Sarita ni DIONISIO S. BULONG
(Damo a sarita a naipablaak ti autor—ken rimmuar iti Nobiembre 7, 1960 a bilang ti Bannawag.)
DIAK mautob no ania la unay ti di pangayatan dagiti babalasang kaniak. No kinagaget, diak met maudi. Dua ti baboyko a tagilakuen. Ken, no masapulmo ti itlog ken manok, umayka latta idiay balay ta adu.
No takder, diak met ngata maarus kadagiti agtutubo. No ni la Cosme a nagkonsorte itay kallabes a piestami, adayo kaniak. Buok la ngata ti pakaatiwak. Sumilsileng ken panguloten ti buokna; sapad ken sugargar kaniak.
Ala, diak met kalikaguman ‘tay sangaraay a kaayan-ayat. No sungbatannak la ketdin, agkasarkamin a dagus. Ngem dinak met la sungbatanen ni Sioning. Ayna, agmunelak la ketdi no paayennak ni Sioning. Asinonto pay ti pagtinnagak?
Ni manangna a Candra, kunak koma ngem ayaunayen ta kasla nagtugtugkikan dagiti pingpingna. Sa… sus, kasla agbibbibig a nuang! No mapalikudam, agkaliklikudda pay met la ken Sioning. Ngem no mapasanguamon, unay la ketdin ta kasla sangaektaria ti agongna. Ken maysa, di pay la ‘diay ub-ubing? Ngem nagaget ketdi ni Candra. Dandani aginaldaw nga agigelgel iti murengda idiay waig. Sa isu ti kadua ni Tata Osiong nga agtalon.
ABABA A SARITA: Nakem
Adun dagiti nagdatonak. Maysa pay ni Bining a taga-Batac. Ngem nakalidliday a lagipen. Kalpasan ti dua a bulan a panangidariragko itoy nasudi nga ayat, pagam-ammuan laengen ta impudnona a naitanin idiay ilida. Adda pay ni Acang, ni Muteang, ni Gandiang, ngem intarayda met amin dagiti naipadpadigok nga itlog, manok, lames ken nateng.
Apay ngata a datao pay met a seknan ti nadarisay nga ayat ti kugtaran ni gasat? kunkunak pay ketdin no dadduma. Adda dagiti nakapamitlon a nagasawa idinto a diak pay nakamaysa. Kas ken ni Ka Tilan a kaarrubak. Tengngedan ti awagmi kenkuana ta kasla kannaway. Kasla pay agmatmata a lukton, ngem maikalimanan ni Kang Sotera.
No ania la ket ti awan kaniak a naisaguday kadagiti pada a lallaki. Gasatkon sa ketdi ti aglakay a baro, kudkodekto lattan ti di met nagatel nga ulok ket diak magawidan ti isesekkad ti apalko aglalo no kastoy a lumam-ek manen dagiti parbangon. Agmalmalem a siuuper datao iti danum no panagtatalon; madigos iti ling-et no panawen ti lapog wenno panagani, ket nakasiksikor a panunoten ti kaawan a kabinnukot.
Ngem ‘la, agan-anuska laeng, bagi, pangiliwliwagko laengen iti bagik no kua, ta dika met nagbonete. Ngem diaske, kaanonto ngarud ti panagriingko a saan a pungan ti kepkepkepak?
SINAPSAPAK ti nagpelles iti maysa a rabii ket kalpasan ti panagpulpuligosko iti sango ti tipping a sarming nga insaluketko iti agsit, agsagsagawisiwakon a nagturong iti tersena ni Nana Peling. Anian no di pay la kumagat ti pamuspusak ita.
“Ne, ita man pay nga uminumka, Dicong!” kinuna ni Nana Peling idi tuytuyagannan ti baso iti basi. “Wenno adda lemmesem a saem, barok?”
“Awan, nana,” kinunak. “Pangalaan laeng iti naimas a turog ta dandani agrinabiin nga alimbasagenak.” Pimmanawakon idi makainumak ta dinto manen pagsisilpuen ni Nana Peling dagiti alupasi ken bamban.
Saanak nga immawag a dagus iti pagagdanan da Tata Osiong. Pinaliiwko pay ti aglawlaw, nambarak a dimngeg ta natimudko nga adda agsasarita iti laem.
“’Nia pay lat’ sapulem ken ni Dicong, aya, nakkong? Adda pay dagana. Ken… nagaget.” Timek ni Tata Osiong.
“Manmanon ti kasdiay, Sioning, nakkong.” Addayta, abuyan met ni Nana Caria ti lakay. “Manangisagut pay. Aramidenna pay itan, anianto la ketdin no makapagassawakayo?”
Nabissayot man ti isemko! Dagita, a, ti nagannak, ammoda ti agpili!
“’Su nga agpanunotka, nakkong,” kinuna manen ni Tata Osiong. “No idupag ni Dicong ti idadanonna, sammon nga ipalpalikaw… mayatkan—“
“Hu, pagan-anok ngay, laklakayan!”
Naay, lakay, kunana ketdin idinto a tallopulo ket tallok pay la no agtapos ti Nobiembre.
“Kapumpuneranna, lakay, kunam ketdin?” insay-a ni Tata Osiong. “Maskulado, kunam ketdi, a.”
Saan a naguni ni Sioning. Nagpanunot ngata. Pinatangken ken inaprosak met dagiti piskelko.
“Diak la ketdi kayat!”
“Sus, agimmamadi pay met kano!” naitimkak ni Candra. “’Nia ngay ti kayatmo, ‘tay mestiso?”
“Emmmm… di sikan ti makiasawa!” Masiluan ngatan ti sungo ni Sioning ta uray la nga impigsana ti nagsao, ket nakunak met iti nakemko: Sus, kayatko met ngay ni manangmo… kabibbibig ti…! “Naimbag ta agpadakayon ken Ka Dicong a nabaketan ken nalakayan a baro!”
“No dimo kayat, apay ngarud a gusgustom dagiti regalona kenka?”
“Ne, dakes ketdin? Diak met dumawdawat. Aginnanakem met a mangted. Ngem ketdi, a, ket awan ti maurayna. Pakpakawan laengen!” Ket nagtabbaaw pay ni Sioning nga iti panangsurot dagiti lapayagko iti danapegna, nagturong iti siledna.
Naglaad ketdin ti naipalad kaniak. Dinak la ngaruden kayat ni Sioning, umsiennak pay. O, Sioning, Sioning a biagko!
Inkeddengkon ti pananglipatko ken ni Sioning ta diak met maitured ti agaramid iti dinudursok. Patpatgek unay, ngem ania payen, padasekton ti agaliwaksay—pumanawak ditoy Isabela—bareng addanton mangayat kaniak.
Inggaedkon ti nagtalon, nagbangkag. Pinaminduak ti sigud a kinaalibtakko ket immawatak pay iti siam a kinelleng a pangapitan iti nasurok a dua baar.
ITI maysa a malem a kaaddak iti tersena ni Nana Peling, dimteng dagiti padak a sanger.
“Kasano met ‘tay paspasmokmo, barok, dimo pay la natallangawan?” sirurungiit nga impasungad ni Tata Cardo.
“Narigat sa, tata,” insungbatko.
“Aw, nakapsutkanto met,” insampitaw ni Colas a kubbo. “Kayatdaka la ngarud da Tata Osiong.”
“Ay, agalibtakkan, pari,” inkalbit metten ni Ambros a sa la madlawmo a siririing no umisem, ngem adu dagiti ip-ipusenna.
“’Wan, a, barok, no kastam laeng,” kinudkod ni Tata Cardo ti teltelna idinto nga agsaksakuntip ken agwingwingiwing a kumitkita kaniak. “Dimo urayen nga asitgannaka ti irik. Agkutika tapno saanka nga anayen. Kasanon no agsakitka iti dakkel, adda pay mangtaming kenka? Aysus, agridamka, barok!”
“Wen, pari, masapul ti alibtak.” Sinidol ni Immong ti bakrangko. “Kitaennak, idi madi ni Unang, ania pay, ultimo remedion, a!”
Pinilpilitko nga inwaksi dagiti singasingda, ngem diak met latta malipatan ni Sioning. Aglalo itan ta pumanaw kanon. Nadamagko—idi agsapa-kalman—a mapan kano makipagnaed iti ulitegna idiay La Union. Ay, piman, aya, ta panawannakon ni Sioning!
Saan kano met koma ketdi nga umadayo, ngem gapu ta inyunay-unay ni ulitegna, inkeddengna met laeng ti agluas no umay a Domingo. Tumulong kano nga agani ta nagpasngay ni ikitna itay kanikadua a lawas.
Anian, panawannakon ni Sioning! Diakton makitkita. Kasanon no adda makaipus kenkuana idiay La Union? Ngem apay, ania ngata no yultimo remediok nga agpayso?
Natinongko ti aramidek apaman a dimteng ti sardam. Ket itan ta addaakon iti dalan, nalagipko manen dagiti inregregalok ken ni Sioning.
A, wen, nasken a yultimo remediok. Uray no ti laeng puonan ti masbotko. Ket no mapaayak? ‘Nia payen ngay, ilakokto aminen dagiti talonko ket mapanak metten idiay Ilokos, makipagnaedakon ken ni ikit. Ania pay ti pateg ti biag ditoy Isabela no kastoy a pumanaw metten ni Sioning?
Nakasipsipnget ti sardam.
Nagmattiderak nga immuna iti paraangan da Tata Osiong. Nagal-allingagak. Naulimek iti kadaklan.
Inwarasko ti panagkitak iti aglawlaw. Ne, asino daydiay agak-akas iti kulada? Ni Sioning! Pimmardas ti panagbitek ti barukongko.
Immaddangak. Daytoyen ti ultimo remedio.
Asidegakon. A, kukuaka itan, Sioning! Nanamekon ti banglom. Ket nagarudokak nga immasideg. Maysa, dua, tal—inarakupkon!
Naggulagol ngem diak pinalusposan, ket ad-adda a nagyamanak iti nalimed idi nagikkis. Nasaysayaat pay ta paallangon la ngaruden dagiti nagannak kenkuana ti dayawna, a dagdagusekto met nga annugoten.
Adda nangngegko a nangtapuak iti agdan. Silalayat ti buneng ni Tata Osiong a nagtagisilaw. Simmaruno met ni Nana Caria. Nakaparpartakda nga immasideg iti ‘yanmi.
“’Nia daytoy?” inlayat ni Tata Osiong ti buneng idinto nga inngatona ti silaw, ket dinagusko met nga impasango ti anakna tapno dinak pakurosan ti agngarngariet a lakay. “Candra… Dicong, apay daytoy?”
Candra?
Inaprosak ti mugingko idi mailayat manen ti nasilap a talunasan. Ket situtulnogak nga immuli.
Ania, ngay, nakunak iti nakemko, lakay met dataon, ket no nasipnget bassit… Apay ngamin, aya, ta agkaliklikud da Sioning ken Candra?—O
Magatang ti Bannawag kadagiti kadagiti sukiyo nga aglaklako iti pagiwarnak ken magasin.
Para iti subskripsion, ag-email iti [email protected]. Para iti dadduma pay a detalye, kontaken ti Circulation Department iti 8527-8121 Loc. 369, 09171360110.
Mabalin pay a magatang ti Bannawag iti
Shopee: http://bit.ly/Bannawag-Shopee
Lazada: http://bit.ly/Bannawag-Lazada
Para iti digital a kopia:
PressReader: http://bit.ly/3n83kNQ
Magzter: http://bit.ly/407pazG
Para kadagiti kompleto a sarita, nobela, daniw, salaysay ken dadduma pay, bisitaen ti opisial a website ti Bannawag iti https://bannawag.ph
Laglagipenyo koma met, kakailian, nga ag-join/i-follow (ka)dagiti official a social media account/page/group ti Bannawag,
iti Instagram: https://www.instagram.com/bannawagmagazine
iti Twitter: https://twitter.com/BannawagMagasin
Facebook Page: https://www.facebook.com/BannawagMagasin
Facebook Public Group: https://www.facebook.com/groups/bannawag.magazine
Dios ti agngina.
Isip pabaknangen, Bannawag ti basaen!
