Sarita ni REYNALDO A. DUQUE
Maika-3 a Naisangsangayan a Gunggona/Salip iti Sarita ti Bannawag iti 1963. Naipablaak iti Disiembre 23, 1963 a bilang ti Bannawag.
SINUALIT ti angin ti diding ti kalapaw ket insaknapna ti makabibineg a lamiisna iti aglawlaw. Naregreg dagiti nagango a bulong ti salamagi ket nailimogda kadagiti nagkauna a rugit nga impempenen ti panawen iti arubayan ti kalapaw.
Nagballikid ni Lakay Ciano. Nagpayegpeg ta inapiras ti lam-ek iti nagbabaetan dagiti inakilis a datar ti bukotna. Inkumotna manen ti tugpatugpa nga ulesna ngem sinarut latta ti lamiis ti ikamenna.
Maymaysan nga agbalbalay ni Lakay Ciano. Sangapulo ket duan a tawen a kastoy. Natay daydi Lito iti malaria idi sangapulo pay laeng ti tawenna ket sinaruno daydi Ina Maria gapu ngata iti nalaus a ladingitna.
Nagtugaw ti lakay a sikakagay iti ulesna. Ginaw-isna ti pinadisna sa nagsindi. Impug-awna ti napuskol nga asuk ket nalasinna a nagpangato iti sipnget.
Adun ti kimmuttonganna. Sigud a nabaneg ket awan ti siasino man ditoy Bario Bagani a nangpadas iti pigsana.
Inamuy ti lakay ti nagagmuy a buokna. Naaprosanna ti nagballukoten a pingpingna ken dagiti kasla nagsultopan iti bisukol a matana.
Saan a maawatan dagiti kapurokanna ti panagmaymaysana ita. Manipud idi naulila, rikpannan a namimpinsan ti pusona ket intalimengna laengen ti bagina iti uneg ti inaladanna. Naglumen ti rupana kadagiti patipon iti purok. Manipud idin, nagduadua dagiti kasingensingedna agingga idi nagikayda ket rimmasay dagiti paludip kenkuana. Mangkukulam, manggagamud, aguuyong—adu dagiti naibirngas kenkuana, a nangin-inut a nangpirpirsay iti pusona.
Timmakder ni Lakay Ciano babaen ti sarukodna. Nagar-arikap ket apaman a nadanonna ti ridaw ti kalapaw, inikkatna ti sagiped sa inlukatna.
Inaplawan manen ti salemsem. Ad-adda la ket ngarud a kinayetketanna ti kagayna nga ules. Riniknana ti panagangesna iti yuulogna iti tallo katukad nga agdan. Nagdayyeng dagiti narukopen a sanga ti salamagi a sinangalna nga agdan. Nabayagen a nasangal dagitoy a sanga ket umadanin ti irurukmada iti dagsen ti lakay.
Apaman a nakadap-aw ti lakay ti daga, adda nalagipna ket umuli koma manen ngem nagbabawi met laeng. Tinaliawna laengen ti uneg ti kalapaw a kasla adayo unayen ti nagdaliasatanna.
Napan nagtugaw iti pinuon ti salamagi iti daya ti kalapaw. Impasanggirna ti sarukodna iti puon a nagsadaganna. Narikna ti kuribetbeten a bukotna dagiti di pay laeng naruros nga ukis ti puon a kas man la urayenna pay laeng ti sabali pay a kalgaw santo matinnag a tumipon iti nakainawanna a daga.
Nagsagawisiw dagiti sanga ti salamagi idi yablat manen ti angin ti bilegna. Kasla kayat ti angin a sip-aken ida. Naruros dagiti bulong ket nagtinnagda iti sanguanan ti lakay.
Inukkon ti lakay dagiti naregreg a bulbulong ket inaronanna. Nagpingki ti sipnget ken lawag ket namirana nga adda pay gayam naregreg a naganus a bulbulong. Naganusda pay a maregreg, simmiplot iti nakemna.
Tekkaaaa! Tekkaaaa! Tekkaaaa!
Nagallangogan ti pukkaw ti tekka manipud iti lungog ti salamagi. Ammo ni Lakay Ciano ti yan ti tekka agsipud ta agbetbetted pay laeng ti kanigid a sakana idi natnag idi naspak ti sanga dita.
Inwarasna ti panagkitana iti sangsanguenna nga akin-amianan a paset ti inaladan. Nadalus a kas iti sigud, agsipud ta di pay nangliwat a nagkaykay kadagiti rugit dita ket ipempenna ida iti sirok ti salamagi. Sa bisibisanna iti danum a natako iti bubon nga adda iti laud ti kalapawna.
Sabali ita ti naipasirna iti kasipngetan: daydi napintas a dayag a saniatana iti biag; daydi maudi a panagbarona ken maudi met a rabii ti kinabalasang daydi Maria; dagidi naragsak a rupa a timmalantan iti kallaysada a nangidanggay iti isem bayat ti panagsalada a dua iti tengnga ti salonan; daydi panagsangit daydi nanangna iti barukongna—umuna daydi panagturposna iti elementaria a kasariritan; daydi rabii a nangtagibianda ken ni Maria iti naisangsangayan a ragsak; daydi…
Ngem naguped dagita ta simmallin daydi pannakatay ni Lito, a kakaisuna a bungada. Sa kalpasanna, natay manen ti ingungotenna nga asawa.
“Naimatangak ti ipupusay dagiti kapapatgan iti biag. Iti ipupusayda, naikuyogak met a natay. Naminduaakon a natay…”
Ngem adda kadi maikatlo nga ipapatay?
Tinangad ti lakay ti salamagi. Nakitana nga agruroston dagiti bulong ket ammona nga iti di mabayag, pumusayto metten.
Adda pay laeng a naidulin iti tukot ti daanen a baulna daydi buneng nga impatawid kenkuana daydi tatangna; buneng a pangputedna koma iti salamagi ngem dina nagebgeban; buneng a tanda ni lagip; nga ipatawidnanto met…
Ngem asino pay ti pagtawidenna ita?
Timmakder ti lakay ket inkuyogna ti bara ti temtem. Napan iti yan ti agsit iti babaen ti paladpad ti tawa. Nakitana ti abut a tunggal malpas a mangan, pangsirsiripanna kadagiti kapatadan daydi Lito no agaayamda iti salinong ti salamagi. No idukal dagiti kakadua ni Lito (kanagnagan daydi anakna) a saan nga agpidut kadagiti bunga a naregreg, sungbatanna kadagiti balikas a mangipalay iti ragsak iti puso ni Lakay Ciano:
“Nagsakit koma ti tiankon, a. No pudno a manggagamud, apay a diak pay la natay idinto a kanayon met a manganak iti naregreg a bunga ti salamagi ni Apong Ciano?”
Nagkidem ni Lakay Ciano itoy a nalagipna. Apong! Nagdekketen nga awag ti ubing! No sibibiag pay koma daydi Lito, nalabit a kas i'toy idaddadumana nga ubing itan.
Naallingagna dagiti nasinggit a timek dagiti agkankanta a makipaspaskua. Narikna ni Lakay Ciano a sumarut ti tunggal aweng kadagiti ur-ay ti pusona, ket kasla adda agdaydayyeng a timek iti lansad ti kararuana bayat ti panagtabon ti bulan iti linged dagiti ulep.
Sinusopna ti tabakona. Impug-awna ti napuskol nga asuk a nagpukaw met laeng iti angin. Adda naingel a nabati iti ngadasna ngem saan a sikor ti itdenna no di ket bara ken bang-ar.
Kinita ni Lakay Ciano ti aglawlaw ngem sinabat ketdi ti katkatawa dagiti ubing. Naragsak. Naaweng. Natalged. Kayatna met ti tumipon kadagitoy a ragragsak ngem adayon ti nalabasanna. Ta ngamin, ti kinaubing, isu ti Paskua ti nataengan.
Immablat manen ti angin. Nagregreg latta dagiti bulong, nagkayab ti ules nga inkagayna. Kinepkepan ni Lakay Ciano ti ules. Nalagipna manen daydi Lito… daydi Maria.
Adda nagpangato a lawag ket iti apagapaman, nagbettak, naggilap sa sinaruno ti makatitileng a kanalbuong. Nagkalkallatik ti aweng kadagiti kakaykaywan. Timmangad ni Lakay Ciano ket nakitana a kasla waknitanen dagiti ulep ti rupa ti bulan, a kasla mangrambak met iti Paskua.
Intudok ti lakay ti sarukodna iti barukong ti daga. Nagaddang nga agturong iti manemtemtem pay laeng ng apuy. Nagtugaw ket indadangna dagiti agkurkuretreten nga imana. Nakitana iti darang ti apuy dagiti gerger ti panawen a naglabasanna. No umubing pay koma ti tao. Ngem lakayen! Kadagiti gerger a makitana, asidegen ti yaasibay ni inana. Ngem siasino ti mayat a matay? Ken maungaw?
Nalukasanen ti bulan ket pinisangna ti makaitukem a sipnget. Nagparangen dagiti umis-isem a silnag ken sinamar dagiti bituen. Ngem dida nadaeran ti nasilnag a bulan.
Nasarangsang dagiti timek ti kampana a nangipasimudaag iti pannakaipasngay ti Maladaga. Agkarabettaken dagiti luses iti tangatang, ket iti tunggal lawag a maparnuay, masilnagan ni Lakay Ciano nga agin-inudo.
Tekkaaa! Tekkaaa! Tekkaaa!
Tinangad ni Lakay Ciano ti tekka ket nailansan sadiay dagiti matana. Nabayag. Napaut. Ammo ngata met ti tekka a Paskua ita?
Simmiplag manen ti angin. Naggaraw dagiti dandani pumusayen a bulong ket inakup pay ti angin dagiti naregregen sa inibbatanna ida iti kataltalonan iti abagatan ti kalapaw. Nagsaning-i dagiti aringgawis ti kawayan. Nagaligagaw manen ti lakay.
Nagtuloy ti panagrupike dagiti kampana. Iti tunggal aweng, ipalagipda la daydi Noche Buena a maudi a panagsasangoda a tallo. Ngem nalabesen daydi!
Nagsardengen dagiti kanalbuong; nagsublin ti ulimek. Ngem inkuyog latta ti angin ti bang-i ti Paskua. Inkallatikna ti puso ni Lakay Ciano dagiti rangkis.
“Rabiin, apong. Dikay’ pay la mapan maturog?”
Kasla nalamiis nga angin ti immapiras iti bagi ni Lakay Ciano. Sinangona ti nagsao ket nasdaaw pay idi nakitana ni Lito.
“Adda napaskuaak, apong. Indagasanka,” intuloy ti ubing.
“L-Lito!”
“Wen, siak, apong.”
“Di gumura da tatangmo iti yaaymo ditoy?”
“Saanda nga ammo, apong,” kinuna manen ti ubing ket inyawatna dagiti iniggamanna.
Iti panagdennes dagiti imada, nakita ni Lakay Ciano ti naggidiatanda.
Nariknana nga adda nagayus manipud kadagiti matana. Nagpababada a kasla tinipenda dagiti gerger kadagiti bibigna; ket nakarikna iti nagpaiduma a ragsak.
“Apay nga agsangsangitkayo, apong?”
“Awan, apok. Malagipko laeng daydi anakko a kataebmo.”
“Kunada, apong, a manggagamudka. Agpayso kadi?”
“Patiem kadi, apok?”
“Saan, apong. Nabayagen a kayatkayo a kitaen ngem ipagpagel da amang.”
Timmakder ni Lakay Ciano. Indugsakna manen ti sarukodna iti barukong ti daga.
“Agurayka, apok. Adda isagutko kenka.”
Nagin-inayad nga immaddang ti lakay. Simrek iti kalapawna ket idi rimmuar, addan sangkaiggemna.
“Makitam ti puon ti salamagi? Lakayen dayta a pinuon, Lito, ngem saan a rimmukma uray iti kadawelan nga angin. Natibker, nalagda. Ngem ita, nadanonnan ti isisinana gapu ta agregregen dagiti bulongna. Ngem saan a simmuko iti ania man a pannubok.
“Ti kalapaw, agir-irayen. Ngem nasaranaynak, Lito. Nasaranaynak iti daytoy a kalakayko. Ket kayatko a ditoy met laeng ti pakayulogak a mangsapul kada apongmo a Maria ken daydi Lito.
“Ti tekka, naragsak a kanayon. Dina ammo ti manglipat ket iti daytoy a paraangan, isu awan sabali ti malmaltiing iti aglawlaw. Saanna nga ammo ni Patay. Dina ammo no ania ti kayat a sawen ti pannakapaay.”
Immanges ti lakay.
“Ken daytoy a buneng. Insagut pay laeng daydi duduogan nga apo ti apomi a lakay. Napateg daytoy, Lito.”
Inawat ti ubing ti naidiaya; naganus pay laeng dagiti ima a nangpetpet, dagiti lasag a nangtengngel. Tinimbangna ti buneng iti nabayag.
“Innakon, apong.”
Tung-ed laengen ti insungbat ti lakay. Insiplag manen ti angin ti makabibineg a salemsemna. Nagturong ni Lakay Ciano iti kalapaw.
Tekkaaa! Tekkaaaa! Tekkaaaaa! Apaman a nakastrek ni Lakay Ciano, inyiladnan ti bagina iti nalamiis nga ikamen. —O
Magatang ti Bannawag kadagiti sukiyo nga aglaklako iti pagiwarnak ken magasin.
Para iti subskripsion, ag-email iti [email protected]. Para iti dadduma pay a detalye, kontaken ti Circulation Department iti 8527-8121 Loc. 369, wenno iti CP No. 09567620852.
Mabalin pay a magatang ti Bannawag iti
Shopee: http://bit.ly/Bannawag-Shopee
Lazada: http://bit.ly/Bannawag-Lazada
Para iti digital a kopia:
PressReader: http://bit.ly/3n83kNQ
Magzter: http://bit.ly/407pazG
Para kadagiti kompleto a sarita, nobela, daniw, salaysay ken dadduma pay, bisitaen ti opisial a website ti Bannawag iti https://bannawag.ph
Laglagipenyo koma met, kakailian, nga ag-join/i-follow (ka)dagiti official a social media account/page/group ti Bannawag,
iti Instagram: https://www.instagram.com/bannawagmagazine
iti Twitter: https://twitter.com/BannawagMagasin
Facebook Page: https://www.facebook.com/BannawagMagasin
Facebook Public Group: https://www.facebook.com/groups/bannawag.magazine
Dios ti agngina.
Isip pabaknangen, Bannawag ti basaen!
