Autobiograpia ni LORENZO G. TABIN
Maika-2 a Paset
PANAGSULBOD ITI DAKKEL A BALAY
MATANNAWAGAK ti ili ti Magna iti kusayan ti bantay ti lelennekan tunggal agtugawak iti abay ti tawa a sumango iti laud. Nakaim-imnas ti riknak no kua ta agsubli ti lagipko kadagiti nalangto a luglugar a nagubingak. Awan ditoy West Valley a yanko ita dagidi narnuoyan a sua iti Caparinasan a nagtakderan ti nakapimpintek a dakkel a balay, ken amin a naikaubingak a langto. Ditoy, nagarin ti social media a nakaitugkelan ti mata dagiti ubbing; saandan a maibaba dagiti gadget-da ket kurang laengen a mabaybay-anda ti panagadalda, ken adun kadakuada ti mataltalimpungaw. Adda payen dagiti agob-overdose. Idi panawenmi, umdasen nga ay-ayammi dagiti karkariton, karkararet, palsuot, koriendo, lastiko, ken munmunieka. Nakarimrimat idin dagiti matami ken kurang la a maray-ab ti gigismi iti kaiisemmi.
Aglima ket ngatan ti tawenko idi aglukat ti lagipko. Ti Caparinasan ti lugar nga immuna a nariingak. Isu kano ti maikadua a lugar a nangitugotan kaniak dagidi tatang ken nanang manipud iti nakayanakak a sirok ti pakak. Inyawis daydi Tata Poro ti panagbantayda iti Dakkel a Balayna ta agindegen idiay Guam. Serserrek idin ti Dekada 50. Adtoy ti pakabuklan ti purok a dakkel ti pakainaiganna iti pulimi.
Idiay ti nangrugian nga agbukar ti lagipko. Dakkel a yamanko ta agpapan ita, nalawag pay laeng iti mugingko dagiti ladawan ti Caparinasan. Kasla dekolor a pelikula nga agsublisubli. Agarup linakub dagiti nakaberberde a manglangitlangit a nabengbeng a kinawayanan. Arigna puraw a barikes ti akikid a kalsada nga immusok iti karemmengan. Adda desdes a simmalog a kumamang iti karayan iti agarup sangagasut a metro ti kaadayona iti amianan dagiti balbalay.
Kabagian daydi nanang amin dagiti taga-Caparinasan. Umuna dagidi Angkel Nardo ken Anti Siping Renon ken tallo nga annakda a da Fely, Vicente ken Caridad. Sa dagiti tallo nga agkakabsat a Farinas a dagidi Anti Midiong, Angkel Panta, ken Anti Rosal. Ken ni agarup kataebko a Palmarina wenno Paring nga anak daydi Anti Midiong. Diak nakita ti tatangna. Sa dagiti lima a Piros, a daydi Tata Atong ken tallo nga annakna a dua a babbai a da Ordis ken Lita, ken daydi Nestor. Ken daydi ikitda nga Ustang Burtong—adda kano daydi panawen a panagraira ti burtong idiay Lapog. Nasalaw ti burtong daydi Nana Ustang isu a pinanagananda iti Ustang Burtong
ALLON TI BIAG: Walo A Dekada A Panagdaliasat (32)
Naulimek daydi a purok ket awan ti malagipko a riribuk. Mannalonda amin ket natalnada a mangsuksukay kadagiti kinellengda iti daya ken abagatan ti purok. Mapampanunotko ita, no kasanon ti nagluposan ti Caparinasan kalpasan ti nakurang a walo a dekada manipud idi pimmanawak. Naan-anay ngatan a barangay ket naaringanen iti ariangga ti lubong? Naglupos ngatan a kas kadagiti luglugar iti Kailokuan a makitkitak iti YouTube? Immadu ngatan dagiti pumurok? Awan ngatan daydi dadapilan, ket dagiti simmaruno a kaputotan nairamanda metten kadagiti nangtallikud iti nakayanakanda a daga, a kas iti inaramidko?
Saanakon a nagsubli idi pimmanawak ket awan metten ti nakadamdamagak iti nagluposanna.
Ngem ita a makitkitak iti suli ti lagipko daydi a purok; marikriknak ti natalinaay ken napnek a panagbiag dagidi a kakabagianmi sadiay. Kadagidi a panawen, kasla awan ti panggep wenno arapaapda man laeng a mangkalakal iti ramutda. Umdasen a sipsiputanda ti naannayas nga isisingising ken ilelennek ti init. Ken agnateng wenno agburas kadagiti nalangto ken narnuoyan iti bunga a mulada.
Ngem kas iti binayo a pagay, adda latta met itta. Daydi Tata Telesporo wenno Poro a kapidua daydi nanang ti immuna nga itta. Immuna, kunak, ta diak ammo no adda simmaruno kenkuana.
Diak naintunaran no ania ti nakaawis iti imatangna nga immadayo. Ammok ketdi a ti balay daydi Tata Poro ti kadakkelan iti purok. Nakabisbisked a nagtakder iti laud a sikigan ti purok, a dumna iti kalsada nga agpalaud iti San Isidro manipud iti Bacsil a biniltak ti agpaamianan a kamino real.
Pampanunotek ita, no nalag-an ti rikna daydi tatang nga immannugot iti awis daydi Tata Puro a mangbantay iti balayna. Manipud iti daydi sinigpit a silag a kalapaw iti sidiran ti pakak, pagammuan lattan ta umakarkami iti dakkel a balay... ania ngata ti riknana? Saan ngata a nagaripapa, wenno nakarikna man laeng iti apal? Dina ngata pinilaw ti bagina iti dina pannakaited iti daydi nanang iti kasdi a balay, wenno nam-ay man la koma?
Maysa daydi Tata Poro kadagidi nagutugot a napan idiay Guam ket simmayaat ti biag ti pamiliana. Gapu iti panagballigina idiay Guam, inkeddengna ti agtalinaeden idiay ket nagsapul iti agbantay iti balayna. Diak nadamdamag no adda kadagidi kinaubingak ti naengganio met a rumuk-at iti kepkep ti lugar a nakayanakanda, ket sinurotda ti tugotna, ken tinallikudanda met ti nakayanakanda a daga.
Dua a grado daydi a balay a kasla narungsot a higante a mangramram-ed kadagiti balbalay iti aglawlawna. Arigna kumusilap ti simna no tuparen ti naraniag nga init. Napintek ti pannakasigpit ti abulogna a napisipisi a bulo nga agarup dua katao ti tayagna.
Arigna tangtangadem ti langit no addaka iti kusayan ti atiddog nga agdan a napisipisi a bayug nga immuluan iti bangsal a namagkamang iti balay iti amianan ken ti kosina iti abagatan. Natangkenan a kawayan dagiti inakilis a datar ti bangsal. Nupay nagtagipan-aw ken nagtagibulo ti kosina, napintek ketdi ket kasla bayabay ti natangig a balay.
Natayengteng a lumabaga a narra ti nakatibtibker a diding ti balay a kasla di pulos kabaelan a dupiren ti ania man a karungsotan a bagyo wenno ginggined.
Malagipko la unay, a nagsarugaddengak idi damok ti sumrek iti nakanganga a ridaw.
‘Addan sa mangmangkik, ‘nang!’ kinunak ket simmapidengak iti daydi nanang. Nagkintayegak idi adda panniki a nagkayabkab a rimmuar.
Dinak sinungbatan daydi nanang a nakanganga ken tumangtangad a nangmatamata.
Nabengbeng ti nalabaga a narra a suelo ti balay ket no lalausen ti manarita kurang la a maikaglis ti ngilaw a mailaw-an nga agbatay. Awan ti dibision ti agkalkallasawan a salas a kaarngi ti nakabirakak a beklat a sisasagana a sumikbab. Adda bassit nga almason iti daya-nga-abagatan a suli, a narra met laeng, a pagidalimanekan iti malukot nga ikamen, maipalunipin a pungpungan, ken nakupin nga ul-ules.
Uray idi mabaybayagkamin, diak kayat ti sumrek a sisiak no sumipngeten ta adu latta dagiti agtatayab a rummuar-sumrek.
Adda balkon ti balay iti amianan a nabarandiliasan iti nakitikitan a narra met laeng. Matan-awan iti laud ti akikid a kalsada, wenno lipit a narigat pay a pagsabatan ti dua a karison. Kadagidi a panawen, manmano ti umaway a dyip wenno demotor a lugan. Iti amianan ti balay, adda dua a dadakkel a pinuon ti sua nga aginakbay ti ayamuom ti sabongda no damoda ti agbunga, iti bulan a diak malagipen no ania. Abagatanen dagitoy a sua ti nauneg a bubon a nasaok itay, a nalusoban iti linumot a nalabaga a damili. Muhon ti naibaud iti ipus ti pamatuagan. Panakkelen ti timba a naipuesto iti alut-otan. Nalitnaw ti masakdo a danum iti daydi a bubon ket imasek ti agdigos iti masakdo a danum iti tangkia.
Wen, iti amianan dagidi sua, adda natibker a dadapilan. Malagipko ita a daydi a dadapilan ti nangbegkes kadagiti agkakabagian. Adda amin inunasanda iti abagatan ket ti unas ti maysa a kangrunaan a pagbibiaganda idi sakbay a simmangpet ti birhinia. Nakaan-anus ti naannayas a panangipusipos ti napiringan a nuang iti naisangol a tangbaw ti dadapilan. Naanus met ti agdapdapil nga agisubo iti dadapilan kadagiti natubbo nga unas. Adda lata a pagtaya iti bennal a mayalison iti siliasi a naisaang iti anawang a masungrodan iti usang. Malagipko nga agiinnunakami kada Paring a tumaya iti bennal, a pakaung-ungtanmi ta nasukirkami a narigat a paanawa. Nagimas ngamin ti bennal.
Adda iti amianan ti dadapilan ti balay dagidi agassawa nga Angkel Nardo Renon ken Anti Siping.
Adda iti daya ti Dakkel a Balay ti balay dagiti agkakabsat nga Anti Midiong Farinas Renon a nanang ni Paring.
Panagdapil ti kangrunaan a pagsapulan dagiti taga-Caparinasan. Nalawa ti kaunasan iti abagatan ti kabalbalayan, iti labes ti kinawayanan. Saan la a tagapulot, balikutsa, ken pinasin a mailata ti patauden ti unas. Suka, ken kangrunaanna ti basi a pinalabaga ken pinasanger ti bulong wenno ukis ti samak. No kurang ti mailaokda, agsuka ti imburnayda a bennal no dida maikali wenno ikabil iti nasipnget a sirok. Dua a klase ti basi: para lallaki ken para babbai.
Diak ammo no kasdi pay ti panagdapil ita, no adda pay agdapdapil. Idi, no mangrugin ti panagdadapil, addakamin kada Paring, Fely, Sinti, Nestor, Lita, ken Ordis, a pasalsali.
Makapailiw man a buybuyaen ti panagruedo ti nuang a mangipuspusipos iti dadapilan a mangrim-it kadagiti maisubo nga unas tapno mapespes ti tubbogna.
Iti laud ti dadapilan, dakkel ti anawang a nakaisaangan ti siliasi wenno sinublan. Gumayebgeb ti usang a pangsungrodda iti anawang. Adda mangbambantay iti sinublan a no kua manen, kiwarenna iti kasla gaud.
Saankami nga umad-adayo nga ubbing iti sinublan. No mangrugin nga agburek ti bennal ket mabalinen ti aglablab, agsasarunokamin nga umasideg. Kasta unay ti pananganawa kadakami dagiti agbambantay ngem tuleng a talaga dagiti ubbing. No manen. addakamin iti abay ti sinublan.
Pagammuan, nagikkis ni Paring.
Nadilnakan la ngaruden ti kanigid a takiagna iti agburburek a bennal, inungtandakami pay. Dina nataw-an ti dakkel a piglatna ket putputiputanna iti panio idi agbalasangen tapno di makita dagiti babbaro.
Nasaksiak no kasano ti panagtipayda, wenno panagaramidda iti tinipay. Adda pagsukoganda. Kasta met ti panagaramidda iti balikutsa. Adda butakal nga immuntarda iti adigi ket daytoy ti pagisaplitanda iti bennabennatenda a tagapulot agingga a kumusnaw ti maris daytoy. Alisto ti panangputedda iti balikutsa sada kortien a sinan-S.
Malaksid iti balikutsa ken tinipay, agilatada pay. Nariingak ti lata ti tagapulot a palinang, a kalkalien daydi tatang, wenno daydi nanang no agsinumanda, wenno agtinubongda iti Paskua. Napateg ti palinang, a laok ti getta ti niog iti ania man nga aramidenda a kankanen.
Ti panagdapil ti kangrunaan a nagbibiagan dagiti taga-Caparinasan, malaksid ti natnateng, ken 'kamas. Awan pay idi ti birhinia.
Nakatadtadem ti lagipko kadagidi a panawen. Malagipko pay la ita dagiti babassit a bambanag. Maregmegda no ar-arigen, ngem saritaek amin ida tapno makitayo ti nagbukaran ti lagipko.
Kas iti pannakatnag daydi Nestor idi pinadasna nga ulien ti sangapuon a dakkel a bittaog iti ungto ti kinawayanan iti abagatan dagiti balbalay, a nangisina iti nalawa a kataltalonan iti abagatan, a no kalgaw, masaknapan iti nadumaduma a natnateng, ken adda pasetna a kaunasan.
Napakaruan kano ti ulona. Arigna agballa daydi Tata Atong Piros iti napasamak iti maymaysa a lalaki nga anakna. Awan nakabael a nangagas iti anakna, uray pay dagidi bigbigbigenda a baglan, a kunada a maagasanda amin a kita ti sakit. Adayo ti poblasion ti Lapog, no mano a kilometro manipud iti Caparinasan. Sa awan pay ti traysikel wenno ania man a demotor a lugan. Ken diak ammo no adda idin doktor idiay dispensario ti ili. Ngem no adda man, pagduaduaan no addan baelna a mangagas iti kasta nga aksidente.
Malagipko met daydi Lelang Biring ngem diak malagipen ti nagsaadan ti balayna. Kabsat daydi Lelang Andiang. Biring Rentiquiano ti naganna. Nasapa a nabalo. Bugbugtong nga anakna daydi Angkel Akkos Rentiquiano, nga awan ti ammona no di agbalbaliodong, a nakapanagananna iti Akkos Bayugaw. Kasla awan bibiangna no adda pay inana wenno awanen. Dina nariingan daydi amana.
Dimteng ti panawen a nangrugi nga agbulsek daydi Lelang Biring. Inag-agasan daydi tatang. Diak ammo no kasano. Adda daydi libritona iti minimini wenno abbaba a karkararag. Ammona pay ti manako. No agsakit ti ulo daydi nanang, isun ti mangtako. Adda dagidi agpatako no makariknada iti samuyeng. Patakoda babaen ti sangaungot wenno buyuboy a danum ken tallo a nabuksilan nga itta. Miniminian daydi tatang sana ipatapaw ti tallo a bagas iti danum. Adda burek nga agparang iti maysa kadagiti bagas. No sadino ti pagsaadan ti burek, no iti murdong ti maysa a bagas, adda sakit ti ulo ti masakit. No iti tengnga ti bagas, adda sakit ti tianna. Ket adda dagiti imbagbaga daydi tatang a gapu dagita. Makais-isemak laeng no malaglagipko.
Ngem sakbay nga aramidenna dagitoy, ipakpakaunana a ni met la Apo Dios ti makaammo no maagasan wenno saan.
Uray pay agkamata, pinadas daydi tatang nga agasan. Ti la adda nga insapsapsapona. Malagipko pay, pati isbo, inusarna! Adda met dagiti napatpatanganna, wenno napaspasarakanna.
Awan siningsingir daydi tatang no kasdi a mangminimini. Mangtedda laeng iti siping a pangpasamay kano iti bileg ti minimini. Isu nga idi mangrugi a mapukaw ti lawag ti panagkita daydi Lelang Biring, inasitganna daydi tatang.
Napan nangala daydi tatang iti sabong ti taratara, maysa a bassit a pinuon a babassit ti bulongna ken puraw ti sabongna.
Nangtaltal iti sabong ti taratara ket ti tubbogna ti impatedtedna.
Ngem dina naagasan daydi Lelang Biring!
Ad-adda la ketdi a napukaw ti lawag ti panagkita ti baket!
Ti malagipko ita, no asino laengen a kabagianna ti nakipagin-indeganna. Ngem ad-adda a ti yan daydi Lelang Andiang. Nagpukaw ngamin a kasla asuk daydi Angkel Marcos. Naammuanmi idi agangay a nairaman ti Cagayan a nagbayugawan.
Awan lagipko no kasano wenno asino ti nangidulin iti bangkay daydi Lelang Biring. Piman.
DAKKEL ti pakainaigan ti balay da Angkel Nardo Renon iti pannakaitaomi nga agkakabsat. Gapu iti kinasinged daydi nanang kadagiti kasinsinna, masansan a sumarsarungkar iti yan da Angkel Nardo.
Idiay ti nakasirpatan daydi tatang iti daydi nanang ta mano nga askaw laeng ti nagbaetan ti balay dagidi Lelong Utting ken ti Caparinasan no labsen ti manao.
Nakisang ti panggedan idiay Panay-ogan iti daydi a panawen isu nga inkeddeng daydi tatang ti napan nakitegged iti yan da Lelong Utting. Pattapattak a nagbaetan idi ti tawen 1938 ken 1939.
Idi damo a nasaripatpatan daydi nanang daydi tatang nga apagisu nga agpalaud iti kalsada, awan panangipagpagarupna nga isu ti agbalin a kabuligna iti biag. Idi la a nakitana daydi tatang ta sangsangpet idi daytoy a napan nakipagyan kadagidi Lelong Utting manipud idiay Labut, a kabangibang ti Panay-ogan, Cabugao, Ilocos Sur. Ngem iti maikadua a panagranada iti paraangan da Angkel Nardo, nadlaw daydi nanang ti pannakaipigket dagiti mata daydi tatang iti rupana. Agpadada a di nakatimek, ngem agpadada met nga apagbingngi ti isemda. Iti panagawid daydi nanang, naklaat iti nadlawna a sumarsaruno kenkuana. Nagsidduker ket bimmara kano ti rupana. Idi la kano nga adda baro a nangipus kenkuana. Natingra ti kayumanggi daydi tatang idinto a nabusnag daydi nanang.
Segun iti pannarita daydi tatang, saan kanon a napunas iti lagipna ti imnas a naimatanganna idi damo pay laeng a panagkitada. Adda idi immuna a nakasagid iti riknana idiay Badoc, Ilocos Norte—kas iti nasaok idin—a yan ti dadduma a kakabagian daydi Lelang Simona, ngem maymaysa, ket daydi la nanang, ti nangalimbasag kenkuana.
Kuna daydi nanang, a nakalawlawa kano ti rungiit daydi tatang a simmaruno kenkuana. Imparpartak daydi nanang ti nagna. Imparpatak kano met daydi tatang ti immipus.
“Dispensarem, ading... dika agdanag, saanak a dakes a tao. Kayatko la ti makiam-ammo,” kinuna kano daydi tatang.
Imparpartak kano daydi nanang ti nagna.
“Siak ni Idring... taga-Cabugao.”
“Diak met damdamagen, manong!” kinuna daydi nanang. Imparpartakna ti nagna.
“Dispensarem, Ading Ispin,” kinuna daydi tatang. “Baliwantanto ti agsarita... kababain.”
Nasdaaw daydi nanang. “Apay nga ammom ti naganko?”
“Inyarasaas kaniak ti maysa a kulibangbang, adingko!”
Imparpartak daydi nanang ti nagna.
Imparpartak latta met daydi tatang ti simmurot.
“Pangngaasim ta dinak sursuroten, manong! Amangan no ania ti masao ti tao a makakita.”
“Basolko kadi no agrukbabak iti maysa a dayag a nagpaiduma iti pintas, adingko?”
Arintarayen kanon daydi nanang.
“Baliwantanto ti agsarita, Ading Ispin. Dinak koma kagurgura.”
Saanen a simmurot daydi tatang.
Iti naminsan a panangsurot manen daydi tatang, a yabyabayabna ti tudo, kinunana kano: “Agtudon sa, ading.”
“Timmangad kadi ‘ta agongmo, manong?”
“Dimo koma iparparit, ading, ngem mabalin ti umay agpasiar ‘diay balayyo?”
“Pakpakawan, berde!”
Ngem daydi a 'pakpakawan, berde,' saan kano a naiturturog daydi nanang. No manen, agparang ti ladawan daydi tatang a nakaun-uneg ti perrengna, a kasla sumarut iti kaunggan daydi nanang.
Agingga iti naminsan a panangunton manen daydi tatang. Saan nga inkankano daydi nanang.
“Dayta panagulimekmo, ading, kaipapananna ti kaadda ti awang dayta pusom nga agpaay iti pusok,” kinuna daydi tatang.
Saan a naintunaran daydi nanang ti saludsod ta sabali ti adda iti panunotna.
“Agyamanak unay, ading. Dimonto pagbabawyan ti panangsungbatmo kaniak.”
Napanganga daydi nanang. Ngem saanen a nagimmamadi ta isu kano met ti idurduron ti riknana.
Isu a daydi 'pakpakawan, berde,' nagbunga iti siam, ket siak ti simmaruno iti daydi Manong Peping nga inauna. Simmaruno daydi Fernandina, daydi Milagrosa, ni Herman, daydi Atanacia, da Violeta, Sadiri, ken Jose, ken daydi Maria a di napardanonan ti pannakaipasngayna. Ken ammoyo kadi? Siak ti pinagpili dagidi dadakkelko iti nagan dagiti kakabsatko. Nakabasbasolak kadakuada ta apay kano a kasdiay ti impanaganko kadakuada.
Ken daydiay pay ti nangadawak iti paulo daydi maysa a nobelak. Malagipyo?
DIAK nariingan daydi Manong Peping. Idi addan nakemko, nagungar laeng kadagiti adu a panagis-istoria dagidi dadakkelko. Inkuyogda kano iti Dakkel a Balay. Wen, awan pay lagipko idi. Ngem istoriaek met ti malagipko nga imbati daydi nanang—ad-adda nga isu ti nagistoria—iti isipko maipanggep iti daydi Manong Peping ta panglagipko metten iti diak pannakakita kenkuana.
“Inkuyogmi ditoy Dakkel a Balay,” kinuna daydi nanang. “Natarabit daydi manongmo, nakkong. Adu dagiti mapampanunotna nga iti lima a tawenna, dimi ipagarup a magaw-atnan, ta kasla la agsasao a nataengan,” kinunana. “Ken naguapo.”
“Naguguapo ngem siak?”
“Wen... ngem naguapoka met, a... dakkel la ti ulom... hi-hi!”
Ken naaremen iti daydi nga edadna.
“Adda balasitang nga immay... siuman ni angkelmo a Marcos. Napintas. Emmang ti naganna. Ammom kadi ti imbagana? ‘Manang Emmang, urayennak ta inton dumakkelak, asawaenkanto,’ kinunana!”
No kano di sumro ti rikriknaenna, a nangrugi idi addakami pay idiay sirok ti pakak, nakaparparagsit a kunam la no di ababa ti biagna. Nakarimrimat kano dagiti matana, a kasla di mabannog a kunam no bukbukodna ti masakbayan. Adda la kano nga umipus-ipus iti daydi tatang, wenno iti daydi nanang. Saan a maib-ibusan iti saludsod.
Ngem dimteng ti panawen a nagdandanagan daydi tatang ken daydi nanang.
Pagammuan ta nariinganda a marigatan nga umanges.
Nupay kasdi ti kasasaad daydi manong, saan a napukaw ti kinatarabitna. Kasla dina marikrikna ti an-anayenna.
Dida naipakita iti doktor ta malaksid iti kaadayo ti dispensario, ken no adda man nalaing a doktor, awan ti pagbayadda.
Pinadas daydi tatang a tinakotako. Pinadasna amin a tapaltapal nga ammona. Inusarna amin a pamendision a nabasbasana iti bassit a librito. Ngem awan nagnaan dagidi miniminina.
No adda koma pinagpaagas dagidi dadakkelko, nalabit a di nasapa a pimmusay daydi Manong Peping ket nakatulong la ketdi kaniak a nangkita kadagiti kakabsatmi.
Naamiris daydi tatang ti rigat ti awan adalna. Ken awan sanikuana. No marigrigatka, awatem lattan ti ipaay ti langit.
Adda kano dagidi panawen a damdamagenna iti Namarsua no apay a kasdi ti kasasaadda. Ad-addan idi napukawda daydi manong.
Ti nasakit unay kadagiti dadakkelko, awan ti nakadar-ay idi pimmusay daydi Manong Peping. Kas kadagidi Anti Tacing ken Anti Immiang ta dida napanawan ti trabahoda idiay Manila.
Naladaw pay ketdin idi maammuanda ta dida kano naawat a dagus ti telegramada.
Saan met a nakaumay amin dagiti kakabsat daydi tatang idiay Panay-ogan gapu iti kaawan ti sisasagana a dutdotenda.
Aduda a di nakaumay; impeksada laengen ti sakit ti nakemda idi agkikitada manen.
In-inut met la a nailiwlliwag daydi tatang ti pannakapukaw daydi manong gapu kadagiti maidawdaw-as a kakabsatna, kas iti daydi Angkel Poling nga aggapu iti Panay-ogan, ken daydi Angkel Kanor nga aggapu iti Lapting idiay Lapog. Ken ti pannakaipasngay daydi Fernandita, wenno Edy, nga adiek.
Idi kuan, masansanen nga umay dagidi Angkel Poling ken Angkel Kanor. Magustuanda ti mapan agpana idiay Bantay Buneng, iti asideg ti Pagsanaan a taptapliakan dagiti allon iti laud a pingir ti Lapog. Kaduada daydi tatang. Nakalamlames kano idi ti Bantay Buneng; diak la ammo itan no kasano. Arigda la kano ti mapan umadaw iti kabiitda a makaala iti kurang la mapunno ti saggaysada a dakkel nga alat. Dadakkel kano ti mapampanaanda idi. Agpempennekak kano, piliek dagiti kadadakkelan a baraangan wenno malaga, wenno udang a kakasla gurong, wenno rasa a kakasla bakka, wenno dadakkel a kurita. Pagpiliennak daydi tatang iti kayatko a sidaen. Ti pagpilliak ti ilakoda. Saan la nga ikan, pati manok, no agpartida, ti dalem wenno ti pitso ti ipasidada kaniak. Nalabit a gapu ta awanen daydi Manong Peping, inbukbokda amin kaniak ti pammateg a bingayna koma.
Ay, wen gayam. Adda idi magusgustuak a pusak a nangisit, malagipko manen. Nakunakon, agingga a kabaelak, inayonko amin dagiti lagip nga umassibay, a pammaneknek a kalpasan ti agarup walo a dekada, malagipko pay la dagidiay babassit a banag. Agasem?
Wen, kinakaasiak unay daydi a pusak. Nalabit a madlaw idin ti kinamanangngaasik iti dinguen. Kasta unay ti panangam-amloyko kenkuana. Adda la a palagudlagod, uray sadino ti papanak. No maturogak idi, agidda iti tianko ket magustuak la unay ti anem-emna ken ti rarek nga angesna, nga iti panagdengngegko kasla musika a mangduayya kaniak ket madamdama, iturayannakon ti ridep. Magustuak unay ta adda pagsalingdak no agturayen ti sipnget no kasdiay nga iddepen daydi tatang ti pagsaingan. Im-impek la ngamin nga adda higante a manggammat kaniak no kasdiay a kumumoten ti sipnget. Nangruna ket adda idi dadakkel a kurarapnit nga agapon iti nalawa a sallabawan ti dakkel a balay. Sa no agangin, uray no bassit laeng, kasla uni ti mangmangkik ti saniwsiw ti angin a sumiplag iti taleb, ken iti nakalawlawa a sallabawan. Uray no agkumotak, mangngegko latta amin dagita ket agkukotak nga agkumot ket no dadduma, rumuk-at ti pusa ta malabsak a kepkepan. Iturturedko ti pudot uray no agkalimduosanakon.
Ngem no mariknak nga umasideg ni Pusing, ket umayen agkurinikon iti buksitko, maalay-ayanen ti butengko ket in-inuten a makaturogak.
Uray iti baba, iti daga, adda la a sumurotsurot.
Iti naminsan a panagbalbalsig daydi tatang iti pagtungomi, nairana nga adda nakita ni Pusing a billit iti likudan daydi tatang. Kamatenna koma ngem isu met nga inlayat daydi tatang ti wasay ket apagpagisu la unay a lumabas daydi Pusing.
Nagkidemak a napaikkis idi mangngegko ti namedmedan a purngaw daydi Pusing ket idi agmulagak nakitak nga agkurkuripaspasen, iti asideg ti bubon, naukap ti ulona ken maiwarwarasiwisen ti darana.
Idi nagsardeng nga agpurngaw nagsardeng metten nga agkuripaspas.
Napalalo a sakit ti nakemko ket nabayag a diak nailiwliwag; nabayag a diak nakaturturog ket kasla limmanlan ti panagtatayab dagiti panniki iti bubong ti higante a balay.
NAGLABAS pay ti aldaw. Naammuak, adda kanon sukat daydi manong. Isu ni Edy wenno Fernandita. Ket nupay kunak nga unas ken natnateng ti nagbibiagan dagiti taga-Caparinasan, saan daydi tatang. Saan a panagtalon ti portena; patiek a gapu iti kaawan ti nariinganna a talonen wenno bangkagen, uray sangakuko la koma. Kunak ngarud a ti la adda a nangalkalapkapanna iti pagbiagmi, a pakaibilangan ti panagmarona iti baka wenno nuang.
Pagarigan ti panagukis iti kayo ti kamantiris (damortis, kuna dagiti dadduma). Diak malagip no kasano a nangrugi, ngem malagipko nga iti maysa nga aldaw, pagammuan lattan ta simmangpet dagidi Angkel Kanor ken Poling. Adda kano awatda a trabaho, nga isu ngarud ti panagukis. Nakisimsimet met daydi Angkel Akkos Bayugaw. Malagipyo ti bayugaw nga anak daydi Lelang Biring?
Wen, nakisimsimet met. Kalpasan ti ipapatay ti inana.
Gapu ta kasinsin daydi nanang, inawat da tatang. Bareng agtalna, kunada.
Inaramidda ti sirok ti balay a nagipempenan iti ukis ti kamantiris.
Pagkorti kano iti lalat ti ukis ti kamantiris.
Nabagas ti katkatawa ti bunggoy daydi tatang. Uray sangkabassit la a trabaho, uray no dida ammo no kasano nga agpaut ti trabahoda, ubingak iti tawenko a lima ngem maamirisko ita ti ragsakda. Uray nanumo ti trabaho, umanayen a mangparagsak kadagiti marigrigat. Inton malpas dayta a trabaho, anianto manen? No maibusen dagiti kamantiris nga uk-ukisenda, amangan no magangonto metten amin a kamantiris ket awanton ti pangalaan dagiti babbalasang iti pagpasabengda.
Sadinonto manen ti pagsapulanda iti trabahoda?
Kadakuada, panunotendanton dayta no maiwakasda ti adda. Ti napateg, isu ti agdama; adda la pangalaanda iti panilpoda iti anges ti kaamaanda, umanayen a mangted iti ray-awda.
Iti kasta a panagtaray ti biag da tatang idi, pampanunotek ita a no siak ti nagsaad iti saadda, diak ammo no makaangesak pay.
Ngem uray siak, naragsakak met idi, a nagmitirmitir. No ibaga daydi tatang a mapanko kitaen no nakaluton daydi nanang, agtartarayak metten nga agtungpal, nga adda pay lallallayko.
Iti naminsan a panangibaon kaniak daydi tatang, kas iti sigud, nagtartarayak manen a nagtungpal. Nagparti ngamin daydi nanang iti maysa a kawitan ket nakaim-imas ti kutikot ti sayamusomna iti agongko. Mariknak la unay ti bisinko idin.
Saankon a sinurot ti yan ti agdan. Nanglintegak iti naipasanggir nga agdan iti nasigpisigpit a naukap a bulo nga abulog a kumamang iti bangsal.
Inungtannak daydi tatang, a saanak nga umul-uli iti daydi nga agdan amangan no matnagak. Ngem natangken ti ulok.
Adda nakitak a naparpar a murdong ti abulog iti lumsotak. Diak ammo nga adda agur-uray kaniak a disgrasia. Iti panagdardarasko, idi yaskawko ti sakak iti giwang ti abulog, nagkabsiw ti layawko ket apagisu la ket unayen ti kanigid a paset ti pus-ongko a sinudak ti bulo.
Rinugiannak nga ungtan daydi tatang ngem idi makitana ti napasamak kaniak, naarakattot a nagpatulong kadagiti kaduana.
Inyad-addak ti nagrungaab, ket ad-adda met ti pannakaarakattotda a nagsapul iti mabalinda a pangpasardeng iti dara. Agtigtigerger daydi tatang iti danagna, a maamirisko ita, a gapu iti danagna a mapukawnak manen a kas iti daydi Manong Peping.
Daydi bisinko iti lauya a manok, naalay-ayan. Ngem idi inted kaniak daydi nanang ti dalem, saankon nga ingginggina ti sakit.
Diak nataw-an ti piglat iti kanigid a paset ti pus-ongko. No agdigosak ket makitak, maipalagip ti kinatangken ti ulok.
Iti panaglabas ti aldaw, idi dumakdakkelen ni Edy, agdua a tawenna ngata idin, masansanen nga ibatinakami daydi nanang no mapan agapurot iti ania man a nateng a dengdengenna no kasdiay a di makapan agpana daydi tatang. Masansan nga awan daydi tatang ta makumikom nga agsapul iti iduolna kadakami.
Iti maysa nga aldaw, pinanawannakami daydi nanang. Imbagana a dikami umul-ulog ta amangan kano no adda lumabas nga agkumaw ket alaendakami. Inliktadna ti agdan tapno saankami a makaulog. Agyankami kano latta iti salas.
Diak ammo no kasano ti kabayagna ngem nangrugi a matektekanak. Nangruna idi nadlawko dagiti agtatayab a paniki, nga agsiplasiplag iti bobeda. Ad-addan idi rugian ni Edy ti agsangit.
Diak ammo a pasardengen. Pukkawak a pukkaw, ngem awan mangngegko a sungbat daydi nanang. Diak ammo no kasano ti kaadayo ti napananna ket dinak ketdi mangngeg.
Napankami iti bangsal. Bayat ti panagpukpukkawko, diak nasiputan ti yaasideg ni Edy nga agsangsangit, iti igid ti bangsal a pagsadagan ti agdan no saan a nakaliktad.
Diak nasiputan, pagammuan lattan ta nangngegko a nanabtuog iti daga.
Natarantaak. Iti ubing a panunotko, ginuyodko ti singdan ti agdan. Nagdardarasak nga immulog apaman a naglipak ti agdan iti bangsal.
Sinakruyko ni Edy. Nadlawko ti panangkamkamatna iti angesna, nakanganga a nagbaliktad dagiti matana a naiturong iti ngato.
Diak ammo ti kabayagna a kasta bayat ti panangilillilik, ken panangaw-awagko iti naganna. Panunotenyo laengen ti danagko idi!
Nabayag sakbay a nagsubli ti angesna. Ngem narigatko a mangngeg ti sangitna.
Simmangpet daydi nanang.
“Apay nga addakayo ditoy baba?” masmasdaaw daydi nanang. “Imbagak a dikay' umul-ulog.”
Diak naperreng.
Gapu ta nagbutengak amangan no bauten wenno ungtannak, diak imbagbaga ti napasamak iti adingko.
Agsansaning-i ni Edy nga immarak iti daydi nanang, a nangpasuso a dagus.
Daydin ti nanipudan ti panagduguldugol ni Edy. Ti la adda a nagtubtubuan ti dugolna.
Awan a pulos ti nangibagbagaak iti daydi a napasamak.
Impakitada iti adu a baglan idi di kimna ti adu a minimini ken takotako daydi tatang.
Adda dagidi nataengan ken baglan a nangibaga kadakuada a saankami nga agkapudosan, wenno ania payen a gapu, ket masapul nga agaddayokami pay laeng. Inikkandak pay iti naganko iti sirok ti latok. Ayong, pakayababaan ti Hilario a nagan ti kasinsin daydi nanang.
Masapul a mapanda paagasan ni Edy idiay Cabugao; bareng no adda nalalaing a baglan sadiay.
Imbaga da tatang a didak maisurot.
Nagsangitak. Diak kayat ti mabati iti Dakkel a Balay!
Ngem innak kano agyan kada Lelong Iroy ken Lelang Andiang idiay Surong wenno Baybayabas.
Diak pay ida idi nakitkita.
Diak idi kayat ti aglugan iti parakitda, uray kasta unay ti panangay-ayo kaniak daydi Lelang Andiang.
Diak nakapanaw a diak inagkan ti dakulap ni Edy. Ken ti mugingna.
Naliday dagidi matana a nangisursurot iti panagkitana kaniak.
A kasla ketdin maudi a panagkitami.
Uray no ania ken sadino ti yan dayta a Bantay Baybayabas, awan bibiangko idi!
Isu a kitaenyo man, iti sumaruno a pangipasiarak kadakayo, nga isu ti Bantay Baybayabas, no nagbabawyak ti immuna a riknak.
(Maituloyto)
Napalabas a paset: 1 |
Magatang ti Bannawag kadagiti sukiyo nga aglaklako iti pagiwarnak ken magasin.
Para iti subskripsion, ag-email iti [email protected]. Para iti dadduma pay a detalye, kontaken ti Circulation Department iti 8527-8121 Loc. 369, wenno iti CP No. 09567620852.
Mabalin pay a magatang ti Bannawag iti
Shopee: http://bit.ly/Bannawag-Shopee
Lazada: http://bit.ly/Bannawag-Lazada
Para iti digital a kopia:
PressReader: http://bit.ly/3n83kNQ
Magzter: http://bit.ly/407pazG
Para kadagiti kompleto a sarita, nobela, daniw, salaysay ken dadduma pay, bisitaen ti opisial a website ti Bannawag iti https://bannawag.ph
Laglagipenyo koma met, kakailian, nga ag-join/i-follow (ka)dagiti official a social media account/page/group ti Bannawag,
iti Instagram: https://www.instagram.com/bannawagmagazine
iti Twitter: https://twitter.com/BannawagMagasin
Facebook Page: https://www.facebook.com/BannawagMagasin
Facebook Public Group: https://www.facebook.com/groups/bannawag.magazine
Dios ti agngina.
Isip pabaknangen, Bannawag ti basaen!
