Nobela ni ARIEL SOTELO TABÁG
(Grantee, 2013 National Book Development Trust Fund para iti Nobela nga Ilokano)
10 | DA BIUAG KEN MALANA (Epiko ti Cagayan)
ANIA ti leyenda dagiti dua a bantay a masarakan iti igid ti karayan ti Matalag?
Nalatak daytoy nga istoria kadagiti Ibanag. Mainaig daytoy kadagiti dua a malalaki a babbaro nasuroken a sangagasut a tawen ti napalabas. Iti Nangalauatan, maysa nga away iti ili a Rizal, ti disso a naglabanan da Biuag ken Malana, makita agingga ita ti dua a bantay a nagrupakan dagiti dua gapu iti panagayatda iti maymaysa a napintas a dayag.
Ni Biuag ket tubo iti Enrile, ti kaabagatanan a paset ti Cagayan. Idi maipasngay daytoy, maysa a naisangsangayan a dayag ti simmuknal, nga iti atap ti inana, maysa daytoy a didiosen a babai. Nagparintumeng ti ina ket nagpakaasi nga ipaayanna iti atiddog a biag ti anakna.
Saan a naguni ti didiosen, ketdi, inggalutna ti tallo a babassit a bato iti tengnged ti ubing. Ti maysa kano kadagitoy, agbalin a salaknibna kadagiti dakes. Iti naminsan, natnag ni Biuag a di man laeng nasaktan. Idi dimmakkelen, pinadasna ti aglangoy iti karayan a pagnanaedan dagiti buaya— awan ti napasamak kenkuana.
Galiera Queen (MAUDI A PASET)
Dagiti met dua pay a bato, nangipaay kenkuana iti naidumduma a pigsa ken partak. Kabaelanna ti agbalin a naparpartak pay ngem angin. Idi agtawen isuna iti sangapulo ket dua, nakakaskasdaaw a maibatona ti pastorna a nuang iti turodda. Kabaelanna a pag-uten ti kayo a kasla laeng ruot. Gapu iti naidumduma a bilegna, dinaydayaw dagiti tattao ket nagrukbabda kenkuana.
Nupay addaan bileg ni Biuag, saan a naragsak daytoy. Nasursurona nga ayaten ti maysa a balasang nga agnaed iti Tuao, maysa pay nga ili iti Cagayan. No asino ti balasang, awan ti makaam-ammo uray maysa. Dida ammo no sadino ti naggapuanna. Basta latta nagnaed iti nasao nga ili.
Kayat man a lipaten ni Biuag ti balasang ngem dina kabaelan. Napagus ti panagayatna. Kayatna a katakunaynay iti tungpal biag ti balasang.
Kadagidi met laeng a tiempo, adda damag nga iti Malaueg iti ili a Rizal, adda maysa a baro a kas met laeng iti kinatao ni Biuag.
Isuna ni Malana. Idi agtawen iti sangapulo ket walo, adda dimteng a bagyo iti Malaueg, ket nangipaay iti bisin kadagiti tattao. Ti laeng pangnamnamaanda a lugar a pakaalaanda iti makan ket iti ili ti Sto. Niño, a nakaad-adayo kadakuada. Ken masapul pay a bumallasiw iti karayan a pagnanaedan dagiti buaya.
Gapu iti daytoy, nangipamuspusan ni Malana. Nagdaliasat isuna agingga a makagteng iti Sto. Niño, ket iti panagdaliasatna, inkararagan dagiti tattao ti panagballigina.
Idi makasubli, adu ti imetna a bagas. Nagdir-i dagiti tattao ta ammoda a saandan nga agbisin. Kalpasan a maiwarasna dagiti bagas, inkeddeng ni Malana ti agawid.
Idi makagteng iti balayda, maysa a pana ti nakita ni Malana. Iti panangipagarupna, ti amana ti akin-aramid iti daytoy. Pinidutna daytoy ket imbatona iti angin. Ngem nagsubli daytoy kenkuana. Nasdaaw ta iti ungto daytoy, adda dua a bato a kas iti bato ni Biuag.
Naidanon ken ni Biuag ti panangdaydayaw dagiti tattao ken ni Malana. Saan nga indandaneng ni Biuag ta ti adda iti panunotna, ti nakapimpintas a balasang.
Iti maysa nga aldaw, binisitana ti balasang. Dinawatna nga agpakasar daytoy kenkuana. Ngem naupay ni Biuag. Impakaammo ti balasang a ni Malana ti ay-ayatenna.
Nagwengweng ti lapayag ni Biuag iti nangngegna. Dina awaten daytoy. Imbagana a saan a maikari ni Malana iti balasang. Kunana a nakasagana a mangsuot iti kabaelan ni Malana ket no atiwenna daytoy, isuna ti mangikallaysa iti balasang.
Kalpasanna, inggayangna ti gayangna iti sango ni Malana. Pinidut ni Malana ti gayang. Kayatna a sawen, awatenna ti karit ni Biuag.
Nadanon ti naikeddeng nga aldaw ti dangadang da Biuag ken Malana. Kadagiti bantay a pagrupakanda, napalawlawan kadagiti tattao nga agpagus a makaimatang iti panagsinnuot iti kabaelan ti dua a malalaki. Iti di adayo, simmangpet dagiti taga-Malaueg. Adda iti unaan ti nabaneg a Malana. Idi makitana ni Biuag, sineknan iti naidumduma a pungtot.
“Ammokon no apay a karkaritennak!” kinuna ni Malana. “Kayatmo nga agawen ti ay-ayatek! Iparit ti Dios ti panangagaw iti ania man a dimo kukua! Nupay kasta, awatek ti karitmo! No kalikagumam ti balasang nga ay-ayatek, ilabanko ti panagayatko!”
Kinadkadua met dagiti taga-Enrile ni Biuag. Nakatakder iti bangir a bantay a nakaiggem iti gayang ken maysa puon ti niog a pinag-utna. Mangmangngegna ti napigsa a dir-i dagiti taga-Malaueg para ken ni Malana. Iti panunotna, kayatna a gudasen amin a kakadua ni Malana.
Adda met iti bangir a bantay ni Malana. Iti ayanda a tuktok ti bantay, nakitada ti isasangpet ti maysa a bangka a lumaslasat iti nagbaetan ti dua a bantay a nagluganan ti balasang a pagin-innagawan da Biuag ken Malana. Nalidayan ti balasang iti mapaspasamak. Ngem iti panagkitada dagiti dua a babbaro a nakasagana nga agrupak, pudno a nakapimpintas ti balasang.
Idi makabatog ti balasang kadakuada, pettat a nagpukkaw ni Biuag: “Malana, ti babai a pagin-innagawanta ket adda iti sangota! No pudno a napigsaka, saganaam daytoy sagutko a naggapu pay idiay Enrile!”
Dagus nga imbato ni Biuag ti puon ti niog ken ni Malana. Napartak ti panangsippaw ni Malana iti puon ti niog, ngem idi insublina, nalisian ni Biuag ket nanartarus iti away ti Il-luru iti ili a Rizal. Daytoy ti mapapati a nangrugian ti adu a niog iti dayta a lugar.
Ad-addan a nagpungtot ni Biuag. Inyantana ti gayang ket inasintana ti puso ni Malana. Daksanggasat ta nagmintis. Timmama ti gayang iti karayan.
“Agsaganaka, Biuag!” impukkaw ni Malana. “Awanen ti igammo! Siak met ita!”
Ngem di pay nalpas a nagsao ni Malana, kellaat a nagsuek ni Biuag iti karayan. Kellaat a bimmangon dagiti dadakkel a dalluyon a nangsaplit kadagiti dadakkel a bato ken nangwagwag iti bantay a nagtakderan ni Malana. Idi agpakita manen ni Biuag, iggemnan ti kadakkelan a buaya a nakasdaawan dagiti tattao a nakaimatang iti dayta a dangadang.
Pinilit ni Biuag a pinagnganga ti buaya ket kinaritna ni Malana nga agsuek met iti karayan.
Inawat ni Malana ti karit ni Biuag. Iti panagsuekna manipud iti tuktok ti bantay, simmabat iti ere ti balasang. Inaramidna daytoy tapno saan a maisagmak ni Malana. Kinita ti balasang ni Biuag sa kinunana: “Pinaneknekam a maysaka a takrot ta nagpatulongka iti maysa a buaya! Kayatko nga ipakaammo kenka, siak ti anak ti didiosen a nangipaay kenka iti bileg! Saanka a maikari kadagiti inted kenka ti inak a bileg!”
Iti tulong ti datdatlag a sarrukod, binendisionan ti balasang ti amin a naitallaong, agraman ni Malana. Timmayokda iti tangatang nga isu ti ayan ti Pagarian ti Angin a pagserserbianna a kas Reyna wenno Aribini.
Iti met nakaro a pannakapabainna, naglemmes ni Biuag. Ket saandan a nakitkita pay manipud idi. Patien dagiti agindeg a ti kararua ni Biuag ket agnaed kadagiti dua a datdatlag a bantay iti Il-luru.
MANIPUD ITI AUTOR: Patarus daytoy iti naratibo a “Biuag at Malana, Epiko ng Cagayan” a dagup ti epiko iti Tagalog manipud iti kapitbisig.com. Adda sangkabassit a pannakabalbaliwna dagiti detalye para iti artistiko a makagapu ken kas mayannurot iti kasapulan ti nobela.
(Tuloyna)
