Sarita ni SINAMAR ROBIANES
Naipablaak iti Mayo 4, 1970 a bilang ti Bannawag.
NAGTARUSAK iti yan ti anangka idi sumangpetak a naggapu iti tianggi. Ne, awanen ‘tay naluom a bungana! Ket adda pay la tutot iti nakapurosanna. Immay ngata ni Uliteg Mateo?
Napanko riniing ni tatang a nakakayang nga agur-urok iti sirok ti duog a salamagi. Nabaringkuas a nanglidlid kadagiti matana.
“Nangipananyo ‘tay bunga ti anangkak, ‘tang?” sinaludsodko.
“Sasawem? No diak pay nakasapul iti tali a pangsingdanko. Nakaturogak met a nagur-uray kenkan.”
“Dagitoy ti pinagatangyo.” Impasab-okko kenkuana dagiti pinaalana idiay tianggi. “Sinot’nangala i’tay anangkak?”
“Nakaturogak, kunak!”
“No didak binabaon, di koma pay napukaw!”
“Loka, no dika naglumlom iti napanam, nabantayam koma!”
“Dakayo ti nabati!” Agsangitakon idinto a napankami iti sirok ti anangka. “No dikay’ naturog, saan koma a napukaw. No didak binabaon, saan koma a napukaw!”
Nagbang-es ni tatang. “Inka agdamag dita yan da Eden no asino dagiti ubbing nga immar-arubayan ditoy itay naturogak. Amangan no dagiti alikuteg nga annakna ti akinsirib.”
Amangan nga agpayso. Nalabsak da Fred ken Lito agraman sumagmamano nga ubbing itay agpatianggiak. Anak ni Manang Eden ni Fred ket ni Manong Asiong a kabsatna ti ama ni Lito.
Nadanonko ni Manang Eden nga agkuykuyakoy iti alsong iti laud ti kosinada. Adda ni Manong Ikko iti tuktok ti sangapuon a piasda.
“Manang, ni Fred?”
“’Apay, ‘ya?” Dinak pay tinaliaw.
“Damagek koma no nakitada ti nangala ‘ti bunga ‘tay anangkak. Adda pay la itay leppas pangngaldaw, itay innak suroten ni nanang idiay yan da Balo Andiang. Itay sumangpetak, awan metten.”
Nagsardeng ti kuyyakoyna. Minulagatannak. “Ni Fred ti pabasolem, kasta kadi?”
“Isudat’ nalabsak ken Lito… agraman sumagmamano nga ubbing, itay agpadayaak, manang.”
“Oy, oy, oy, Marissa!” Nagkompas ti timid ken kidayna. “Agbainka a mangpabasol iti anakko! Kakaisuna a kaasin’ Apo Dios ket dida pay limmangan a nangan…”
“Diak ideretso a ni Fred, manang. Agdamagak koma laeng.”
“Kastakay’ ketdi no adda mapukawyo! Awan la ket bassit, dagiti annakko!”
“No awan ti madamdamag, saan koma datao agdamdamag.” Agbaraakon.
“Agsapulka pay a nalaing sakanto agpabasol!” Nagbannikes.
Pinanawakon ta amangan no agapakami manen a kas idi naduktalak kenkuana ti baro a kamisonko. Sinurotko ti alog a kumamang iti yan da Lito. Nadanonko ni Manang Antin a nanang ni Lito a makikinkinnuto iti agdanda. Imbagak ti gagarak. Awan ni Manong Asiong.
“Awan ni Lito, ipag. Itay pay la leppas ti pangngaldaw a dinagas ni Serking a napan nagburas iti niog idiay baybay. Ket no dayta bungat’ anangkam, mabuteng nga agaramid ‘diay anakko. Nagsingpetan!”
Agburisda koma iti uray la nga! intabbaawko idi agawidak. Agtugtugaw ni tatang iti sirok ti anangka.
“No didak binabaon ken dikay’ natnaturog, adayo a natakaw. ‘Bag koma no dina damo a bunga.” Agsansaninglotakon.
Simmangpet ni Uliteg Mateo. Isu ti kapitanmi. Adda iggemna a papel. Dinamagna ti pagsangsangitak. Imbaga ni tatang. Tinangad ni Uliteg ti nakapurosan ti bunga.
“Ammoda ngata, a, ti kinaimutmo. A dimonto met la ikkan ida,” kinunana.
Iti abagatan, iti yan dagiti napuskol nga ipil-ipil, uppat nga ubbing ti agtartaray a sumungad. Pinayapayan ida ni uliteg. “Diyo la ammo ti yan ‘tay bunga ti anangka ni nanayo a Marissa, ubbing?” Naalumamay a saludsodna.
Nagkikinnita dagiti tallo. Nagitudo ti kaubingan. “Idiay, lolo, bambantayan da Manong Fred ken Lito. Inkam mangala iti buneng a pangpisimi…”
Saanen a pinalusposan ni uliteg dagiti uppat.
“Ba’am ta ikkak iti pagnakman dagiti diables. Mangibabainda. Abus ta isuda idi ti natakuatan a nangkurimes iti baki da Zoilo… ‘Bag koma no di ammot’ tao nga appokok ida…”
“Mansuenyo ida!” inkiraudko.
Kinitanak ni tatang. “Inka idiay balayen. Dakam’ ken ulitegmo ti makaammo.”
Ngumayemngemak a nagtungpal. Insaganak ti balunet. Nagtugawak iti bangko iti abay ti tawa. Dadaanak da uliteg a nangsurot kada Fred ken Lito iti kaipilan.
Addadan! Nakita ni tatang ti pinagsarukodko a balunet.
“Inka idiay balayen ta bay-annakam' ken ulitegmo a mangted iti pagnakman dagitoy,” kinuna ni tatang.
Nagsayaat ti panagkakatugawda iti sirok ti salamagi. Adda ni Uliteg Mateo iti nagbaetan da Fred ken Lito. Nagmasngaad ni tatang idinto a nagaribungbong dagiti kakaduada.
“No kasta, pinadpadasyo a pinuros ti anangka ni ikityo a Marissa, Fred?” Nagsao ni uliteg. “Sayo met la ibaga ti kunayo…”
“Wen, lol… ay, saan, lolo. Ni ngamin Lito, sinugsogannak.”
“No sikat’ nakalagip itay nakapanaw ni Anti Marissa.”
“Nasaysayaat koma, a, no imbagayo.” Natalinaay latta ni uliteg. “’La, Fred, inka mangala iti tali idiay balayyo, ken daytay lata a pagsuksukatan ni nanangmo iti tuyo.”
Nagtaray ni Fred sa nagsubli a bitbitnan ti tali ken lata ti gas.
Insingdan ni Uliteg Mateo ti tali iti anangka kalpasan ti panangirukodna kada Fred ken Lito.
“Napintas met nga ikuentas daytoy anangka ket. Di ngamin, ubbing? Ipadasmo man, Fred.”
Madi ni Fred. Nagunget ni Uliteg Mateo. “Ikuentasmo!” Inyusongna iti tengnged ni Fred ti tali. “Sarapaem iti dua a takiagmo…”
Naggarikgik dagiti ubbing idi naikuentas ni Fred ti anangka. Bangbangir ti isem ni tatang. Ni Fred, makaluluan.
Intudo ni Uliteg Mateo ni Lito. “Sika, bagim a patiten ti lata, a?” imbugkawna. “Aglibuttayo. Agsublatkay' a mangikuentas iti anangka ken mangipukkaw iti ‘didakam tultuladen a nagtakaw, pada nga ubbing!’”
Nagtibbayoak. Madi daytoy. Kaguradakton dagiti nagannak.
“Aramidentayo daytoy, a, ta ania ngarud ket dikay' met mamingga nga agtaktakawen. No namin-anon a nagkarikayo. Naumaakon a manglaplapigos kadakayo. Isu nga agpasiartayo laengen… 'La, intayon ket addanto pay obrami ken loloyo!”
Madi ni Fred. Ngem nangpidut ni uliteg iti pagbaut. “Agpukkawka. Ipukkawmo ‘tay insurok,” imbilinna ken ni Lito. Pinadas ni Lito. “Ipigsam! Kas ‘tay panagpukpukkawmo no agay-ayamkayo!”
Nagbatiak. Ni tatang ti simmurot. Kas iti panangipapanko, napasardeng da Uliteg Mateo iti paraangan da Manang Eden. Kasta unay ti tabbuga daytoy.
“Appokoyo ida! Dikay' la maarieken a mangilibut kadakuada!” kinuna ni Manang Eden. Kaduana ni Manong Ikko.
“Awan ti kaduayo a mangisuro kadagiti barisuweng nga annakyo no saan a siak,” insungbat ni uliteg. “Kaykayatko pay nga ammo dagiti umili nga appokok dagiti mannanakaw, ket dusaek ida a kas i'toy…”
“Apay met a nayatkayo iti kasdiay, ‘tang?” dinamagko ken ni tatang idi agsubli.
“Ba’am ta agnakem dagiti annak ti diables nga ubbing!”
“Ngem kaguradakayonton dagiti nagannak…”
“Agyamanda ketdi, a, no agbalbaliw dagiti annakda.”
“Ngem ti bunga ti anangkak, ‘tang, pangipanandanto ngaruden?”
“Agsaritakayonto nga aguliteg.”
Simmangpet ni nanang. Kasta unay ti arakattotna.
“Ania a kinamauyong ti inaramidmo, Anno?”
“Apay, ‘ya, a nagbayagkan, baket?”sinaludsod ketdi ni tatang.
“Aniat’ nangpailibutanyo kadagiti ubbing? Kasta unay ti panangbabalaw dagiti tattao. Kasta unay ti pungtot ni Asiong. Agsangsangit ni baketna. Dikay’ mabain iti itsura dagiti ubbing nga agpukpukkaw iti kalsada sa patitenda ti lata? Simmangkaung-ong daydiay kapitan a kabsatmo!”
“Dinak sersermonan tapno nalaingka… No napanam ketdin ta dika metten sumangpet.”
“No dika ket ung-ong a laklakayan!” Ket siak ti sinangona. “Binilinmo ni amam?”
“A, saan, ‘nang! Ni uliteg, a…” impalawagko ti napasamak.
“Uray pay! Saan koma a kasta! Nakababain! Nakababain!” Inulit-ulit ni nanang.
Iti yan da Manang Eden, nangngegko dagiti agsasaruno a tabbaaw ket agsidiren.
“Dida la pampanunoten ti kinatulokko a baonenda! Adut’ linablabaak a lupotda a didak tinangtangdanan! Manangirurumenda! Manangirurumenda!”
“No dimo konkonsintiren daydiay anakmo, saan koma a kasdiay. Dinak met ita ik-ikkan a mangisuro…”
“Gustom ti pannakailibut ti anakmo? No ni Marissa koma ti nailibut, diak ammo no ania koma met ti makuna ni uliteg!”
“Makitam ti inaramidyo ken amam?” Pinasgarannak ni inang.
“Agisidir ni Manang Eden ket no ditoy met ti pagbagasanda no awan isaangda!”
“Husto ‘ta ngiwatmon! Kunam sa ketdi no ubingka pay?”
Immulogak. Iti daya, simmungad da Manong Asiong ken Manang Antin.
“Apaunay ti inaramidyon, uliteg. Diyo pay la kiniddaw ti umayko panangikaro iti biddut ti anakko. Wenno pinadusayo, a saan ketdi a kasdiay. Imbabaindakam’ met la unayen ket!” impasungad ni Manong Asiong.
“Kastoy, Asiong,” naalumamay ni tatang. “Kayatyo nga agbalbaliw ti anakyo wenno saan?”
“Ngem saan koma a kasdiay… Saan nga isut’ akimpanunot. Naibunggoy laeng, uliteg.”
Nakita ngata ida ni Manang Eden isu nga immay a kasla emperatris.
“Mano, Marissa, ti bayad ti anangkam?” imparupana.
“Diak pagbibisinan ti kuartam, manang!”
“Kastakay’ ketdi ta nalpasyon ti kaykayatyo kadatao!” Sinangona ni tatang. “Mano ti bayad ti anangka, uliteg?” Kinautna ti bolsa ti paldana ket binilangna ti nalukonlukon a sagpipisos.
“Idulinmo dayta, Eden. Adu ti nasnasken a pakasapulam.”
“Dikay’ kad’ agkaskasta no ditoy met la balay ti pagbagasanyo no awan isaangyo!” insuldingko.
“Marissa!” Kinusilapannak ni tatang.
“Manot’ utangko kadakayo?” inyisiag ni Manang Eden.
“Bilangem, a, ti dimo nabaybayadan manipud kaaddat’ nakemko!”
“Kaska la kalkalaingan, loka! Dimon ammo ti panangilablabak kadagiti lupotmo idi sikat’ bassit nga agbutbuteg ken masakit ni inam?”
Kayatko a duklosen ngem addan da Uliteg Mateo. Nailadawan ti bannog ken buteng da Fred ken Lito aglalo idi makitada dagiti dadakkelda. Nakalablabbasiten dagiti takiag ni Lito a nangsarapa iti anangka. Impaypay ni uliteg ti kallugongna.
“Addakay' met amin…” kinuna ni uliteg.
“Immayda nangraut, uliteg!” kinunak.
“Inikkatyo ti karbenganmi a nagannak, uliteg. Nasakit unay kaniak ti panangilibutyo iti anakko…”
Nagkutitem ti sangi ni uliteg. “Nasaksakit pay kaniak ti itatanor dagiti annakyo nga itta ken barisuweng, Asiong. Agingga iti mabalin no siak pay met lat’ kapitan, diak kayat a dagiti appoko ken kakabagiak ti agaramid iti maikaniwas…”
Agarudoken a pumanaw ni Manang Eden. Nasiputan ni uliteg.
“Dika pumampanaw, sika, Eden! Napateg ti pagsasaritaantayo!” Naturay ti bilin. “Sika, Marissa, inka mangala iti buneng ken lana ta daytoy nga anangka, mapisi…”
Nagtungpalak.
Pinisi ni uliteg ti anangka. Unay a lukmeg dagiti lasag ken gunnotnan! Nagsinsin dagiti dakulap ni uliteg. Inyawatna kada Manong Asiong ken Manang Eden.
“Ramananyo ti nagbannogan dagiti annakyo!”
“Diak agraraman, uliteg. Kukuada laeng!” Ket ginandat a guyoden da Manong Asiong ken Manang Eden dagiti annakda.
“Alaenyo!” Makapungtoten ni uliteg. “Diyo alaen?”
Inawat da Manong Asiong ken Manang Eden dagiti pisi ti anangka. Pumpunasen ni Manang Antin dagiti luana.
Inyawatan ni uliteg da Fred ken Lito.
“Ala, agawidkayon! No ulitenyo pay, saanto laeng a libut ti malak-amyo kaniak. Ibitinkayonton iti tengnga ti plasa.”
Pinidut ni uliteg ti nabati a pisi idi nakaadayon dagiti agiina. Nagisakmol. Agkatkatawadan ken tatang.
Tumanabutob ni nanang iti balay.
Nabatiak a makatiltilmon.—O
Magatang ti Bannawag kadagiti sukiyo nga aglaklako iti pagiwarnak ken magasin.
Para iti subskripsion, ag-email iti [email protected]. Para iti dadduma pay a detalye, kontaken ti Circulation Department iti 8527-8121 Loc. 369, wenno iti CP No. 09567620852.
Mabalin pay a magatang ti Bannawag iti
Shopee: http://bit.ly/Bannawag-Shopee
Lazada: http://bit.ly/Bannawag-Lazada
Para iti digital a kopia:
PressReader: http://bit.ly/3n83kNQ
Magzter: http://bit.ly/407pazG
Para kadagiti kompleto a sarita, nobela, daniw, salaysay ken dadduma pay, bisitaen ti opisial a website ti Bannawag iti https://bannawag.ph
Laglagipenyo koma met, kakailian, nga ag-join/i-follow (ka)dagiti official a social media account/page/group ti Bannawag,
iti Instagram: https://www.instagram.com/bannawagmagazine
iti Twitter: https://twitter.com/BannawagMagasin
Facebook Page: https://www.facebook.com/BannawagMagasin
Facebook Public Group: https://www.facebook.com/groups/bannawag.magazine
Dios ti agngina.
Isip pabaknangen, Bannawag ti basaen!
