ALLON TI BIAG: Walo A Dekada A Panagdaliasat (6)-Bannawag

Autobiograpia ni LORENZO G. TABIN

Maika-6 a Paset

ABBARIT 2, 1953

ADU PAY TI diak nasarita maipanggep iti panawenko iti Abbarit, ket palubosandak a mangurot kadagiti babassit ngem agsalasala pay la iti mugingko. Kayatko laeng nga ipalagip nga uray kasano ti kinanumo dagiti pasamak, no agsublida, ikkan met iti sangkapirit a panangipateg. Ituloyta ngarud iti pangtedko.

Di nagbayag, insukat daydi tatang daydi Ulandis iti bumaro a nuang. Nalukmeg a nuang, dakkel ti pasupasona ken arigna apagtungbol dagiti sarana. Nakarabrabuy ti isem ken narimat dagiti mata daydi tatang idi insangpetna ti nuang.

“Nabalbalatongko daydiay pada a tao,” kinitana ti buksit daydi nanang. “’Momon, a, no ammom ti kaipapanan ti nagsasaadan dagiti alipuspos ti tarakenmo, dakkel a banag daydiay. Naimbag la a pagsanggiran ti insema a naganansiak... Wen gayam, ‘nakto sukonen ni nanang ta isunto la ti umay mamaltot kenkan... wenno ninto manen Mang Durkio?”

“Ninto laengen nanang, a, ta isunto met la ti mangil-ilut kaniak no makapagpasngayak,” kinuna daydi nanang.

Impasngay daydi nanang daydi Tessie. Nasurok idin a tallo ti tawen ni Herman. Nangisagana daydi tatang iti dalagan, ken napan nagsapul iti bulongan a sanga ti dangla nga inkabilna iti sirok ti dalagan.

Iti daydi a tawen, dakes a gasat ta nairanrana a nagsakit ni Herman. Kasla nagpuspos a tarampo daydi tatang, naimbag ta adda daydi Lelang Simona a timmultulong kenkuana.

Ngem siak met ti naturtoran a nagpastor—nangruot ken mapan mangipadigos iti daydi Bumaro. Iti naminsan, naikuyogak a nagpadigos idiay Limas. Adukami a nagsasaruno. No kasdiayen, itarapnos metten dagiti dadduma ti agdigos bayat ti panangurayda kadagiti pastorda nga agnunog iti agus. Aglabusda lattan nga awan babainna. Pati daydi bapak a Castor. Bassit a tao ngem timmangbaw ti tiltillayonna!

Adda daydi kabay-an a pastor. Nadlawko ti panagtaltalangkiaw daydi Bumaro, ken ti panagsaepsaepna.

Idi patakdangenda ti kabay-an, immapal met daydi Bumaro. Isu nga uray no diak pay koma kayat ti agawid, sinakayak metten. Ti imasna, idi taluntonenmi ti lipit, dakesen ta kumamat metten daydi loko a Bumaro! Ow-ak nga ow ngem diak naigawid. Nagdanagak ta diak makawiwitan gapu iti kalukmegna. Naminsan pay a limmagto, naipallangatokakon ket nanabtuogak iti bakrang ti lipit.

Napukaw ti puotko ket idi agsubli, at-atibayennakon daydi Bapa Castor. Diak malagip no asino ti nangyawid iti daydi Bumaro.

Nagsakitak iti makalawas. Makadominggo met a diak nageskuela. Nakabarbaraak. Nagam-ammangawak. Adda daydi abut a kasla kakaasiak nga agbakambaka nga umuli ket idi makadanonak iti ungtona, nakalawlawa a panayag, ngem idi kuan, kellaat nga adda nangsultop kaniak iti nasipnget nga abut. Agriawak ti kunak ngem awan met ti sumngaw a timekko.

Nakariingak iti pananggunggon kaniak daydi tatang.

Adu ti bulbulong nga intapaltapal daydi Lelang Simona kaniak, ken tinakutakonak pay daydi tatang. Malagipyo ti takutako? Daydiay nabuksilan nga itta a miniminian daydi tatang sakbay nga ipatapawna iti danum?

Panunotek la ita ti rigat daydi tatang a nangipuspos kadakami, idi kapilitan a nagsubli daydi lelang idiay Panay-ogan, diak ammo no nabaelak koma no siak ti nagsaad iti biangna.

Daydi met ketdi ti nangrugiak a nagnakeman. No mapanak mangruruot kadagiti tambak iti kataltalonan, nakitak dagiti aglawlawin kadagiti tambak ti pinagayan a nadanum ken agbambanniit iti waig wenno pay-as. Maay-ayoak idi a mangbuybuya iti panagdaldalluyon ti pinagayan kadagiti kinelleng no kasdi a mangrugin nga agtamed dagiti dawa ket addan dagiti billit-tuleng nga agur-uray iti sibaenda.

Nakasursuruak met a nagarado ken nagpalpal wenno nagmuriski ta nakibiangak idi araduen daydi tatang ti bangkag iti laud ti balaymi. Insurona no kasano nga ipakan ti sual ti arado, a nasken nga italmeg ti witiwit no parabawen ti sual, wenno ingato no ipakan ken nasken pay nga ammom nga abogen wenno pagsardengen ti nuang nga awan, piman, ti ammona no di sumursurot iti bilin ti amona. Idi agpalpal daydi tatang, nakibiangak manen. Naimas man ketdi ti aglugan iti palpal. Isuna laeng ta dandaniak napalpal idi kellaat a nagsardeng ti nuang sana imbaba ti kutitna sana intayok ti ipusna.

Kunam pay, napadasak met, a, ti nagraep iti nakalutlotak a kapitakan! Nalaka a tuladen ti aramid dagiti managraep ngem saanak a nagbayag ta nakettang ti siket. Naketkettang ngem daydi panagmulami iti pagay idiay Bantay Baybayabas. Ubingak pay idi ngem nariknakon ti sakit ti siket, anianto la ketdin dagiti arigna agmalmalem a nakarukob. Ngem nagmayat man a buybuyaen ti parasipis ti danum ken pitak ken ti nawido a panagpiritda iti sinekka a bunubon nga itugkelda iti agpapada iti kaaddayoda.

Ti man imasna ket no kasdiayen nga ipukkaw daydiay nagsusuon iti dapilag wenno labba ti pangaldaw iti sirok ti narangpaya a kariskis. Pinasalsaliak met, a, a nakipangan. Nagimas ti balon a lauya a manok a nasagpawan iti papaya, kunam sa!

Ay, adda pay maysa. No kasdiayen a panagani, pasurotendak idi no kasdi a bakasion iti eskuela. Pagbaduendak iti agkalawkalaw nga atiddog ti manggasna. Insurodak nga agiggem iti rakem. Idi damo, binuybuyak ti nakasigsigo a panangyapliaplit dagiti agani kadagiti dawa iti maysa nga imada nga amano met a mangsippaw iti luganian ket manen, tarastasenda ti agrakem a no dadduma, paggiddanenda pay a rakemen ti agabay a dawa.

Idi diak pay napadasan nga ipakan ti rakem, kunkunak iti nakemko: Nalaka la dayta!

Ngem idi rugiak ti agrakem, ama, ta diak met maipakan ti rakem ta diak met maisimpa iti nagbaetan ti tammudo ken pattungagan. Nasursurok met laeng kalpasan ti dua, tallo a pakan ti rakem. Ngem idi kuan, suksukloyekon ti saem nga in-inut a sumuknor kadagiti ramayko. A ta gayam, tinabtaban daydi diables a rakem dagiti ramayko.

Ti saemnan, aya!

Ngem nakasursuruak met laeng idi mabaybayag.

Sakbay a nagtalaw daydi Insan Ansit, dakami ti para ruot iti kanen dagiti nuang wenno baka daydi tatang. Bakbaka ken dukdukayyang ti malagipko a kanayon a ruotenmi nga agkasinsin. Panakkelen ti kuribot nga isakbat daydi Insan Ansit. Nalaga a kawayan nga adda sakbatanna ti kuribot.

Kaaduanna a mais ti imulmula dagiti tao kadagiti bangkag. Kaaduanna met a dukdukayyang ken bakbaka ti agtubo a ruot iti linimbang dagiti mais.

Natatayag dagiti mais, ken dadakkel ti salapida ket no dadduma, magargari daydi Insan Ansit nga agpuros. Ngem pawpawilak.

Amangan no maduktalandakami manen, kas iti napasamak idi ulitenmi koma ti mangpuros iti dakkel a bunga ti sandia idiay Bantay Baybayabas.

Magustuak no aginnabrasan ti Mayo ken Hunio. Palnaad daytan ti panagpakada ti kalgaw ken ti isasangbay ti panagtutudo. Idiay Bantay Baybayabas mangngegko koma manen ti kukkukukko dagiti kakok nga aglemlemmeng iti kasamsamonan. Idiay Abbarit wenno Guimud Sur, agpiestan dagiti tukak ken bat-og ket umarianggada iti sardam; ipalnaadna metten ti panagruar ti adu a babassit ken nakakaskasdaaw a tumatayab, ta no apay nga iti la kasta a panawen ti panagparangda.

A ditoy West Valley, awan uray maysa la koma a nakitak; wenno nagparang.

Maysa dagiti simutsimot. Ammoyo ti simutsimot? Isu daytay awaganda iti moth iti Ingles. ‘Momon, a, no ania daydiay. Ngem buklen kano ti agarup 160,000 ti kitana daytoy a tumatayab.

Ti dakkel a pakaidumaan ti simutsimot iti adu a babassit a tumatayab, isu ti panagsebbada iti apuy. Sapulenda ti apuy ket siempre ababa ti biagda ta mapanda met agsebba. Ngem maigapu dayta iti panangsapsapulda iti lawag. Kalikagumanda ti lawag iti kasipngetan a yanda. Ngem idi ubingak, diak kayat ti panagruarda ta butongenda ti pagsainganmi iti balay ket dimo ida mabugaw, nakarkaroda pay ngem dagiti ngilaw iti aldaw. Iti bigat, no bumangonak, nagadun ti makitak a nagtinnag iti ulesko.

Adda pagsasao iti Kailokuan a mapan agsebba dagiti tao a sumarakusok iti peggad uray pakatayanda. Kasdiayak sa ketdi!

Kasla koma no ti baro ket adda sabsabongenna. Uray agmulagat iti puraw, maalana la ketdi daydiay pagbabagtitanna nga imnas.

Sabali pay ti kulalanti. Wen, agruar met dagitoy a tumatayab iti kasta a panawen. Dua ti ammok nga awag iti daytoy. Kulintaba ti maysa.

No iti sardam a panagruar dagitoy, magustuak la unay ti panagiddeiddep ti bassit a lawagda a kaarngi dagiti bituen iti sardam.

Ad-adda nga agbabangabangada kadagidi pinuon ti sua iti asideg ti ruangan ti solarmi iti laud.

Yar-arigko ida iti arapaap ti tao nga adda panawen a nakapaspasnek a mangtunton iti panggepna nga into no kuan pagammuan ta mapukaw lattan a kas iti labutab, uray no dina pay natungtungpal ti arapaapna.

Idi damok ti agarapaap, kunak iti nakemko: daytoy ti kayatko a tun-oyen. Sirmata, kunada. Iti naun-uneg a panangiladawan.

Natungpalko kadi, wenno nagmata kadi ti sirmatak?

Wen, sabali pay ti abal-abal wenno arus-aros. Nalabaga ken nangisit dagitoy. Diak malagipen no ania kadagitoy ti abal-abal ken no ania ti arus-aros.

Ngem agiinnunakami idi kadaydi Insan Erwin ken dadduma nga ubbing a mapan agsuob ken agwagwag kadagiti kariskis nga ad-adda a pagkaptanda iti sakbay ti sumipnget; saan unay a makikuykuyog daydi Insan Ansit. Adda kaduami a nataengan.

Naimas idi a kirogen dagiti babbaket iti suka ken asin.

Saan la a masida.

Ay-ayammi pay.

Singdananmi iti sinulid sami igalut iti tudok nga imuntarmi iti lata a nagawangan iti sardinas wenno gatas ket nakadakdakkelen ti isem ken garakgakmi a dumngeg iti tanaktak ti lata bayat ti panagpulpuligos ti abal-abal.

Adda nagsayaatan ti pappapanko iti kataltalonan, a kadagidi kakasdi a panawen, nakalanglangto ti pinagayan iti entero nga abagatan a paset ti Abbarit, agingga iti Kabanayan. Adda naiban-uyat a nauneg a waig a pannakamuhon ti dua a lugar.

Adu idi ti nakitkitak nga aglawlawin ken agbambanniit, kas kadagidi kasinsinko a Boni ken Itok. Immapalak kadagiti nakitkitak a makalapanda iti waig ken kadagiti sinilong. Nagustuak la unay ti nabuybuyak a panagibaisda iti banniitda a pagbitinan ti nabanniitanda nga ar-aro, ken tilapia, paltat, ken uray pay dalag.

Nagpagatangak iti daydi tatang iti lawin ken banniit. Tinuladko ti inar-aramid dagidi kasinsinko. Insurodak no ania a kita ti alinta (alumbayad) ti kaliek a pagappan iti lawin. Kuret wenno alinta. Wenno tukak. Ngumisit ken daddadakkel dagiti kuret ngem dagiti alinta. Alinta kunada iti sabali a lugar iti alimatek. Dagidi beteranon a mangngalap iti waig ken iti kinelleng, babassit a tukak ti pagappanda. Ti lawin a kunada idi idiay Abbarit ket daytay yugnay iti agarup dua a dangan a nasigit a kawayan nga itugkel iti bakrang ti tambak. Ti aw-awaganda iti banniit idiay Abbarit isu daytay atiddog ti taliwanayna nga ibaismo iti waig ket urayem nga adda dumawi a gurami, ar-aro, dalag wenno buntiek.

Napadasak dagitoy dua a pagkalap. No dadduma, maipulpulipol ti lubid ti lawin ket kasta unay ti ay-ayatko ta ipagpagarupko nga adda nalawinak a dakkel a dalag. Ngem buntiek met la gayam ken inunaannakon ti diables a kappi ket siit ken ulo laengen ti nabati. No dadduma, kunak no iwet ti nangsikbab iti appan ti lawin ngem kasla ramay met nga uleg.

Ngem dita met a paset ti Cabanayan ti nakadamagak, ken nakakitaak iti aluyuoy, daytay manglumuylumoy a panglawaen a lipnok a napalawlawan iti naraber a ruot. Gayunggayong ti awag ti dadduma. Isu met la gayam a kasla di masagsagid dagidi a ruot ta awan ti makaitured nga umasisdeg. Adda kano inalun-onna a nuang ket saandan a nayaon.

Kaay-ayok ti agbanniit. Uray kasano a kettang ti nakatakder iti no mano nga oras nga aguray iti dumawi, no addan mapadawi a mangkutingting iti banniit, ket matiempuam nga ibais, nagmayat ti rikna ti kuyegyegna a kas man la kumamang iti pusok idi! Uray babassit ti ar-aro a maal-alak idi, malipatak ti tumakdang ta agur-urayak iti sumikbab iti appanko nga alinta, daytay kinalik iti sirok ti kawayan.

Nakaay-ayat man no agsangatak idi iti impakatko a lawin no nangirteng wenno naipulpulipol ti lubidna kadagiti puon ti pagay, agingga a makitak no ania ti nangipulipol. No dadduma, buntiek, igat, ken dalag. Adda dadakkel, adda babassit. Nakasaysayang no maunaandak ti kappi wenno ania man. Siit laengen ti nabati!

Naminsan, nagpakatak iti asideg ti sungaban ti tarik idiay pay-as. Bareng makaalaak iti dakkel, kunak man, ta ninamnamak a no sakbay a maipupok iti tarik, makitana nga umuna ti appan ket manamnama a sikbabaenna.

Agpayso ti kunak! Nakaalaak iti kasla pungupunguak a dalag!

Kasta unay ti ragsakko idi napanak nagsangat ta nakitak a nangala wenno nakasaideng ti lawinko iti dakkel a dalag!

Ammoyo kadi? No kano naabbatanen dagiti kinelleng, aglemmeng dagiti dalag iti uneg ti pitak ket agbiagda dita, uray no agrengrengngaten ti kinelleng? Nabasak dayta iti sarita ni Firmo Estocapio, fisheries expert a mannurat, a paboritona ti agsursurat iti maipanggep iti ikan.

Natungday ti panangim-imasko a mangmutmuttaleng iti nalawinak a lames idi kinigtotnak ti bugkaw ti agkabannuag iti likudak.

“Apay a nagpakatka’dta!” Nabukilad dagiti matana.

Kunak no pateltelannak idin ta inlayatna ti narakab a dakulapna, ngem natengngelna met laeng.

Impangtana a sulnotenna ti tiltillayonko no sunotak pay.

Dinardarasko nga inikkat ti lawinko, ken nangubon iti naalak a dalag. Intarengtengkon ti immadayo!

Saanakon a nagsubli iti sungaban ti tarik manipud idi. Namak payen no paypaysuenna ti pangtana.

Wen, gayam, ammoyo kadi ti tarik? Isu ti pamupokan a sangatenda kalpasan ti sumagmamano nga aldaw, no namnamaenda nga adun ti napupok a lames, uray pay kappi ken lagdaw.

Nakisang no dadduma ti mabanniitan. Wenno diak ngata ketdi ammo no sadino ti kasayaatan a pagpuestuan. Nakettang ti aguray iti dumawi; saan a maisina ti panagkitak iti panggalto; no lumned-tumpaw, kayatna a sawen, adda dumawdawi. No saanen a tumpaw, addan mangguyguyod. Rumagutok ti barukongko. Masapul a kompasak ti dumawdawi. No saan, makabulos. Alistuak no kua a katikaten ti lubid ti banniit.

Iti ballasiw ti waig—pay-as ti awagda iti basbassit ngem iti waig—adda kalawlawa ngata ti innem a sinublan, a namurumoran iti nakarabraber a paratipit.

Naminsan a pinanggepko ti umasideg, nakigtotak idi adda nangriaw kaniak iti adayo a likudak.

“Dika umas-asideg dita!” kinuna ti agkabannuag. “Aluyuoy dayta! Alun-onennaka!”

Nagyamanak. Namak payen no awan daydi tao?

Awanak koman... awantayo koma amin.

Ammoyo kadi? Adu ti aluyuoy; saan la nga idiay Kabanayan. Uray ditoy. Uray sadino. Iti amin a lugar. Iti amin a panawen. Laglagipenyo dayta.

Isu a no dika agannad, pagammuan lattan ta alun-onennaka ti aluyuoy; sakbay a maibaismo ti banniitmo. Ammoyo ti kayatko a sawen?

Idi kuan, simmangpet ti birhinia! Ayna, daydi a tabako ti nangdadael a namimpinsan iti lasbang ti aglawlaw. Napukaw dagidi nalangto a kanatengan. No malpas idin ti panagani, maparaspasen dagiti garami sada makerker a maipempen. Sumaruno idin dagiti nadumaduma a natnateng wenno mais wenno singkamas, ken adda idi pasetna a mabaluan iti unas, a nangted iti sabali a sudi ti aglawlaw.

Sabali ti inyeg ti birhinia. Manipud iti immittip a masetas sa maimula kadagiti kinelleng ken bangbangkag, adu a kayo ti napasapas. No kasdin a panaggagatud, ama, ta nakapigpigket dagiti ramay nga agtudok kadagiti nalasbang a bulongna. Nalasbang, kunada, ngem diak magustuan ti ingelna.

Ngem naisursurotak a nakipagtudtudok no kasdiay a panaggagatud. Ukkonendakami idi nga ubbing nga agtudok ket tangdanandakami iti nikel iti sangkatudok. Adu ti nabangon a pugon wenno urno a pagpuyatan a bantayan nga aronan dagiti agpugpugon.

Ken adu ti simmilap ti tuktok ti balbalayna.

Iti ababa a pannao, adu ti bimmaknang. Ngem saan a nairaman daydi tatang. Awan ngamin ti talon weno bangkag a mulaanna. Wen, nagmulan sa idi iti bassit iti daydi nangtulongak kenkuana a nagarado ken nagpalpal. Ngem saanna a kaimaan ti agtalon. Kinaykayatna ti nakisinsinnukat iti baka wenno nuang.

Kadagidi met a panawen ti birhinia ti kagarbo wenno kapades ti kankandidata, a nairana pay iti piesta ti San Isidro. Diak malagip ti eksakto a petsa ti piesta ngem saan nga umad-adayo iti Semana Santa.

No kasdi nga umadani ti piesta, adda idi bisio dagiti babbaro ken babbarito. Tinnnuktok iti itlog. Napateg idi ti itlog. No asino ti malittikan ti itlogna, isu ti maabak ket alaen ti nakalittik ti nalittikan nga itlog. Uso pay idi ti paspasion—diak ammo no adda pay ita—ket nalaing dagidi pumurok nga agikabesa iti pasion. Aguummong ti sumagmamano a pumurok ket yayug-ayugda ti pasion.

Malagipko man ketdi, paset met idi ti piesta ti komedia. Naal-ala daydi tatang a maysa kadagidi agbibiag iti komedia. Maysa idi a prinsipe a diak malagipen no asino a prinsipe, ta nalaing iti eskrima. Insuro ngamin daydi lelong a kunak idi a nalaing iti palpalting.

Nalipatak metten daydiay birhinia. Wen, gapu iti kaadu ti paglaklakuan dagidi bumibirhinia, kasla agayus ti kuarta ket malipatanda ti tuokda a nagmula ken nagurno.

Adda daydi kabagianmi a balasang idiay San Isidro a nagkandidata ket nairana met nga adda mangsabsabong kenkuana a taga-Bacsil sa idi. Umay la dumaydayo daydi a baro ket agbalon iti dakkel a kantidad. Adda idi tagilako dagiti kandidata nga uray ania a nabungon a pagtitinnawaran dagiti tahor. Mangrugi iti lima a pisos no dadduma, depende no ania a klase, a dumanon pay iti nasurok a sangagasut. Daydi kunak a manabsabong, awan ti pinalabasna a lako. No adda mangtawar iti tagilako, doblienna no dadduma. Wenno triplienna pay. Agingga nga awanen ti mangrimbaw iti tawarna. Kayatna la nga ipakita a baknang—awan ania man ti bannogna a nagbirbirhinia maipakitana laeng nga adu ti kuartana.

Kadagidi a piesta, adda bassit napagket daydi tatang. Ammoyo no apay? Di kad’ kunak itay a gimmatang iti kabalio? Di kad’ adda daydi daan a karisonna? Isu ti inusarna a kalesa!

Innalanak a para awat iti plete. Adu ti nakuartami idi. Umuna, a mapankami iti ruaran ti Bacsil ket awisenmi dagiti mapan makipiesta idiay San Isidro nga aglugan. Kastanto manen no panagaawidan. Agdidippiit dagiti pasahero, a naglugan uray no karison kayatda la ti makadanon daras iti papananda.

Agsublita iti daydi baro a tahor.

Nagbain ngata daydi kabagianmi a kandidata, ta diak ammo no adda naaronan a gustona, wenno naasian wenno uray anian, ta di nagbayag isuda met la ti nagkagasat.

Iti daydi met a piesta ti immuna nga isusuknalko iti simbaan. Dinakami inaw-awis daydi tatang a makimisa; pulos a diak nangngeg.

Ngem nagbakasion daydi Anti Tasing ket inukodnak nga impa-San Isidro. Adda idi simbaan idiay.

“Kuyogennak a mapan makimisa,” kinunana. Aggudenggudengak ngem pinilitnak. “Masapul a ti ubing, maimula iti isipna ti kinapateg ti Dios,” kinunana. “Kakaasiannaka no kua ti Dios no makimisaka.”

Isu a napanak simmurot uray no diak koma kayat ta kaykayatko ti makikoriendo. Bolintik, kuna dagiti dadduma. Wenno agtarampo.

Awan naaw-awatak iti imbagbaga daydi Apo Padi ta Latin sa ti ad-adda nga inusarna idi. Ngem daytoy ti diak malipatan: binilinnak daydi Anti Tasing a mapan agkompesar. Diak idi ammo no ania ti kompesar, ngem dinagdagnak.

Daytoy, a, ket awan surok ken kurangna.

Nagtakderak iti sango ti bassit a tawa nga adda iket-iketna.

”Ubing,” nababa ti timek daydi Apo Padi, “apay nga immayka?”

“Imbaonnak ni antik nga umay agkompesar, apo.”

“Nasayaat... Ania ti basolmo?”

Napangangaak. “A-awan, apo.”

“Adda. Amin a tao, adda basolna.”

“Awan, apo,” kinunak latta ta awan met ti ammok a basolko.

“Ibagam lattan a nagtakawka iti itlog.”

“A-awan ti tinaktakawko, apo.”

“Basta.”

“Kasano ti agtakaw, apo?”

Imbagak iti daydi Anti Tasing ti padasko. “Di met, aya, dakes ti agul-ulbod, aAnti?” dinamagko.

Dinak sinungbatan. “Agawaam ti agbasa ta umaykanto ‘diay Manila,” kinunana ketdi.

SAAN A NAGBAYAG, nagpa-Baba metten dagidi Lelong Iroy, Lelang Andiang, ken Angkel Aling. Kumarkaro kano ngaminen daydi Angkel Aling ket pulosen a di makatulong kadagidi lelong ken lelang kalpasan a nangasawa daydi Nana Caring ti Abbarit a sinabsabongna.

Nangbangonda iti balayda iti daya ti kosina a sigud a balaymi. Timmulong dagidi Anti Tasing ken Immiang iti nagastoda babaen ti nagtultuloy a panaggiyanda iti tao idiay Manila. Agarup agkadkadakkelda iti balaymi.

Kasta unay ti ay-ayat daydi Insan Erwin ta agkaduakami manen. Naragragsak pay a kumuykuyog kaniak ngem kadagidi kakabsatna a Boni ken Itok. Nagyan latta kadagidi Lelong Iroy ken Lelang Andiang. Saan nga iti daydi Angkel Irid.

Saan a tinallikkudan daydi tatang ti nakairuamanna a trabaho. Gapu iti kaawan ti daga a sukayenna, intultuloyna ti naggatang ken naglako iti ania man a dinguen wenno pastoren. Baka. Nuang. Uray pay karison.

Nasaok kadi idin?

Wen, kabisadona ti agipudos. Ammona ti kaipapanan ti nagsaadan ti alipuspos ti baka, nuang wenno kabalio. No sadino ti nagsaadan ti alipusposda, adda kano kaipapananda. No saan a nasayaat ti nagsaadan ti alipuspos, ibagana iti kasinnukatna wenno gatanganna a gapu iti dayta,

No dina magtengan iti presio a kayat ti aglako wenno kasukatna. Tawaranna iti menos presio.

Sa inton ilakona, adunto manen nga ibagbagana a pangingatona iti presio ti ididiayana. Masansan a mangab-abak daydi tatang iti ginnatang wenno sinnukat.

Ngem saan met a kanayon a kasta.

Adda dagiti gundaway a di ibaga ti kasinnukatna ti ugali ti isukatna.

Iti naminsan, adda nataraki a nuang a nagustuan a dagus daydi tatang ta malaksid iti kalukmeg ti nuang, ubing pay.

Ngem idi naalanan, kasla di mauma nga agdaydayamudom.

Rittuok wenno betted daydi nuang a naalana!

No magna, ulodenna ti sakana a simkil ket no naulodnan, kellaat a magutta ket mayaskawna manen. Saan a mausar no kasta.

Saan a kanayon a kasta daydi a nuang.

No laeng sumro.

Ket saan a simro idi alaen daydi tatang!

Saan a nagbayag ti nuang iti daydi tatang.

Nalugi daydi tatang.

Ta inlakona iti pagpartian!

“Sumubbotakto,” inyan-andingayna iti bagbagina.

Maysa pay a nangpangayed iti daydi Abbarit a lubongko no umadanin ti Paskua. Sakbay ti Paskua, manguper dagiti nataengan iti diket a bellaayenda. Mangkalida iti tagapulot iti lata wenno mangrumekrumekda iti tinapay. Adda dagidi mapan mangpaguyod iti no mano nayon a bulo maniupud idiay Surong wenno Baybayabas a rukuropenda a pagtubongan. Adda met mangisagana iti bunot ti niog a pagsullatda iti tubong. Iti bisperas ti Paskua, wenno Disiembre 24, ti panangsango dagiti babbai iti saganada. Dagiti babbaket, igamayda ti narumrumek a tagapulot iti bellaay. Ikkan pay dagiti dadduma iti margarina wenno getta wenno nagadgad a niog wenno lengnga. Aramid dagiti lallaki ti mangkali iti karaang wenno tagaang

Dakami kadagidi Insan Erwin, ay, addakami lattan a pasalsali iti abay ti karaang. Urayenmi nga adda aglugsot kadagiti maituntuno a tinubong. Agiinnunakami a mangsippaw iti lugsot. Naimas man ketdi! Ngem naim-imas pay daydiay kilabban a tinubong.

Dagiti dadduma a di nakapagsagana iti tubongenda, pamrayanda ti agsinuman wenno agpatupat. Nalaklaka nga isagana dagitoy ngem ti tinubong.

No aldawen ti Paskua, yur-uraymin dagiti kumbatsero nga umay makipaskua. Diak ammo no adda pay kumbatsero ita. Dagitay man grupo nga agtokar iti silindro ken adda bassit a tamborda ken agkanta iti Ingles ken danggayanda iti kinnikinni. Kaay-ayomi idi ti agbuya.

Sakbay a sumangpet dagiti makipaskua a kumbatsero, naisaganan daydi nanang ti sanganayon wenno duanayon a tinubong. Masayanganak no dadduma ta sayang daydiay duanayon. Nakaim-imas ngamin ti makilabban a tinubong aglalo daydiay nakilnet nga immittip. Ikidemko pay, a, idi ti mangnanam ket in-inutek a kankanaen ti sanganayon nga inlemmengko.

Ngem diak napadpadasan ti immawat iti regalo iti Paskua. Kadagidi a panawen, awan ti agit-ited iti regregalo wenno sagsagut. Diak idi ammo nga adda gayam kasdiay. Ken ad-adda a diak nakangkangngeg iti kanta iti radio, ta awan pay ti radio idi. Kasta met a pulos nga awan ti ammok maipanggep ken ni Santa Claus.

Ngem napadasak ketdi ti naisurot a napan nakipaspaskua idiay Mansante ken kabangibangna a barangay ti Magsingal. Kaduak dagidi Lelong Undo, Angkel Canor, ken Angkel Romeo. Daydi Angkel Canor ti para kanta ken gitara. Kaduetona idi daydi Angkel Romeo. Nalaingda nga agkanta. No nalpasdan nga agkanta, umunadan iti masungad a balay ket daydi Lelong Undo, ken siak, ti manguray iti ipapaskuada.

Siak? Adda bainko idin! Paspasurotak laeng, ket no adda makitak idi a balasitang, aglinglingedak iti likud daydi Lelong Undo.

Mabainak idi a makipaskua. Diak man ammo ngem ti panagriknak idi kadakami ket awan dumami iti agpalpalimos!

Nupay kasta, adda met idi bingayko, uray kaskasano. No pampanunoten, uray didak koma inikkan ta awan met ti inaramidko no di umip-ipus iti daydi lelong.

Maysa pay a nalangto iti lagipko ket daydi panangbangonmi iti abongmi a naurnos a kinerker a garami. Dakami nga agkakasinsin. Nagbalonkami iti manta nga ap-ap ken ulesmi.

Agbalonkami idi iti silawmi a lampara. Impatigmaan daydi tatang nga agannadkami. Amangan la ketdi no magungtobankami a simumulagat nga arigna iti inasar a baboy!

Nalipatak ti budo ti garami a mairasrarasras iti takiagmi ta nagustuak ti agannabang-i nga asepna. Ta ngamin, inimasko man ti arigna panagkiremkirem dagiti bituen a sumiripsirip kadagiti regkang ti garami. Agur-uroken dagidi Insan Boni ken Itok, ken al-alaen metten daydi Insan Erwin ti panirpir ti bibigna ngem kasla saan a mabannog ti riknak a mangbuybuya iti tangatang. Ar-arapaapek no kasano ti rikna ti agampayang iti law-ang, ken no adda idin sabali a lubong.

ITI MAYSA A sardam, adda naidaw-as iti balaymi a kataeb daydi tatang. Nagkasoldaduanda kano idiay Damortis. Malagipyo daydi kunak a nakapuntingan ti tammudo ken luppo daydi tatang?

Nabayag kanon a dida nagkita ta agpadada a makumikom iti bukodda a pamilia. Kasta unay ti iliwda a naginnarakup.

Nalagipda daydi donia a nangipagna iti pannakaaprobar ti panagpensionda. Ken ti pannakaited ti bakpeyda.

“Awan asina daydi a tao,” inkabukab ti sangaili daydi tatang. “Damagko a nasurok kano a kagudua ti linekabna iti naawatta, pari,” kinunana.

“Nadamagko met, pari,” kinuna daydi tatang. “Ngem ania ngarud, kasta laeng ti kas kadatao a di nakapagadal; uray wangawangan la koma ti eskuela ti naangotan.”

“Hanabale, pari. Uray ta nagikaron... Nadamagmo kadin? Napan kanon timmangad iti barsanga. Idi kano kanikadua a Sabado. Naatake kano iti nalaus a lukmegna.”

“Gunggonana... Pakawanennak, Apo!” nagapput daydi tatang.

“Baliwanta ti saritaanta, pari,” kinuna ti sangaili. Dimmenden sa adda inyarasaasna. “Malagipmo daydi Sirkio a kaduata met laeng? Daydi taga-Nagsabaran?”

“Ke’ wen, a. Nas’yaat daydi a tao.”

“Inulida ida idi naminsan a rabii. Idi kano awan maitedna ta dina pay naawat ti pensionna... Ay, apo, nakakaskas-ang ti napasamakda a sangapamilia. Pinatayda la ngarud idan nga agassawa, inramramanda pay a rinames ti agtawen iti kinse a balasangna!”

Nanguros daydi tatang. “Agraira ngaruden dagiti mangrabrabii, pari. Adun ti madamdamag. Nakaam-amak.”

“Kunamto pay. Numona ta pilienda dagiti agpempension.”

“Rumigrigat ti sasaadentayo, pari. Karkarawaentayon ti tengngedtayo! Damagko pay ketdi nga adda kano impalnaawda iti sirok ti akasia idiay sakaanan ti sang-atan ‘diay Bacsil.”

“Kunada nga aramid kano dagiti sakasaka a badigard ti maysa a politiko...”

Iti daydi a sardam, nadlawko ti nagsasaruno manen a panagkiremkirem daydi tatang. Idi kuan, kain-innarasaasnan daydi nanang, a kasla adda nakapatpateg a sungsungkaenda.

(Maituloyto)

Napalabas a paset: 1 | 2 | 3 | 4 | 5

Magatang ti Bannawag kadagiti sukiyo nga aglaklako iti pagiwarnak ken magasin.

Para iti subskripsion, ag-email iti [email protected]. Para iti dadduma pay a detalye, kontaken ti Circulation Department iti 8527-8121 Loc. 369, wenno iti CP No. 09567620852.

Mabalin pay a magatang ti Bannawag iti

Shopee: http://bit.ly/Bannawag-Shopee

Lazada: http://bit.ly/Bannawag-Lazada

Para iti digital a kopia:

PressReader: http://bit.ly/3n83kNQ

Magzter: http://bit.ly/407pazG

Para kadagiti kompleto a sarita, nobela, daniw, salaysay ken dadduma pay, bisitaen ti opisial a website ti Bannawag iti https://bannawag.ph

Laglagipenyo koma met, kakailian, nga ag-join/i-follow (ka)dagiti official a social media account/page/group ti Bannawag,

iti Instagram: https://www.instagram.com/bannawagmagazine

iti Twitter: https://twitter.com/BannawagMagasin

Facebook Page: https://www.facebook.com/BannawagMagasin

Facebook Public Group: https://www.facebook.com/groups/bannawag.magazine