Salaysay ni HONOR BLANCO CABIE
Tunggal adda agkanaganan wenno mangrambak iti anibersario ti pannakaipasngay 'diay Ilocos Norte ken dadduma a paset ti Ilocos Sur, umaweng kadagiti pagtaengan ti agsangaili ti am-ammo itan a kansion.
Daytoy ti aw-awagan iti “Padapadakam” – maysa a pinutar ti nalabit managbabain a taga Ilocos Norte idi punganay ta dina man la inkur-it ti nairehistro a naganna iti presidensia.
Nakalkaldaang ta itan adda dagiti agkunkuna nga isuda ti nangputar idinto a ti la ar-aramidenda ket mangtokar iti sabasabali a klabe ken danggayan ti maysa met a balasang wenno baro a mangkansion kadaytoy.
Napateg a paset ti anibersario iti kannawidan ni Ilokano. Ipalagipna ti kinanasken dagiti pasamak, agpada a personal ken mainaig iti kultura.
Sab-itan ti anibersario ti kalendario tapno ipalagipna kadagiti sibibiag ti kinapateg ti pasamak a rumbeng a taliawen.
Iti kultura wenno kannawidan dagiti tagaamianan, ti anibersario maysa a batonlagip, ikkanna dagiti agrambak iti gundaway nga agkakallabay wenno agkikinnapet, agmennamenna, ken mangiturong kadagiti panunot iti masakbayan.
Iti panangrambak, kas pagarigan, iti aldaw ti pannakaipasngay, malagip ti napalabas babaen ti addaan sin-awna a silaw.
Iti kanaganan ni Christopher Bernardo, kansionen dagiti sangaili ti nalataken a “birthday song” iti bukod a pagsasao dagiti tagaamianan sa paipusanda iti Ingles.
Daytoy ti kansionenda (saan a binaliwan ti autor ti lirikana, ketdi adda komentario iti baba):
Padapadakam' a siraragsak
A kumablaaw, mangipaduyakyak
Ta nagtengan ti aldaw a pannakaiyanak
Panagtaom (Wenno nagan ti agkasangay)
A napnuan gasat.
Kayat nga ipasimudaag dagiti makipagrambak a siraragsakda a padapada iti pannakagteng manen ti aldaw, ti anibersario ti pannakaipasngay ni Christopher Bernardo. Padapadada met a mangidir-i a napnuan gasat daydiay rambakanda ti kanagananna.
Balangat a naurnos
Dagiti sabsabong
Nga umaymi kenka
Isaad dita ulom
Kasta met nga iyawatmi kenka
'Toy naindayawan unay a palma
Ni Christopher Bernardo, adda iti tengnga ti salon, nakatugaw iti sanguanan dagiti sangaili a mapan makipangan.
Agsaruno da Mary Rose, nakaiggem iti balangat nga inna isaad iti ulo ni Christopher Bernardo, sarunuen ni Richelle a mapan met mangyawat iti sabsabong wenno ania man a naurnos a palma.
No dadduma, mapan met da Ann Marie, Natalie, ken Marby a mangyawat sabsabong bayat ti panagkankanta dagiti dadduma iti taripnong nga agur-uray iti maidasar a miki, kalasukos, dudol, baduya, pinais, bitsubitso.
No matamaan pangrabii wenno pangaldaw, adda dita daytay pinespes, adobo a karne ti baboy wenno kalding, singkutsar, ken kalderata.
Rag-o ken ragsakmi nga agnanayon
Ta nagtenganen aldaw a panagtaom
Ditoy, agallangugang ti kansion a panangipakdaar dagiti sangaili iti ragsakda nga agnanayon ta nagtengan manen ti aldaw nga isasangpet ni Christopher Bernardo ditoy addaan kinaparatona a lubong.
Sapay iti Dios ta ilayonna koma
'Ta salun-atmo, pia ken regta
Ken 'ta singpetmo a nagpaiduma
Nga ap-apalan dagiti kas kenka.
Ngem mangngegan met ti kinasudi ti pammatida iti Mannakabalin nga Apo nga Inna koma taginayonen ti salun-at, pia ken regta ni agkanaganan.
Mairaman pay ditoyen ti naisangsangayan a kinasingpetna – saandan nga ibagbaga dagiti dadduma nga ugalina – a tangtangaden nalabit dagiti kapatadanna iti gimong.
Sa isarunodan daytay Ingles, pumardas ti kumpas, agbalin nga allegro ken fortissimo.
Happy Birthday to you!
Happy Birthday to you!
Happy Birthday!
Happy Birthday!
Happy Birthday to you!
May the Lord God bless you!
May the Lord God bless you!
May the Lord God!
May the Lord God!
May the Lord God bless you!
Happy Birthday!
No adda met lagipen nga anibersario ti pannakaipatakder ti maysa a pasdek, wenno pannakairugi ti maysa nga aramid a rumbeng a lagipen, adda dagiti aktibidad nga aramiden dagiti addaan sileng kadagiti muging.
Mairaman dita ti panaginumda iti addaan parekna a basi, pakangngegan iti balikas a maidir-i: “Iwarasyon, apo!”
Kas no dumteng ti bulan ti Nobiembre, adu dagiti tagaamianan a manglagip kadagiti immun-unan a kabagianda a napanen ballasiw Bantay Simminublan.
Aglualoda kadagiti pagtaenganda no dumteng ti Piesta Dagiti Natay – kadakami a taga-Pinili, ubbing (agtawen 13 agpababa) no petsa a-uno, kararua wenno nataengan (agtawen 14 agpangato) no petsa a-dos ti bulan.
Adda met dagitay agpamisa iti simbaan Katoliko wenno Aglipayano.
Adda pay dagitay mapan sumuknal iti tanem dagiti napapauna, a pangkiddawanda pay, no adda maipapetpetda ken ni Apo Padi, a mangidaras iti Misa para iti Minatay sadiay kamposanto a namurumoran iti kadena de amor.
Adda pay agpatokar iti puniebre – La Humilidad, El Panteon ken Chopin – iti banda ti ili nga agur-uray kadagiti agpatokar, no adda pay nabati iti siniglotda.
Kadaytoy bulan ti Nobiembre, adu a pasamak dagiti rumbeng a lagipen – personal man wenno daytay makuna a kadua a nangidur-as iti panagallin ti kultura.
Kas pagarigan, sublian ti bulan ti Nobiembre 1934.
Idi maika-26 ti bulan kadayta a tawen, adda napigsa a ginggined (Intensity 6 iti Rossi Forel Scale) ti nanggunggon iti Manila kalpasan ti panangrabii dagiti kaaduan iti maikawalo ti rabii, ti sentro daytoy a ginggined, natakuatan 65 a kilometro iti abagatan a laud ti kabisera 'diay Nasugbu, Batangas.
Kas man saan nga umanay a pangbutbuteng kadagiti umili, binaut ti nakadangdangkes a bagyo ti probinsia ti Leyte ken dadduma a probinsia ti Kabisayaan.
Sakbay dagitoy nakakaskas-ang a pasamak, idi maikatlo nga aldaw kadayta a bulan, rimmuar iti umuna a gundaway ti magasin a Bannawag – nagdagup iti 10,000 a kopia ket nagbalor tunggal kopia iti 10 a sentimo (currency exchange rate kadayta a tawen: maysa a doliar = dua a pisos).
Nagballigi dayta nga iruruar ti magasin, askaw a nakaguyugoy ken ni Don Ramon Roces nga ituloyna ti pannakaipablaak ti Bannawag.
Ngem kasano a dimteng ti Bannawag iti lamisaan ni Roces, akinkukua ken agipabpablaak kadayta a panawen iti Graphic Magazine, maysa a pagbasaan iti Ingles?
Ni Magdaleno A. Abaya ti Candon, Ilocos Sur, agdama idi a kameng ti editorial staff ti Graphic Magazine, ti nangidatag iti pannakaipablaak met koma ti magasin nga Ilokano para kadagiti Ilokano.
Ni Roces met laeng ti akinkukua kadagiti tallo pay a magasin: Liwayway, Bisaya, ken Hiligaynon.
Naallukoy ni Roces ngem nangted iti kondision, a dagiti umuna a pannakairuar ti magasin, kasla pangpadasan laeng no agballgi. No kalpasan maysa wenno dua a bulan ket awan malako, maisardeng a dagus.
Kadayta a tawen, bassit pay laeng ti dagup dagiti readers nga Ilokano manipud Ilocos Norte ken Ilocos Sur.
Ditan a narugian ti serye dagiti nobela ken komiks, sarita, daniw, salaysay, damdamag, ken pangliwliwa a damag wenno 'tay kuna nga entertainment news iti Ingles.
Adu dagiti mannurat nga Ilokano ti nagipablaak kadagiti gapuananda.
Dimmanon payen ti Bannawag kadagiti dadduma a lugar kas iti Tanap ti Cagayan, iti Central Luzon a pagyanan dagiti Ilokano agraman Zambales ken Pangasinan.
Iti wasnay ti panawen, naglupos ti Bannawag – iti linaonna, kolor, kalidad ti papel a naaramat, disenio dagiti panid, ken dadduma pay nga aspekto ti panagipablaak kas maikanatad iti panawen.
Nabasa iti panid ti Bannawag no siasinno ni Ilokano, ania ti karakterna, ania dagiti ar-arapaapna, ania dagiti mangpakatawa kenkuana, ania dagiti mangted panagleddaangna, dagiti inaldaw a paspasamaken ni Ilokano iti kakellengan, iti kabakiran, iti inna pagkalkalapan iti lames.
Kinapudnona, pinidut ti Departamento ti Edukasion ti Bannawag a maysa kadagiti makuna a “reference material” kadagiti agar-aramat iti Ilokano a pagsasao.
Adu dagiti mangitudo a dakkel ti naited ti Bannawag kas pundasion ti agdama ita a Literatura Ilokana.
Adda pay dagiti agkuna a dakkel ti naitulong ti Bannawag iti pannakapundar ti Gunglo dagiti Mannurat nga Ilokano iti Filipinas wenno GUMIL Filipinas, ti asosasion dagiti mannurat nga Ilokano ditoy pagilian ken ballasiw ti taaw, idi 1968, dua a tawen kalpasan ti pannakasangal ti grupo dagiti mannurat iti Kamanilaan a Kutibeng (idi 1966), a nagbalin kalpasanna a GUMIL Metro Manila.
Naragsakan ni Abaya ket di maitudo ti likudna a nagsapul kadagiti awan sekkadna a tumulong kenkuana a mangidur-as pannakaipablaak ti Bannawag.
Nakombinsirna da Mauro Peña, taga-Ilocos Norte, ken Francisco Fuentecilla ti Zambales, a kas katulongan nga editor ken news editor, kas panagsaganadda.
Ni Benjamin Gray, kailian ni Abaya, ti nagbalin a proofreader wenno parabasa kadagiti sinurat sakbay a maipan iti imprenta.
Idi 1966, inlako ti Pamilia Roces ti Bannawag ken ni Brig. Gen. Hans M. Menzi (nagbalin a chief presidential aide ni Presidente Ferdinand Marcos), ket nasuktan ti nagan ti agipabpablaak iti Liwayway Publishing, Inc.
Idi 2005, nayallatiw ti pannakaipablaak ti Bannawag iti Manila Bulletin Publishing Corp.
Adun dagiti nagbalin nga editor ti Bannawag.
Iti agdama, ni Cles B. Rambaud, taga-Pinili, Ilocos Norte, ti managing editor daytoy a magasin – saan laengen a maiprenta – adda payen iti digital version ken addaan iti online a presensia babaen ti website daytoy a bannawag.ph.
Nawatiwat ti panawen a dinaliasat ti Bannawag.
Idi 2009, rinambakanna ti maika-75 a tawenna iti duag ni Ilokano ken iti paglakuan magasin iti kabesera ken dadduma nga ili babaen ti panagmula iti Bannawag Diamond Jubilee Tree kadagiti plasa ti tunggal ili nga Ilokano kasta metten kadagiti sidiran dagiti pagadalan.
Iti daytoy maika-tres ti Nobiembre iti daytoy a tawen, adda dagiti mangkanta iti “Padapadakam” iti inda panangiduyakyak iti ragsakda a nagtengan ti paggugustoda a basaen a magasin – a maibagbaga nga isu ti “Biblia dagiti Ilokano,” ngem saan met a panangiwalin iti pudpudno a nasantuan a Kasuratan – ti maika-89 nga anibersariona.
Kuna dagiti dadduma a readers ti Bannawag: limmawagen ti parbangon.
Ti init, nakatangkayagen, adun dagiti anniniwan a makita nga agbasbasa kadaytoy a magasin. --O
