Sarita ni JOHN NOLAR
Naipablaak iti Septiembre 24, 1956 a bilang ti Bannawag.
NAGMULAGAT pay ni Tata Torib idi impadamag dagiti ubbing a naggapu iti eskuela a natinnag kano ni Carias iti salamagi. “Nablo?” inamadna.
“Saan, tata. Nagaradgadan laeng ti abagana.”
“Yanna ita?”
“Adda dita udi, tata,” intaliaw dagiti ubbing ket intuloydan ti nagna.
Nagbaliw ti rupa ni Tata Torib. Nakuretret ti mugingna ket immuyong dagiti matana. “Sinalbag nga ubing dayta,” indayamudomna. “Aliwegweg, aliwegweg a namimpinsan!” Napardas dagiti askaw ti lakay a nagturong iti agdan. Nagsubli met laeng ket nanakraad pay ti taleb idi sinipdutna a sipupungtot ti way a pagbaut.
“Apay?” dinamag ni Nana Sidra idi maipattogna iti burnay ti linaon ti karamba a napanna insareb. Nakitana ti nairut a pannakakaem dagiti bibig ti asawana a kas iti panangpetpetna iti pagbaut. “Apay manen?” inulit ti baket idinto nga inwarasna dagiti matana iti aglawlawna kalpasan ti panangisalapayna iti diken.
“Dayta nga ubing, a!” intebbag ni Tata Torib. “Natinnag kano iti salamagi.”
“Ket?”
“Nagaradgadan kano ti abagana.”
“Ay, Apo! Naimbag, a, no di —” Nagnganga ti baket idi mataliawna ni Carias a lumaylayawen iti lalaktawan. Naray-ab ti abaga ti bado daytoy.
“Ala, darasem!” Impayapay ni Tata Torib ti pagbaut. Simmabet iti yan ti agdan. “Darasem!” Indil-agna manen ket apaman a nakasagpat ni Carias, siniggawaten ni Tata Torib ti takiag daytoy. “Apay daytoy?” insukitna ti pagbaut iti napigis ket nagparang ti tumtumrem a dara iti abaga ti ubing.
“Kua, amang… na—“
“Ania a kua?” Ket nanabsiit ti patong ti ubing. “Ne, ta isarapana ti imana! Emmm, umm! Ala, isarapam dagita imam ta kitaek no dika mablo! Punietakanto met ta —”
“Toribio!”
“Ay, dika man bumibiang a bakbaketan ta dikanto ketdi maarrabis met!”
Saanen nga ammo ni Carias ti aprosenna. Agtigtigergeren dagiti tumengna. Ngem natimbeng ti panaganug-ogna. Saan a makapagpukkaw, wenno ad-adda ketdi a masaplit.
“Saanen, amang… diakto agul-ulin!”
“Isuna kadin, a,” naisawang ni Nana Sidra ket immasideg. Ngem dina naitured nga inkanawa ti ubing.
“Makitakanto pay nga aguli ta kitaem no diak—” Ket nangmesmes ni Tata Torib.
Nagturong ni Carias iti suli apaman nga inibbatan ti amana. Sinapsappuyotna dagiti binatlag a nagsasanggala iti patong ken kadagiti takiagna. Saan a naturdan ti ina ti di immasideg.
“Nalabeskanto met,” kinuna ni Nana Sidra ket kinitana ti anakna a sikakaasi. “Kanayon nga ibagak a dika agal-aliwegweg ta ammom la ngaruden ti ugali ni amam no makaunget. Ania la unay, aya, ti panagramanmo iti salamagi? Numona ta dida pay pilien ti pagkabilanda kenka.” Bimmantot iti apagapaman ti panangisawang ni Nana Sidra kadagitoy ket inap-aprosanna dagiti lemma iti bagi ti anakna.
Inikkat ni Tata Torib ti tabako iti ngiwatna. “Aramidem manen a bakbaketan!’’ Pinabaribaranna a tinaliaw ni Nana Sidra. Kasla kumilaw dagiti matana. “Aramidem manen ti kagurgurak kenka!”
“Ne,” kasla naltotan ti baket. “Pudno met a nalablabes pay ngem nuang ti panagkabil—”
“Ala,” simpeg ni Tata Torib ket inwadagna ti asawana. “Panawam dita! Adaywam ta dikanto maarrabis!” Ket linayatanna pay ti naiparusisi nga asawana.
Nagin-inayad laengen ti baket a nagturong iti kosina. Dumayamudom ngem maamak met a mangtaliaw iti asawana idi nangngegna ti arimpadek daytoy a nangsaruno kenkuana.
“Kunak la a kuna a dika bumibiang no agungetak tapno ammona ti agannad.” Bimmaba ngem manangipangpangta pay laeng ti panagsao ni Tata Torib idinto a binaliwanna a sinindian ti tabakona iti aluten. “Ta kasano ngarud a maisuro no panuynoyam met? Di pay ketin tumubo ti sarana? Kunaennanton a ranggasko laeng ket dinanto mausig a ti panangigigirko kenkuana kadagiti mabalin a pakaisagmakanna ti pakaigapuan ti panagbautko.”
“Iti panagkunam!” Indayengdeng ti baket, ngem dinardarasna ti nagturong iti bangsal.
Di met ketdi supringen ni Nana Sidra ti panagbaut a pangatur iti makita a panangsalungasing ti ubing kadagiti balakad. Ngem kenkuana, ad-adda nga agparang ti kinadawel ti asawana. Wen, a, bauten ti ubing ngem saan a labsen. Saan a kasla agmanso iti ayup. Maipalagip pay ketdin ken ni Nana Sidra ti maripripiripna a pasaray payen saan a masursurotan ni Carias ti aramidenna no adda paala ti amana. Ta ania kad’ met ket nakarkaro metten ti butengna.
“Umayka manganen.” Sinirip ni Nana Sidra ti anakna idi maidasaranna ti ubing. “Darasem ta dandani man itan dagiti dumagas kenka a mapan agbasa.”
Nagtungpal ni Carias kalpasan ti panangpunasna kadagiti matana. Saan met a kayat ni Tata Torib a madagullit ti panangayab kenkuana, nangruna no iti pannangan. Dina kayat nga agparang nga agpasugnod ti ubing gapu iti pannakadusanna. Ket simmango ni Carias iti dulang, ngem madlaw unay a kasla pilitenna nga alimonen dagiti kammetna.
“Agsingsingpetka ngamin,” nakuna laengen ni Nana Sidra, nupay patienna a nasingpet ti anakna. Nanakem. Saanen a masapul nga ipalagip dagiti aramidna: agpakan iti manok iti agsapa, agyuli iti pagtungo, ken agpastor iti nuang no saan a sumrek iti eskuela.
“Kitaem dagiti annak dagiti naanus unay,” kinuna ni Tata Torib idi naisibeten ni Carias a mapan iti eskuela. Naanaten ti panagibbetna a kasla panggepna a gutigoten ti asawana. “Ni Mang Sintong, kas pagarigan. Saan kadi a dakkel ti pakabuongan ti ulona ita? Malaksid iti dandani patinayon a pannakaidarum ti anakna iti panangdangranna kadagiti padana a babbaro, maatap pay nga isu ti pannakaulo dagiti agmamanok.”
Saan a simmungsungbat ni Nana Sidra. Awan sabali a sumelselsel iti panunotna no saan a ti kinaranggas ti asawana. Naranggaska la ketdi, kinunana iti unegna. No pudno a panangisuro ti ar-aramidem, saan a kasta a paturaymo met la nga agil-ilus iti saplit. Tiltilem ketdin iti baut. Dimo la pampanunotenen ti kinamaymaysana.
“Dagiti pay maipabpablaak iti Bannawag,” impalagip ti lakay. “Idiay kano Manila, dagiti bumarito ti ad-adda a pakaringgoran dagiti pannakabagi ti linteg. Dakes ti ar-aramidenda. Patiek a ti panagkurang wenno panangpanuynoy dagiti nagannak ti pakaigapuan dayta. Saan a nasigud a naatur dagita nga ubbing. Ket maduktalan met la dagiti nagannak ti di maitutop a bunga ti kinaanusda, ngem ania pay ti mabalinda… naladawen! Dagita koma ti pampanunotem ita a saan ketdi a… 'sus!” Timmallikuden ni Tata Torib ket nadagsen pay la dagiti paddakna nga immulog.
Adda met ketdi kalintegan ni Tata Torib. Ngem saan a maukas ti uray rinibu ngata a pangngarig ti pammati ni Nana Sidra a kinadawel ti kaipapanan ti panangsaplit ti asawana iti anakda. Ilemlemmeng ti baket ti panaglibbina tunggal agbalikas ti lakay. “Awan ti dumam iti aran, sika a laklakayan!” pasaray itantanabutobna.
Pudno met ngamin. Saan la a ni Nana Sidra ti agsao a nalabes ti panangdusa ni Tata Torib iti anakda. Kadagiti kaarruba, nairuamen ti panangdagdagda ken ni Carias no agpukkaw ni Tata Torib, nangruna no madama a makiay-ayam ti ubing kadagiti kapatadanna. “Mapankan,” kunada, “ta dikanto ket makauray manen iti rigatmo. Dayta a kinauyong ti amam. 'Sus!”
ITI maysa a malem ti Domingo nga isasangpet ni Carias a napan nagpastor a kaduana dagiti kaarruba nga ubbing, nakita ni Tata Torib ti pitak a naipilkat iti gurong ti anakna idi dimsaag daytoy iti nagsakayanna a nuang. Awan met ti ammo ti lakay a nalubo a napagnaan daytoy iti panagpastorna. Malaksid iti dayta, kasla naigagara a naitapal ti pitak.
“Apay dayta?” intudona.
Saaan a nakasungbat a dagus ti ubing. Makaruprupanget daytoy a kasla naut-ot ni gurongna ket nadlaw ni Tata Torib ti saan a naituloy a panggep ni Carias a mangpisel ngata iti luppona. Saan a naripirip ti lakay ti mangrugin a panagbessag ti anakna gapu ta simro manen ti pungtot ti lakay.
“Apay, kunak!” imbugkaw ni Tata Torib ket inkanayonnan nga inasitgan ti ubing. Linekkabna ti nagmaga bassiten a pitak. Nagparang ti nagbalay a dara a nagtaud iti bassit a sugat. “Aha! Nagulika manen, ania? Saan manen a ti pastormo ti tinamingmo!”
“Sa-saan met, amang...” Adu a rigat ni Carias a simmungbat ket nagrupanget manen. “Nagaradgadan laeng iti kaleddaan… iti panangipaarabko ken ni Sawak.”
“A, ket nalaingka metten nga agulbod!” Imbugtak ni Tata Torib. “Apay kad’ nga ilemmengmo no saan a nadunor dayta iti panagbarbariw-asmo? Naalam la ketdi iti panagasakmo manen iti kaallagatan!”
“Ngem—”
“Ay, awan ti ngem-ngem kaniak! Sumurotka!”
Agkakapsut ni Carias a simmurot iti amana nga immuli. Saanna a kinita a pulos ti inana idi malabsanna iti dapian. Kimpes idi kellaaat a rinabsut ti amana ti pagbaut iti taleb.
“Ala, daytoy ti pangipakitaam iti timmangken a kinaalbodmo!” Gimluong ti timek ni Tata Torib.
“Pakawanennak, amang, kunam,” insuro ni Nana Sidra ti ubing. Bareng, kunana ngata, a, no di unay gagaraen manen ti lakay.
“Sumagpawka manen a bakbaketan!”
“Sa-saanak met ket a nagallagat, amang. Diak pinampanawan ti nuangtayo. Daytay kua, amang, daytay—“
Ngem nakapamitlon a nagdisso ti pagbaut a namagkiet ken ni Carias. “Agulbodka kunak, aya?” inngariet ni Tata Torib. Ngem dinan naituloy ti naudi a layatna ta isu met nga adda simmarakusok nga immuli.
“Pari!”
Timmaliaw ni Tata Torib. “Sika gayam, pari,” inin-inayadna idi mabigbigna ni Tata Banong a kaarrubada.
“Wen. Immayak ta nasao ni Mationg a kinagat kano ti uleg ni Carias!”
“Ania?” Nakigtot ni Tata Torib ket naibbatanna ti pagbaut. “Kinagat ti uleg, kunam?” Simpeg a nangkita iti gurong ti anakna. “Ne, kastan sa nga agpayso!”
Nagpigerger ni Carias. “Sa-saan, amang,” kinunana a nagrukob tapno takkabanna ti sugat iti gurongna. “Saan a kinagat ti uleg dayta.” Nagsanud a kasla panggepna ti bumirok iti pagkamanganna.
Saan a nakatimek ni Tata Torib. Makasangit metten ni Nana Sidra. Sinakruy ti lakay ti anakna sa tinaliawna ni Tata Banong. “Tulongannakam’ kadi, a, pari.”
“Isu ngarud a nagdardarasak nga immay,” insungbat ti sabali a lakay. “Intugotkon dagiti tandok. Ipaiddam dita nay, pari.”
Impaidda ni Tata Torib ti ubing iti datar. Sidadanag a nangtengngel iti anakna. “Agtalnaka, nakkong,” kinunana idi rugianen ni Tata Banong a pasupsopan ti nagkagatan ti uleg.
“Ne—“ Nagmulagat ti mannandok a nangmatmat iti gita a dandani nangpunno iti panandok. “Nalabes daytoy nga ubing. Impakpakaasina kano ketdin kadagiti kaduana ti dida panagipulong iti panangkagat ti uleg kenkuana. Gagaraennakto manen ni amang iti baut, kinunana kano ketdin. No impangag ti barok ti kiddawna, wenno naladladaw pay bassit ti panangibaga ni Mationg, di pay ket maduktalanyo laengen a naunnat daytoy nga ubing.”
“Naranggas ngamin unay ti amana,” insangit ni Nana Sidra.
Saan a nagtimek ni Tata Torib. Limduok. Agkalkaling-etanen. Dandani dina maperreng ti sidadata nga anakna nga agruprupanget nga agiturtured iti ut-ot.
“Ala,” kinita ni Tata Banong ni Nana Sidra idi bimmassit met laengen ti maparuarna a gita. “Mangidadangka iti inumenna, kakang. Tallo nga aldaw a maipapudot ti inumenna. Diyo ipalubos a bumaddek iti nalamiis, ta maibusor dayta kadagiti nagnutnotan iti gita.”
Nagtungpal a dagus ni Nana Sidra. Iti kosina, immapay iti panunotna a kasla maysa a pammagbaga ti napasamak: “Saan nga iti amin a pakabasolan ti anak ti pagpaayan ti ablat.”
Nariknana ti nainayad nga iseserrek ni Tata Torib. “Naikkat met la aminen a gita,” napnuan yaman ti timekna. “Makainum kano ti anakmo… di pay la mabalin, aya?” Dimmenna ni Tata Torib iti dalikan, ket nakita ni Nana Sidra ti nagkadua kaputed a pagbaut a way nga insungrod ti asawana.—O
Magatang ti Bannawag kadagiti sukiyo nga aglaklako iti pagiwarnak ken magasin.
Para iti subskripsion, ag-email iti [email protected]. Para iti dadduma pay a detalye, kontaken ti Circulation Department iti 8527-8121 Loc. 369, wenno iti CP No. 09567620852.
Mabalin pay a magatang ti Bannawag iti
Shopee: http://bit.ly/Bannawag-Shopee
Lazada: http://bit.ly/Bannawag-Lazada
Para iti digital a kopia:
PressReader: http://bit.ly/3n83kNQ
Magzter: http://bit.ly/407pazG
Para kadagiti kompleto a sarita, nobela, daniw, salaysay ken dadduma pay, bisitaen ti opisial a website ti Bannawag iti https://bannawag.ph
Laglagipenyo koma met, kakailian, nga ag-join/i-follow (ka)dagiti official a social media account/page/group ti Bannawag,
iti Instagram: https://www.instagram.com/bannawagmagazine
iti Twitter: https://twitter.com/BannawagMagasin
Facebook Page: https://www.facebook.com/BannawagMagasin
Facebook Public Group: https://www.facebook.com/groups/bannawag.magazine
Dios ti agngina.
Isip pabaknangen, Bannawag ti basaen!
