anak, saan. Ayna, nagulo… Anak, please… Sige, padasek no kasano a mayababa ti kontratak. Diosko!”
“’Mang, denggendak, adda nagbalin a pasientek nga adda third eye-na. Kunana a Miguel Tabaco ti nagan ni papang.”
Nagporpordios manen ni mamangna. Kuna daytoy a saan laeng no asino ti patpatienna. Nga addada peke a mammadto kada espiritista, ayatda laeng ti mangloko.
“Ngem saanak a peke, mamang. Kabaelak ti agagas.”
Apagapaman a nagulimek ni mamangna. Sa idi agangay, kinunana: “Siempre, iti panagbasabasam. Adun ti nasursurom. Ngem, anak, di la mabalin nga isardengmo ngaminen dayta?”
Para ken ni Eliezer, amin a datdatlag a mapaspasamak kenkuana, posible a wagas a mangitunda kenkuana iti ayan ni papangna.
“Isardengko, ‘mang, no agawidka ket mapanta biroken ni papang. Kuyogennak idiay Vigan, wenno iti uray sadino a lugar nga ayanna.”
“Eliezer, anak… ala, padasek a yababa daytoy kontratak.”
IKAGUMAANAM a di maam-ammuan ti sabali. Maisagmak no kua dagiti patpatgem iti biag.
Inulit-ulit ni Isabel dagita. Dayta kano met ti makagapu no apay a naglimed ni papangna kadakuada— tapno saan a maisagmak ti pamiliada. Apay ngata?
Iti kinaadun dagiti di nakappapati a mapaspasamak kenkuana, nabibineg pay ketdin ti panunot ni Eliezer. Kasla adda iti nagsapalan a nagadu dagiti dalan iti sanguananna ket dina ammo no ania kadagitoy ti turongenna.
Miguel Tabaco. Dayta kano ti nagan ni papangna. Agpayso ngata? Ket no agpayso man, apay a naglimed daytoy kadakuada? Ita, ipaspasapulda kenkuana tapno agasanna ti masakit a gistayan nakaisagmakanna. Inikkanda pay iti kuarta tapno laeng birokenna ni papangna. No dina biroken ngay? An-annuenda ngata? Isublina la koman ti kuarta nga intedda kenkuana. Bassit pay met laeng ti nagastosna— idi laeng pettat a nagpanawda ta awan met ti madadaan a kuarta ni lilangna idi. Kabaelanna met a pasukatan ken ni mamangna.
Ngem bay-anna kadin ni papangna? Nalagipna ti istoria ti padi. Ibbatanna kadin ti ima ni papangna tapno mayanuden iti lipat?
Nagsennaay ni Eliezer. No koma la dimngeg ni mamangna iti dawat ni papangna a di la koman agab-abrod. Adda koma katakunaynayna ita.
Saan a kas ita a kasla adda iti taaw a nakalugan laeng iti maysa a pataw a dina kabaelan nga iturong; mangkarkararag nga ipaayan ti gasat iti kinaimbag ket mayanud iti aplaya ti kinatalinaay— nga adda dita da papang ken mamangna nga agur-uray.
Nagsennaay manen. Nataliawna ti laptop nga adda iti rabaw ti lamesita a nayabay iti kamana. Timmakder ket immasideg iti lamesita sa linuktanna ti laptop.
Miguel Tabaco. Pinadasna nga intipa dayta iti search box ti Facebook. Pimmardas ti bitek ti pusona. Addada sabsabali nga agapeliedo iti Tabaco a nagparang. Nakitana a naiwaras iti nadumaduma a paset iti pagilian ti ayanda nupay ad-adu dagiti taga-Rehion 1 ken Rehion 2. Adda pay dagiti adda iti abrod. Adda pay Tabaco Clan. No iklikna daytoy tapno iramanda iti group, narigat met nga i-add-da ti maysa nga Eliezer Adviento. Napanunotna ti ag-deactivate sa mangaramid iti baro nga account. Ngem nagbabawi met laeng idi agangay. Amangan no isuna met laeng ti mangisarsarak ken ni papangna.
Miguel Tabaco, kuna ni Isabel ti pudno a nagan ni papangna. Napan iti Google Search ket intipana ti Miguel Tabaco. Nakigtot idi nagparang ti blog ti maysa a magasin— Bannawag Magazine. Inklikna ti link ket nagparang ti akkub ti magasin iti bilang daytoy nga Enero 6, 2014: Di Nakappapati Ngem Pudno: Dagiti Datdatlag a Mutia iti Bantay Nalban kas insalaysay ni Miguel Tabaco.
Naggutok ti barukong ni Eliezer. Nalagipna dagiti koleksion ni papangna a nabatina idiay Taytay. Naala ngata ni angkelna? Ngem kasla dina met nakitkita daytoy nga isyu.
Dina ammo ti unaenna ta magagaran la unayen. Kinitana ti e-mail address ti magasin: [email protected].
Linuktanna ti Gmail account-na. Nag-compose iti mensahe, intipana iti Tagalog:
Sir,
Maysaak a fan ni Miguel Tabaco. Di la mabalin a maala ti e-mail address-na?
Agyamanak, apo.
Eli
Gapu ta dina malagip no adda ti kopia iti koleksion ni papangna, inkeddengna a kitaen no adda digital version ti nasao a magasin. Intipana iti search box ti Google ti "bannawag magazine online." Nagparang ti link daytoy iti Buqo, maysa nga online bookstore app. Ditoy, adda ken mabalin ti gumatang wenno ag-subscribe iti digital a magmagasin a pakairamanan ti Bannawag. Naragsakan. Ken naggutok ti barukongna.
Napan iti isyu nga ayan ti salaysay ni Miguel Tabaco. Nakitana a mabalin a gatangen ti digital a kopia babaen ti load iti Smart. Adda pay load ti selponna. Sinurotna dagiti addang no kasano a magatangna ti isyu nga ayan ti salaysay ni Miguel Tabaco. Nalaka met laeng a masurotan.
Apagisu a makagatang iti nasao nga isyu idi adda simmangpet a mensahe iti Gmail-na. Naggapu iti Bannawag Magazine:
Hi, Eli.
Mabalinmo nga e-mail-an iti [email protected].
Dios ti agngina,
Manong Bannawag
Miguel Tabaco thirty-six, nakuna ni Eliezer. Thirty-six ni papangna iti naudi a panagkasangay daytoy— iti panagkasangay daytoy idi nagpukawen. Ad-addan a rimmasuk ti gagarna.
Nagtigerger dagiti ramayna bayat ti panangitipana iti Tagalog a mensahena a mapan iti [email protected]:
Papang, sika dayta?
Magagaran ni Eliezer. In-refresh-na ti Gmail. Ket uray la nagkulibagtong ti pusona idi makitana a simmungbat ti Miguel Tabaco:
Naimbag nga oras, Kabsat.
Addakami iti bakasion.
Dios ti agngina.
Miguel Tabaco
“Tapno makaaddang, masapul nga agsubli iti napalabas.”
Talaga nga awan. Saan a nagawidan ni Eliezer ti panaglibbina. Nagsaibbek. Nabayag a nagmalmalanga. Saanna payen nga ania nga inam-amiris no ania ti nailanad iti sirok ti nagan ta gagangay met nga adda kakasta a quotation a maikabil kadagiti dadduma nga im-email-anna.
Nalagipna a luktan iti selponna ti ginatangna iti Buqo nga isyu ti Bannawag nga ayan ti salaysay ni Miguel Tabaco. Nagsidduker idi nakitana a ti ilustrasion daytoy ket tikbalang a nagbatay iti sanga ti maysa a kayo idinto a background-na ti kabus a bulan. Double spread ti nakaiplastaran ti salaysay. Adda iti bangir a panid ti maysa a puraw a kabalio a mangtantannawag iti maysa a nalitnaw a dan-aw.
Nagbabawi ti rikna ni Eliezer a basaen ti salaysay. Kinitana ketdi ti laptop. Inklikna ti Google+ ni Miguel Tabaco. Iti Hulio 12, 2013, in-share daytoy ti maysa a link a kinapsionanna iti "tapno makaaddang iti masakbayan, masapul a sublian ti napalabas."
Inklikna ti link ket nagparang ti Tagalog a salaysay a napauluan iti Biuag at Malana (Epiko ng Cagayan).
Binasana.
(Tuloyna)
