Sarita ni ANGEL C. ANDEN
Naipablaak iti Marso 14, 1960 a bilang ti Bannawag.
NAGBAYBAY dagiti agassawa a timman-aw iti akin-amianan a tawa ti balayda, naigalut ti panagkitada iti maysa a tao a sumungsungad, ken iti anniniwanna nga atiddog a naimassayag iti kadaratan.
“Kitaem man, baket, no adda ig-iggamanna a periodiko.”
Linidlid ti baket dagiti kumudrepen a matana; dagiti urat ti imana, kasla ramut ti ipil a naparabawan kadagiti nagango a bulong. Insardengna ti panangsusopna iti rungrong tapno saan a maasukan dagiti matana.
“Adda met ig-iggamanna, sika.”
“Kitaem man a naimbag: diak la mailasinen iti dayta a kaadayo. Diak pay ket makitan no ni met laeng Inti dayta.”
"Isu, a, ni Inti dayta. Dimo la ket mailasinen. Wen, periodiko ti ig-iggamanna. Adda ngatan ti swipstek namber idiay?”
“Nagnengneng daytoyen. Dimo ammo, aya, nga idi kalman ti swipstek? Di addan idiay periodiko ti namber. Kaska la ignorante a bakbaketan.”
Awan a pulos ti nagbaliwan ti panagtakder ti baket: awan ti rurod kadagiti matana wenno iti mugingna. Timmubong dagiti nakersang a sao ti lakayna iti lapayagna, ngem awanandan iti sanaang agsipud iti pannakairuamdan kadagiti saanen a nalamuyot a balikas. Pagat-abaga laeng ti lakayna, ta dakkel daytoy, nakuttong a kas Kastila, ta adda la ngarud darana a puraw. No dadduma, aglalo no makainum, mailaw-anna dagiti kina-Kastila a sao a kas “punieta,” "tonto," “maldito,’“ ken “simberguensa.”
Asidegen ti paspasungadenda, ket agpayso a nalukot a periodiko ti adda iti akinkanigid nga imana.
“Bulodemto no malpas ti pannangan ta kitaenta man no adda met la gasatta,” kinuna ti lakay.
“No dina pay la nabasa ngay?”
“Bulodem, kunak ngaruden, adda pay la masaona daytoy a bakbaketan.”
Idi makabatog ni Inti, nagsao ti lakay: “Ania ngay, Inti, adda met la gasatmo ti swipstek?”
Immisem ni Inti iti bangbangir, naginayad bassit, ket immanges iti nauneg. “Awan, ama, ngem nagistayan. Dua la a numero ti diak nakaalaan iti maikatlo a premio.”
“Nagdakesen,” kinuna ti lakay, ngem ammo ti baket a saan a dayta ti adda iti nakem ti asawana.
Naggutok ti naingpis a barukong ti baket. Ayna, Apo, ania ngatan no isuda ti makasigpaw iti uray maikatlo a premio? Tinangadna ti atep ti kalapawda, ket nakitana manen dagiti regkang ti nipa. Panggepna idi a sukdipan, ngem di met mabaelanen dagiti tumengna ti agkalay-at. “Ba’amon dayta,” kuna man ti asawana no ipalagipna ti atep, “suktanto amin daytoy no mangabakta iti swipstek.”
Nangayngayed pay dagiti tagtagainep ti baket. Agpasementodanto iti adigi, sim ti atep, ken agaladda iti rehas a landok a kas iti alad da Maestro Nera idiay ili. Mabalin a gumatangdanto met iti dyip a pagbunag iti tabako, wenno mangipasdekda iti kiskisan.
Nagkikinnamat manen dagitoy nga arapaap iti muging ti baket, ngem impempenna amin ida iti suli ti nakemna, tapno uray ti lakayna, saanna nga ipagarup nga adu ti “linoloko” a mapampanunotna. Uray no kasanot’ rigatna nga agbaybayo wenno agtudtudok iti tabako, adda pay laeng dagitoy naraniag nga arapaapna a kasla makaduayya nga allon a mangiandidi kenkuana iti tangatang.
Idi nakalabasen ni Inti, napan ti baket iti kosina ket nagarasawen iti bagas tapno addanto pay la init no manganda. Saan a pimmanaw ti lakay iti abay ti tawa, ket kumitkita pay laeng iti aglawlaw a kadaratan. Idi makaisaang ti baket, agaaponen dagiti manok; mangngegnan dagiti ungik ti mabisin a baboy. Magtenganda met la ngata dayta a baboy iti tallopulo a pisos? Adda manen surat ni Istong; saan kano a makapag-eksamen no saanna a mabayadan ti matrikulana. Uray ta agturposto metten ni Istong, ket no mangisuronto la koma idiay ili, mabalin a masakadanto met laeng ti talon idiay Salumagi. Saanda koma a makurkurangan iti bagas no adda pay laeng daydi a talonda
Tinaliawna ti lakayna nga agtaktakder pay laeng iti abay ti tawa. “Dika met mapan agtabukol, aya, sika?”
Kinudkod ti lakay ti purawen a buokna, ngem idiay pay la adayo ti nakaisiglotan dagiti matana. “Mangitunoka lat’ tarongen. Awan ti maalakon. Punietanto met dagita agtubtuba ket.”
Maysaka met a nagtubtuba idi, kuna koma ti baket, ngem saanen, ta dinto man punietaenen ti lakay.
“Mangtedka man ‘ti nikel ta agpapudotak man bassit ta diak agkuterter nga agtabukol.”
“Mapanka met laeng, aya?”
“Dika kad’ agsaludsoden. ‘Tay nikel. Ket iruarmon ‘tay tiket.”
Tiket? Indulinna ngata, aya, daydi tiket?
“Saan a sika, aya, ti nangilakasa idi insangpetmo?”
“Punieta. Dimo matandaanan nga inyawatko ditoy yan ti tawa idi kasangsangpetko a naggapu idiay ili idi naminsan a Huebes? Panunotem man a naimbag, nagloko daytoy a bakbaketanen. Kabaw.”
Napan nangiruar ti baket iti nikel manipud iti lakasana, ket inyawatna iti lakay. “Adda pay la kano utangmo idiay tersena da Ipang.”
Inawat ti lakay ti nikel; kasna la inagaw, ta rupana ti marurod itay maipalagip ti utangna. “Ba’am nga agsingir. Kasla di makabayad ti tao. Apay, tumarayak kadi? Ba’am man ta no mangabakak iti swipstek ket gatangek amin dayta tersena ni Ipang. Uray pay isu ketdin no kayatna.”
Mangngeg pay laeng ti baket ti namaga nga ellek ti lakay idi umulog ti asawana iti rumanitrit nga agdan. Di met la malagdaanen dayta nga agdan. Adda la koma lansa a mapidutna, uray isu koman ti manglagda.
“‘Tay tiket, birokemon.”
“Siak ngata, aya, ti nangidulin?” Ipapilitna koma a saan nga isu, a, ngem into man no mabugtaken, aglalo ta nakasukmon manen ti lakay. Agurayka man, a. Agtindek ti init idi sumangpet. Addaak met idi ditoy yan ti dalikan ta agluluag ngarud ti innapuy, ket masebsebanen ti sungrod. Sinabatko idi makauli ket inruarna pay nga impakita ti tiket. “Baket, inggatangko amin ti uppat a pisos,” kinuna idi ti laklakayan, ket binittitayna pay ti tiket. Ngem apay, diak matandaananen no innalak? “Tandaanam, baket, ti numerona.” kinuna pay dayta a laklakayan. Inin-inayadna idi a binasa dagiti numero. Ania idin dagiti numero? Duan sa ket a tres ti murdongna? Wen sa! “Dagitoyen ti dua nga uleg a tinagtagainepmo,” kinuna pay idi ti lakay. Dua a tres. Sigurado nga adda gasatta ita, baket.”
Ngem saanen a malagip ti baket no inyawat ti lakay ti tiket, ta nababasa la ngarud idi dagiti imana, uging-ugingda pay, ta kagapgapuna la ngarud idi iti kosina. Agurayka kadi. Kasla malagipna nga impunasna idi dagiti imana iti kainna, ket iniggamanna pay ti tiket tapno makitana dagiti dua a tres. Ngem kasla insublina ti tiket ket kasla malagipna a nagturong ti lakay iti yan ti lakasana a nakaidulinan ti papeles dagiti naisalda a talon.
Unay la ketdin ti saanna a pannakatandaan. Kasla kaas-asukan ti uneg ti ulona idi tinurong ti baket ti lakasana idi suli ti laem. Sinindianna ti pagsaingan a naisaluket, ket limmawag bassit. Nagmasngaad sana inin-inayad a linukatan ti lakasa. Nalang-abna dagiti anglem dagiti napempen a lupot, ken ti alingasaw dagiti surat daydi anakna a natay iti pagsalmonan idiay Alaska.
Inin-inayadna a binukitkit dagiti surat, ta amangan la ket no naisigsigpitna ti tiket kadagitoy. Awan met. Sinaggaysana nga inruar dagiti surat ket imparabawna ida iti datar tunggal malpasna a masirip ken mawagwag. Awan latta.
Nalabit naiseksekna kadagiti bado wenno kainna. Inruarna man aminen dagiti uppat wenno innem a para piestana a bado, inukradna amin ida, ngem awan latta. Siniripna iti sirok, into la ketdi no naiwagatna, ngem nasipnget metten idiay kaburnayan.
Inin-inayadna manen nga insubli dagiti bado tapno saanda a makunes; inurnosna dagiti surat, sa nagsublli iti kosina, a siiiggem iti pagsaingan. Indissona ti lampara iti dulang. Nagmasngaad manen tapno lagipenna no ania ti inar-aramidna idi Huebes, Dina met matandaanan no nagturong iti lakasana...
Nangngegna ti arimpadek ti lakayna, ket inagawaan ti baket ti timmakder tapno dinto man mabugtaken, Nagranitrit ti agdan ngem saan a timmaliaw ti baket ta iwalwalinna dagiti beggang iti dalikan tapno saan a makusel ti innapuy.
“Nabirokamon?”
“Sikan sa ti nangidulin, sika.”
“Kayatmo a sawen, napukawmon? Punieta. Tonto.”
“Binirokko met. Awan idiay lakasak.”
“Kunam man daytan idi birbirokenta ti selio a ginatangko. Idi siak ti nangbukitkit ‘ti lakasam, ania ngay no diak nasarakan idiay yan ti sursurat? No uleg koma ket sinippitnakan a namimpat. Birokem manen.”
"Binirokkon, kunak ngarud. Awan.” Kasla dimmagsen ti timek ti baket. “Sika ketdi, a, ti mangkita dita lakasam. Siguro, insigpitmo dita yan ti dukomintos.”
“Torpe a baket. Pinukawmon, a, ti tiket. Agasem ngay ti uppat a pisos a kasla immasuken. Kasmo la pinuoranen dayta a kuarta. Inggatangko la komat’ basin. Ken dimo nga ammo no mangabak dayta. Ammom, aya, baket, ti gasat. Tonto a bakbaketan. Punieta. Inggatangko la komat’ basin.”
“Apay nga agpabasolka, aya. Luktam pay ‘ta lakasam, a, saka agunget. Imbagak la ngarud kenka a diak mabirokan. No indulinko, di adda koma idiay lakasak, ta dayta met la ti pagiduldulinak?” Mangrugin nga agtigerger ti timek ti baket ket umawengen dagiti lapayagna, ken mariknana ti dara nga immuli kadagiti pispisna. “Apay, pagayatak a pukawen dayta a tiket, no kas pagarigan siak ti nangidulin?”
“Pangpang-orenka no dimo mabirokan!”
“Luktam pay ‘ta lakasam saka agriaw.”
Rinabsut ti lakay ti pagsilawan, ket nagistayan naibelleng ti segdenna. Nagturong a bumanang-es iti yan ti lakasana. “Iggamam man ‘toy silaw, saanka ket a nakamuttalengen ditan.”
Agaw-aweng pay laeng ti dara iti pispis ti baket idi awatenna ti pagsilawan. Agtigtigerger dagiti imana, kasla manto ti anniniwanda a naisalat iti bubongan.
Agarup naiwariswaris dagiti dokumento a kiniwarkiwar ti lakay. “Imbagak la ngarud kenkan a saan a siak ti nangidulin.” Kalpasanna, insublatna dagiti kalson ken badona. Inukradna amin dagitoy, sana inwagsak ida.
“Nagdakkelan a papel, diak la ket makitan no adda ditoy? Sika ti nangidulin, ibagak ngaruden. Kas man idi selion, a, ta impapilitmo man la a dimo indulinen. Ania ngay ti nagbanaganna no di met la sika ti nangidulin. No diak koma binukitkit ‘ta lakasam, di impapilitmo manen a saan a sika ti nagidulin?”
“Di sika ti mangkita ‘diay lakasak?”
“Ne, umingar ket ‘toy punietan. No siak ti pagbirokem manen, ket mabirokak, puorak dayta a lakasa.”
Inselsel ti lakay amin dagiti nakuneskunesen a badona, timmakder ket rinabsutna ti lampara. Ngem inyawatna met laeng. “Birokem dayta a tiket ta siak ti mapan mangbulod iti periodiko ni Inti. Tonto.”
Agtabtabbaaw ti lakay nga immulog, ket nagsubli manen ti baket iti abay ti lakasana. Insaluketna ti lampara iti diding, ket inruarna manen dagiti surat ti anakna a natay.
No nabiag koma ni Ciano, saan koma a kastoy ti rigat, ay, Apo, unay la ketdin.
Nagrittuok ti tulang dagiti tumengna idi agmasngaad tapno lukatan ken saggaysaenna manen nga ukraden dagiti surat. No koma mabalin, saanna kayat nga ukradenen dagiti surat daydi Ciano, ta adda retratona kadagitoy, Ngem ita, maipapilit manen. Saan koma a mabugbugtak ken mabainan a kas ita no adda pay daydi Ciano. Nakaipawpaw-it pay met la daydi iti las-ud ti tallo a bulan, kasanguanan ti ipapatayna, ta nasabidongan kano iti rasa idiay Alaska. Adda koma itan ditoy ni Ciano a mangikaluya kenkuana no agpunger manen ti lakayna.
Binaringringna ti lakasa tapno masilawan a naimbag ti unegna. Sinaggaysana nga insarang dagiti sobre, sana uyosen dagiti nagyan, ket ukradenna dagiti surat a nailungog. Idi madanonna ti maikapat, mariknana nga adda retrato iti uneg. Dina koma ukraden daytoy, ngem nalagipna manen ti sangadaluson a panagpumpunieta kenkuana ti kimmastila nga asawana. Inin-inayadna nga inruar ti surat, sana inukrad.
Saan met gayam a retrato ti naguneg. Naggutok ti naingpis a barukongna a kunam la no matibbagen ket immilet ti pagangsanna. Ay, Apo Dios, ‘tay tiket gayam!
“Tontoak nga agpayso. Nagnengnengakon, aya, ta diak la natandaananen nga insuksokko gayam? Tontoak nga agpayso.”
Dandani dina maiggaman ti nakupin pay laeng a tiket ta kas man la agpigergeren a bulong ti kawayan ti imana. Idi insarangma dagiti tiket iti silaw, nakitanan dagiti numero, dagiti dua a tres.
Minulenglenganna ti apuy a kasla dila nga agsalasala, saan gayam, kasla ulo a nagbuok iti asuk a tumukkatukkaw nga agpangato.
Punieta, punieta, tonto, tonto! Makitam ‘tay kunak, a sika ti nagidulin? Punieta. Naimbag pay ket ‘tay torpe, ta makatandaan, ken saan a bimmato ti ulona...
Kasla timmukkaw nga uleg ti ima ti baket a siiiggem iti tiket. Ti pingir ti tiket ti immuna a simrek iti ulo ti apuy, a kasla tadem a nanggerret iti kumalkalawikiw a dila, ulo a nagbuok iti asuk, tonto, punieta, torpe...
Idi mangngegna ti arimpadek ti lakayna, dapo laengen ti nabati iti tiket, dapo a pagay-ayaman pay laeng ti agkarkarayam a beggang. Saannan a narikna ti pudot daytoy idi kunesenna ti dapo a kas tapok, ket inakuyna nga imbelleng iti baet dagiti ginisla a datar.
“Ania, nabirokamon ‘tay tiket?”
Kasla adayo ken naingpis ti panagdengngegna iti timek, ket impuligadna ti naugingan nga imana iti kainna.
“Nabirokamon? Addan ‘toy periodiko; yegmon ‘ta silaw ken tiket.”
“Diak nabirokan. Diak indulin kunak la ngaruden,” insungbat ti baket, minulenglenganna ti apuy, sana inin-inayad nga inurnos dagiti surat daydi anakna. –O
Magatang ti Bannawag kadagiti sukiyo nga aglaklako iti pagiwarnak ken magasin.
Para iti subskripsion, ag-email iti [email protected]. Para iti dadduma pay a detalye, kontaken ti Circulation Department iti 8527-8121 Loc. 369, wenno iti CP No. 09567620852.
Mabalin pay a magatang ti Bannawag iti
Shopee: http://bit.ly/Bannawag-Shopee
Lazada: http://bit.ly/Bannawag-Lazada
Para iti digital a kopia:
PressReader: http://bit.ly/3n83kNQ
Magzter: http://bit.ly/407pazG
Para kadagiti kompleto a sarita, nobela, daniw, salaysay ken dadduma pay, bisitaen ti opisial a website ti Bannawag iti https://bannawag.ph
Laglagipenyo koma met, kakailian, nga ag-join/i-follow (ka)dagiti official a social media account/page/group ti Bannawag,
iti Instagram: https://www.instagram.com/bannawagmagazine
iti Twitter: https://twitter.com/BannawagMagasin
Facebook Page: https://www.facebook.com/BannawagMagasin
Facebook Public Group: https://www.facebook.com/groups/bannawag.magazine
Dios ti agngina.
Isip pabaknangen, Bannawag ti basaen!
