Sarita ni MARIANO U. FORONDA
Naipablaak iti Mayo 13, 1968 a bilang ti Bannawag.
“IDDO…” Inisemannak ni Kapid Binoy idi mataldiapanmi ti likudan ni Tata Valentin iti abay ti inunasanna. “Nagaget ni Tata Valentin, ‘nia? Nasayaat metten, a, no kayat ni ikitmo a Biana, saan?”
“Binoy, aya, saanen a kayat ni ikit ti mangasawa,” kinunak.
“Kasanot’ pannakaammom itan? Kunada a no dumteng ni gasat, kasla bisukol a mayalat,” kinunana.
“Makitanto, a,” kinunak met.
Pagdidiabluan ni Apong Paran ti kinatangken ti puso ni Ikit Biana kadagiti agdatdaton kenkuana. Kayat ni Apong Paran a mangasawan tapno addan kumita kadagiti dagada. Ni Tata Cardo dita Burubor ti maysa kadagiti agpatpatay ken ni Ikit Biana. Karurodko man: balo la ngaruden ken adu ti annakna, kultorenna pay laeng ti naganna. Nakitak naminsan ti pirmana iti daydi suratna a pagaron koma ni ikit iti dalikan. Sal-at, Cardy ketdin ti impirmana!
“Inta pay mangan uray ket nailinongtan dagiti nuangta,” kinuna ni kapid.
“Intan, a,” kinunak.
Iti panangsurotmi iti desdes iti nagbabaetan dagiti unas ken tugi, ti surat ni Tata Doro a balo ti nalagipko. Taga-Sang-atan ni Tata Doro. Adda maestra nga anakna. Ngem mannadi ken mangnginum. Pagduaduaak ti ayatna ta kastoy ket ti panangibagana: “Kayarigam ‘tay banga, Biana, ket siak met ‘tay sagapa a mangsappuyot kenka, isu a manglangitka kadi ta agayatak ngem siksika!” Ne, ay, nakunak, awan met lat’ palayupoynan! Unayen, awan la ti di awan. Ket idi immallatiw ni Lelong Kiris nga immay nakiinum iti basi ni apong, nangngegko nga insutilna:
“Kasano, Biana, inyumanna pay kaniak ti ayatna kenka,” kinunana iti panagtugawna iti bangko iti abay ti lamisaan iti kosina.
Dayta ngatan, nakunak a sililimed ta ammok a nalaing ni Lelong Kiris. Nasiputak pay a kiniddayan ni apong ni ikit.
Ngem di pay nalpas ni Lelong Kiris ti saona no ar-arigen, nasungbatanen ni ikit: “Saan a dagita ti ibagbagayo kaniak! Awan kaniak dagitan,” kinunana nga aggalgalip latta met iti kabatiti.
Intangad pay ni lelong ti ungot sa umis-isem manen a nagsao: “Karina, Biana, a dinanto kano sublian dagiti bisiona no dakayo ti agassawa ta saan kan’ met a naidait iti bukotna.”
“Di ibirokanyo iti sabali no kayatna ti mangasawa.”
Awan lat’ masirayak a panaglawag ti rupa ni ikit nupay napintas met no umisem. Adu pay ti panabsabong ni Lelong Kiris ngem saan a nagbaliw a pulos ti rupa ni ikit. Di met matukmaan ti kamera ti mirduotna idi agangay.
Ni Tata Valentin ti mariknak a kapasnekan nga agarem. Ngem, ay, nakunak, kasano ngarud ket dina met maitured nga ibaga ti ayatna? Di ngarud kasla langit ken daga a di pulos agbaliw ti kaadayoda? Pudno nga assideg ti yaayna ngem dayta ti rikutna. Kayatko met a ni Tata Valentin koma ti pagtungpalan ni ikit ta malaksid iti gagetna, nakaan-anus. Ngem adda uy-uyongna no naminsan. Kas iti daydi panangalami ken kapid iti unasna iti naminsan, dinuklosnakami ketdin.
“Kaskay’ met la agkukua a mulayon,” imbugtakna a dimi napasimadan.
“Pangngaasim, tata… pangngaasim, tata,” kasta met la ti nabalikas ni kapiden.
“Pangngaasim kadi, tata, a, ket makainumkami unay,” kinunak.
Saan a naguni. Ngem nariknak nga awan koma ti aniamanna daydi ngem idi nakausokkami iti aladna, “Valentin singpet, Valentin singpet, ari dagiti pagetpet,” kinarintar ketdin ni kapid a kinuna. Kasta ket ti awag dagiti padana a nataengan no agaangawda.
Dayta, kunam, uray la a narebkas ti pangrukopen a lagis ti aladna a dinubsakna. Kinamatnakami a siaasut iti bunengna. Namindua a natulid ni kapid, naminsan met kaniak. Idi nakarurodak, “Valentin balintuag, dumanon ‘diay Laoag!” kinunak metten. Ad-adda manen ti ungetna ta uray la agdeppesen dagiti lapayagna a kumamat. Idi agdanagak, “No dika sumardeng, no dika sumardeng, ipulongka ken Ikit Biana!” kinunak.
“Anian, aya, napalaloka,” kinunak ken ni kapid idi sumardengen ni Tata Valentin.
Apaman a naipalpami ken kapid ti ginettaan a rabok ken marunggay a pinangaldawmi, impastormi manen dagiti nuangmi iti pungto dagiti inunasan.
“Apay, Iddo,” inrugi ni kapid ti naragsak a patpatangmi iti panagabaymi a nagluspak iti linong dagiti unas. “Agpaspasiar pay laeng ni Tata Valentin idiay balayyo?” dinamagna.
“Wen, sigurado nga umay no rabii,” kinunak ta kasta a kanayon iti malem ti Sabado.
“Umayak koma umian, ‘ya, ta siimenta no pudno a dina maitured nga ibaga ti ayatna!”
Naggarakgakkami.
“Ngem ‘nia lat’ gunggonata nga agpaliiwen no gagangay la a panagsarsarita ti kua…” kinunana.
“Ammom, ‘ya, no inadalan ketdi ni Lelong Kiris,” kinunak. Duan a malem a nakitak nga agseksekretoda ken Tata Valentin iti sirok ti marunggay dita amianan.”
“Isu, a,” kinuna ni Kapid Binoy.
Sakbay a napasungadak ni kapid iti dayta a rabii, immulogen ni apong ta adda kano tulagda a papanan ken Lelong Kiris. Napaisemak. Adda la ketdi karkarna, nakunak.
“Agimbabasatanto ‘ti librota sa agkumotta a sin arimekmek,” kinunak idi sabatek ni kapid iti paraangan. “Dandani itan.”
“No ngay nakaay-ayat ti panagdatonna, kapid, ta diak mateppelan ti katawak?” inyarasaasna idi agiddakamin iti bangir a pasipi.
“Kagatem ‘ta tammudom,” kinunak.
“Wen nga agpayso,” kinunana.
Saan a nagbayag, nadlawmi ti panagdaydayawen ni Tata Valentin. Pinadaanak ti makaaprad a sungbat ni ikit ngem diak napugtuan. Nalamuyot man ita!
“Lumaemka, manong,” kinunana.
Dandani di madlaw ti baddek ni Tata Valentin iti suelo a pinasilap ni ikit. Kinalbitnak ni kapid ta nadlawmi ti panagtugawna iti abay ti bassit a lamisaan a pagbasbasaan ni ikit iti daan a magasin a Silaw. Tinimbengmi ti panagangesmi ngem nabayag bassit a di nagtimek ni Tata Valentin. Namitlo a naganges iti dadakkel. Amangan ket no pumgaak ita ni kapid, nakunak, ngem sikakagat iti dua a ramayna.
“Dika koma masmasdaaw, Biana…”
“’Nia kadi, manong?”
Ayna, nakunak. Unayen, limduok pay ni Tata Valentin.
“Wen, Biana. Dika koma maum-uma… ta umayak latta. Tapno ipalawagko kenka ita… nga ay-ayatenka nga awan inggana, Biana,” medio indaniw ni Tata Valentin.
Nagsayaat ti serreknan, nakunak.
“Awan kaniak dagitan, Mang Valentin.”
Awanen ti sungbat ni Tata Valentin. Ti laengen dadakkel nga angesna ti madlaw. Ngem kaasi ni Apo Dios, nabirokanna met la ti timekna kalpasan ti panagsay-ana iti naaweng.
“Pangngaasim, Biana, ta ipangagmo kadin, adi, daytoy nabayagen nga idatdatonko. Napudno unay nga ayat ket sakbay nga agawidak ita a rabii, adda kenka ti pannakasirut ti lankin a taliwanayna,” kinunana sa immanges manen iti nauneg.
“Pangngaasim, manong, ta dinak riruen. Inkarikon a diak makiasawa.”
Awan manen ti mauray a pangsumra ni Tata Valentin. Ay, wen, nakunak a naglidayak, anian a nagulpit ni ikit. Ta manipud pay idi addan nakemko, kumarkararagen ti lakay ken ni ikit. Saan met ngarud a parawpaw ti ayatna. Nagaget, awan pay bisiona. Anian a pannakasayang ti ayatna.
“Unayen, Biana, a ranggasmo. Ngem, ala… sakbay ngarud nga agawidak, biagko,” nagtigerger ti unnoyna, “ipanamnamak kenka nga agpadanonakto ta pakapnekam ti kinapudnok kenka,” intuloyna.
“Ne, adda kadi panggapuam? No agpadanonka, sika latta. Awan ammok dita,” imbisngar ni ikit.
Saanen a simmungbat ni Tata Valentin. Nagpakada lattan. Aganuska, tata, ta bareng sikanto met laeng ti sanga a mangikut iti nasam-it a diro ti ayat ni ikit iti mabiit, indaniwko.
Iti sumuno a malem, pinadaanak no pudno nga agpadanon ni Tata Valentin. Ngem awan. Uray iti sumuno a malem. Di koma nasayaat, aya, no umay latta agpasiar no dina pay la kayat ti agpadanon gapu ta narasi pay laeng ti pagbatayanna? Ngem talaga a naukasen ti alipusposna ken ni ikit. Madlawko ket sabalin ti tubarenna. Minalem a masarsaripatpatanmi ken kapid nga agturong iti balay da Nana Saria dita igid ti turod. Ni la ketdi Nana Saria ti pangipaalawanna iti pinagtunglab ni ikit nga ayatna.
“’Nia, agduaduaka pay laeng?” kinunak ken ni kapid iti panagpalpami iti bangkagda a sagsaganaenda a baluan. Nakitami manen ni Tata Valentin a nagturong iti balay da Nana Saria.
“Dimo pay la kunkuna, a,” kinuna ni kapid.
“Awan agasnan,” nakunak ta pudno a naupayen ti riknak. Unay ketdi metten ni Nana Saria! Agawenna ti ragsak nga agpaay koma ken ni ikit. Isu ket ngatan, a, ti nangipamuspusan ta nalaing met a sumao. Isu ti maysa a palandok ditoy no kasta nga adda yul-ulida. Balo met ni Nana Saria. Babbaro ken babbalasangen dagiti annakna. Dayta ketdi, a, no dagiti ket annaknanto ti mangpaksiat ken ni Tata Valentin.
“Wen, a, ngem mapanunotna pay la ngata, kapid, ket agkompadreda pay? Sa maysa…”
“Dayta kadi panagkompadreda, aya, ti makaiparit?” insungbatko.
Inggalutmi dagiti nuangmi sa napankami nagsangat iti silomi iti turod dita daya.
“Bay-antan a pampanunoten ni Tata Valentin,” kinunak bayat ti pannagnami.
“Wen, a. Ni la Apo Dios ti makaammo kenkuanan,” insungbatna.
Idi lumabaskami kadagiti paraangan, nalasinko ni Nana Saria a mangsirsirpat iti dakkel a baboy ni Baket Sopia. Nagsarimadengkami bassit iti asidegda ta pambaranmi nga umallingag.
“Agkarasubli ni Kompadre Valentin idiay balay ket dagdag a dagdag kaniak,” kinuna ni Saria.
“Rebbengna metten, a,” umis-isem ni Baket Sopia a nagkuna.
“Wen, manang. Narigat met, a, no di la tao agsagsagana,” kasta ti naudi a sungbat ni Nana Saria.
“’Nia, dimo pay la maawatan?” kinunak ken ni kapid.
“Napnuan gasat ni Tata Valentin. Ni payen Nana Saria ti agsagana iti agserbi,” kinuna ni kapid.
Sumanal-itak iti panagsublimi ta awan a pulos ti naalami. ‘Bag idi naminsan ta adda agsinsinkami a pugo. Apaglennek ti init idi sumangpetkami ken kapid. Aglutluto ni ikit, agparpariir met ni apong iti bangsal.
“Inka pay la umian idiay balayyo, apok, ta umaykanto met la no bigat. Adu ti sangailik no rabii,” impasabat ni apong.
Sinoda, apong, kunak koma ngem diak nayebkas. “Wen, apong,” kinunak lattan.
“Wenno agpadanon ketdin ni Tata Valentin, sika?” kinuna ni kapid iti panagtungtongmi a dua iti naisirok a pasagadda.
“’Su, no agpadanon, ‘niat’ ganabenna?” kinunak ta nalagipko manen ni Nana Saria.
“Ammom laeng, aya? Ti ayat a kunada, no maipalapal matnag no di maisalat,” kinunana.
“’Su, makitanto!” Suronkon.
Iti panagkuyogmi a mapan agbasa iti kabigatanna, nalabasanmi ni Tata Valentin nga agpappapukis iti sirok da Mang Calis. Aguinaldo ti pukisna.
“Guapo met no kasta ti pukisna, aya? Unay koman no ni ikitmo ti kua,” inrurod ni kapid kaniak.
“Bay-am daytan. Awan kaniak dagitan,” immisuotko.
Kamalmanna, nagdanggaykami manen ken kapid kadagiti obrami. Nasipngeten idi agawidkami. Ngem nagsiddukerak iti isusungadmi iti paraangan. Adu ti tao; umarimbanasanda.
“Apay sa ketdi, kapid?” kinuna ni Kapid Binoy.
“Wen ngarud. No ania ket ti kua itan, a,” kinunak. Subli a subli iti paraangan ni Apong Paran.
“Nalpas la ngaruden, ‘kidiablo!” nangngegmi nga indayamudom ni apong a kasta unay ti sidungetna.
Aguntonkami koma ngem nagtukengkami ket nagtaruskami lattan nga immuli. Ne, ay! Adda ni Tata Valentin a nakatugaw iti bangko iti pideg ti taleb. Bumbumsag ken agdardara ti timidna. Awan puot ni ikit nga adda iti kadaklan ket kas ken ni Tata Valentin nga adda atiddog a gurad iti mugingna a kimmamang iti pispisna. Adda mangbembennat iti ramay ti sakana ket ingatongato dagiti dadduma ti imana. Ne, ay! Nagkissiw? Ngem apay ngarud ti guradna nga agdardara? Kinalbitko ni Mang Doniong a manongen met la ni Kapid Binoy. Nagpuerakami.
“Apay, manong?” kinunak.
“Agtarayda koma ngem nakamakam ni Apong Paran ida ta nadungparda daytay siitan a barut nga alad ni Lakay Bursio dita dulonda ken apong,” inrungiitna. “Immay dimmanon da Lelong Kiris idi rabii. Ni Nana Saria ti kalaingan a sumao, dakayo. ‘Ton Sabado koma ti boda ngem maisanud kano agingga no agpiglat, kuna ni Basang Ason.”
Nakagin-awaak. Ay, wen, ay, wen, ti ayat ni Tata Valentin ken ni Ikit Biana, naisennaayko. Ay, wen, ay, wen! —O
Magatang ti Bannawag kadagiti sukiyo nga aglaklako iti pagiwarnak ken magasin.
Para iti subskripsion, ag-email iti [email protected]. Para iti dadduma pay a detalye, kontaken ti Circulation Department iti 8527-8121 Loc. 369, wenno iti CP No. 09567620852.
Mabalin pay a magatang ti Bannawag iti
Shopee: http://bit.ly/Bannawag-Shopee
Lazada: http://bit.ly/Bannawag-Lazada
Para iti digital a kopia:
PressReader: http://bit.ly/3n83kNQ
Magzter: http://bit.ly/407pazG
Para kadagiti kompleto a sarita, nobela, daniw, salaysay ken dadduma pay, bisitaen ti opisial a website ti Bannawag iti https://bannawag.ph
Laglagipenyo koma met, kakailian, nga ag-join/i-follow (ka)dagiti official a social media account/page/group ti Bannawag,
iti Instagram: https://www.instagram.com/bannawagmagazine
iti Twitter: https://twitter.com/BannawagMagasin
Facebook Page: https://www.facebook.com/BannawagMagasin
Facebook Public Group: https://www.facebook.com/groups/bannawag.magazine
Dios ti agngina.
Isip pabaknangen, Bannawag ti basaen!
