Salaysay ni JOEL B. MANUEL
NO agritourism farms ti birbirokentayo, adun ti kakastoy ditoy Filipinas. Iti Ilocos, adu iti Piddig, Adams, Burgos, ken dadduma pay nga ili. Adda payen dagiti resort nga addaan iti agritourism farm.
Ngem no agritourism school, manmano pay laeng. Iti Ilocos Norte, adda maibilang nga agritourism school. Daytoy ti Saludares-Cali Elementary School ti Dingras, Ilocos Norte.
Alas tres media iti malem idi dumagasak iti Saludares-Cali ES iti maysa a Biernes. Nalabsak ti maysa a pintor a manglepleppas iti logo ti Schools Division of Ilocos Norte iti makanigid ti serkan iti covered court ti pagadalan.
“Dumanonkayo latta dita opisinanan, sir, napan sa bassit bimmukbok,” kinuna ti pintor idi damagek no adda ni Kaiser Luis Magno Jr., ti principal a saan pay unay a nabayag a nayakar ditoy nga eskuelaan.
TURISMO: Intayon Idiay Ayuyang Garden iti Pila, Siudad ti Laoag!
Ngem imbes nga agderetsoak iti opisinana (sabali ti langana, kasla diding ken tawa ti maysa a moderno a balay), simrekak ketdi iti greenhouse a nayapiring. Dita a naisaetak kadagiti nagadu a mula nga ornamental, agsabong, palakay a kayo nga agbunga ken dadduma pay, a nagpintas ketdin ti pannakaurnosda iti nalamiis ken nasagneb a naiketan a shed. Ket nagadu pay dagiti dandanin mabalin nga imula a palakay a kamatis kadagiti plastik a seed tray.
Sabali la a talaga ni Sir Kaiser, nakunak a napaisem ta malagipko nga agdindinamag ti panangyussuatna iti sustainable, integrated, organic, community-involved agri-tourism education a programana iti Barong Elementary School a nagprinsipalanna sakbay a nayakar iti Saludares-Cali Elementary School.
Pinastreknak ni Mrs. Nacnac, Grade 6 Adviser, iti nalamiis nga opisina ni Sir Kaiser ta ur-urayek ti pannakalpasna nga agdigos. Iti kaadu ngata ti ar-aramidenna iti dandani sangaektaria nga eskuelaan, saan la ketdi a maliklikan a di agling-et. Kabayatan nga ur-urayek ni Sir Kaiser, simrekak iti classroom ni Mrs. Nacnac, iti Grade 6 Gumamela, ket nakitungtongak kenkuana.
“Manipud idi simreken ni sir-mi, nakapaspaspasen ti panagdur-as ti Physical Development ti eskuelaanmi,” imbatad ni Mrs. Nacnac nga isu pay gayam ti Brigada Eskwela Coordinator ken BAC Chairman ti eskuelaan.
Ditan a pinaneknekanna ti napardas a panagobrada iti babaen ti liderato ken panangtarawidwid ni Sir Kaiser iti pannakapabaro ti alad ti pagadalan, pannaka-tiles ti covered court, pannakapinta dagiti roofing ken diding ken tawtawa dagiti pasdek ken pannakasukat dagiti dinadael ti bagyo.
Naikkat met aminen dagiti plant box ket nasukatan daytoy kadagiti naipalawa nga alley iti sanguanan dagiti pasdek. Umayon daytoy iti Safe Schools a maysa kadagiti 7 Key Initiatives ti DepEd Schools Division of Ilocos Norte (SDOIN) babaen ken ni Supt. Atty. Donato D. Balderas Jr.
Insursornak ni Sir Kaiser kalpasanna. Napankami iti likud a dumna iti barangay road a mapan iti Barangay Sulquiano iti raked ti bantay. Ne, ket adda met naplanada a paset dita a nagaburan iti graba.
“Ditoyto ti pagtakderan ti food court ti eskuelaan, sir,” kinunana.
Ti man la ammok nga adda foodcourt-na ket kadagiti mall. Ta no foodcourt kunam, ay, ket adu nga stall dagiti aglako iti makan.
Ngarud, saan laeng a dagiti ubbing ken mannursuro ti mairanud no adda foodcourt iti eskuelaan, Ti napintas, saan nga ekslusibo a para iti pagadalan daytoy no di pay ketdi para iti komunidad.
“Adunto dagiti produce-tayo iti gardening, kasta metten ti rabbit production,” kinuna ni Sir Kaiser. “Adda pay dagiti uong,” intudona ti nagtengnga kadagiti tallo a bungalow iti asidegmi.
Nasirpatko met a manarimaan pay gayam ti pannakakongkreto ti alad iti dayta a paset.
“Dagita mausar a hollow block dita, sir, dagiti parent metten ti nagaramid, naisuroda no kasano ti pamay-an,” kinuna ni Sir Kaiser. “Nagsursuruanda tapno adda metten ammoda nga ipakat no kayatda. Maysamaysa agidusngoda metten iti material a kas iti semento ken darat, isu nga inkastami metten, a,” innayonna.
Manarimaan met ti produksion ti carbonized rice hull (CRH) wenno napauring a taep. Makontrol ti pannakapuor daytoy a kas iti uringen a kayo, tapno saan a dumapo. Adda paguringan a metal a silindriko a naabut-abutan sa adda simboriona ket isu daytoy ti pakailikmutan ti taep. Makiwarkiwar ti taep ken masibnaan no napudot unay tapno saan a maig-iggay.
“Napintas a growing medium ti carbonized rice hull,” panangipasingked ni Sir Kaiser. Wen met, napaneknekanmi dayta iti idadagasmi iti naka-garden net a nursery dagiti fruit tree, ornamental, ken flowering plants iti sikig ti opisina ni Sir Kaiser.
Simrekkami iti nagtengnga kadagiti tallo a bungalow. GSP-BSP Building ti adda iti kanigid ken reading center met ti adda iti kanawan.
Iti mushroom production room, nakitak dagiti nakasupot a pagpatubuan ti uong, fruiting bag ti awag kadagitoy. Namulaan kanon dagitoy iti spawn wenno bin-i ti uong ket addan makita a pumuraw kadagitoy a pagsenialan ti itutubon dagiti oyster mushroom.
“Baka sumagmamano a lawas laengen, addanton maapit iti daytoy,” kinuna ni Sir Kaiser iti mapan a 1,000 a fruiting bags. “Planomi a nayonan pay dagiti fruiting bag,” innayonna.
Makargaan dagiti fruiting bag iti napaglalaok a substrate a nagragadian ken garami santo mapaalibungubongan (steamed) iti unos ti sumagmamano nga oras santo maibunubon dagiti spawn.
Iti ground ti eskuelaan, manarimaan ti panagay-ayam dagiti ubbing iti volleyball ken football.
“Pinilimi ti football kas sports ditoy, isu ti pakaumanayan ti ground ken bassit ti masapul a ramit,” kinuna ni Sir Kaiser.
Innayonna nga isun a mismo ti nangpaaramid iti landok a goal ti soccer football.
Maysa pay a paset ti panagsursuro dagiti ubbing ti musika. Nangngegko ti uni ti ukulele, ket inserreknak ni Sir Kaiser iti classroom a pangisursuruan ni Ms. Aziel Molina. Ania pay, napilitanda a nangtokar iti sample, ti “You are My Sunshine.” Ket wen, a, iti panagkunami, addan pangabilda nupay kadagitoy laeng nga agen-ensayoda.
“Mabalin a dagitoy ubbing ti mang-entertain kadagiti umay bumisita no awan la ketdi ti klaseda,” kinuna ni Sir Kaiser.
Napankami iti covered court ket impakita ni Sir Kaiser dagiti rabbit a nakapupok kadagiti cage. Kuna ni Sir Kaiser a naimas kano ti rabbit ket maisagsagana dagitoy para iti mabangon a foodcourt kas maysa kadagiti meat dish.
Iti sirok dagiti cage, adda net a mangtaya kadagiti rugit dagiti koneho. Addaan met kadagiti substrate a nagragadian ken garami ti net tapno maikabassit ti angot a maparnuay.
“Adda pay dagiti bioorganic agent a yispreymi tapno saan a naangot,” kinuna ni Sir Kaiser.
Nayapiring iti covered court ti vegetable garden a nalinongan iti garden net. Saan laeng a basta gagangay a vegetable garden, nakamasetera wenno seedling bag ti nagmulaanda kadagiti nateng. Iti nagsulian ti alad, a nalinongan met laeng iti garden net, adda dita dagiti azolla tank. Napintas a pagpakan kadagiti manok ti azolla. Ngem ilalaokdan ti azolla iti daga nga usarenda kadagiti mulada.
Ditoy metten ti yan dagiti adu a shelf a nakaiparabawan dagiti palakay a kamatis. “Adu dagiti umay aggatang iti imulada, sir,” kinuna ni Sir Kaiser. “Daytoy ti maysa a naganar iti daytoy income generating project-mi.”
“Iti teknolohiatayo iti panaggarden, nasken unay ti umno a growing medium wenno daga,” imbatad ni Sir Kaiser. Impakitana dagiti nalalawa a vermibed. Nalinongan met dagitoy ken nasagnebda. Adda met pagpaganguan kadagiti organiko a material a maipakan kadagiti African nightcrawlers, ti specie dagiti alinta (alumbayad) nga agparnuay iti vermicast wenno lugit ti alinta a pagabono wenno usaren a mismo a kas daga a pagpatubuan iti mula.
Pinanaganan ti pagadalan dagitoy a programa iti SALUKAG-SCES. Kaipapanan daytoy ti “Sustainable Agritourism through Linkages, Upskilling, and Knowledge Adoption for the Greater Good.” Iti konsepto ni Sir Kaiser, maipakat dagiti kabaruanan a teknolohia iti panagbangkag ken panagtalon iti eskuelaaan. Agbalin ti eskuelaan a kas showcase ti teknolohia. Agsipud ta dagiti nagannak ken ti komunidad ti mangmantener kadagiti pabuya a programa a nakaipakatan ti baro a teknolohia, masursuruan dagiti nagannak ket umadu dagiti makaammo iti dayta a teknolohia. Paset metten daytoy ti turismo.
“Adu ngaruden dagiti mangibagbaga nga eskuelaan nga umay ngem saanmi pay nga inlukat unay ti panagawatmi kadagiti umay sumarungkar wenno ag-benchmark ta manarimaan pay laeng ti panagiplastarmi kadagiti dadduma pay,” kinuna ni Sir Kaiser.
Malaksid iti regular a panagbasa dagiti ubbing, maseknan met ti Saludares-Cali ES a mangpabaknang iti kapadasan dagiti agad-adal. Maysa kadagiti ipangpangrunada ti musika babaen iti panangisursuro ni Ma’am Aziel Molina iti ukulele. Maaramid ti panagsanay no malpasen ti klase.
“Magustuan met dagiti nagannak a masanay dagiti annakda,” kinuna ni Ma’am Molina.
“Naki-tie up-kami iti Department of Agriculture, kangrunaanna iti Bureau of Plant Industry a kaarubami met laeng,” kinuna ni Sir Kaiser. Kasta met nga adda animal breeding station ti Department of Agriculture iti dayta met laeng a lugar. Saan a nakakaskasdaaw a dagiti organic material, mabalin nga aggapu iti animal breeding station.
“Pinadasmi metten ti naki-partner kadagiti high school, nangruna dagiti eskuelaan iti sekundaria a mangisursuro iti agrikultura iti Senior High School,” kinuna ni Sir Kaiser. “Ka-partner-mi ita ti Barong National High School ket sapay ta umadu pay.”
Iti kastoy a pampamay-an ni Sir Kaiser, namak koma no matulad ti amin a papanguluen dagiti eskuelaan? Ta iti pannakaliplipaten dagiti ubbing no kasano ti kinapateg ti agrikultura ken panagmulmula, nasken a dagiti mannursuro ti mangidaulo iti panagsukay iti daga wenno panagmulmula
Ala, ikkam latta, Sir Kaiser, ta matuladmi ‘ta matuladmi kenka! --O
Magatang ti Bannawag kadagiti sukiyo nga aglaklako iti pagiwarnak ken magasin.
Para iti subskripsion, ag-email iti [email protected]. Para iti dadduma pay a detalye, kontaken ti Circulation Department iti 8527-8121 Loc. 369, wenno iti CP No. 09567620852.
Mabalin pay a magatang ti Bannawag iti
Shopee: http://bit.ly/Bannawag-Shopee
Lazada: http://bit.ly/Bannawag-Lazada
Para iti digital a kopia:
PressReader: http://bit.ly/3n83kNQ
Magzter: http://bit.ly/407pazG
Para kadagiti kompleto a sarita, nobela, daniw, salaysay ken dadduma pay, bisitaen ti opisial a website ti Bannawag iti https://bannawag.ph
Laglagipenyo koma met, kakailian, nga ag-join/i-follow (ka)dagiti official a social media account/page/group ti Bannawag,
iti Instagram: https://www.instagram.com/bannawagmagazine
iti Twitter: https://twitter.com/BannawagMagasin
Facebook Page: https://www.facebook.com/BannawagMagasin
Facebook Public Group: https://www.facebook.com/groups/bannawag.magazine
Dios ti agngina.
