Bukel iti Agsapa-Bannawag

Sarita ni MELITON GAL. BRILLANTES

(Immuna a naipablaak iti Disiembre 19, 1966 a bilang ti Bannawag. Naipablaak manen iti Enero 2, 2012 a bilang.)

INLUKATNA ti akindaya a tawa. Sinabet ti isem ti kassirip nga init ken ti salemsem ti angin-Disiembre ti bassit a rupana. Ibilbilin ni angkayna a no agilukat iti tawa, umuna nga umuna ti akindaya tapno sumrek ti grasia ti agsapa. Binuyana ti agdawdawan a tanap a dinigos ti linnaaw ken pinakusnaw ti angep.

Nangngegna ti taraok ti manador iti paraangan. Immulog idi makitana ni angkayna nga agin-inudo iti sirok ti guyabana. Nagtugaw iti sango ti lakay. Inyasidegna met dagiti bimmuli a ramayna iti temtem idinto ta tinangadna ti asimbuyok a sumsumpok kadagiti sanga ken bulong ti kayo.

“Nakainnawkan, apok?”

“Wen, angkay. Dita met mapan, angkay?”

“Samman. Intan.” Rimtuok dagiti tumeng ti lakay iti itatakderna. “Inka alaen ‘tay badang, apok,”

Timmakder ket immuli. Idi agsubli iti paraangan, ipakpakon ni apongna ti nuang iti pasagad. Inyawatna ti sibabaina a badang.

Sinakayan ti lakay ti nuang. Limmugan met iti pasagad. Inabog ti lakay ti ayup. Nagpaamiananda iti nalap-ok a kalsada. Iti di mabayag, nagpalaudda iti bit-ang. Iti apaglukat a tianggi a masungadda, maipatpatayab ti ayug-Paskua.

Dimsaag ti ubing idi maungpotda ti bit-ang. Napanna inlukat ti rikep ti burrarawit nga alad. Inrikepna man met laengen apaman a nakastrek ti nuang ken pasagad sa met la limmugan. Ditoy lakub ti inaladan, adu dagiti mula: tugi, kamote, sago, aba, mani.

“Apay a napimpintas a buyaen dagiti mula iti bigat ngem iti malem, angkay?”

“Nalangtoda iti agsapa gapu iti linnaaw, apok. Naangragda iti malem gapu iti darang ti init.”

Simmardengda iti sirok ti naipattiway a ballatinaw iti katengngaan ti bangkag. Inalsaan ti lakay ti nuang. Imbaudna iti tangkal ti pasagad.

“Agurayka, apok, ta iruotak bassit ‘ta nuang, a?”

“Wen, angkay.”

Sinimpana ti nagtugaw iti pasagad ket inwarwarasna ti panagkitana. Adda kasla kabbatbat a kapas nga ummong ti ulep iti alimpatok dagiti kawayan iti daya. Mangrugin a kunnoten ti tumangkayag a pudot ti angep. Agallaallatiw dagiti billit kadagiti murdong ti burrarawit a pakalatkat dagiti tugi. Napudaw ti sabong ti ledda iti pungto ti bangkag, kas iti buok ni angkayna. Inyarigna met ti buokna iti bugas ti ballatinaw a kas iti maysa nga adigi ti balayda. Kuna ni angkayna a nasayaat a pagadigi ti ballatinaw. Anib kano iti kimat. Daytoy sangapuon ditoy bangkag, pagadiginanto met iti balayna no dumakkel. Manmano kano ti pinuon ti ballatinaw.

Nasiputanna ti pagaw a nagdisso iti sanga ti ballatinaw. Timmakder ket pimmidut iti bato. Linayatanna ti tumatayab ngem dina intuloy ta nalagipna ti kinuna idi ni angkayna: “Dakes ti pumatay iti billit, apok. Gayyem ida dagiti mannalon. Sidaenda dagiti igges nga agdadael kadagiti mulatayo.” Adda idi palsiitna a sinukatanna iti dua a tugi iti kaeskuelaanna iti Maikadua a Grado, ngem imbellengnan.

Napasungadanna ni angkayna. Nagbakruy daytoy iti nareppet a naganus a ledda. Agpalpalungaping ti badang iti siket daytoy. Tunggal makitana dayta a badang a lumlumtaken ti sara a putanna, malagipna ti maysa a pakasaritaan.

“Nabannogka, angkay?”

Intupak ti lakay ti ruot iti sango ti ayup. “Wen, apok. Kastoy sa ti lakay unayen. No adda koma ‘di amam…”

Pinerrengna ti lakay a simamasngaad itan iti sangona. Nagsaringgayad ti patong daytoy iti daga. Iti naliday a rupa ti lakay, nalagipna manen ti maysa a pakasaritaan...

Nasipnget kano daydi a tumengnga ti rabii a panagawid ni angkayna. Iti laem, nadatnganna ti dua a lallaki a napasag. Nadigosda iti darada. Nakabesbessag met ti babai a situtugaw iti asideg ti agsangsangit a maladaga iti ikamen.

Kuna ni angkayna nga isuna daydi maldaga. Ti amana ti maysa kadagiti napasag. Ti mangliliput ti maikadua. Nasangpetan ngata kano ida ti amana iti panaggapu daytoy iti talon. Nagtalaw ti inana kalpasan daydi a pasamak. Kuna ni angkayna a ti inana ti kadadaksan iti amin a babbai. Ngem agingga kadagitoy, dina marikna ti iliwna iti inana nupay masansan nga ipalagip dagiti kakaarrubada kenkuana. Awan sabali nga ipatpategna no di ni angkayna. Ammona ti kabibiag ni angkayna, kasta met ‘di amana a kuna ti angkayna a maysa a bannuar a bunengan iti panawen dagiti Hapon. Ammona metten ti kabibiag ni Lam-ang, ni Bernardo Carpio, da David ken Goliath, da Rizal ken Bonifacio.

“’Laem ‘ta barretan, apok, ta inta agkalin.”

Pinidutna ti barreta iti pasagad. Sinarunona ni angkayna nga agturongen iti katugian. Agkalida iti tugi ken kamote nga ipapaskuadanto. Manipud addan puotna, tugi wenno kamote ti ited ni angkayna kadagiti makipaskua.

Dandanin agtindek idi makakalida iti yawidda. Agkalkalimduosanda. Napan nangruot ni angkayna iti kanento ti nuangda no malem. Nabati iti linong ti ballatinaw. Nagtugaw iti nagrungarong a ramut ket nagpaid. Nasuron iti kaawan ti pamigsaen nga angin. Adda manen nakitana a billit a nagbatay iti sanga ti ballatinaw. Tinuladna ti panagsagawisiw ti tumatayab.

Iti asideg ti pasagad, nadlawna ti panaggaraw dagiti nagango a bulong. Naitayokda nga agpuspusipos. Alipugpog! Timmakder ket nagtaray a nangtakkab iti alipugpog iti kallugongna. Ngem nasikkarudna ti guyodan ti pasagad. Naidugmam. Naisarungkadna ti maysa nga imana iti daga Nagut-ot ti pungupunguanna. Nagpukawen ti alipugpog.

“Apay? ‘Niat’ kinuam?” kinuna ni apongna nga adda iti asidegna.

“Naidugmamak, angkay.”

“Apay?”

“Takkabak koma ‘tay alipugog ket—“

“Alipugpog? Bareng maalam ti babatona?”

“Wen, angkay. Tapno adda anting-antingko ket parmekek dagiti dakes a kunayo.”

Immisem ti lakay. Nagparang ti tuppolna. “Kasta laeng, apok. Adu ti kalikaguman ket adut’ di maala. Mangrugrugika pay laeng iti nasiit a dana ti biag. Adunto ti mapasaram. Ala, dimo pay la maawatan dagiti kayatko a sawen. Ubingka pay.”

“Mano ti tawen ni David idi parmekenna ni Goliath, angkay?”

“Kas kenka.” Winarwaran ti lakay ti baud ti nuang, impakona iti pasagad sa sinaltaanna. “Intan, apok.”

Inunorda manen ti bit-ang. Agaariwawa dagiti tao iti tianggi. Adda babbaro nga agkikinnamat. Siiiggem ti kumamkamat iti imuko.

“Apay nga agkinnamat dagidiay, angkay?”

“Adda ngata dida nagkinnaawatan gapu iti bartekda. Kasta dagiti agtutubo ita, apok. Idi dakami ti agtutubo, saankami a kasta.”

Nagapuy idi sumangpetda. Idi mangmangandan, kinunana: “Madin sa ti riknam, angkay?”

“Wen, apok. Nabannogak man unayen.”

Limmaem idi makainnaw. Agid-iddan ni angkayna iti papag iti pideg ti diding a yan ti tawa iti laud. Nagtugaw iti butaka iti asideg ti papag. Nailibay met a kas ken ni angkayna. Mumalemen idi makariingda.

“Nakakalkaldaangto ti kasasaadmo, apok. Saanak san nga agbayag… matayak san.”

Nagtilmon. Matayen ni angkayna? Timmakder ket napan nagtugaw iti iking ti papag. Sinaklotna ti badang nga indisso itay ni angkayna iti asideg.

“Hangka a matay, angkay. Awanton ti kaduak. Awanton ti mangmangngegko a sarsarita. Hangka a matay, angkay.”

Biningngi ti isem dagiti kirriit a bibig ti lakay; makalua iti apokona. “Diak kayat ti matay gapu kenka, apok. Ngem dandanin ti keddengko. Maysaak itan a napalabas. Ket sika ti masakbayan. Agsingsingpetka. Tungpalem amin dagiti imbalbalakadko kenka.”

Adda immawag iti pagagdanan. Idi tumaliawda, nakitada ti maysa a babai iti sagpat ti agdan. Agtallopulo ngata ti tawenna. Nalabaga a nakipet ken pangitingen ti kawes daytoy. Ababa ti panguloten a buokna. Adda nalabaga nga upigan nga igpilna. Nalabaga met ti sapatosna.

“Komustakayo, tata?” umis-isem ti babai nga immasideg.

Saan a nakatimek ni angkayna. Nakaan-anat ti ibabangon daytoy.

“Isu, tata, ti anakko?” Pinerreng ti babai.

“Sika, Dalen?” kinuna ketdi ni angkayna.

“Wen, tata. Didak mailasinen? Isu kadi ti anakko?”

“Wen, isu.”

“Anakko! Anakko! Dakkelka gayamen!” inapungol ti babai.

Nagmalanga a nangkita iti angkayna.

“Wen, isu ti inam, apok. Nagsublika man, Dalen?”

“Wen, tata. Umayko alaenen ti anakko.”

“Alaem?”

“Wen.”

Immanges ni angkayna iti nauneg. “Umaynaka kan’ alaenen ni inam, apok,” timrem dagiti mata daytoy.

Minatmatanna ti babai.

“Wen, iho. Umaykan kaniak. Naragsakkanto idiay siudad. Adu ti napipintas a mabuyam. Adu pay ti naimas a makan. Mansanas, sangkis, ubas. Agbuyaka pay iti sine.”

Saan a nagtimek. Ita laeng a makitana daytoy a babai. Awan pay ti nakitana a napimpintas a buya ngem iti bangkag ni angkayna: dagiti nalangto a bulong iti agsapa, ti kanta dagiti billit iti sanga ti ballatinaw ken iti aringgawis dagiti burrarawit, ti napudaw a sabong dagiti ledda. Kuna ni angkayna a kukuananto ti bangkag. Ken daytoy solar a nagtakderan ti balayda. No lawlawenna ti solar a linakub ti alad no iti kabunga dagiti guyabana wenno sua wenno abokado wenno langka iti bigbigat a di pay nagkaruskos dagiti linnaaw, nalaus ti ragsakna. Dagita a bunga, kanenda ken angkayna. Ilakoda ti dadduma ket adda latta bado wenno sapin nga isibbona. Ania met ngata dagiti makita iti dayta a siudad? Ania met ngata dagiti makan? Naim-imas ngata ngem iti liningta a tugi wenno kamote wenno mani? Naim-imas ngata ngem ti guyabana wenno sua wenno abokado wenno langka?

“Agsukatkan, iho, ta intan. Kamakamenta ti biahe…”

“Mandiak, haangkayo nga am-ammo.”

“Siak ti inam. Siak ti nagtaudam. No awanak, awanka met a biag. Umayka alaen tapno ikkanka iti masakbayam. Pagadalenka iti kaykayatmo. Doktor, abogado wenno inheniero. No ditoymo, ania ti masakbayam? Awan! Siksikanton no matay ni angkaymo. ‘La, agsukatkan, iho.”

Kinitana ni angkayna.

“Sumurotkan ken ni inam, apok.”

“Dinak kad’ kayaten, angkay?”

“Samman, apok. Diak koma kayat nga agaddayota. Ngem gapu iti masakbayam.” Tumrem manen dagiti lua ni angkayna.

“Intan, iho. Agsukatkan.”

Kinitana manen ti angkayna. Panawanna ni angkayna? Panawanna ti bangkag? Dagiti billit, dagiti tugi, dagiti kamote, sago, aba, mani, guyabana, sua, kaimito, langka…”

“Indiak!”

Inirutanna ti putan ti badang a saksaklotenna. Nagmalanga ti babai iti napaut. Kasla adda nalagip daytoy. Insublat daytoy a kinita ni angkayna. Di nagtimtimek a nagpusipos. Immulog.

Naimayeng ni angkayna. Nagkinnitada nga agapo. Nagidda manen ni angkayna. Timmakder idi madlawna nga iti tawa, sumreken ti init-malem iti yan ni angkayna. Napanna inrikep ti tawa.—O

Napadayawan a kas “Napimpintas” (Maikadua a Gunggona) iti Salip iti Sarita ti Bannawag iti 1966.

Magatang ti Bannawag kadagiti sukiyo nga aglaklako iti pagiwarnak ken magasin.

Para iti subskripsion, ag-email iti [email protected]. Para iti dadduma pay a detalye, kontaken ti Circulation Department iti 8527-8121 Loc. 369, wenno iti CP No. 09567620852.

Mabalin pay a magatang ti Bannawag iti

Shopee: http://bit.ly/Bannawag-Shopee

Lazada: http://bit.ly/Bannawag-Lazada

Para iti digital a kopia:

PressReader: http://bit.ly/3n83kNQ

Magzter: http://bit.ly/407pazG

Para kadagiti kompleto a sarita, nobela, daniw, salaysay ken dadduma pay, bisitaen ti opisial a website ti Bannawag iti https://bannawag.ph

Laglagipenyo koma met, kakailian, nga ag-join/i-follow (ka)dagiti official a social media account/page/group ti Bannawag,

iti Instagram: https://www.instagram.com/bannawagmagazine

iti Twitter: https://twitter.com/BannawagMagasin

Facebook Page: https://www.facebook.com/BannawagMagasin

Facebook Public Group: https://www.facebook.com/groups/bannawag.magazine