Panangsapul Iti Puraw A Kabalio (15)-Bannawag

Nobela ni ARIEL SOTELO TABÁG

(Grantee, 2013 National Book Development Trust Fund para iti Nobela nga Ilokano)

15 | DOMINGO ADVIENTO

AGTIGTIGERGER latta ni Miguel uray idi ammona a nakaadayon idiay balayda ti agbibiahe a trak a naglemmenganna. Ti atibuor dagiti sinaksako a daing nga ikan ken aramang, ipalagipda ti atibuor a nanglemmes kenkuana bayat ti panangimameg ni tatangna iti pungan iti rupa ni inangna ket saan nga ininggaan daytoy agingga a saan a nagkuripaspas ken naglulok ni inangna.

Nasulnot ti pigsa ni Miguel iti naimatanganna. Saan a nakakuti. Kinapudnona, idi malukag kadagiti nadagsen a danapeg ken banang-es ni daydiay a Felipe, sinuknoren iti lamiis ti sibubukel a bagina ket in-inut a nagtalaw ti pigsana. Nalabit, nagparikna kenkuana ti aramiden ni daydiay a Felipe ket inkagumaanna ti immuli. Ket dayta a nakaam-ames a kinaayup ti nakitana. Pagimbaganna, kellaat nga inawid ni lilangna ket inatibay daytoy nga immulog. Idi addadan iti siledda, nagsarsarua ni Miguel ta kasla nakawkawal ti boksitna.

Iti ayanna a nagkumegan a bagon ti trak, maadi-adi ti panagdul-ona. Ngem tiptipdenna ti panagsaruana. Namak pay no maangot dagiti trakan nga adda sabali nga angot manipud iti ayan dagiti sinaksako a daing—ta iti kabayagen dagitoy nga agbibiahe iti daing, mailasinda la ketdi no ania ti angot ti daing ken ti angot ti sarua—ket maduktalanda ti kaaddana dita.

Agkakapsut latta iti panagriknana. Saan a makagunay gapu iti panagpigergerna. Dina maawatan ti bagina no kasano a kalpasan a nailikud ni lilangna, nakataray a rimmuar iti balayda ken dina maawatan no kasano a nakaasideg iti daytoy a trak ken nakauli iti daytoy a di nadnadlaw dagiti trakan sakbay nga inrikep ti pahinante ti ridaw iti likud ti lugan.

Impagarupna pay ketdi no ni tatangna ti nangsurot kenkuana ta panakkelen. Sa kasla anniniwan laeng. Ngem kellaat met a nagpukaw. Isu a dina nailasin. Banag a pagyamyamananna. Ta no saan, namak payen no ania met ti inaramid kenkuana ti amana. Wenno talaga kadi nga amana daydiay a tao? Wenno tao kadi daydiay a Felipe? Ta no alaenna ti kaipapanan ti kura parokoda, saan a tao daydiay nangpapatay iti inana. Awanan iti asi. Awanan puso. Awanan konsensia. Awanan panagbuteng iti Dios. Agballa nga aso. Agpagunggan a toro a baka. Kaayupan dagiti ayup!

Adda pay ketdin panamati ni Miguel a pudno ti sayangguseng dagiti kaarrubada a saanna nga ama daydiay a Felipe. Malaksid a saanda nga agkakaingas ta dakkel a tao daytoy idinto a bassit ken kuttongit isuna, agsupadi pay ti kababalinda. Idinto nga arig mapagkamalian nga umel ni Miguel, natagari daydiay a Felipe—binubugtak no makisarita.

Kasla kadurmen la unay isuna daydiay a Felipe. Inun-untonna dayta kada inang ken lilangna. Ngem di met simmungsungbat iti nalimpio ni inangna. Makarurod ketdi. Kuna daytoy a ti la madamdamagna.

Iti sabali a bangir, ipaspasingked ni lilangna nga agamada ken iti daydiay a Felipe. Sa kuna ni lilangna a dimmakkel ngamin a mannakiriri ni daydiay a Felipe isu a saan a naruam iti nalag-an a panagsarsarita.

Ngem iti inaramid daydiay a Felipe—iti panagpapatay daytoy iti mismo nga asawana— imbilangen ni Miguel a maysa daytoy nga ayup a no man nairana nga amana, isapatana iti nabatoganna a langit a putdenna ti ania man a namagkamang kadakuada.

Bayat ti kaadda ni Miguel iti trak ket simmekseksek iti darangidongna ti sael dagiti daing, nalaglagipna ti dakkel a nangisit a tao a kasla nanglugan iti daydiay ayup a Felipe. Bayat ti panangimameg ni daydiay ayup a Felipe iti pungan iti rupa ni inangna, kellaat a kasla linuganan ti nangisit a dakkel a tao.

Amangan no isu pay daydiay nangsurot kenkuana a kellaat a nagpukaw?

Isu ngata met laeng daytoy nangisit a dakkel a tao daydi nagpakpakita kenkuana iti sumagmamano a gundaway iti minuyongan iti likudan ti balayda no kasta nga agmangmangit gapu iti panangbugtak kenkuana ni tatangna wenno ni inangna wenno iti panangsursuron kenkuana dagiti kabaddungalanna? Saanka nga an-annuen, kinunkuna ti nangisit a tao. Nabangag ti timekna a kasla aggapu iti uneg ti nakarikep a siled. Isu a nagbuteng. Ket tinartarayanna daytoy.

Nadakamatna daytoy ken ni lilangna ket nagporpordios ti baket. Imbilbilin daytoy a saanton a mapmapan iti likud ti balayda tapno saan a ti la makitkitana.

Ngem nalawag a nakitkita ni Miguel dayta a nangisit a dakkel a tao. Koma no namnaminsan laeng ket mabalin nga ipato a darepdepna laeng. Nalawag a nakitana a nakatugaw daytoy iti maysa a sanga ti kallupit. Agpaypayubyob iti tabako a kasla kadakkel ti takiagna. Nakitkitana ti kasta a langa kadagiti nabasbasana a komiks—barbonan, dimo makita ti rupana iti kinawakray ti atiddog a buokna. Saan pay ketdi a tao. Di katatawan! Burangen!

Kinapudnona, kaano man laengen a nagpakita kenkuana. Sakbay a dimteng daydiay ayup a Felipe manipud Manila. Idi napan nagar-arnas iti sangsanga iti minuyongan tapno adda pagtungoda. Dina napupuotan a sumipnget gayamen. Pagammuan ta adda man lattan nabangag a timek manipud iti isu met laeng a sanga ti kallupit.

Saanka nga an-annuen, kinunkuna manen daytoy. Tulonganka. Sursuruanka tapno didaka ikuskuspil. Sursuruanka tapno mabalesmo dayta nakuspag a Felipe.

Ket kas kadagiti damo a panagpakita ti burangen, tinarayanna daytoy. Napan iti siledda ken lilangna ket innalana ti rosario ni lilangna sa napan simmirok iti katre. Nagtigtigerger dita ta nairana met nga awan ni lilangna. Nagkarkararag. Inulit-ulitna ti “Tulongandak, Apo! Tulongandak, Apo!” Agingga a dina pay ketdin napupuotan a nakaturog.

Yantangay no saritaenna daytoy ken ni lilangna, ibaganto man laengen daytoy a ti la makitkitana, sinapsapana idi kalman ti napan idiay ayan da Apong Luciano idiay Barangay Villa a sigud a lugar da lilangna. Imbagana iti umuna a gundaway ti nagpakpakita kenkuana a dakkel a tao a nangisit. Dina ketdi imbaga a kasla di katatawan wenno burangen daytoy; a nagsao pay—tapno as-asideg iti posibilidad a patien ti lakay.

Kuna ni Apong Luciano, adda met kasta a nagdindinamag a nagpakpakita iti kallupit iti Turod Dir-an iti nasao a bario, idi kalpasan ti tiempo dagiti Hapon. Kuna ti lakay a nupay dina pay nakitkita daytoy a kapre wenno burangen ken masapul a mapaneknekanna nga umuna, imbilbilinna ken ni Miguel a liklikanna koma daytoy no kasta nga agpakita; a dina koma sursuroten no adda man ibagana. Inyunay-unay ti lakay a ti agbibiag iti sipnget, isu ti dakes ta mabutengda iti lawag nga isu ti kinaimbag; nga ikagumaanna koma a suroten no ania ti maiparbeng; nga aramidenna koma no ania ti maiparbeng.

Suroten no ania ti maiparbeng. Aramiden no ania ti maiparbeng. Dinagdagullit ni Miguel dagita a balikas ni Apong Luciano.

Dagita met ti dagus a napanunotna idi pagammuan ta kellaat a nakariing iti pumarbangon. Napanunotna a mabalin a narabaw ti tuturoganna gapu ta kasangay daydiay a Felipe iti dayta nga aldaw idinto a kasangayna met kalpasan ti tallo nga aldaw.

Ngem idi nakangngeg kadagiti nadadagsen a danapeg ken banang-es iti ngato ti balayda, nagsidduker ket sinuknor ti lamiis ti sibubukel a bagina. Nagkakapsut. Ngem nupay adda pauyona ken ni inangna, mabalin a narikna ni Miguel nga agpeggad daytoy. Isu nga inkagumaanna ti immuli. Ket naimatanganna a daydiay ayup a Felipe, linuganan ti dakkel a nangisit nga anniniwan. Immameg daytoy ti pungan iti ulo ni inangna a nagkaykayaw-at.

Suroten no ania ti maiparbeng! Aramiden no ania ti maiparbeng!

Nagal-allangogan dayta iti kaungganna. Masiguradona, daydiay ayup a Felipe ti ibagbaga ni Apong Luciano a dakes nga agbibiag iti sipnget.

Ket inkeddengna ti aglibas.

ITI dayta a panagsardeng manen ti trak, narikna lattan ni Miguel a ditan a lugar ti pagpatinggaan daytoy. Sakbay pay a nakababa ti pahinante, nailukatnan ti ridaw iti kutit ti trak. Sa nagtartaray a napan naglemmeng kadagiti nadumaduma a pagtagilakuan iti dayta a lugar nga addaan iti arko a Merkado ti Siudad ti Vigan.

Nagwarangwarang iti sumagmamano nga aldaw iti nasao a siudad. Inyopreserna ti bagina a tumulong nga agbagkat kadagiti tagilako, agdalus kadagiti wara iti palengke ken iti parke, mangiruot iti kanen dagiti kabalio nga agkalkalesa kas sukat iti sangkabassit nga ipaunegna ken ti karton a pagturoganna a yaplagna iti nalemmeng a paset ti palengke, wenno iti natalimeng a babaet dagiti nadumaduma a pasdek wenno balbalay, wenno iti nalimed a sirok ti kampanario ti simbaan. Napan met nakimisa iti agsapa ken iti mumalem. Ta isu pay a pamedpedna ti awatenna nga ostia.

Saan ketdi a nakaidna iti kinatalged. Sangkataliawna ti aglawlawna. Sangkalasinna dagiti tao. Namak payen no sinurot daydiay ayup a Felipe.

Dayta ti gapuna a kasla saan a makain-inana. Saan a makaturturog. Imresen. Ken nakaduldulpeten. Manmano met a mailabana kadagiti gripo iti parke dagiti badona a nalimosna nga inkargana iti bay-on a linaga. Isu a no kasta a makawaya, agtartaray iti simbaan ket agkarkararag. Agpatpatulong iti Apo Dios. Nga iwanwan koma daytoy.

BAYAT ti panagallaallana iti nakaisadsadanna a lugar, simalsallin iti panunot ni Miguel ni inangna. Agkullayaw iti nakapay-an daytoy. Maldaangan latta met iti laksid nga uray kapada daytoy ni daydiay ayup a Felipe a masimron iti pannakaitaona.

Nakasidsidunget kenkuana ni inangna. Pasaray maibugtak daytoy ti: “No asinno ketdi a Pilato ti nakaal-alaam iti rupam! Mairamraman ti tao a kagurada!”

Da kuna ni inangna. Iti pannakatarusna, daytoy da ket da tatangna ken dagiti mangibagbaga a saan isuna a putot ni tatangna—ta dida la ngarud agkabagbagi ken agkaruprupa.

Saan ketdi a karaman ni lilangna kadagitoy a da. Wenno, ni lilangna la siguro ti di mamati iti sayangguseng a saan a putot isuna ni tatangna. Naanus ni lilangna kenkuana. Napuotannan nga isuda ti agkakaatag.

Kinapudnona, no lagipen ni Miguel ti kaunaan a panagadda ti puotna, ti malagipna ket ti langa ni inangna a nakanganga nga agar-areng-eng, nakalanlanay dagiti matana. Idinto nga isuna, nakasallabay wenno nakasakay isuna iti maysa a lalaki a nakarabaw ken ni inangna. Kasla addada iti kapan-awan. Agan-anangsab met ti lalaki a simmakayanna. Kagurana ti areng-eng ni inangna ken ti anangsab ti lalaki a simmallabayanna. Ket dina napuotan a kinagat ti lapayag ti lalaki. A nangipullasit met kenkuana.

Dayta ti kaunaan a lagip a nagyan ti ulona. Tunggal malagipna, kayatna a sangduen ni inangna. Kayatna a burang-iten.

Saan ketdin a naulit dayta. Nalabit, naamirisen ni inangna nga addan nakemna. Ket dinan intugtugot ni Miguel no mapan iti no sadino a napnapananna.

Isu a di inarisgaran ni Miguel ti agsakay iti kabalio ta iti damo a panangipasakay ni Lilong Luciano kenkuana, kellaat lattan a nalagipna ti panagsakayna iti bukot ti lalaki a nangrabaw ken ni inangna nga agar-areng-eng. Ket pinanabtuogna ti bakrang ti kabalio. Nagbuatit la ket ngarud daytoy. Naimbag ta naipullasit iti dagumpo ti garami ket saan a naan-ano. Isu a no kasta a makakita iti kabalio, no mabalin, kayatna a pilayen daytoy. Ngem pengpengdanna ti riknana.

Mariknana, maysa dayta a pakasemsemseman ni inangna kenkuana. Nalabit di impagarup daytoy nga iti dayta a kaubingna a nalabit apaglabes laeng a maysana, addan nakemna ket kinagatna ti lapayag ti lalaki a nangrabaw iti daytoy.

Sa maysa, mabalin nga agparparikna met ken ni inangna nga adda pamalpalatpatanna kadagiti milagro daytoy. Ta kinapudnona, sangkasutil dagiti kalugaranna. Ibagbagada nga aswang kano ni inangna. Segun iti nabasana iti komiks a Tagalog, ti aswang ket maysa a klase ti mangmangkik nga iti rabii a kabus ‘diay bulan, agsina ti bagi daytoy ket agtubo ti payyak iti likudna. Ket agtayab nga agsapul iti biktimaenna nga ad-adda a dagiti masikog. Babaen ti atiddog a dilana, ipauyaoyna daytoy ket nutnotenna ti sikog daytoy. No awan met ti masikog, uray ania a lalaki wenno babai ket ti met puso dagitoy ti nutnoten ti atiddog a dilana.

Gapu ta mariribukan kadagiti sayangguseng, pinadasna a siniim ti inana. Pudno a rumrummuar no kasta a rabii. Aglibas. Ngem uray saan met a kabus. Ken saan met nga agsina ti bagina ken saan met nga agtubo ti payyak iti likudna. Ken masansan a mapan met laeng iti minuyongan iti likudda. Sa la naamiris ni Miguel ti pudno a kaipapanan daytoy idi addaanen iti naan-anay a panunot. A ti aswang nga ibagbaga dagiti kalugaranda ket naayat ni inangna iti seks. Ket uray asino a lallaki iti lugarda ti pakikastaanna. Nalabit dimmanon iti amana daytoy a damag nga isu met ti nangpapatayan daytoy iti inana. A daytoy kinagatel ni inangna, isu pay ketdin ti nangdegdeg iti atapna nga amangan ta pudno a saanna nga ama daydiay ayup a Felipe.

Nupay kasta, dina met tagiyamanen a kasta ti inaramid daydiay ayup a Felipe iti inana. Kenkuana, dina aponeran dagitoy nga inaayup nga aramid dagiti dadakkelna.

Isu a saan a malagip ni Miguel a nagkaatagda ken inangna. Mapan ta mapan latta idiay ayan ti idda ni lilangna. Banag a nakadegdegan payen nalabit ti gura ni inangna kenkuana.

No kasta nga isangit ni Miguel ken ni lilangna a saan a putot ni tatangna, ibaga ni lilangna nga amman—laeng ta ni lilongna nga Ago ti immalaanna. Adda impakita daytoy a daan a ladawan ni lilongna idi ubing pay daytoy ket mapan met nga agpayso nga agkalanglanga ken agkabagbagida. Inis-istoria ni lilangna nga idi ubing pay ni lilongna, nakasursuro nga aglaga, agtokar iti banduria, ken agagas.

Naistoria pay ni lilangna a gapu iti pannakakigtot ni lilongna idi tiempo ti Hapon, napukpukawan iti nakem. Ngem inayat ken kinayatna latta. Dina impangag ti kuna ti sabali agraman dagiti kameng ti pamiliana. Ta am-ammona ti ubing nga Ago a kinaubinganna. Ket mamati nga aglaingto met laeng daytoy iti umno a pannaripato. Ngem nagkamali. Saanen a naglalaing. Nupay kasta, intultuloyna nga impateg ken inaywanan.

Ti adatna, ti tatang ni Miguel a ni Felipe ti nagsagrap iti pannursurdo dagiti kalugaranna—banag a kanayonna a pakirirririan. Agingga a dimmakkel a kas kasulpeng dagiti di pay nakapon nga ayup.

Nagbalbaliw kano met ni Felipe idi nagbaro. Nagbalin a mangngagas, para kapon kadagiti para trabaho a dingo, ken para sumpit dagiti di aganak a dingo.

Ti adatna, sipud nagbalin a trabahador ti ministro a maysan a senador, nagbalbaliw man met laeng ni Felipe. Limmangsot. Simmidunget. Kimmuspag.

Ken iti biang ni Miguel, nagbalin a mammapatay daydiay ayup a Felipe.

ITI kaaldawan ti maikasangapulo ket dua a panagkasangay ni Miguel, kalpasan ti pannakimisana, apagruarna iti ruangan, pagam-ammuan ta kimmanabsiit ti kimat a timmama iti kuppokuppona.

Idi makariing, adda iti sakaanan ken sidiranna ti dua a lallaki. Nailasinna ti maysa nga isu ti lakay a kanayon a mapan agkalembang iti kampana. Idinto a ti maysa, isu ti padi a kanayon a mangmisa. Inyam-ammo daytoy ti bagina a ni Father Dominador Adviento. Kunana nga isuda ti nangakup kenkuana idi pagam-ammuan ta naklep iti sango ti simbaan. Kuna kano dagiti tattao, isuna ti ubing a kanayon a makitada a no saan nga agdadawat iti limos, agtrabtrabaho iti uray ania ditan iti palengke ken iti parke.

“Asinoka kadi, anakko?” kinuna ti padi.

Kas naikeddengnan iti bagina, masapul a saan a maammuan dagiti tao ti kinasiasinona. Tapno saan a maammuan daydiay ayup a Felipe ti ayanna. Saan a gapu ta masapul nga agbiag ken dumakkel tapno mabalesnanto. No di ket masapul nga agbiag ken dumakkel para iti bukodna a biag. Ken para iti biag ti rugianna a kaputotanna. Nalagipna dagiti drama iti radio a maaksidente ti bida ket inton aglaing, saannan nga ammo ti napasamakna—addaanen iti amnesia. Ket kinunana iti padi, “Diak ammo, apo. Diak ammo no asinoak. Awan malagipko.”

Saan a nakauni dagiti lallaki. Nagliteng iti panunot ni Miguel nga amangan no ipanawaganda iti radio ti kaadda ti ubing a mapukpukaw ket sidadaras nga innayonna, “Apo, pangngaasiyo kadi, diyo ibagbaga ti kaaddak ditoy. Malagipko, malagipko! Adda tao a mayat a mangpapatay kaniak!”

Sa naginsasangit. Idi agangay, nabibi ket bulonna met laengen ti nagsangit a pudno.

NAKLAATDA kada Father Dom ken Tata Iliong iti in-inut a panagregreg dagiti buok ni Miguel. Nupay kasta, kuna met laeng ti padi a nalabit epekto daytoy ti mano aldaw a di pannakapangpangan ken panagpuypuyatna sakbay a napukaw ti puotna iti sango ti simbaan.

Inunton ni Miguel no pudno a saan a nakimat. Kuna dagitoy a saan. Binay-annan a kasta ti ammo dagiti dua. Ngem ammona, napatak kenkuana ti napasamak. Nga apaman a nakaruar iti sango ti simbaan, naggurruod, sa nagkimat.

Nais-istoria ngamin kenkuana ni Apong Luciano a napasamak met ti kasta ken iti daydiay ayup a Felipe. A nakimat idi agtawen iti dose. Sa kalpasanna, nagkalbo. Sa nagtubo ti buokna a sumilap a nangisit a kas iti kabalio. A kas iti daydi lilongna nga Ago.

Isu a ninamnamanan a kalpasan ti panagkalbona, nagtubo met laeng ti buokna. Pudno a kalpasan ti sumagmamano nga aldaw, nagtubo ti buokna. Idi bumulanen, madlawna a napuskol a nangisit ti buokna. Ken idi umatiddogen, simmilap a kasla napomadaan.

Iti naminsan met a panagdigosna a nairana nga aldaw ti Martes, nadlawna a rimmayud iti dua a pulgada ti mapan nga uppat a pulgada a mabagbagina. Epekto pay ngata ti pannakakimatna?

Idi makadigos, karkarna a baraen latta. Gapu ngata ta agin-init, agtudtudo?

Ken sineknan iti dina mailawlawag a rikna—kayatna a sapulen dagiti addaan iti an-annayen ket agasanna ida.

Iti karabiyanna, natagtagainepna ti maysa a lakay a nakapuraw. Wenno puraw ta puraw ti atiddog a buok daytoy ken agan-andap ti bagina.

Kuna daytoy kenkuana a nupay nalibasannan ni Felipe, ikagumaanna koma a saan nga agpakpakita iti daytoy. Kasta met nga ikagumaananna kano koma a dina sursuroten ti ar-aramiden daytoy a Felipe uray no napalalo ti raasna nangruna iti panagagas tapno saan isuna a maisagmak ken ti agbalinto a putotna ken kadagiti sumarsaruno a kaputotanna. Ta no saan, matawidna ti lunod kadakuada nga immuna a naipataw iti daydi lilongna nga Ago.

Sa kellaat a nagpukaw iti tagainepna. Kellaat met a nakariing ni Miguel. Inam-amirisna ti tagainepna. No nangisit ti burangen, kabaliktad ngarud ti puraw a lakay? No dakes a pinarsua ti burangen, naimbag ngarud ti lakay? Sa maysa, saan isuna a nagbuteng iti lakay. Kaay-ayona ketdi. Kayatna pay ket koma a kasarsarita. Uray man ket isu koma ti agpakita kenkuana.

Kuna ti lakay a puraw ken ni Miguel a pudno nga amana ni Felipe idinto a lilongna ni Ago. Mapan a pudno a kasta ngarud. Ngem dakes la kadi daytoy ayup a Felipe gapu iti ibagbaga ti lakay a lunod kadakuada? Isu nga imbaga daytoy nga ikagumaananna a di tultuladen?

Iti karabiyanna, natagtagainepna manen ti puraw a lakay. Imbaga daytoy a naala ni tatangna a Felipe ti lunod a naited ken ni lilongna nga Ago gapu ta di dinengngeg daytoy ti patigmaan ti puraw a lakay. Nga apaman nga agagas iti dose anios wenno usarenna ti talento a nakaigapuan ti lunod, mapan kenkuana ti lunod. Ta ti panagagas ni lilongna nga Ago, nausarna iti dakes.

Nadlaw ni Miguel nga iti laksid nga adu dagiti kaykayo iti lawlaw ti simbaan, awan ti nagpakpakita kenkuana a burangen. Saan ngata a nakasurot? Mabuteng?

Ket inkarina iti bagina a dinto pulos agagas agingga a di maikkat ti lunod a kas imbagbaga ti puraw a lakay iti tagainepna.

ITI dayta a Hunio 1990, nagbasa ni Miguel iti Maikanem a Grado iti Divine Word College nga adda laeng iti likudan ti simbaan. Ni met laengen Father Dom ti nangipaenrol kenkuana. Imbaga daytoy a kaanakanna nga ul-ulila a naggapu iti Mindanao. Domingo Adviento ti nagbalin a naganna. Adda dagiti papeles nga inasikaso ti padi. Nakigiddan pay iti naminsan a Mass Baptism.

No adda agsaludsod ken ni Miguel, kas iti inis-istoria idi agangay kada Father Dom ken Tata Iliong ta inakona met laengen a makalagipen gapu ta agamak a mabalin nga ipakitada iti doktor iti panunot, pinarparbona a naggapu iti abagatan a probinsia ket ulilan a demmang; a timmakas manipud iti maysa a pagamponan gapu iti kinakuspag dagiti mangimatmaton iti daytoy. Limed a nagyamyaman iti panagdengdengngegda ken lilangna kadagiti programa iti radio a nangibasaranna iti pinarparbona nga istoria.

Kas nakairuamanna iti ilina nga awan ti gagayyemna, saan unay a nakisarsarita ni Miguel kadagiti kaeskuelaanna.

Saan met unay a rumrummuar. Ta no rummuar, agsasallupang dagiti makitana a kabalio a nagguyod iti kalesa. Maipalagip la ket ngarud no kua ti panagsakayna iti bukot it lalaki a nangrabaw ken ni inangna.

Impamaysana ngarud ketdi ti panagadalna. Kasta met nga inin-insiarna dagiti trabahona iti simbaan a pakairamanan ti panagbalinna nga assistant ni Rogelio Tabangin, wenno Tata Iliong, ti nataengan a bayog a katulongan iti simbaan.

NO kasta nga agin-init, agtudtudo ken no aldaw ti Martes ken Biernes, bumara ti bagi ni Miguel ket kumaro ti raasna nga agagas.

Ngem patienna ti lakay a puraw isu nga inkagumaanna a pinengdan. Agingga a bimmattawayen ti panagpatagtagainep ti lakay a puraw. Iti naudi a panagpatagtagainep daytoy, kunana a kas paset ti panangikkatna iti lunod a kimmapet iti kaputotanda, masapul a saganaanna ti maysa a bakal wenno dangadang. Ti igamna, maysa a punial a naaramid iti pirak a krus. Ket dayta a krus, makitana iti maysa a seminario.

Gapu iti daytoy, nagsalsaludsod ken ni Father Dominador iti maipapan iti seminario. Kuna daytoy a pagadalan dagiti kayatna ti agpadi. Kadagita a tiempo, manmano laengen dagiti mangidiaya iti Minor Seminary wenno hayskul. Maysa daytoy ti Immaculate Conception Minor Seminary iti ayanna a siudad. Idi saludsoden ti padi no kayatna ti sumrek iti seminario, dagus a nagtung-ed. Kuna ti padi a no la ketdi nangato ti gradona iti Grado 6, mairekomenda isuna iti seminario. A natungpal met.

Iti kaaddana iti Minor Seminary, impangruna ni Miguel ti nangbirok iti pirak a krus. Ngem pasig met landok wenno gambang a balitok ti nakitkitana.

Kabayatanna, inkagumaanna met a sinurot dagiti nasken a suroten iti nasao a seminario. Agadal, agkararag, agdalus, agatendar iti misa, agsursuro nga agkanta. Nalaka la dagitoy kenkuana. Nangruna ket makarikna metten iti kinatalged. Nalabit, pudno dagiti nabasbasana a kabuteng ti burangen ti krus ket pagyamyamananna ta nalagipna a simbaan ti masansan a nagkamkamanganna bayat ti panagallaallana—nga idi agangay, idi nagnaknakemen, naawan met laeng daytoy a pammatina.

Idinto a daydiay ayup a Felipe, nalabit nagsublin iti no sadino a lugar a napnapananna.

Mailiw ketdi ni Miguel ken ni lilangna. Nupay kasta, pinengdanna ti bagina. Liniliwliwana ti bagina nga addanto tiempo nga agkitada ken agkaduadanto met laeng ken lilangna.

ADDA iti maikatlo a tukad ti minor seminary idi madamag ni Miguel a naaksidente ni Father Dom. Segun ken ni Tata Iliong, naikabsiw iti agdan ket naitupa ti bukotna iti pangal. Dagus a naammuan dayta ni Miguel. Ti adatna, Domingo laeng a mapalubosanda a rummuar. Isu a naglaok a panagyaman ken pannakakonsensia ti nariknana. Panagyaman gapu ta nalaklaka a linabananna ti raasna a mangagas ken ni Father Dom. Pannakakonsensia ta dina man la dagus nakita ti tao a nakautanganna iti baro a biagna.

Iti Domingo a pannakapalubosna a rummuar, naammuan ni Miguel nga imbiahedan iti Amerika ni Father Dom ta sadiay a maagasan. Segun ken ni Tata Iliong, naparalisa ti padi. Nadunor ti durina ket masapul a maopera. Delikado kano nga operasion ta mabalin nga ad-adda a maparalisa ti padi idinto a bassit-usit ti porsiento a maisubli ti normal a panaggarawna.

Napalaus ti pannakakonsensia ni Miguel. Panagriknana, binay-anna a pimmusay ni Father Dom. Ngem ania ngarud, napateg met ti bukodna a biag. Ken ti biag dagiti agbalinto a kaputotanna.

Ad-addan a saan a rimrimmuar ni Miguel iti Minor Seminary. Ad-adda nga imbukbokna ti bagina iti panagadalna iti hayskul nangruna iti siensia ken matematika. Ta bayat ti panaglabas dagiti aldaw, naam-amirisna a no umuneg nga umuneg ti pammatina iti Dios, ad-adda met nga umasideg nga adda kinapudnona dagiti naisangsangayan a matagtagainepna. Ta kas iti panamati iti Dios a di makitkita a makitam laeng kadagiti naiimbag a bambanag iti lubong, adda met ngarud kasungani daytoy a Sairo a di makitkita a makitam laeng kadagiti nadadakes a bambanag iti lubong.

Ngem iti tay-ak ti siensia ken matematika, natakuatan ni Miguel nga adda realistiko ken sientipiko a panangilawlawag kadagiti bambanag. Kas pagarigan ti panagpakita ti burangen a mabalin a hallucination wenno dardarepdepna laeng gapu kadagiti dakes a pasadasna iti biag idinto a ti tagainepna a puraw a lakay, mabalin a mangibagi iti pananginanamana a maaddaan koma iti naimbag a biag.

Nupay kasta, inkagumaanna latta met a tinakuat dagiti talentona a maisungani iti aramid daydiay ayup a Felipe. Linagipna dagiti istoria ni lilangna maipapan ken ni lilongna nga Ago—nga idi kano ubing, nalaing daytoy nga agtokar iti banduria ken aglaga iti nadumaduma a ramramit.

Malaksid iti panagagas, ininsiar ni Miguel ti kabaelan ni lilongna nga agtokar ken aglaga. Saan ketdi a banduria no di ket gitara ken organ. Saan met nga aglaga iti kawayan ken bilidan no di ket cross stitch.

Iti naminsan a panagtoktokarna iti gitara, adda inyeg ti maysa kadagiti padi iti seminario a maysa nga instrumento. Electric bass guitar, kinuna ti padi. Uppat ti nalulukmeg a kuerdasna.

Iti damo pay laeng a panangkalbit ni Miguel iti kuerdas ket naimdenganna ti nabangag nga aweng daytoy, dagus a naawis ti riknana.

Segun iti panagsukisokna maipapan iti musika, maysa kadagiti kabilegan nga instrumento ti baho. No nakapuyka, saan a natunos ti aweng a parnuayenna. Agsasanggala. Ad-adda nga ariwawa ti maparnuay.

Ngem no nalaingka a mangkontrol iti baho, makaparnuayka iti samiweng a nasudi—naganas iti panagdengngeg.

Ket no mairaman ti baho iti grupo dagiti sabsabali pay nga instrumento, no nalaingka, daytoy baho ti agbalin a dadaulo ti maparnuay a samiweng ti maysa a banda.

Kuna ti nangisuro kenkuana a padi, no agtokarka iti baho, kasla agsakayka iti kabalio nga stallion. No saanmo a makontrol, iwangwang-itnaka agingga a matnagka. Ngem no kabaelam a kontrolen daytoy, napartak a maidanonka iti kayatmo a papanan.

Iti ngarud panagtokar ni Miguel iti baho, pampanunotenna no kua a nakasakay iti kabalio. Nabannayat iti damo. Kasla taltag a panagtaray. Sa paso. Agingga nga ageskapi.

Dum-dum-dum, dudududum-dum-dum!

Tunggal maaddaan iti gundaway, inin-insiar ni Miguel ti panagtokarna iti baho. Pagimbaganna ta nupay bassit ti bagina, karkardayo ti kinaatitiddog dagiti ramayna nga amano iti maysa a bahista. Dagiti kanigid a tammudo, pattungagan, pasiraw-it ken kikit, nalag-an nupay natangken ti panagtalmegda kadagiti kuerdas—isuda ti mangkontrol iti aweng a parnuayen ti baho. Dagiti kanawan a tammudo ken pattungagan, kasla agparis a saka a nagnumo iti partak ken pagturonganda ket dagiti addangda, segun met laeng iti kalikagum dagiti ramay iti kanigid.

Dum-dum-dum, dudududum-dum-dum!

Agingga a namasterna. Makontrolnan a nalaing ti panagtokarna iti baho. Nabileg ti aweng a parnuayen daytoy—ngem kontrolado a bileg.

Maay-ayatan dagiti kakaduana a seminarista nga addaan met iti iggem nga instrumento kas iti gitara, conga, maracas ken organ.

Dum-dum-dum, dudududum-dum-dum!

Iti damdamo a panagtoktokarna, awan ti pilpilienna a tokaren. Maganasan uray ania a kita ti musika nangruna kadagiti naparagsit.

Ngem idi makipaseten iti maysa a banda, uray idi buklenda pay laeng kadagiti padana a seminarista, ad-adda a magustuanna a tokaren ti blues. Naduktalanna ngamin a daytoy ti pundasion dagiti amin a kita ti musika. No agbaliw iti genre, ikkanna laeng ti palabok a sabali. Ngem babaen latta ti kompas a blues.

Du-dum, du-dum, du-dum, du-dum / Du-dum, du-dum, du-dum, du-du-du-dum!

Sa maysa, sumnek iti riknana a kasla agsaksakay isuna iti kabalio. Ket masdaaw ta saan a maipalagip ti padasna idi ubing pay—idi nagsakay iti likudan ti maysa a lalaki a nangrabaw ken ni inangna. Nalabit gapu ta bayat ti panagtokarna, awanen ti negatibo a rikna a sumrek kenkuana no di ket positibo—naganas laengen a rikna nga agpartuat pay iti naganas nga aweng.

Du-dum, du-dum, du-dum, du-dum / Du-dum, du-dum, du-dum, du-du-du-dum!

PARA ken ni Miguel, agpada ti disiplina ti kinaanus, panangtengngel iti emosion, ken panagpokus ti impakatna iti panagtokar, ken panag-cross stitch. Ta no agdardaraska, ad-adda a maibayagka. Adu a riro. No pagariem ti kinabuangger, iti panag-cross stitch, agsasanggala dagiti linia ken maris.

Ngem no kontroladom ti addang iti panagiyusok iti dagum ken sag-ot, nasudi a linia ken maris ti maparnuaymo.

Idi mainsiaren ni Miguel ti panag-cross stitch, nagaramid kadagiti nadumaduma a profile ti agduduma a santo. Nagustuan dagiti papadi dagiti aramidna ket imbistida dagitoy kadagiti diding ti seminario.

GAPU ta kuna ti puraw a lakay nga adda bakal wenno dangadang a pakaipasungalngalanna iti masakbayan, napanunotna a mabalin nga agkrusto met laeng ti dalanda ken iti daydiay ayup a Felipe. Wenno isu pay ketdi ti karangetna? Sineknan la ket ngarud manen iti aliaw. Tunggal malagipna daydiay ayup a Felipe, awan sarday ti panagpigergerna. Ngem naamirisna a masapul a saan nga agpaabak iti butengna. Ngem kabaelanna kadi ngarud a labanan daydiay nga ayup? Malaksid a nalaing iti awat-awat, addaan iti paltog. Ket ania ti yarmarna? Punial, kas imbaga ti lakay a puraw?

Nupay kasta, napanunotna a mabalin a tarabayento isuna ti puraw a lakay. Amangan ketdi a no daytoy a punial, kasla iti igam ni Panday nga inakem ni Fernando Poe Jr. a no ilumlomna iti kadaratan, inton uksotenna, atiddogen nga espada.

Ngata?

Dagita ti kayatna koma a saludsoden iti pannakatagtagainepna manen iti lakay a puraw. Ngem saan metten a nagpatagtagainep pay.

Nupay kasta, inkeddengna ti mangiwayat latta met iti bukodna a panagsagana. Umuna, sinukisokna ti nagbalin a kabibiag daydiay ayup a Felipe.

Adda sayangguseng idiay lugarda a saan a basta-basta badigard ti senador daydiay ayup a Felipe. Kunkunada nga isu ti matalek a para likidar kadagiti kabusor ti senador. Talaga nga inlasagna ti kinamammapatayna! Damag pay ketdi idi iti lugarda nga isu a nagpampanaw ti maysa a kaarrubada nga akimputot iti maysa kadagiti nangsursurdo ken ni Miguel ta pinaammalan daydiay ayup a Felipe iti wangawangan ti paltog.

Iti dayta a nalagipna, nagtigtigerger la ket ngarud ni Miguel.

No kasta a tigergeren, no saan a mapan agtokar iti baho, ag-cross stitch. Ket naamirisna a dagus no kua a mapaglumenna ti butengna babaen ti panagtokarna wenno panag-cross stitch-na.

Ket intultuloyna a sinukisok ken inamiris ti maipapan iti daydiay ayup a Felipe. Sinukisokna pay ti nagbalin nga amo daydiay ayup a Felipe idiay Manila. Nakitkitana metten kadagiti magasin daytoy ta nalatak a politiko ken tubo pay iti distritoda.

Iti dayta a Hunio 1992 a maikadua a tawenna iti minor seminary, nakitana iti telebision ti panagsapata ti politiko a nadamdamagna a nagbalin nga amo daydiay ayup a Felipe. Nagsapata daytoy a baro a diputado iti distritoda iti Kapitolio ti probinsiada.

Nakaragragsak dagiti Cagayano iti baro a diputadoda. Apay koma a saan? Nakapatanorda iti maysa a nalaing a politiko a naggapu iti nakurapay a pamilia. Kinapudnona, naggapu iti kaarrubada a bario. Damagna a napan pay nakian-ani iti lugarda iti Villa. Nadakamat pay ni Lilong Luciano a kagayyeman daytoy daydi lilongna nga Ago sakbay ti tiempo ti Hapon. Ngem kalpasan ti gubat, nagpa-Manila daytoy ket saanen a nagkitkita dagiti aggayyem. Natay ni lilongna a saandan a nagkitkita.

Minira ni Miguel dagiti masagud ti kamera a tattao iti aglawlaw ti diputado amangan ta adda sadiay ti ayup a Felipe. Ngem awan.

Kada maisagud iti telebision ni Miguel, nangruna no adda damdamag maipapan iti nasao a politiko, mirmiraenna no adda dita ti ayup a Felipe.

Iti panagkampania daytoy a para senador iti 1995, kinitana. Ngem awan ni ayup a Felipe. Iti panagkampania daytoy a para presidente iti 1998, kinitana. Awan met latta ni ayup a Felipe. Idi nagkampania kas reeleksionista a senador iti 2001, awan met latta ni Felipe.

Sabagay, apay koma a mairaman kadagita nga okasion daydiay nga ayup? Saan met a nakaturpos iti adal tapno koma pagtalkan ti senador. Ngem impangpangas met ni daydiay ayup a Felipe a maysa kadagiti asideg a badigard daytoy. Kasano koma? Ket no puro militar ken polis dagiti badigard ti senador. Salawasaw nga ayup a Felipe!

Wenno awanen iti sidong ti senador? Saan ngata nga impakat daytoy ti kinaayupna ket inikkatdan?

Nagsidduker la ket ngarud ni Miguel iti dayta a napanunotna a kadagita a gundaway, nakapagkallaysadan ken Marina. Saan ngata a mangtiemtiempo laeng daytoy ayup a Felipe?

Nagsikaw ti boksit ni Miguel. Naaprosanna ti tian ni Marina a mangrugin a madlaw ti sikogna. Nakaala ngamin nga immuna sakbay a nagkallaysada iti civil. Kasla naggunay pay ti putotna. Marikna ti sikog pay laeng a putotna dagiti pakarikutan ken pakadanaganna? Marikutan ken madanagan ti ubing iti posible a pannakadangranda amin?

Iti rabaw ti bangkayko, nakuna ni Miguel iti nakemna sa nagngariet. Matayak pay nga umuna!

BAYAT ti kaadda ni Miguel iti Vigan, adda dagiti gundaway a pagsasaritaan dagiti kaklasena ti maipanggep iti lumba ti kabalio. Kunada a tunggal Enero nga agpiesta ti siudad, adda maangay a lumba dagiti kabalio ket dakkel ti premio.

Makarikna no kua ni Miguel iti nagpaiduma a raas a maimatangan ti nasao a lumba. Kasla kayatna ti mangsakay iti maysa a kabalio ket makilumba met. Ngem no malagipna ti panagsakayna iti lalaki a nangrabaw ken ni inangna, maawan met ti ganasna ket kayatna la ket ngarud ti mangpilay iti kabalio. Ad-addan a mapukaw ti ganasna no kasta a malagipna ti istoria idiay lugarda nga inkakaubingan ni daydiay ayup a Felipe ti makilumba iti kabalio ken nagdindinamag pay a nangab-abak iti lumba idiay Manila.

Isu a pagyamananna ti kaaddana iti seminario ta nalimitaran ti pannakayasidegna kadagiti kabalio.

ITI kaadda ni Miguel iti Minor seminary, no adda gundawayna a makaruar, gumatang no kua iti Bannawag. Idi adda pay idiay ilida, malaksid iti panagdengngeg iti radio, pagpalpaliwaanda ken lilangna ti agbasa iti Bannawag ken Liwayway ken komiks. Nalabit gapu ta kayatna a takuaten no ania ti datdatlag iti burangen a nagpakpakita kenkuana, ad-adda a binasbasana ti di nakappapati ngem pudno a seksion ti Bannawag ken dagiti kababalaghan iti Liwayway ken dagiti Tagalog a komiks a nangawaganda iti burangen iti kapre. Ad-adda met a nagdengdengngeg iti radio kadagiti nakabutbuteng a programa.

Adda nakabasaanna a dagiti pinarsua iti sipnget, pumigsada a pumigsa no paunaanka iti buteng. Isu a no mabalbalin, kayatna koma met a pukawen ti butengna. Tapno saan a kankanayon nga itartarayanna daydiay a burangen—isuda ken daydiay ayup a Felipe.

Pagimbaganna ta naduktalanna a pangep-ep gayam iti butengna ti panagtokarna iti baho, ken panag-cross stitch-na.

ADDA ketdi pannakadismayana iti kaaddana iti minor seminary. Ta dina met makita ti kuna ti lakay a puraw a pirak a punial.

Saan met ngaruden a nagpatagtagainep pay. Nabayag a nagpampanunot ni Miguel no ania ti aramidenna. Agingga a nagsuksukisok maipapan kadagiti pasintawi, leyenda ken sarsarita idi ugma nangruna dagiti katutubo nga istoria iti Filipinas kas kada Bathala, Lakampati, Lakambakod, Idiyanale, Amansinaya, Amanikable, Diyan Masalanta, Apolaki, Mayari, Lakambini, Mangkukutod, Anitong Tawo, Kabunian, Lam-ang, Labaw Donggon, Saragnayan, Indarapatra ken Sulayman, Biuag ken Malana, Angalo ken Aran, Maria Makiling, Daragang Magayon, ken dadduma pay a sumagmamano kadagitoy, nasagsagangnan kadagiti nabasbasana a magasin ken komiks. Kasta met a sinukisokna ti maipapan kadagiti nasantuan ken natan-ok a nagbiag iti rabaw ti daga kas kada Muhammad, Mahatma Gandhi, Siddharta Gautama Buddha, Moises, San Pablo, Confucius, ken kangrunaan ni Jesucristo ken dagiti sasanto a nangsurot iti wagas ti panagbiagna a kas ken ni San Francisco ti Assisi a datdatlag a nakaala met laeng kadagiti lima a sugat daytoy.

Idi agsukisok ni Miguel maipapan kadagiti Franciscano, natakuatanna a naipanagan ti Franciscan Province ken ni San Pedro Bautista a nagpapaay a misionero idi maikasangapulo ket innem a siglo ken nangyun-una iti herbal a panagagas iti biang dagiti papadi. Ta nakaisigudan met kadagiti katutubo a Filipino a kasta ti panagagasda. Kasta met a naammuanna a kadagupan dagiti order ken congregation dagiti papadi, dagiti Franciscano ti kaaduan kadagiti sasanto. Kayatna a sawen, adu a Franciscano ti nagmilmilagro—ta sa met laeng mabeatipikaran kas santo ti maysa a tao no adda maipaneknek a milagrona.

Napampanunotna a saan ngata nga iti seminario dagitoy Franciscano ti ayan ti krus a pirak nga imbagbaga ti puraw a lakay?

Iti dayta a Hunio 1995, babaen ti rekomendasion dagiti papadi nga SVD ken iti bukodna a kabaelan, addan ni Miguel iti seminario dagiti Franciscano iti Quezon City.

Ad-addan a nayasideg ti riknana ken ni San Francisco iti Assisi a sigud a nabaknang ngem insublina ti sanikuana. Simple ti wagas ti panagbiagna. Asideg kadagiti nakurapay, masaksakit, ken naipaspasuli iti kagimongan. Ladawan ni Jesucristo. Segun ken ni Mao Tse Tung, no adda laeng lima a nagbiag a San Francisco, naisaknap koman ti kappia ken talinaay iti lubong.

Napampanunotna no ania ngata no itultuloynan ti agbalin a padi, ti agbalin a Franciscano? A saanen a mangas-asawa ket inton matay, iramanna metten iti tanemna ti lunod nga imbagbaga ti lakay a puraw iti tagainepna?

Ngem panagriknana, isusuko ti kasta. Kasla simmuko no kuan iti daydiay a burangen, ken iti daydiay ayup a Felipe. Ammona ngarud no agpatingga ti kinadakes dagitoy? Ad-adda ket ngata nga agsaknap ti kinadakesda no baybay-annan nga itugotna iti tanemna ti lunod. Ta kangrunaanna, mayat ngata a sumurot kenkuana iti tanem ti lunod?

Isu nga intuloyna a binirok ti krus a pirak. Namirana amin a krus iti seminario. Nasukisokna amin a bodega. Nasiripna amin a sirsirok ti entablado. Nastrekna amin a basement. Ngem awan.

Masansan a seknan iti pannakadismaya. Masansan a nariknana a kasla agbirbirok iti dagum iti kagaramian, kas nangnangngegnan a pagsasao.

Addan iti maikalima a tawenna iti seminario dagiti Franciscano, idi addan iti Postulancy ket immakardan iti Simbaan ni San Pedro Bautista iti San Francisco Del Monte iti Quezon City, idi natakuatanna ti ayan ti krus a pirak.

Iti naminsan a panagsukimatna iti nasao a simbaan, naduktalanna nga iti likud ti altar, adda nakipet a ruangan nga addaan iti agdan nga agpababa. Kinalagna ti kandado a rehas daytoy ket natakuatanna a maysa gayam daytoy nga usok. Nakasipsipnget ketdi nga usok. Nabunglog ti danumna ken addada aglalangoy a bao. Sinukisokna ti napalabas daytoy a simbaan ket natakuatanna nga idi tiempo dagiti Espaniol, adda usok a namagkamang iti simbaan nga ayanna ken iti Our Lady of the Abandoned iti Santa Ana, Manila.

Kung di ukol, di bubukol, kunkuna dagiti Tagalog. No saan a naikudi, saan nga agduriri, adda met nakabasaanna a kinuna dagiti Ilokano.

Ta iti naminsan nga adalem a rabii a kaaddana manen iti usok ket disdisidirenna no iturturedna ti tumaneb iti danum, adda kellaat a naggilang iti uneg ti danum. Kinarawana ket maysa a krus a pirak. Napalaus a ragsakna.

Dagus nga inkalikagumna no kasano a mapagbalinna daytoy a punial. Nakadanon agingga idiay Calasiao, Pangasinan ta isu ti nadamagna nga ayan dagiti kalalaingan a mammanday. Pammaneknek kano ti panagpapanday iti nasao a lugar dagiti nangaramid iti Braveheart a nagbidaan ni Mel Gibson—ginasgasut no di man ribu a kampilan ti naipaaramid.

Gapu ta kuna ti mammanday nga adda sobra ti pirak a krus, limteng iti isip ni Miguel a mabalin nga ipaaramid a bassit a punial—pagbalinenna a kuentas. Amangan laeng no mabalin nga an-anibna ken saan met a nakawi-weird a kitaen no ikuentasna. Astig pay ketdi ti kitana.

Makabulan ti napalabas sa nakaala manen iti maysa nga aldaw ti Domingo a bakasionna iti seminario ket nasublianna ti nagpapandayanna. Kasla bassit-usit a kampilan ti desinio ti punial— agsumbangir ti tademna. Natirad ken natadem.

Idinto a cute ti panagkitana iti kuentas a bassit a punial. Awan ketdi ti tademna tapno saan a madangran no kasta nga isuotna.

Nakarikna ni Miguel ti nagpaiduma a kinatalged idi insakibotnan ti punial ken naikuentasnan ti bassit a punial. Nalagipna ti kapre ken daydiay ayup a Felipe. Nakarikna iti raas a mangiwekwek iti punial iti barukong dagitoy.

NO saan a naikudi, saan nga agduriri. Nairanrana met a mayannatup kenkuana dayta a pagsasao ta mano a lawas laeng kalpasan a naikutanna ti punial, naibaba ti pangngeddeng a saan a nakapasa ni Miguel iti maudi nga eksamenda a sikolohikal ken pisikal sakbay a sumrekda iti Novitiate.

Iti pisikal nga eksamen, adda kano irregularidad iti bitek ti pusona. Masapul nga ag-medication pay nga umuna. Idinto a ti sikolohikal nga eksamen, kunada a kasla adalem a karayan daytoy. Awan ti makitada a rituer iti kinataona. Ngem saanda kano met a matukod ti pudno a linaon ti kaungganna. Ket sinublian ti padi a nakisarita kenkuana ti lima a tawenna iti seminario—a nupay saan a naglablabsing iti paglintegan, wenno saan a nakiap-apa, saan met a nakapundar iti naun-uneg a relasion kadagiti padana a seminarista ken kadagiti papadi.

Sipupuso nga inawat ni Miguel ti pangngeddeng. Total, adda metten ti punial kenkuana a kangrunaan a rason no apay nga adda iti seminario.

Iti iruruarna iti seminario, nagaplay a titser iti eskuelaan dagiti papadi a Franciscano iti Santa Ana, Manila—iti Saint Francis School, ti eskuelaan a nayariping iti simbaan ti Our Lady of the Abandoned. Apagisu met a nairana a nagbakasion iti Amerika ti titser iti Math iti nasao a pagadalan.

Iti panagisuro ni Miguel iti Mathematics, apagapaman a nayaw-awan dagiti datdatlag a pakarikutanna. Nagbalin a denumero dagiti aginaldaw nga aramidna. Sumrek iti eskuelaan ken agawid iti kaserana iti naituding nga oras. Binadietna ti sueldona para kadagiti kasapulan ti pisikal a bagina, ken kadagiti masapul nga aramidenna tapno maibilang iti komunidad. Nangisuro kadagiti naituding ti bilangna nga ubbing. Nakibagay kadagiti naituding ti bilangna a titser.

Sakbayna, naam-ammona dagiti musikero iti blues music iti Kamanilaan. Nakasarak kadagiti kaimaanna iti musika ket nabukel ken nairaman iti banda a Black Stallion.

Idi damo, insingasingna a White Stallion koma ti naganda. Kinatawaan dagiti kakaduana. No white, kunada, kasla awan ti enerhiana. Bakla a maris, kinunada.

Immanugot iti kayat ti kaaduan a kameng ti banda. Pangsintiranna metten iti bagina no mabuteng pay laeng iti sipnget. Ngem gapu ta panagtokar met ti inaramidna, saan a sinekseknan iti buteng bayat ti panagkamengna iti Black Stallion.

Limada a kameng iti nasao a banda—ti drummer, ti bokalista, dagiti dua a gitarista, ken isuna a bahista. Pinanagananda iti Dadi Dom, kas pammadayaw kano ken ni Papa Dom a maibilang a kangrunaan a musikero iti genre a reggae iti Filipinas. Nupay adda atap ni Miguel a pangsutil kenkuana ta agdadata met a nakabasbassit a nakuttong isuna idinto a dakkel a nakaluklukmeg ni Papa Dom, binay-anna lattan. Bassit a banag dayta kenkuana. Total, Domingo met a talaga ti ammoda a naganna.

Iti panagkamengna iti banda a naam-ammona ni Marina—a nagbalin nga asawana.

MAMITLO iti makalawas nga agtokar ti Black Stallion kadagiti bar iti Kamanilaan. Inkeddengda met nga aldaw ti praktis ti Sabado ken Domingo. Dua a rabii la ngarud ti nailatang para iti panagisagana ni Miguel iti lesson plan-na.

Ngem saan a parikut kenkuana. Awan met ti sabali a nakakumikomanna. Pagin-inanaanna pay ketdi ti ag-cross stitch. Adda pay tiempona nga agbasabasa. Ken mangurnos kadagiti alikamenna iti ab-abanganna a kuarto iti Santa Mesa.

Napukaw laeng ti tiempona para iti cross stich ken panagbasabasa idi naam-ammona ni Marina. Iti dayta a panagtokarda iti Cowboy Grill iti Delta, Quezon City, nadlawna nakapigpigket ti panangmatmat kenkuana ti maysa a kustomer a karaman iti maysa a dakkel a grupo a naammuanna idi agangay nga agbabarkada ken nagkakaklasean iti kolehio.

Nadlaw a dagus ni Miguel daytoy napigket a panagmatmat ta saan met a naruam nga adda maawis ti imatangna kenkuana. Ad-adda a dagiti kakaduana ti palpalakpakan ken kilkilliitan dagiti agbuya nangruna iti bokalistada. Sabagay, gagangay met ngamin a kadagiti banda, saan a madmadlaw ti bahista. No adda man madlaw, daytoy ket bahista a bokalista a kas ken ni Paul McCartney ti Beatles; wenno bahista a nakaguguapo a kas ken ni Nikki Sixx ti Motley Crue; wenno bahista a naidumduma ti langana kadagiti kagrupona a kas ken ni John Myung ti Dream Theater; wenno bahista a nakalalaing ken karismatiko a kas ken ni Flea ti Red Hot Chilli Peppers.

Sabagay, uray iti unos ti panagbiagna, dina napadasan nga adda adda naawis ti imatangna kenkuana. Uray idi addan iti seminario kadagiti exposure ken immersion-da, gagangay a kasaritada laeng gapu ta nairana nga isuna ket maysa a seminarista wenno kadua ti padi.

Isu a karkardayo kenkuana ti napigket a panangmatmat ti nasao a babai a kustomer. Ti imasna, idi taliawen met ni Miguel, kunam la no nagkulibagtong ti pusona sa pimmartak ti panaggutokna. Nagkamali pay iti dua a tugkel iti bahona. Inyaleng-alengna ketdi ta dagus nga immapay kenkuana ti pangngadua ken panagamak para iti biag ti asino man a mainaig kenkuana.

Ti adatna, idi malpas dayta a set-da, immasideg ti babai a nangyam-ammo iti bagina a Marina Benavidez.

Apagapaman a nataytayag ni Marina ngem isuna ken nagangayanna, nadlawna a kakaingas ti aktres a ni Marian Rivera a mangrugrugi pay la idi. Nabiag dagiti panakkelen a matana, narungpi dagiti kanayon a naisem a bibigna, ken nabun-as dagiti susona.

Ken nadlaw ni Miguel, no kasano ti nariknana a panagkalikagum iti pisikal a bagi ni Marina, kasta met daytoy kenkuana. Innala daytoy ti numero ti selponna ken ti iskediul ti panagtokarda. Iti ababa a pannao, manipud iti damo a panagkitada, saanen nga ininggaan ni Marina ni Miguel. Saan a nangliway kadagiti panagtokarda. Adda kadagiti panagpraktisda. Kasta met nga adda iti kaserana no kasta a saanda nga agtokar wenno agpraktis.

Impagarup pay ketdi ni Miguel a nymphomaniac ni Marina. Ngem kalpasan nga adda napasamakda, napaneknekanna a nagasat isuna iti tay-ak ti ayat—no ti depinision dayta a kinagasat ket iti kadawyan a depinision a ti lalaki ti rebbengna a makauna iti kasimpungalanna.

Iti daydi a rabii ti Hunio a kinapudnona, mano lawas pay laeng a mangisursuro ni Miguel, isu met laeng a nagtaksi a simmangpet ni Marina ta nangitugot iti sangakarton a delata a Red Horse. Dua a lata pay laeng ti nainumna, nadlawen ni Miguel a naulaw. Nadlawna met ti napalaus a panagkalikagum ni Marina. Dimmenden kenkuana. Inlantip daytoy dagiti narungpi a bibigna. Inggay-at ni Miguel a liklikan. Iduronna la koma. Pabainanna ti babai. Ta dina koma kayat nga adda mairamraman iti lubongna. Nga imetenna lattan a bukbukodna iti agnanayon ti lunod.

Ngem napalaus met nga ayat ti bagina nga adda mapasamak. Nakatangtangkenen ti mabagbagina. Nakair-iruten ti luy-ongna. Ket saannan a nadaeran ti rugso ni Marina.

Binay-annan nga uksoben ni Marina ti tisertna ken guyoden daytoy ti pantalonna. Intuloknan idi awiden daytoy a rumabaw isuna.

Ngem napasardeng idi kellaat a nagkidiap iti panunotna ti langa ni inangna a rinabawan ti sabali a lalaki. Maulaw ta maulaw lattan. Ket nagdata.

Pagimbaganna, mabalin nga impapan ni Marina nga intalek ni Miguel iti daytoy ti akem a mangiturong iti panagkanaigda. Kas kadagiti simmarsaruno a pasamak iti biagda nga agassawa, binay-an ni Miguel ni Marina a mangipamuspusan iti maysa a banag—nupay adda met dita a mangtarabay tapno agpada a magun-od ti kalkalikagumanda a ragsak ken balligi. Impabus-oyna ti ad-adu a panangikalikagum ken ni Marina agpapan pay ad-adu a liwliwa. Iti panagpakarigat ni Marina, siaalibtak isuna a nangidiaya iti panangibagnos tapno magun-od ti pannakapnek. Iti dayta damo a panagkanaigda, nagkinneddengda iti akem ti tunggal maysa. Ket ammoda a napnek ti tunggal maysa.

Kuna ni Marina a dina maawatan ti bagina. Nagadal iti eskuelaan dagiti mamadre; di nagkurang ti ina ken dagiti kakabsatna iti pammagbaga. Ngem adda ditan a nangisuko iti bagina iti tao a dina pay am-ammo. Kuna daytoy a kasla kano santilmo ni Miguel a nangawis lattan kenkuana ket dinan nakontrol ti bagina.

“Patpatgenka met ket,” kinuna ni Miguel. Nagkararag a sapay koma ta saan isuda a baybay-an ti Mannakabalin-Amin. “Wen, patpatgenka unay-unay.”

Immisem ni Marina iti nakasudsudi. Ket iti dayta a rabii, naulit-ulit ti irarabaw ni Marina kenkuana.

DI ketdi ninamnama ni Miguel a kasta kapartakna ti panagasawana. Ta sumagmamano nga aldaw laeng, imbaga ni Marina a saan a dimteng ti panagreglana. Gayam, idi adda napasamakda, makalawas sakbay ti manamnama a panagreglana—kayatna a sawen, kabugianna idi nagkanaigda.

Narikut ngarud ti panagasawada ta nagparang a dina rinespetar ni Marina ken ti pamilia daytoy. Dina met ngarud mabalin nga ibaga a ni Marina ti napagus. Agparang la ketdi nga awan manaknakemna ken sigurado a masair ni Marina.

Gapu ta maysa a social worker iti gobierno ni Marina, inkeddengda nga agkallaysadan tapno saan daytoy a maireklamo iti Civil Service Commission.

Ket naglak-am ni Miguel kadagiti sao a kas itay kunada, di malamlamut ti aso—babaen ti text message ken personal—manipud iti ina ken kakabsat ni Marina. Di tinutopan ni Miguel ken dina koman kayat a saritaen pay. Ti imasna, naka-cc gayam kadagiti text ken adda met a sisasango no kasta pumasagid dagiti nakaikamanganna. Agkakamakam ti panagpadispensar ni Marina.

Nakadegdeg pay ti suron dagiti nakaikamanganna idi awan a maipasangona dagiti dadakkelna. Nasayaat laeng ta nayat a timmakder a nagannakna iti kasar ti prinsipal iti pagisursuruanna ken ti pangulo dagiti lay minister iti Our Lady of the Abandoned Parish.

Ngem uray idi makapagkallaysadan, adda latta masao dagiti nakaikamanganna. Ta malaksid ngamin nga immuna a nagsikog ni Marina sakbay a nagkasarda, nakasimsimple ti kasarda a nupay dinar-ayan dagiti gagayyem ken katrabahuanda, saan a napasamak ti nagarbo a kasar a kalikagum koma met ti pamilia ni Marina—kas impaspasagid dagitoy.

Saan ketdi a pinanemnem ni Miguel dagiti sasao dagiti nakaikamanganna. Awan dagita ken ni Miguel. Adda met rason ti pagkaskastaanda. Sa maysa, nalag-an laeng dagita a parikut no idasigna kadagiti naglabasanna a parikut.

Nalabit parabur pay ketdi ti di panangayat a dagus dagiti nakaikamanganna kenkuana ta saan ida a nabibiangan. Manmano a binisitada ida. Para ken ni Miguel, saan a parikut dayta.

Ket nagbiagda kada Marina ken Eliezer a putotna kas maysa a pamilia a nawaya—ken saan a nawaya iti biang ni Miguel ta nagtalinaed iti nakemna ti panagduadua ken panagdadanag.

SUMAGMAMANO nga aldaw sakbay ti maikaduapulo ket uppat a kasangayna ken sumagmamano nga aldaw sakbay a mayanak ti putotna, nagparang manen ken ni Miguel ti burangen.

Sumipnget dayta nga agar-arbis, pinagatang ni baketna iti tinapay iti ruangan ti subdibision ket iti panagawidna, nalabsanna ti rakepen-ti-dua a puon ti kallupit—ti kayo nga idi damo pay laeng a nakitana, insingasingnan iti Homeowners Association a papukan ngem daksanggasat ta dida pinatgan ta amangan kano no agriri ti DENR nangruna ket duogan metten a kayo.

Nakatugaw ti burangen iti sanga ti kallupit. Nakapauyaoy dagiti sakana a kasla nagsaringgayad pay iti daga. Agtabtabako. Agkidiapkidiap ti apuy ti kasla takiag ti ubing a tabakona ket nakita ni Miguel ti rupa daytoy a nakasamsamek ti agsasanggala a barbasna. Nagadiwara ti nadangro nga angot.

Simpeg ti aliaw ken ni Miguel. Ngem dagus a nagkirpa idi makarawana ti insalikadna a punial.

Nagsao ti burangen. Nabangag ti timekna a kunam la no naggapu iti nakalittuob a siled: Surotem ti ibagak! No saan, nakarkaronton ti aramidem kadagiti tattao! Dangramto pay ti anakmo!

Saan nga inkaso ni Miguel daytoy. Inasutna ketdi ti punial ket inyarmarna. Nangwitwit ti burangen ngem nagpangato daytoy iti ayanna a kayo. Agingga a saanen a nakita ni Miguel.

Limmagto? Nagpukaw? Ngem saannan nga inunton. Ta nalagipna ti asawana. Ken ti sikog a putotna. Nagtartaray daytoy a nagawid. Amangan ket no napan idiay ti burangen. Pagimbaganna, nadanonanna nga agdaydayyeng ni Marina bayat nga ap-aprosan daytoy ti tianna.

Napayaman ni Miguel ta awanen ti karkardayo a nadlawna agingga a naipasngay ti putotna. Imres laeng ta nagsakripisio a nagpuypuyat a nangbambantay iti asawana bayat ti pannaturog daytoy.

Awan met ti karkardayo a nadlawna iti pisikal a langa ti putotna. Normal.

Sumagmamano nga aldaw ketdi kalpasan a naipasngay ti putotna, natagtagainepna ti lakay a puraw. Kinablaawan daytoy ti kaaddan ti putotna. Saan kano nga agdanag ta saan pay met a nakaaramid iti mabalin a pakaisagmakan ti putotna. Itultuloyna ketdi latta koma ti saan nga agagas. Doblienna ti kinaannadna lalo ket addan putotna a mabalin a masansan a kapten ti sagubanit, gagangay iti ubing nga agdakdakkel. Ngem ikagumaanna koma a saan nga isuna ti mangasikaso no agsakit ti putotna.

Nagkari ni Miguel a surotenna dayta.

Inkari met ti puraw a lakay a saan a madanagan ta dumawat iti tulong iti Mutia tapno bantayan daytoy yantangay ket naipaneknek metten ni Miguel a kabaelanna a liklikan ti pinarsua ti sipnget, isu ti burangen.

Iti kabigatanna, nariingan ni Miguel iti sakaananna ti maysa a dapuen a pusa.

PAGIMBAGANNA ta idi maipasngay ti putot ni Miguel, saanen a nagparparikna ti burangen uray iti tagainep. Saan metten a nagpatagtagainep ti puraw a lakay kalpasan nga inkari ni Miguel a pabantayanna ti putotna, ken kalpasan ti kellaat a panagparang ti dapuen a pusa nga inrason ni Miguel iti asawana a napidutna iti ruangan ti subdibision.

Ti adatna, nagsasaruno metten dagiti rabii a natagtagainep ni Miguel ni lilongna nga Ago. Idi damo, nakisarsarita kenkuana ket maysa isuna nga ubing. Idi kuan, maysan ni Miguel a baro idinto ta nakalaklakay metten ni lilongna a nagbuok iti atiddog a puraw.

Sa iti simmaruno a rabii, isuna metten ni lilongna nga Ago nga iti tagainepna, maysa daytoy nga ubing—agtoktokar iti banduria. Kasla isunan ni lilongna. Nakapatpatak a dagiti inar-aramid ni lilongna nga Ago, kasla isuna met laengen ti mangar-aramid.

Ket nagtultuloy ti tagainepna iti panagubing ni lilongna, iti panagpagayam daytoy ken ni Julio Fagaran, iti idadateng dagiti Hapon, iti iseserrekda ken Julio iti kueba, ken simmaruno dagiti nakaal-aliaw a pasadas ni lilongna a masansan a pakatartarimbangonan ni Miguel. “Nabatibatka manen,” masansan a kuna ni baketna.

Inrasrason met ni Miguel ti kaadu ti trabahona. Impalagip ti baketna a saan koma a dagus a matmaturog kalpasan a mangan. Ta adda kano dagiti naginad nga aggiling ti bitukada ket mabalin nga agtrabaho ti bituka no kasta a matmaturog ket maparigatan dagiti lalaemna nga isu met ti pakabatibatanna. Impasingked ni Miguel a surotenna ti singasing ni baketna.

Nupay nagtultuloy latta ti panagtagtainepna. Ginundawayanna ti masansan a panagtagtagainepna ken ti panagkakanaig dagiti tagainepna a kasla ketdin teleserye iti telebision wenno drama iti radio a subsubaybayanna. Ket insuratna dagitoy.

Gapu iti naduktalanna iti tagainepna, sinukimatnan a nalaing ti kinatao ni Julio Fagaran. Agingga a naduktalanna nga isu met laeng ti politiko a nagbalin nga amo daydiay ayup a Felipe. Nagay-ay-ayam iti panunot ni Miguel a mabalin nga agam-ammo dagitoy kas agkabagian. No nagginnura da lilongna ken daytoy a Julio, segun iti tagainepna, apay a nagbalin nga amo ni Felipe? Adda kadi pakainaigan ni daydiay ayup a Felipe iti nadamsak a nagbanagan ni lilongna?

Ayup!

MABALIN a gapu ta nagbalinen a paset ti panunot, kananakem, pammati, ken biagna ti lunod a naipalay kadakuada ken ti kuna ti puraw a lakay a pannakidangadangna para iti putotna, amin nga aramiden ken panggepen ni Miguel, adda pakainaigan iti panagsaganana iti dayta a dangadang wenno ti pannakaipaay iti putotna iti biag a nawaya iti naipalay a lunod.

Karaman ditoy ti naynay a panangsipsiput ni Miguel kadagiti tattao—iti man personal wenno telebision wenno naimaldit a ladawan—no adda dita a nailalaok daydiay ayup a Felipe wenno ti burangen.

Isu a naglaok nga aliaw ken ragsak ti nariknana idi damo a nailasinna ni Felipe iti maysa a ladawan iti Manila Bulletin. No gagangay a tao ti mangkita, dina la ketdi mailasin a ni ayup a Felipe daytoy. Iti ladawan a napetsaan iti Abril 13, 2001 bayat ti panangpaspasadana kadagiti mabalinna nga aplayan iti Jobs a seksion bayat ti panangur-urayna iti resulta ti aplikasionna iti St. Francis School iti Santa Ana, Manila, ken nakapsionan iti War of Horse, ad-adda a makita ti nakatangkarang a dua a kabalio nga agang-angat bayat ti panagiiriag dagiti agbuybuya a residente ti Kapatagan, Davao del Sur ken kabangibangna a purpurok. Adda iti kanawan a ngato a suli ti ladawan ni ayup a Felipe a mapan a sumagmamano a metro ti kaadayona kadagiti kabalio ken adda iti liklikudan dagiti agbuybuya—nakabado iti nalitem a maris dalem nga adda manggasna, nakakallugong iti maris nalidem nga asul, ken nakaanteokos iti nagsarming iti nangisit. Ammo lattan ni Miguel a ni ayup a Felipe dayta.

Kasta man met laengen a nakarikna iti naglaok nga aliaw ken ragsak idi makitana ti ayup a Felipe iti maikadua a gundaway iti ladawan a naipablaak iti Philippine Star a napetsaan iti Marso 1, 2004 ken nakapsionan iti Pony Boys Day, ad-adda a makita ti walo katao nga addaan ti tunggal maysa iti sakay a kabalio nga aglulumba kas tampok iti Panagbenga Festival iti Baguio City. Adda iti kanigid a ngato a suli ti ladawan ni ayup a Felipe ket nakasanggir iti puon ti maysa a saleng. Kas iti immuna a ladawan, nakasuot met laeng iti nalidem ti marisna a nagmanggas a bado idinto a naganteokos iti nangisit ti sarmingna.

Kasta a naglaok latta ti aliaw ken ragsak ti nariknana kadagiti namitlo a simmaruno pay a gundaway a pannakakitana. Iti ladawan a naipablaak iti Philippine Daily Inquirer iti Enero 31, 2007 a nakapsionan iti Parade of Beauties a pannakaiparada dagiti kandidata iti Saniata ti Ilocos Sur a nakalugan kadagiti kalesa bayat ti umuna nga aldaw ti 1^st Kannawidan Ylocos Festival iti Marso 29, 2007, adda ni ayup a Felipe iti kaburnokan dagiti agbuybuya.

Iti ladawan a naipablaak iti Manila Bulletin iti Pebrero 8, 2010 a nakapsionan iti Archaic But Still Celebrated, ad-adda a makitam ti kabalio ken ti nagarbo a kalesa a nabistian iti nagduduma a namamaris a ramramit a nagkunaan ti mannurat-potograpo a ni Freddie G. Lazaro a tampok iti 14^th Pamulinawen Festival iti Laoag City, Ilocos Norte ti pannnakaitandudo ti kalesa a sigud a nalatak a pagluganan, manmanon a makita kadagiti kalsada, a no man mausar, pagluganan dagiti turista kadagiti dadakkel a siudad— nupay paset latta ti kultura dagiti Ilokano. No sirigem a nasayaat ti ladawan, iti malikudan ti kabalio, adda sadiay ni ayup a Felipe a manen, nakakallugong, nakaanteokos iti nangisit, ken nakabado iti nalidem nga addaan manggas.

Iti maikalima a ladawan a naipablaak iti Philippine Star a naipablaak iti Disiembre 18, 2013 ken nakapsionan iti Knights of the White Shining Rock Formation, maadi-adi dagiti kabalio a nagluganan dagiti kaaduanna a babbai nga ubbing a lokal a turista ket ibagbagnos dagiti akin-uggor kadagiti kabalio, ket agturong dagitoy iti nakapurpuraw a higante a rock formation a sabsabuagan dagiti dalluyon. Naala daytoy iti Disiembre 16 nga umuna nga aldaw ti 8^th Gamet Festival a pakaitanduduan ti ruot-baybay a gamet a saan laeng a nalatak a taraon kadagiti Ilokano partikular iti dayta a lugar ti Burgos, Ilocos Norte no di pay ket iti Japan a mangawag iti daytoy iti nori. Maysa kadagiti sidetrip iti idadar-ay iti nasao a festival ti panangbisita iti Kapurpurawan Rock Formation a pakapadasan iti panagsakay iti kabalio—kas nailadawan. No sirigem met a nasayaat daytoy a ladawan, adda iti adayo a masanguanan dagiti kabalio ni daydiay ayup a Felipe a manen, nakakallugong, nakaanteokos iti nangisit, ken nakabado iti nalidem nga addaan manggas. Saan ketdi a masinunuo no agmumuttaleng a nakasango iti narungsot a baybay wenno igay-at daytoy ti magna a mangliklik wenno adda papananna.

Amin dagitoy a ladawan, ginetteng ni Miguel ket impanna iti maysa nga enbelop.

SUMAGMAMANO nga aldaw sakbay ti maikatallopulo ket innem a kasangayna, iti dayta nga agsapa ti Biernes, Enero 31, 2014, sinagabasab ni Miguel. Sa idi kitaenna ni Eliezer nga agsuksukat, kellaat lattan a sineknan iti dina mailawlawag a riknana. Kagurana ti putotna. Kasla kayatna a dangran daytoy. Dagdagus a napanna innala ti bass guitar-na nga adda iti sirok ti katrena. Dinan insaksak—nagtokar lattan. Nagkidem. Inimdenganna ti musika a pinarnuay ti panagtokarna.

Du-dum, du-dum, du-dum, du-dum / Du-dum, du-dum, du-dum, du-du-du-dum!

Apo a Mannakabalin-Amin a namunganayan ti amin a Kinaimbag, tarabayendak koma nga agturong iti Kinaimbag. Iliklikdak koma iti amin a kita ti Kinadakes. Saandak koma a baybay-an nga aramaten ti Sipnget tapno agisaknap iti Kinadakes.

Du-dum, du-dum, du-dum, du-dum / Du-dum, du-dum, du-dum, du-du-du-dum!

Idi agmulagat, nakitana ti putotna a masmasdaaw a nakakita kenkuana. Mababain nga immisem ni Miguel. Indalimanekna ti bahona ket nagdardarasdan a napan iti eskuelaan.

Iti dayta a sumipnget ti Lunes, nagpakita manen ti burangen ken ni Miguel. Nailaok pay ketdin kadagiti sumagmamano a tattao. Adda idi iti uneg ti maysa a convenience store ta inkamatna a binayadan ti bill ti Meralco a naitungtungkuana kadagiti napalabas nga aldaw a mabalin a gapu iti kapapanunotna kadagiti datdatlag a mapaspasamak kenkuana. Nasiripna nga adda iti ruar ti burangen. Nailaok kadagiti agpapayubyob nga agtutubo iti ruar a mabalin a saan met a makadlaw iti kaadda ti mangmangkik dita. Idi sinirip ni Miguel, nagsungi ti burangen. Imbati lattan ni Miguel ti bill ken nabukel a dua a ribu iti cashier ket nagtartarayen a nagawid.

Napayaman ta nadanonna a kaay-ay-ayam ni Eliezer ti pusada. Binambantayan ti pusa ti anakna? Nupay kasta, inuntonna ti anakna no awan met laeng ti nagpadpadlaw iti daytoy.

“Awan met, ‘pang,” kinuna ti ubing.

Nadlaw ni Miguel ti pannakatikaw iti rupa ti putotna ta mabalin a masdaaw iti idiarna.

Iti dayta a parbangon, nupay nakairuamanen ni Miguel iti napalabas a sangapulo ket dua a tawen a kadawyan nga agpatagtagainep ti puraw a lakay, naklaat iti imbaga daytoy a dimtengen ti tiempo. Iti dayta kano a panagkasangay ni Felipe ket kakapsutna, rugianen ni Miguel ti bukodna a dangadang, para ken ni Eliezer a putotna. Tapno saan a kumpet ti lunod ken ni Eliezer, masapul a sakbay ti maikadose a kasangay daytoy, masapul a makidangadang ni Miguel para iti daytoy.

Ket umuna nga addang, mapan iti ayan daydiay ayup a Felipe.

(Tuloyna)

Napalabas a paspaset: 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14

Magatang ti Bannawag kadagiti sukiyo nga aglaklako iti pagiwarnak ken magasin.

Para iti subskripsion, ag-email iti [email protected]. Para iti dadduma pay a detalye, kontaken ti Circulation Department iti 8527-8121 Loc. 369, wenno iti CP No. 09567620852.

Mabalin pay a magatang ti Bannawag iti

Shopee: http://bit.ly/Bannawag-Shopee

Lazada: http://bit.ly/Bannawag-Lazada

Para iti digital a kopia:

PressReader: http://bit.ly/3n83kNQ

Magzter: http://bit.ly/407pazG

Para kadagiti kompleto a sarita, nobela, daniw, salaysay ken dadduma pay, bisitaen ti opisial a website ti Bannawag iti https://bannawag.ph

Laglagipenyo koma met, kakailian, nga ag-join/i-follow (ka)dagiti official a social media account/page/group ti Bannawag,

iti Instagram: https://www.instagram.com/bannawagmagazine

iti Twitter: https://twitter.com/BannawagMagasin

Facebook Page: https://www.facebook.com/BannawagMagasin

Facebook Public Group: https://www.facebook.com/groups/bannawag.magazine