Salaysay ni AMADO I. YORO
KASTOY man nga irugik, palubosannak a mangsurot ti tugotko a kaduaka iti panagubingko agpapan kadagitoyen nga aglaklakay kas maysa a retirado iti Hawaii Department of Labor and Industrial Relations kas employment specialist/consultant, ken iti Laborers International Union of North America kas labor organizer and business representative ti Local 368-Hawaii Chapter, ken kas community organizer ken volunteer iti Hawaii.
Nasurok a limapulo ket maysa a tawen iti panagyanko iti Hawaii, a nagarubosan ti ling-et, pigsak a nakitegged iti kaunasan, ken nakaisangalak iti adu a kita ti trabaho. Naigamerak iti komunidad sakbay nga immayak ditoy Las Vegas, ti kunada a Siudad ti Basol, Siudad a Desierto.
Ngem sabali ti panirigak iti Las Vegas. Baro a lugar: daga ti panagkallautang. Baro a bubon: pagsakdaen iti panagsursuro ken panagsukisok. Baro a daga ti gin-awa, saliwanwan, salibukag. Awagak daytoy a kas sirok ti narayray nga init iti desierto. Kasilpo ti panagkallautang.
Usarek ti umuna a punto de vista: Siak, ngamin, dakkel la unay ti pangibilangak kenka, Bannawag, a paset ti biagko.
Surotek ti tugotko a kaduaka a nagubing ken aglaklakay ken uming-ingel.
TURISMO: Intayon Idiay Ayuyang Garden iti Pila, Siudad ti Laoag!
Inkaubingak ti nagbasbasa iti Bannawag. Idi agbasbasaak iti Sta. Cruz Elementary School idi 1951-1956, tunggal Huebes nga agsangpet ti Bannawag. Iti recess, makilubbonak iti bisikleta ni Ernesto Arrocena a mapan gumatang idiay poblasion, agarup pito kilometro ti kaadayona manipud iti eskuela.
Adda dagiti gundaway a maduktalannakami ti prinsipal no kasdiay a maladawkami a sumubli iti klasemi. Ayabannakami iti opisinana, nalag-an a danog ti murdong ti tangan iti kanawan nga imana ti agdisso iti buksitmi.
Naulilaak iti ina idi agtawenak iti 12, idi 1957. Saanakon a nagtuloy iti sekundaria.
Taltalon ti nageskuelaak. Adu ti masursuro ditoy, sangkakuna ni tatangko. “Ditoy talon ti pudno nga eskuelam. Adu ti maadal ditoy iti pudno a biag.”
Agala iti maguey; agaramid iti bungsot nga agbalin a tali. Agbalo ti salog ti unas. Agtubbo iti unas. Agdapil. Masansanak iti sango wenno likudan ti dadapilan. Dagiti madingpil nga unas, agbalinda nga usang. Agluto iti bennal iti sinublan a nakasaang iti maar-aronan nga anawang. Ti bennal, agbalin a basi. No dadduma, agbalin a suka wenno tagapulot.
Naigamerak, indakdakkelko ti nagtrabaho iti sidiran ti dadapilan ken anawang. Aglebbek iti gamu ti maaramid a basi. Agpidut ken aggelgel iti nagango a bulong ti samak a nayon ti gamu. Agbalo ken aggpukan iti unas. Agmula ken aggatud iti tabako a birhinia. Agraep ken agani. Agpessat iti bulong ti berde ken siitan a maguey, sa agpalungsot idiay tangrib.
Indakdakkelko ti kinatulnogko a kas ulila ti ina. Siak ti agbirok iti bugbogek a kanen dagiti baboymi. Adu ti baboymi idi ta kayatan ni Ina Idot ti aggatang kadagiti tarakenmi.
Tapno umadu met ti burias, kaaduanna a siak ti mangukod kadagiti takong nga ipan ipadakep iti bula ni Lakay Orki. Inkalima ti bagi ti bula.
Agmula iti tabako. Agsibug. Agpis-it iti igges nga agdadael iti tabako. Natubayak iti talon. Ket isamirak latta met ti agsuratsurat iti kaaddak iti talon ken bangkag, iti man kamagueyan, kapan-awan, kanatengan.
Addaakon iti sekundaria idi 1962 idi agsursuratak iti para iti radio ken padaspadasek metten ti para iti Bannawag. Idea ti istoria para iti “Atong Rungrong” a popular idi a komiks ti Bannawag, sa burburtia, pagsasao, ken makipagayam.
Agtengnga ti 1962, adda surat ni Apo Juan S.P. Hidalgo Jr.: Buangayenmi ti gunglo dagiti mannurat iti ilimi, adukami kano nga agipawpaw-it iti sinurat iti Bannawag.
Agosto 18, 1962 idi indauluan ni Cristino Inay ti pannakabangon ti Sta. Cruz Writers Guild. Maysaak kadagiti nakipagbuangay ta naawisak a timmipon ta agkasango laeng ti bariomi a Tapao ken ti bario ti Sta. Cruz.
No saanak a makabulod iti usarek a makinilia idi, isuratko lattan iti ima. Maymaysa ti ammok nga adda makiniliana iti Tapao, ni kabagis Cresencio Yagin. Underwood ti makinilia ni Kabagis Cres. Adda iti Hawaii ti tatangna.
Intultuloyko latta ti nagsursurat uray no iti sangapulo a daniw nga ipatulodko, maisubli amin. "Itlog" ti maipablaak.
Kuna ni Apo Juan S.P. Hidalgo Jr.: “Lasag ti masapulko iti daniwmo.”
Kuna met ni Apo Guillermo Andaya: “Ladingitenmi, saanmi a maaramat daytoy a sinuratmo.”
Annay!
Ngem saanak a nagsardeng. Pulos, saanak a naupay. Tira latta. Kaaduek latta ti agsurat.
Maymaysa ti adda iti ulok: ti makasurat, makaipablaak, ken mabalin a makailibro.
Saan a maymaysa ti panid ti Bannawag, saan a maymaysa ti isyu ti Bannawag. Linawas idi a rummuar ti Bannawag. Isu a saan a maymaysa ti aldaw.
Kinunkunak iti bagik: no nangrugi dagiti agdama a mannaniw ken mannurat ita, ammok a nangrugida met iti bukodda a panangrugi ken panawen. Ammok nga adda met panawen para kaniak.
Imbilangko a ramen ti biagko ti pannakapaay. Bay-ak man a masubokak ngarud. Saan a nalaka a magun-od ti balligi. Kuna ti essemko: rumayrayka!
“Ikkam latta, addanto kukuam a panawen,” kuna ni Jose Teñoso, nobelista a taga-Cabigbigaan, Sto. Domingo, Ilocos Sur.
“Awan atrasan ti panagsuratan, Amado” kuna ni Pelagio Alcantara, nalaing a mannurat iti sarita ken daniw, taga-Flora, Sto. Domingo, Ilocos Sur.
"Ti panagsurat, saan a ginaganat,” masansan a kuna ni Manong Jose. “Tanangem. Linayem. Urayem. Nasken nga agkutika." Kaduak ni Manong Jose iti GUMIL Ilocos Sur. Isu ti maysa nga ibilangko a maestro iti panagsuratan a kas met la ken ni Manong Pelagio. Sagpaminsan a mapanak umian iti balay da Manong Pelagio idiay Flora. Adu ti naadalko kadakuada maipapan iti panagsurat iti daniw ken sarita.
Dakkel met ti naitulong kaniak ti libro ni Og Mandino, kasta met ken ni Napoleon Hill. “Writing is trying, reading is its polishing agent.”
Agsuratak latta para iti programa ti radio a magustuak a pagdengdenggan kadagiti programa a “Lagip ken Ayat,” “Lagip ti Napalabas,” “No Lumnek 'Diay Init," “Agpaay Kenka,” ken dadduma pay.
Ti Sinait Writers Association a nabukel idi 1962, nagbalin a GUMIL Sinait ket nakaduami da Onofrecia Ibarra, Lope Inay, Danilo Ancheta, kdp. Siak ti editor ti dandaniw ti newsletter ti gunglo.
Nagkamengak met iti GUMIL Ilocos Sur idi bangonen ni Manong Pelagio daytoy idi Oktubre 1964. Binulan ti miting ti gunglo iti Rovidas Terrace iti Vigan.
Nagopisialak iti Sinait Writers Association ken GUMIL Sinait, 1962-1971. Kameng ti GUMIL Ilocos Sur, 1964-1971 ken GUMIL Filipinas, 1968-1971.
RUMRUMKUAS a kanayon iti barukongko ti tarigagayko nga agbasa ken manggun-od iti nangatngato nga adal. Nalaus ti apalko kadagiti addaan iti gundaway nga agbasa.
Tapno adda la nayon ti kuartak, nanggedak nga agsingkaw, agtudok ti tabako a maipugon. Makipaggatud iti bulong ti tabako a birhinia. Agpukan ken agurnong iti putek ket ilakok kadagiti pugonero. Ti matgedak a dadduma, igatangko iti Bannawag.
Adda sumagmamano a naipablaakko a parupa a dandaniw iti Bannawag, pakaibilangan ti “Ul-ulilaak,” “Sabong Iti Bato,” kdp. Dagiti sinurat dagiti tangtangadek a mannurat a pakaibilangan da Constante Casabar, David Campañano, Samuel Corpuz, Arsenio Ramel, Gregorio Laconsay, Juan S.P. Hidalgo, Jr., kdp.
MAYSAAK a tawataw, bayanggudaw a pimmanaw iti awaymi. Impakadak iti amak: "Innak biroken ti pudno a kaibatogak, Tata, agsubliakto no masarakak, siakto laeng kadakami nga agkakabsat ti makaragpat iti tukad iti adal a birbirokek. Ket no diakto agsubli, mabalin a napaayak."
Iti Libertad, Pasay City ti nakipagyanak iti amak ti buniag. Ibalesko ti panagyanko ken kanek ket tumulongtulongak nga agpalinis iti maaramid a tugaw, palangka. Agsagad, agkaykay. Saanak a naturog iti nalamuyot a kama, ketdi iti agrurutap a tabla ken karkarton ken dagiti nagkataman ti kayo a maaramid a lamisaan wenno tugaw. No mangan ti amak ti buniag ken kaduana a trabahador iti furniture, manganak met. Kaaduan a kita ti fast food ti lumilumi–sul-oy. Kadagitoy a lugar a nagiddaan, nagturogan ken nagpalabasak ti panawen iti nalawa a siudad ti Manila, adda latta maisuratko a daniw, berso, binatog ken kapampanunotan.
Sagpaminsan a sumarungkarak iti opisina ti Bannawag iti Soler St., Sta. Cruz. Naisem da Gregorio Laconsay, Herminiano Calica, Juan S.P. Hidalgo, Jr., Dionisio Bulong, idinto a naulimek ni Guillermo Andaya iti lamisaanna. Sagpaminsan a maranaak ni Miss Leticia Farinas.
“Agkapetayo,” tumakder ni Apo Greg, agturong iti lamisaan a yan ti perculator, iggemna ti tasana.
IMMAKARAK iti Tambunting, Binondo a pagyanan ti kasinsinko ken ti pamiliana. Panggepko idin ti agkolehio iti siudad. Dua a partial scholarship ti naigasatak idi naipasak ti entrance examination ti maysa a kolehio iti Baguio ken maysa iti Manila. Panggepko idin ti agtrabaho iti aldaw, agbasaak iti rabii.
Babaen ti foreman ti trabahador iti Chinese Cemetery iti sidiran laeng ti yanmi a barongbarong a gayyem ti kasinsinko, nagtrabahuak a kas suno. Agkali ti abut ti tanem, ken agaramid iti panteon. Tallo a pisos ken limapulo a sentimos tunggal aldaw iti naganko a "Genaro Guzman," kas suno ta nagbakasion idiay Cagayan ti pudpudno a Genaro. Turkias a tarong ken itlog, naimasen a pangaldaw.
Gapu ta adu ti annak ti kasinsinko, pusekda iti abong-abongda. Kaduak ti kasinsinko, nangaramidkami iti paggiddaak iti sikigan. Inusarmi dagiti aglatlati ken kublakublang a yero. Agarup uppat a kadapan ti kangatona, agarup innem a kadapan ti kaatiddogna. Apagisu kaniak. Umuna nga iserrekko dagiti sakak, apagisu met a makatugawak iti uneg. Napintas man a denggen ti karasakas ti agay-ayus a bassit a waig iti asideg ti abong-abongmi ket sumagmamano a daniw ti naisuratko. Ngem iti kaaddak iti siudad, awan pay napagasatan a naipablaakko a daniw iti Bannawag. Ngem intultuloyko latta ti nagsursurat.
NAGSUBLIAK iti probinsia gapu iti panangbirok kaniak ti kabsatko: “Paayabannaka ni Tata," kinunana, "agawidka ta idiay kano Laoag ti pagbasaam. As-asideg nga umaydaka balonan iti rasionmo a tarong, rabong, saluyot, bagas.”
Apagisu a kalpasan a nakaenrolak iti Divine Word College of Laoag idi 1966, rimmuar ti "Bay-annak nga Aglailo,” ti umuna a daniwko iti Bannawag, iti Agosto 1966. Kalpasan daytoy, agsasarunon.
"Awan ti problemak iti daniw ni Amado,” kinuna ni Jose Asia Bragado, literary editor ti Bannawag, "isu ti maysa a kaaduan ti ipatpatulodna, kabengbengan iti folder-na iti opisina. Mangalaak lattan iti folder-na iti maipablaak." Ket bin-ig a major poem nga addaan bukod nga ilustrasion dagiti naipablaak a daniwko, dandani aglinawas.
Iti Kalye Bagumbayan iti Laoag, radilio ken kadaanan a balay ti nagkaseraak. Iti maikadua a kadsaaran daytoy, awan ti kama wenno nabaknang a katre nga iddak, ketdi ti inikkak iti sakana a daan a rikep ti tawa a naaramid iti tabla ken kapis ti binalbalinko a kamak. Pinagsusukotko ti ules, pungan ken daan a diario, sa sab-itak iti moskitero tapno saandak a pagpiestaan dagiti lamok ta saan nga umdas ti katol. Iti uneg ti moskitero wenno iti rabaw ti agkukusnaw a lamisaan iti rumanitrit a tugaw, ditoy a lukibek dagiti libro ti sirib, libro ti historia, libro maipapan iti gubgubat iti lubong, iti pilosopia ken politika. Libro ti kinakontador ken panangimaton. Ditoy a kunnoten ti isipko ken linaon dagitoy a libro kas panagsagana iti klase nga atendarak. Kunnot, ala, kunnot ti kasla agbisin a maladaga. Nakapagsuratak met iti “The Williamite” nga school organ ti DWCL ken “The Review” nga school organ iti Northwestern College.
Napagasatanak a nangileppas iti Bachelor of Science in Education, a nangipangrunaak iti History ken nainayon ti English. Nalpasko ti ROTC. Iti kaaddak iti kolehio, nagkamengak met iti Beta Rho Upsilon Sigma Fraternity, History Club, BSE Council.
Saanko a malipatan ti maestrok iti Physical Education. Nupay siak ti maysa a kalaingan iti tumbling, siak met ti kakapsutan iti basketball. Loko ti maestrok ta pagay-ayamennak a sisiak nga agdribol ti bola. Agel-ellek ti maestrok kasta met dagiti kaklaseak iti P.E. No saan nga agong, timid, mugingko ti tibaben ti agbalandra a bola, no daduma iti pay batog ti sapsapinak.
* * *
MAINAIG iti panagsuratan ken iti Bannawag, maibilang ti Sta Cruz Writers Guild, Sinait Writers Association, GUMIL Sinait, GUMIL Ilocos Sur a nangtubay kaniak.
Idi 1969, delegadoak iti GUMIL Filipinas Convention a naangay iti Gregoria Rivera Museum idiay Vigan.
Kamengak ti GUMIL Ilocos Sur, 1970. Babaen ti proklamasion ni Ilocos Sur Gobernadora Carmeling Crisologo, naikkan ti GUMIL Ilocos Sur iti gundaway a makipartisipar iti GUMIL Night iti Nayong Pilipino idiay Paranaque. Kinaduak da Manong Pelagio ken Abraham Pasion a nangimaton iti literary exhibit a nakaiparangan dagitti sinurat dagiti mannurat nga Ilokano, pakairamananen dagiti kopia ti Bannawag.
Nakalalagip kaniak ti gundaway a nakidinnadakulapko ni Senador Camilo Osias iti National Press Club iti panagsapata dagiti opisial ti GUMIL Filipinas.
Idi 1971, iti Hawaii, inawisnak ni Mrs. Pacita Saludes nga agkameng iti GUMIL Hawaii nga idadauluanna. "Welcome to Hawaii, Amado, maysaka met a mannurat, awisenka iti grupo,” kinunana.
Nagsaritaak maipapan iti panagdaniw iti literary seminar-workshop ti GUMIL Hawaii idi Septiembre 1971.
Iti kaaddak iti GUMIL Hawaii, maysaak a kameng, sa sarhento, sa bise presidente iti 12 a tawen, sa sekretario kalpasanna.
Idi 1973, adda Bannawag Hawaii Bureau ket nagsuratak iti kolum iti Bannawag, ti "Pitik ken Karasakas."
Naglakoak iti Bannawag kadagiti tiendaan ti Kalihi, Aiea, Waipahu, Ewa. Agitugotak pay iti pagtrabahuak a plantasion ti unas ta adda dagiti linawas a gumatang.
Gapu met iti Bannawag, nabangon ti GUMIL USA. Kaduak ditoy da Roland Bueno, Elvin Quiocho, Bert Ugalino, Mike Ulibas, Joe Lazo, Maggie Domingo, kdp.
Iti Operation Homecoming a baro a programa ti New Society, sinangaili ti GUMIL USA ti grupo da Greg Laconsay, Arturo Padua, Dr. ken Dra. Godofredo ken Dedicacion Reyes, ken Amelia Cuales, ti "Dionne Warwick ti Filipinas." Naangay ti programa iti Ala Moana Hotel, ket ditoy, napagasatanak a naki-Bucanegan ken ni Ilokano Poet Laureate Dr. Godofredo S. Reyes iti tema/topiko: "Asino ti Nasaysayaat a Pakiasawaan: Ti Nayanak iti Filipinas wenno Nayanak iti Hawaii?"
Idi 1976-1981, nakipagbangonak iti Ilocandia Publishing, a nangrugiak kas associate editor, sa editor.
* * *
IDI in-inawenmi a buklen ti Ilocos Surian Association of Hawaii idi1977 a kaduak da Mario Albalos ken Mrs. Pacita Saludes, inawagan ni dati nga Ambassador Ben Domingo, tubo ti Salcedo, Ilocos Sur ti grupomi iti "The Triumvirate." Radio/print media ti sakup ni Mrs. Saludes; constitution and bylaws ni Mario, idinto a community outreach, ken print media met kaniak. Nabotosan nga umuna a presidente ni Atty. Peter Aduja (Vigan) nga umuna diputado a Filipino iti Hawaii (1954-1956).
Babaen ti awis ni Ambassador Juan C. Dionisio Sr. a publisher ti Hawaii Filipino News, nageditorak iti Iloko Section ti HFN, 1982-1984. Sinublat ni Francisco Ugale, 1984–1987 ket siak ti editor ti HFN-Santak.
Idi 1987, kaduak da Mario Orbito ken Mario Albalos a nangipablaak iti Pluma Magasin.
* * *
Nabangon ti GUMIL Oahu idi Agosto 13, 1996, ket iti kaaddak iti Radio KISA kas DJ iti Community Affairs kas pangulo ti Media Publicity ti United Filipino Council of Hawaii, ken iti “Operation Tulong” ni Flor Martinez ken Filipino Community, ken iti kaaddak iti KNDI Radio iti Filipino Fiesta babaen ti regular a programak nga "Amado Yoro at Your Service," sinangailimi da Bannawag Editor Dionisio S. Bulong ken Liwayway Managing Editor Reynaldo A. Duque kas naisangsangayan a sangaili ti Pluma Connection. Nagpaayak a presidentr ti GUMIL Oahu agingga iti Nobiembre 2001.
Idi 1997, naangay ti GUMIL Filipinas Convention idiay Sulvec, Narvacan, Ilocos Sur. Kinaduak ni Cles Rambaud ti Bannawag nga agpapaay nga AMMAFLA Secretariat, a nagyawat kadagiti gunggona dagiti nangabak iti umuna a pasalip ti AMMAFLA.
Napaaddami met ti Tangguyob Magasin idi 1998, a nagtultuloy agingga iti 2001.
* * *
GAPU iti Bannawag, iti kaaddak iti Hawaii, sipapakumbabaak a naawagan iti Mr. Bannawag. Ngamin, kadagiti panawen da Apo Laconsay, malaksid iti Hawaii Bureau, naikkankami iti gundaway nga agsurat maipapan kadagiti aktibidad dagiti Filipino iti Hawaii. Kolumko ti “Pitik ken Karasakas” iti Hawaii.
* * *
Plantasion ti kaunasan ti immuna a trabahok ket saanko nga inlimed iti aplikasionko a nalpasko ti kolehio. Utility field worker. Agikay-o iti daga. Agmula ti unas (pulapula). Hannawaiman, irigasion, agpadanum iti unas. Nagbodegero. Agsabidong (spray gang). Adu a kita ti trabaho a naggalawitak.
Ket napagasatanak pay a nagopisial iti union dagiti mangmangged. Kaaduan ti Ilokano ditoy.
Naigamerak iti komunidad dagiti Filipino. Naisursurotak kadagiti kombension ken iti sumagmamano a warnakan iti Hawaii. Kaaduan a panagiwarnakan ti maited nga akem kaniak. Nagpaayak nga Ilokano Editor kadagiti sumagmamano a warnakan ditoy, maibilang ti Ilokandia, Santak, Pluma, Hawaii Filipino News.
Idi agkasapulanda iti translator iti City and County Charter, binirokdak a nagipatarus. Uray met dagiti paset ti Hawaii Revised Statute, adda met dagiti paipatarusda kaniak. Dagiti brochure ti banko, ti Civil Right Commission, Commission on Aging ken dadduma pay a sanga ti gobierno. No adda agaplikar para iti benepisio kadagiti unemployment iti State of Hawaii, kas maysa nga empleado ti Department of Labor and Industrial Relations ti estado ti Hawaii, ayabandak nga agipatarus.
Nagpaayak pay a translator ti newsletter a “Laborers” ti Laborer International Union of North America, Local 368.
Nagpaayak a Media Communication and Publicity Chairman ti Filipino Centennial Celebration Commission, Act 159 para iti maika-100 a tawen a selebrasion ti umuna a panagsangpet dagiti Sakada (Disiembre 20, 1906) idi 2006.
* * *
GAPU iti Bannawag, ken ti GUMIL Filipinas naikkanak iti Pedro Bucaneg Award idi 2002; napiliak a Man in Poetry of the Year idi 2007; ken naipaayanak iti Tan-ok: Nabalitokan Award idi 2018.
Gapu iti Bannawag ken iti masansan a panagsursuratko iti dadduma pay a publikasion, ken ti kinaaktibok iti komunidad a Filipino iti Hawaii, nadutokanak a kameng ti Board of Registration-Oahu babaen ken ni Gobernador George Ariyoshi idi 1982-1986; Deputy Voters Registrar, City and County of Honolulu; nabotosanak pay a Board Member ti Neighborhood Board #23 idi 2015-2017; Commissioner ti Filipino Centennial Celebration Commission idi 2002-2006, babaen ken ni Gobernador Benjamin Jerome Cayetano.
* * *
ITI panagsinsinnukatmi iti surat ken ni Apo Hidalgo, nakunana: “Adu ti naduktalak. Umuna, impagarupko a namin-aduka gayam a “natay” kadagiti nobela nga impaw-itmo iti magasin. No makapagsarita la koma dagita a nobela, nalabit kinunada kenka: 'Saan a bale a matay ti autor, ngem dakami a naikkan iti biag, saankamin a matay inggana’t inggana, maipablaakkami man ken saan!'”
Dakkel ti paggidiatan dagiti dua. Adda paggibusan ti anges ni Yoro ngem naparsuanan dagiti agbibiag iti nobela ket agtultuloyto nga agbiag dagita a karakter basta adda mangbasbasa kadakuada kadagiti sumarsaruno a kaputotan. Kasta ti bileg ti literatura. Adu a mannurat ti saan a makaamiris i'toy ket kaaduanna kadakuada ti agledleddaang agingga’t tanem.
Siak, agsuratak latta uray no awan ti Bannawag. Dagiti libro ti pampanunotek a papananda, ket aksidental laeng ti pannakaipablaakda iti Bannawag no mapasamak man dayta. San translations iti nadumaduma a lengguahe, kalpasanna, ket kasta a kasta. Isu a saysayaatek no kua dagiti aramidko; saan nga innaduan no kua ti trabaho ti nasken; kalidad pay laeng ti agpaut.
Maysa a tanem ti editorial ti warnakan/magasin no saan a makita ti mensahe dagitoy a sinurat ngem saanda met a maipablaak. Dayta ti agnanayon a tanem.
* * *
KAS produkto iti panagsursuratko iti Bannawag, ibilangko dagitoy nga imbungana (kas publisher/editor, co-publisher, co-editor):
- Libro a "Pluma: Siit ken Rosas", 1988
- Co-publisher, Bayengyeng, 2021
- Co-publisher, Ayamuom, 2022
- Co-Publisher, Editor Ilokandia Magasin, 1976-1982
- Iloko Editor, Hawaii Filipino News ,1982-1984
- Editor, Santak, 1984-1987
- Co-Publisher-Editor, Pluma Magasin, 1987
- Editor, GUMIL Hawaii Anthologies
- Editorial Consultant, GUMIL Hawaii Anthologies
- Staff member, Bannawag Hawaii Bureau, Inc.
* * *
NASAEM a nasam-it ti panagsurat iti panagkita ti dadduma. Adda agkuna a saan a mabalin ti sarita a sinuratmo. “'Tay koma saan a ‘nawingiwingan’, tay diak yangad ti tengngedko a mangbasa.” Sabali ti agkuna: “Diak mabalin a sagiden ti sinuratmo: kabutengko a rakraken.” Maysa nga staffer ti college organ, kinunana: “Diak patien a makaadayo iti tay-ak ti panagsuratan ni Amado Yoro.” Sabali ti ultimo agdadamo a kimmalkalatkat iti grupomi a mannurat ti nagkuna: “Ilokano la ti maisurat ni Amado.” “Awan pay ti makitak a makasurat iti nobela ditoy Hawaii kadagitoy a panawen,” adda nagkuna iti maysa a seminar ti panagsuratan idi Setiembre 1977. Dayta met la a bulan, insurat ni Apo Hidalgo Jr. iti kolumna a Pugon iti Bannawag: “Rummuar ti ababa a nobela ni Amado Yoro iti Setiembre 1977 a napauluan “Adda Pitpiting a Napan Idiay Hawaii.”
Adda agkuna a ganansia ti Hawaii iti kaaddak kas imigrante nga apoko ti 1926 ken 1946 a Sakada. Anak ti gagangay nga imigrante a nakitegged iti water cress farm.
Agbabawiak kadi iti nasangpetak a buya ken umuna a trabahok iti plantasion ti unas?
Gabion, asada, piko, ken pala ti pinanawak idiay Tapao, kasta met la ti nadanon, iti nagtinnagak a trabaho iti kaunasan. Umuna a trabahok iti plantasion ti unas kas utility field worker, nagsueldoak la iti $2.10 tunggal oras. Nakalpasak iti kolehio, apay a kastoy la ti nagtinnagak? Adda nagkuna nga apay a kasta laengen a kita ti trabaho ti mayan-anusko. Agsugot iti unas. Tumulong nga agikabil iti panipani, ti natibker a plastik a pagayusan ti danum tapno saan a nalaka a makurukor ken masawang ti tambak. Nagpasuyot iti sabidong a pagpatay ti ruot a manggabur kadagiti agdakkel nga unas. Napadasak pay ti nagbodegero. Nag-forklift operator. Sangkakuna dagiti Hapones a superbisorko iti taltalon: “Saan a ditoy ken kastoy a trabaho ti para kenka. A round peg does not fit a square peg.”
Napadasak pay dagitoy a trabaho: pick-up and delivery boy iti furniture company; x-rated movie projectionist; interviewer iti Media and Communication Survey, clerk iti East-West Center, ken inventory clerk iti Washington Inventory Company.
Kasano a naupay wenno na-challenge-ak?
Kas field worker iti kaunasan sa simmagpat a kas Warehouse, Laboratory Clerk and Timekeeper, iti maysa a gundaway, kinasaritadak iti Personnel Office. “We went over your application and you are a college graduate,” kunada. Ket nangrugiak a kas Personnel Clerk, sa Housing and Safety Coordinator a katukad ti middle management. Idi kuan, nagpaayak kas Personnel Director iti maysa a non-profit company a mangtaming iti Training and Skill Development.
Iti gobierno, nagpaayak met a kas employment specialist/consultant ti Hawaii State Department of Labor and Industrial Relations, Oahu Worklink, Workforce Development.
* * *
KAS paset ti mision ken kalikagumko a tumulong iti pannakapabaknang ken pannakatagiben tti literatura ken pagsasao nga Ilokano. mainaig la unay iti kultura a, napanunot a binuangay ti AMMA Foundation Literary Awards (Tribute to Father) idi Hulio 1996 a kaduak ni Mario Areola Orbito, padak nga ulila iti ama.
Siak ti agdama a pangulo daytoy kapautan nga esponsor iti panagsuratan para kadagiti agdadamo a mannurat nga Ilokano iti 25 a tawen (iti Hulio 2021) a kaduak ni Francisco Ponce. Babaen ti nasayaat a panangiturong ni Cles B. Rambaud ti Bannawag, malaksid a naipablaak dagiti nangabak a sarita iti Bannawag, nailibro payen dagiti a sarita a nangabak iti 1997 agingga iti 2014 a salip. Aganay a 65 a sarita a gapuanan ti 60 a mannurat nga inurnos da Cles B. Rambaud ken Juan Asuncion.
Daytoy ti saanko a malipatan: “Ni Amado ti maysa kadagiti kagagetan ken kaaktibuan nga agsursurat iti Hawaii a kaduana da Mario Albalos, Francisco Ponce, ken Adviento Amigable. Ket no asinonto man ti umuna a makanobela, dakkelto a bunga ti kinagagetda. Ad-adda a kapadasan iti navy ti sursuraten da Albalos ken Amigable, dagiti met makapakatawa ken ni Ponce, padas iti kaunasan ken kapiniaan ni Yoro. Napintas koma a suraten ni Amado ti sarindaniw maipapan kadagiti padas dagiti nadumaduma a puli iti Hawaii ta mangipakita ti kasasaadda iti ganggannaet a daga. No adda rumbeng a makoronaan a poet laureate iti Hawaii, ni la ketdi Amado Yoro ti pakaipaayanna.” (Juan S. P. Hidalgo Jr., Pugon, Bannawag, Hulio 1977)
* * *
Natun-oyak man ken saan ti inkaubingak nga arapaap a makasurat, makaipablaak. ken makailibro, siak pay la daydi ubing iti rabaw ti bukot ti nuang, wenno iti likudan ti witiwit ti arado, wenno sidiran ti dadapilan. Ibilangko a dakkel a ti paset ti biagko ti Bannawag.
Naragsak a panagkasangaymo, Bannawag, agbiagka iti agnanayon! --O
