Salaysay ni DAVID D. CAMPAÑANO
Naipablaak iti Bannawag idi Hulio 26, 1948.
Naruayen dagiti aglatlatak a mannurat iti pagsasaotayo. Nupay kasta, ad-adu met laeng ti bilang dagiti agdadamo nga addaan iti nasged a kalikagum a sumrek iti "lubong dagiti managtagtaginep" a kas pangnagnagan dagiti tattao kadagiti mannurat.
Kadagiti ngarud agdadamo ti pangipaayak i’toy a salaysay, nangruna kadagiti napaay. Masapul a malinglingayda, tapno saan nga umalsem ti riknada tangay narigat met a maliklikan ti pannakapaay ti namnamada kadagiti sinursuratanda.
Adu dagiti sarita ken dandaniw a maisubsubli, kasta met nga adu dagiti maipakpakni ken maiwalwalin kadagiti opisina dagiti pagiwarnak. Kadagitoy, naruay met ti masarakan a kimmudrepen ti namnama nga agbalin a naraniag ken narimat a bituen iti lubong dagit mannurat. Kalpasan ti pannakaimatangda a saan met laengen a maipablaak dagiti sinursuratanda, maumadan nga agipaw-it iti ania man a putarda ket bay-anda metten a laglagipen dagidi natan-ok a panggepda. Nalipatandan a ti nalaka a maupay ken nasapa nga agsanud, saanto a makagun-od.
Kadagiti kalaingan a mannurat iti agdama a lubong, kasta met dagidi napnapanen iti sabali a biag, adu met ti nakapadas kadagiti agraraay a pannakaupay ken pannakapaay. Ngem nagbannawag kadakuada ti balligi kalpasan ti naunday a panangpaspasayaatda iti wagasda nga agsurat. Saanda nga impalubos a nagligsay ti initda no kasingsingisingna pay laeng.
Saanak a mangdua a dagiti mangiturturong kadagiti pagiwarnak, ad-adda pay nga igagarada a saan nga ammuen ti nagan ti nagsurat kadagiti sarsarita wenno salaysay a maaw-awatda, kasta met kadagiti nobela ken dandaniw ken dadduma pay a maiturturong kadakuada. Ipangpangrunada met laeng ti agpili babaen ti panagbasada iti umno a pagannurotan—ti kinasayaat ti pannakasangal, kinapudno, ken kinasudi ti pamanunotan nga ipamatmat ti sinurat, kinabaro ti wagas ti pannakaisuratna, kinabaknang ti sursuro a maadaw, ken ti mainanama a kinapategna kadagiti agbasbasa. Saan a nasken kadagiti editor ti nagan ken kinasiasino dagiti nagsurat, tapno nawaywaya ti pangngeddengda ken tapno maliklikanda pay ti mangipangpangruna ken mangidaddaduma. Daytoy la unay ti makaigapu iti mabiit nga itatanor dagiti agdadamo ken baro a mannurat, ket mabiit pay ti panaglatak ken pannakabigbigda ta mayarigdan iti ubbog a pagpuspusuakan ti nasam-it a danum dagiti sinuratda.
No maisubli wenno saan a maipablaak ti umuna, maikadua, maikatlo wenno uray pay ti maikaduapulo a naipatulod kadagiti pagiwarnak, saan koma a dayta ti pakaipuonan ti pannakaupay wenno panagsardeng nga agsurat: no adda narukbos a rikna ti mannurat kadagiti puspusotayo ken no kayattayo ti agballigi, saan koma a datayo met laeng ti mangiddep iti rayray dayta a kalikagumtayo babaen ti panangbaybay-atayo iti talugading a nakayanakan.
Ni Arthur Vandenburg, agdama a pangulo ti senado ti America, addaan idi iti nasged a kalikagum nga agbalin a mabigbig a mannurat. Rinugianna ti nagsurat, ket saanna a sinardengan ti nagsursurat ken nagipatpatulod kadagiti nadumaduma a pagiwarnak. Lumakayen idi nakaiwakas iti 107 a sinursuratanna, ket ad-adda manen a laklakay idi naiwakasna ti maika-108. Pasig a naisubli kencuana dagidi immun-una a 107 a sinursuratanna, ket inyarigna ti bagina a kas maysa a tao a nakastreken iti kararagsakan a paset ti biagna idi nabasana iti pagiwarnak daydi maika-108 a sinuratanna. Nabigbig ti sariritna iti daydi maymaysa la a sinuratanna a naipablaak ngem saan a naglatak ti naganna iti lubong ta timmay-ak met a dagus iti politika. Ngem ti anus ken anepna a saanna nga impalubos a pinarmek dagidi namin-107 a pannakapaayna ti dakkel koma a pagwadan dagiti agkalkalikagum nga agbalin a mannurat.
Silulukat a kanayon ti ruangan nga agturong iti lubong dagiti "managar-arapaap," ket makastrek ti asino man, babai man wenno lalaki, kasta met nga awan ti maidumduma. Masapul laeng ti nalawlawa a panagwaras ti panunot, tapno makaputartayo kadagiti makalinglingay ken makapnek iti rikna dagiti agbasbasa.
Ti kinalatak ti maysa a mannurat saan nga agtaud iti daga a nakayanakanna, iti maris ti kudilna, wenno ti tawenna—agtaud ketdi iti sayaat ken tadem ti plumana.
Ni Booker T. Washington, maysa a Nangisit nga Amerikano, ti kasayaatan a pangngarig iti daytoy a banag. Kasta met da William Shakespeare ti Inglatera, ni Goethe nga Aleman, ni Tolstoi a Ruso, ni Rudyard Kipling nga Ingles, ken ni Rizal a kadaraan ken ipatpategtayo.
Lakay metten ni Joseph Conrad idi rugianna ti agadal iti sao ti Ingles, ta agtawen idin iti uppat a pulo ket lima. Napilit la ngamin a nangadal iti daytoy a pagsasao gapu iti pannakitegteggedna a kas marinero. Ngem idinto a naladaw, naibilang a maysa kadagiti kangrunaan a mannurat iti sao ti Ingles kalpasan ti pannakaipablaak ti sumagmamano nga aramidna. Kasunganina met ni Rudyard Kipling, a nangrugi a nagsurat idi agtawen laeng iti duapulo. Daydiay a sinuratanna iti daydi a kaganusna ti naibilang a kasayaatan nga aramidna, ket naglatak a dagus ti naganna.
Ti kinapintas ti sarita wenno salaysay, saan met nga agtaud iti kinaimnas wenno kinadaeg ti taeng ti agsurat, iti kinangina ti lapis wenno pluma, wenno iti kinapintas ti makinilia a maar-aramat. Idi inaramid ni Rizal ti agdindinamag a daniw a "Maudi a Pakada," adda a sipupupok iti pagbaludan. Dutdot ti tumatayab ti pinagsurat met da Shakepeare, Longfellow, Emerson, ken dadduma pay, idi sinuratda dagiti libro a namaglatak iti naganda.
Saan met a ti kinababa ti magteng nga adal ti manglapped iti panagballigi ti kalicagum. Wen, walo la a tawen ti panagad-adal ni Hal Caine, no masapul a napaneknekan daytoy a banag. Nalatak unay ti nagan ni Walter Scott ngem kasakbayan ti panagballigina, immuna pay a napaksiat iti eskuela a nagad-adalanna gapu iti kinangudel ti ulona ken iti panagrigatna a maisursuro.
Ni Shakespeare ti maibilbilang nga ari dagiti amin a mannursuro iti sangalubongan. Ngem no kitaen ti panagsursuratna, maimatangan a saan nga agpapada ti tugot ti lapisna. Aggigidiat ti wagas ti panangisuratna iti maymaysa a sao ken saan pay a maymaysa ti tugot ti lapisna no isuratna ti naganna. Daytoy ti mangipakita a saan a nairuam ti imana nga agsurat. Nupay casta, maimatangan ti kinasariritna kadagiti nasangalen a kirokiro a suratna.
Mapalpaliiw kadagiti mannurat, nangruna kadagiti agdadamo, a mangrugrugin ti pannakaupayda no irugrugida pay la a sangalen ti putarenda a sarita wenno salaysay. Ngem saan a kasta dagiti aglaing a mannurat. Kadakuada, adda latta naan-anay a turedda a mangirugi iti ania man a mapanunotda, ket adda met regtada a mangiwakas kadagiti panggepda a sangalen.
No kalikaguman ti maysa a mannurat ti naparpardas a panagrakurak ti naganna, masapul a mangparnuay iti bukbukodna a wagas a saan ket a tumultulad laeng iti wagas dagiti sabsabali. Masapul nga adalenna dagiti pagayatan a basbasaen dagiti tattao. Saan la a dagiti nabalitokan a pampannunot ti mangparnuay iti panaglatak ti maysa a mannurat, nangruna kadagitoy nga aldaw, ngem agtaud pay iti darasna a makipagrikna kadagiti umili. Maysa pay, masapul a nalawag a maawatan ken natarus a basaen dagita sarita wenno salaysay. Ti sinuratan a nalaka a maawatan, nasaysayaat met la nga adayo ngem ti nakaibugasan dagiti nauneg ken pinarpartuat a sao. --O
Magatang ti Bannawag kadagiti sukiyo nga aglaklako iti pagiwarnak ken magasin.
Para iti subskripsion, ag-email iti [email protected]. Para iti dadduma pay a detalye, kontaken ti Circulation Department iti 8527-8121 Loc. 369, wenno iti CP No. 09567620852.
Mabalin pay a magatang ti Bannawag iti
Shopee: http://bit.ly/Bannawag-Shopee
Lazada: http://bit.ly/Bannawag-Lazada
Para iti digital a kopia:
PressReader: http://bit.ly/3n83kNQ
Magzter: http://bit.ly/407pazG
Para kadagiti kompleto a sarita, nobela, daniw, salaysay ken dadduma pay, bisitaen ti opisial a website ti Bannawag iti https://bannawag.ph
Laglagipenyo koma met, kakailian, nga ag-join/i-follow (ka)dagiti official a social media account/page/group ti Bannawag,
iti Instagram: https://www.instagram.com/bannawagmagazine
iti Twitter: https://twitter.com/BannawagMagasin
Facebook Page: https://www.facebook.com/BannawagMagasin
Facebook Public Group: https://www.facebook.com/groups/bannawag.magazine
Dios ti agngina.
Isip pabaknangen, Bannawag ti basaen!
