Nobela ni ARIEL SOTELO TABÁG
(Grantee, 2013 National Book Development Trust Fund para iti Nobela nga Ilokano)
20 | CATABACOAN, 2014
GAPU ta saanda a kabesado ti papananda, inkeddengda ti aglugan iti passenger van a biahe Tuguegarao iti alas otso iti agsapa. In-Google met ketdin ni Eliezer ti papananda ngem saan a nagtalek ni mamangna ta kuna daytoy nga awan ti kas iti agsigurado.
Isu a kinainnumanda ti drayber. Kuna daytoy nga agdissaagda iti Magapit, Lal-lo ket dita, agsadada kadagiti van wenno mini-bus a mapan iti Santa Ana. Ibagada laeng a bumabada iti poblasion ti Santa Teresita, wenno iti mismo a bario ti Villa yantangay beltaken met daytoy ti national highway a pagnaan ti lugan.
Nagtibbayo ni Eliezer idi matannawaganna ti adu a windmill iti bandana iti amianan. Kinitana ti Google Map. Addadan iti Burgos, Ilocos Norte. Malagipna nga iti karabiyan ti panagpukaw ni papangna, nakitana a naginggined daytoy a lugar. Nalagipna dagiti maipalpaltiing no kua kenkuana no kasta nga igay-atna idi nga ammuen no ayan ni papangna. Ngem awan met a makitana dagiti pasto ti kabalio wenno purpuraw a batbato. Puro metten windmill ti adda dita.
Iti panag-search-na, nakitana iti blog dagiti editor ti Bannawag ti maysa a ladawan nga ala ni mannurat-potograpo Leilanie G. Adriano. Binasana ti kapsion: KORIENTE MANIPUD ITI ANGIN. Dagitoy a higante a paligpalig a masarakan iti Burgos, Ilocos Norte ti manamnama a mangted iti koriente kadagiti minilion a pagtaengan iti tunggal tawen. Malaksid kadagiti immuna a turbina ti windmill a naipaunor iti igid ti baybay ti Bangui, Ilocos Norte babaen ti Northwind Development Corporation a kangrunaan nga imatmatonan dagiti Ayala, nangrugi metten nga agandar dagiti 50 a paligpalig nga addaan iti kapasidad a 150-megawatt a naimuntar iti kabambantayan a paset ti Burgos, Ilocos Norte nga impasdek ti Energy Development Corporation (EDC) babaen dagiti negosiante a Lopez. Amin a maukkon a koriente babaen dagitoy a turbina ti angin, mailako iti Wholesale Electric Spot Market (WESM) sa gatangen met laeng dagiti power distributor wenno kooperatiba ti koriente ket maiserbi kadagiti kabalbalayan nga agkasapulan iti koriente. Ti koriente manipud angin ti maysa kadagiti itantandudo dagiti opisial iti Ilocos Norte a mangmangted iti pagtrabahuan kadagiti Ilokano ken dadduma pay a pagimbagan a proyekto babaen ti panagbayad dagitoy a kompania iti buis. Iti agdama, ti Burgos wind farm ti maibilang a kadakkelan a pasdek ti negosio iti Ilocos Norte ken kadakkelan a planta ti angin iti entero a Southeast Asia. Agbalor daytoy iti $450-milion ken adda pay nainayon a $315-milion para iti agtultuloy nga operasion ti nasao a pasilidad.
Galiera Queen (MAUDI A PASET)
Manipud iti istereo ti lugan, napatokar ti "Full Moon and Empty Arms" ni Bob Dylan. Kabisadona ta maysa daytoy kadagiti adda iti laptop ni papangna. Pinasikiganna ni mamangna. Marmaratubbog latta dagiti mata daytoy. Manipud simmangpet, dina pay napuotan nga immisem. Pasig a pinipilit a pannakabingngi dagiti bibig daytoy tapno ipakita nalabit ni mamangna a kabaelanna daytoy a parikutda.
Iti labes dagiti windmill, nanglangeb. Ken kasla pay ketdin agtudtudo. Nakarikep ti tawa ti van ngem kasla marikriknana ti kinarungsot ti angin a mangsapsaplit kadagiti minuyongan idinto ta tagiragsaken la ketdi dagiti windmill para iti agtultuloy a panagtayyekda tapno maparnuay ti koriente manipud iti angin.
APAGISU a pangngaldaw idi makasangpetda iti Magapit, Lal-lo, Cagayan. Nagturongda iti maysa a karinderia iti sangi ti higante a hanging bridge a nangbeltak iti nakawalwalat a Cagayan River, kas kinompirmra met laeng dagiti tao a nagdamaganda. Pagaammo ni Eliezer a daytoy a karayan ti kaatiddogan iti Filipinas, ken nakitkitanan daytoy a rangtay kadagiti post card a magatang iti National Book Store. Adda pay idi nangngegna a nangidasig iti daytoy iti Golden Gate Bridge iti San Francisco, California.
Segun iti nagdamdamaganda, nagsadada iti van a mapan iti Santa Ana ta dumalan daytoy iti Santa Teresita a papananda.
Idi makalugandan, napampanunotna no nagnaan met laeng kadi ni papangna dagiti nagnaanda. Ket no bilang isu met laeng a dalan ti dinaliasatda ti dinaliasat daytoy, posible a daytoy a van a naglugananda, nagluganan met laeng ni papangna? Simnek manen ti pannakabibi ken ni Eliezer. Nagsennaay ket inkaguumaanna a tinungday ti pannakaluya ti riknana.
Liniwliwana ti bagina kadagiti napapanayag a nalangto a kataltalonan, kadagiti napupuskol a kabakiran ken kadagiti padada a pasahero a di maputpot ti panagiinnistoriada. Napia ta pinadaspadasna ti nagbasabasa iti Ilokano ket adda pamalpalatpatanna iti saritaan dagitoy a gagangay met a maipapan iti kaarruba dagitoy, wenno iti mulada, wenno iti negosioda.
Idi makababada iti sentro ti Santa Teresita, agalastresen ket nagturongda iti maysa a bakery. Gumatgatang pay laeng ni mamangna iti meriendaenda, rinugiannan ti nagpalutpot. Impakitana ti ladawan ni papangna ket dinamagna no am-ammo dagitoy ti Miguel Tabaco. Saan a komportable ni Eliezer iti panagdengngegna nangruna idi kuna dagiti nagdamaganda a dida mailasin ti adda iti ladawan. Ngem am-ammoda kano dagiti ag-Tabaco. Kinapudnona, adda pay dagiti nangipresenta iti bagbagida a kakabagianda dagitoy. Ngem awan kano ti am-ammoda a Miguel Tabaco.
Mangrugin a maawanan iti namnama ni Eliezer idi pagammuan ta sinaludsod ni mamangna no asino ti am-ammo dagitoy a kalakayan a Tabaco iti dayta nga ili. Maysamaysa ti nangitudo iti maysa a Luciano Tabaco nga agnaed kano idiay Villa.
Dagus a nagpaitulodda iti balay ti nasao a lakay nga adda iti sango ti eskuelaan a Saint Francis Academy.
Bungalow ti balay a nalawlaw kadagiti muyong ken agsabong a masetas. Iti likudan, natannawagan ni Eliezer nga addada met kinelleng a namulaan iti pagay.
Maysa nga agkabannuag a babai a nangyam-ammo iti bagina nga apoko ni Luciano Tabaco ti nangasikaso kadakuada. Mapan ngata a nasurok a limapulo ti edad daytoy segun kadagiti sumagmamano a piligis iti rupana ken medio pumurawen a buokna ken ti tumaengen a timekna. Inyam-ammona ti bagina a maestra ket diretso ti panagsaona iti Tagalog.
Idi impakita ni mamangna ti ladawan ni papangna, inawat daytoy sa nanglangit. Sa kalpasanna, nagdardaras daytoy a napan nangsukon iti lilongna a naynay kano nga agyan iti likud ti balayda ta yantangay munturod ti ayanda, matannawagan daytoy ti kinelleng nga adda iti tengnga ti barangay.
Idi agsubli, uk-ukodennan ti kubbo a lakay. “Isuna ti kataengan a Tabaco ditoy,” kinuna daytoy iti Tagalog. “Paspasurot idi tiempo ti Hapon. Isuna daydi bida iti istoria iti Bannawag a 'Pito nga Aldaw a Kinalabanna ni Patay' ta idi agraira dagiti Hapon ket nabati dagiti kakaduana dita Gullasing, nagkulkul-ob iti makadominggo iti 'yan dagiti kinelleng—kinutkutimanna dagidi dawa nga isu ti panagbiagna.” Nagkatawa ti maestra.
“Daytoy ladawan nga intedyo, balasangko,” kinuna daytoy a nangkita ken ni mamang ni Eliezer, “no diak mariro, immay dayta itay napan a tawen. Malagipko ta kinain-innarasaasna met laeng ni amang lakay.”
Napaugis ni mamangna idinto a napa-yes ni Eliezer. Nagpinnetpetda iti ima. “Ket, ‘yannan, ma’am?” kinuna ni mamangna.
“Inyam-ammona ti bagina,” kinuna ti lakay a nakatugawen iti silion, “a putot daydi Ipi a putot met daydi Ago. No isu, a, ket di isu daydi nagtalaw nga ubing idi tiempo pay ni Cory.”
Abusta pinaringguyod ti lakay ti timekna sa pay Ilokano, indawat ni mamangna nga ipatarus ti maestra ti kinuna ti lakay.
Kasla nakangngeg a tuleng ni Eliezer idi naawatanna nga ubing a nagtalaw daytoy. Ket dinakamatna ti kuna dagiti editor ti Bannawag. Nalagipna ti salaysay ni Miguel Tabaco. Nalagipna ti kuna ni John Regala.
“A, eh, ma’am, lilang,” kinuna ni Eliezer iti Tagalog, “ti kadi tatang daytoy a Miguel ket ni Felipe Tabaco?”
“Wen, anakko,” kinuna ti maestra, “daydi Manong Ipi. Daydi, kunak, a, ta dimi met ammon no napnapanannan. Bale kapiduak ta agkabsat da lilong ken daydi lilongna nga Alfonso.”
Dayta laeng. Kasla ullaw a timmayok sa gulpe a nagsuek ti rikna ni Eliezer. Saannan a nagawidan ti riknana. Immudumodna ti rupana iti barukong ni mamangna a makaluluasit metten. Nagdanggay ti sangitda nga agina. Iti biang ni Eliezer, makasangit ta uray kaskasano, iti dinaldaliasatda a nakasipsipnget nga usok, adda sangkabassit a gilang ti lawag a maan-anninawanda.
IDI agkalma ti riknada nga agina ken maistoriada nga isuda ti agina ni Miguel Tabaco a putot ni Felipe Tabaco, inukradda ti salaysay ni papangna iti Bannawag—a nailaksid iti pagyanan ta patienda la ngarud a ti kabagianda ti nagsurat—maipapan iti pakasaritaan dagiti Tabaco a kuna ti maestra a nalabit pinikpiksion laeng ni Miguel ti dadduma kadagitoy.
“Ket, 'yanna ngatan ni Miguel, ma’am?” inulit manen ni mamangna ket saandan a malapdan ti gagarda.
“Malagipko,” kinuna ni Apong Luciano—napataliaw dagiti tallo ket nalabit tunggal maysa kadagitoy, naipalagip nga adda ti lakay iti sanguananda, “idi immay daytoy Miguel itay napan a tawen,” ul-uloden ti lakay ti saona, “kellaat met a nagpanaw sa saanen a nagsubsubli.”
Kasla adda nagtinnag a bomba a namagmalanga kadagiti agina. Ken ni Eliezer, iti mismo a barukongna ti nagtinnagan daytoy. Nupay iti kaundayen ti panawen a nagsaksakit ti nakemna ken naisaganana metten ti kunana ti bagina a mabalin nga awanen ni papangna, madekdek latta ti nakemna kadagiti kakastoy a damag a maammuanda.
“Nagsarsaritaanmi daydi kayo ti kallupit,” intuloy ti lakay, “ta idi ubbing dagitoy ken uray idi tiempo ti Hapon, masarsarita nga adda marmarnana ket kunak koma—no di datao kinelkel iti uyek idi—saan a mapmapan iti sango daytoy ket agkalikagum a sumrek iti lubong dagiti marmarna. Ngem idi makatilmon tao iti agas ket awan metten ti loko nga ubingen.”
“So, awan ngaruden, apong?” kinuna ni mamangna a makaluasit manen.
“Sumagmamano nga aldaw kalpasanna, no mano nga aldaw a kunam la no agbagyo iti nakapigpigsa dita bakir. No kitaenyo ta sinuratna dita Bannawag, ay ket adda, a, napasamak a narigat nga ilawlawag, annakko.”
“A, lilong,” insalingbat ti maestra, “no malagipyo, bagyo daydi. Diyo ibagbaga ti kakasta kadakuada, a, ket tao ‘ta sapsapulenda.” Sa simmango kadakuada: “Kastoy, nay, anakko, balong,” nagsinnublat a kinitana ida, “adda dagiti nangibaga nga agtartarikayo nga adda kano nakitkitada nga atiddog ti buokna a nagtaraytaray a naglemmelemmeng kadagiti kaykayo dita bakir. Adda tallo, uppat, a nakadamat iti dayta…”
“Idi kuan…?” Talaga a makasangiten ni mamangna.
“Idi kuan, a, ket awanen, anakko...” Makaluasit metten ti maestra. “Awan metten ti maibagada. Kinapudnona, ket pinasawarko pay kadagitay popolis, nagbayadkam’ pay a kakabagianna met, a, ngem amangan no kas man met laengen kadaydi lilongna, kunada, a nagbekkel la ngarud iti puon ti kallupit, sa daydi amana ket nagbabaltikanna a kua… innan, baro kadi daytoy barotayon?” tinaliawna ni Eliezer a dagus met a nagtung-ed, “nagmamauyonganna ngarud a pinapatay daydi asawana.”
GAPU ta dida nadnadlaw, sumipngeten idi agpakada dagiti agina. Impetteng ti maestra a nangako a maysa a baak ken agnagan iti Clarita Tabaco ken prinsipal ti Villa Elementary School, nga umianda la koman iti pagtaenganda yantangay ta nalawa met ken malaksid kadakuada ken ti lakay, dagiti met laeng appoko dagiti kakabsatna ti kakaduada. Ngem dinawat ni Eliezer a mangkitada la koman ti transient hotel iti asideg ta kayatna a makapagsaritada a bukbukod ken ti inana.
Binilin ngarud ti maestra ti maysa nga apokona nga adda iti maudi a tukad ti hayskul nga itulnogna da Eliezer ken mamangna iti Gonzaga Star Hotel iti kabangibang nga ili—sadiay metten ti ayan ti terminal ti bus nga agpa-Manila.
Nalabit gapu iti bambannogda, dagus a nakaturog ni mamangna apaman a nakapangrabiida. Awan ti nangiruangan kadakuada iti naduktalanda ta nalabit, ammoda nga agpada, ay-ayenda laeng ti bagbagida. Napanunot ni Eliezer a no mabalin, liklikanda ken mamangna ti panagbalinda la unay a nakakapkapsut ken nakaay-ay-ay iti disso, a nupay nakayanakan ni papangna, ganggannaet kadakuada nga agina. Ket no bilang ta matnag ti kananakemda, awan ti sabali a makatulong kadakuada—ta pampanunotenna ti dinakamat ti maestra nga ibilang gayam dagiti umili nga adda kurkurang iti utek ti kaputotan ni papangna.
Wenno husto kadi a talaga ti damo nga atapna met ken ni papangna?
Linukatanna ti laptop-na. Inkonekna iti wi-fi ti hotel ket linuktanna ti e-mail-na. Intuloyna a binasa ti e-mail nga im-forward dagiti editor ti Bannawag.
(Adda tuloyna)
Napalabas a paspaset: 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19
Magatang ti Bannawag kadagiti sukiyo nga aglaklako iti pagiwarnak ken magasin.
Para iti subskripsion, ag-email iti [email protected]. Para iti dadduma pay a detalye, kontaken ti Circulation Department iti 8527-8121 Loc. 369, wenno iti CP No. 09567620852.
Mabalin pay a magatang ti Bannawag iti
Shopee: http://bit.ly/Bannawag-Shopee
Lazada: http://bit.ly/Bannawag-Lazada
Para iti digital a kopia:
PressReader: http://bit.ly/3n83kNQ
Magzter: http://bit.ly/407pazG
Para kadagiti kompleto a sarita, nobela, daniw, salaysay ken dadduma pay, bisitaen ti opisial a website ti Bannawag iti https://bannawag.ph
Laglagipenyo koma met, kakailian, nga ag-join/i-follow (ka)dagiti official a social media account/page/group ti Bannawag,
iti Instagram: https://www.instagram.com/bannawagmagazine
iti Twitter: https://twitter.com/BannawagMagasin
Facebook Page: https://www.facebook.com/BannawagMagasin
Facebook Public Group: https://www.facebook.com/groups/bannawag.magazine
Dios ti agngina.
Isip pabaknangen, Bannawag ti basaen!
