ALLON TI BIAG: Walo A Dekada A Panagdaliasat (9)-Bannawag

Autobiograpia ni LORENZO G. TABIN

Maika-9 a Paset

LABUT 1

DENGGENYO MAN, NE, ta saritaek ti maikasiam nga estasionko, nga isu ti Labut. Ditoy ti nagsulbodan dagiti arapaapko, a binayabay dagidi nabasbasak iti Bannawag. Kasla adda naglukat a baro a lubong iti mugingko ket nadlawko ti dakkel a pakaigidiatanna kadagiti lubong nga immuna a nagbariw-asak.

Makaikawa met ti agpakada kadagidi nakabbalaymi iti ababa a panawen idiay Panay-ogan. Uray no bassit dagidi gamgamigammi, dandani awan ti nagpisipisanmi iti kalesa idi umakarkami idiay sitio a Labut a nagbaetan ti Daclapan Sur ken Sabang.

Paliiwenyo ti aglawlaw, ken ti mapaspasamak tapno makitayo ti pakaigidiatan daytoy baro a lubongko kadagidi nasaksianyon.

Kinullayot daydi tatang ti kabalio sakbay a makadanonkami iti imbornal ti Aglem nga ipus ti bassit nga agus a kumamang iti daklisan. Masapul a mangala ti kabalio iti buelo gapu iti ruburob. Sumagmamano nga agpa ti kaadayo ti imbornal iti pagtaptapliakan ti dalluyon. Daytoy ti nagbedngan ti Labut ken Daclapan Sur.

Natangken ti puraw a baggiing a kalsada nga arigna nayurit iti nagngalayan, wenno nagtengngaan ti nabengbeng a kakaywan iti pandaka a lumabas iti Labut ken kumamang iti Sabang. Iti akindaya a pasetna sakbay ti Labut, adda dakkel a sangapuon a bangar iti kanigid; sa manen sabali a bangar iti ngalay ti kalsada a labes ti Labut sakbay a makadanon iti Sabang. Malaksid ti agatibuor a nabanaal a sabongna, sarsarita dagidi lallakay a balay ti di katatawan ti bangar.

Umuna a mangawis iti imatang dagiti sangsangaili iti Labut ti daga, no masao a daga, ta baggiing a nakakerkersang. Pannakaalad ti solar a dinanonmi dagiti pinuon ti marunggi wenno marunggay iti amianan ti kalsada—napaliiwko idi agangay a nateng ti sangakaarrubaan ti marunggi, bungana man wenno bulongna; nagagetda nga agguggot ket uray no inaldaw a pagnatngan, kasla saan a maur-urotan.

Adda sumagmamano a tao iti ruangan iti akin-abagatan a ligason, a kasla agur-uray iti isasangpetmi. Pattapattak nga agtawen iti nakurang nga innem a pulo dagidi nagabay nga impapanko nga agassawa nupay ub-ubing ngata ti tawenda ngem iti pudno a langada. Nakakurto ti nakatultulang a lakay ken nadlawko ti lukay dagiti takiagna, ken ti isemna. Nair-irteng ti rupa daydi baket, ken nabagbagi. Naammuak idi agangay nga agassawa dagidi Filomeno Manuel (Tata Minong wenno Bai) ken Primitiva Tabin wenno Tibang.

“Kunami no idi kalman ti sangpetyo,” nagindayon ti nakalangiking a timek daydi Tata Bai. Nalukay ti butuag dagiti kidayna. Nagdalikepkep iti nalukay.

Awan timtimek daydi Nana Tibang; agpalpaliiw.

“Adda nakatalaananmi, Manong Bai,” kinuna daydi tatang.

Nagaadu dagidi tao. Nalasinko daydi mangsutsutil kaniak idiay eskuelaan idi. Taga-Labut gayam. Timmulong a nagideskarga kadagiti gamigammi. Domingo ti naganna; adda adingna a Dominga. Ingga ken Doming ti birngasda.

Adda pay agina a naudi a nakipagadu. Daydi Lelang Carmen a kabsat kano daydi Lelong Undo, ken daydi Anti Anneng nga anak ken kabbalayna.

Nadlawko met ti maysa a barito a nakalawlawa ti isemna; kataebko ngata. Diak nakitkita ti anniniwanna idi idiay eskuela. Kasta unay ti panangmulenglengna kaniak idinto nga intukolna ti kanawan nga imana iti puon ti maysa a marunggi. Erlino Manuel ti naganna; naammuak idi agangay.

Napasig ti panagsasarita daydi tatang ken dagidi nadanonmi. Kabagianmi kano amin ida.

Maymaysa pay la idi ti balay iti amianan. Isu daydi insagana daydi tatang nga akaranmi idi addakami idiay Panay-ogan. Uppat ti balbalay iti abagatan, a buklen dagiti Manuel ken Pagador.

Dua ti kadsaaran daydi a balay a dinanonmi. Nagtaleb iti bulo ken nagatep iti pan-aw. Singko por singko ngata ti sekkegna. Nailansa dagiti datarna a kawayan. Uppat ti tawana. Bulo met laeng ti abulogna. Adda duagna iti amianan ken iti laud, a binuttawan ti agdan, a nagkusay iti abagatan. Adda bangsalna a kumamang iti nababbaba a kosina iti laud.

Adda dua a kapuon a lungboy iti amiananen a dayaen ti balay, ken sangapuon a sarguelas iti labes dagitoy. Adda bubon iti laud ti kosina. Iti amianan, nalawa ti kabaggiingan ken kakaywan iti pandaka a pakairamanan ti kalumay a pagtubtuba idiay kadilian ti bungana no malebbek.

Iti kano Labut ti nakayanakan daydi tatang idi Nobiembre 14, 1916.

Agkakakabagian amin dagiti pumurok iti Labut. Ti pamilia Manuel ti kaaduan iti bilang, nga indauluan daydi Tata Bai Minong. Adda Pagador a naikamang kadakuada. Ngem idi dimteng ti pamiliami, in-inuten a rinimbawanmi ida. Nangruna la ngaruden idi narugian daydi Angkel Romeo ti nagputot; sangapulo ket tallo, kunam man! Naulpit ngamin ti sardam ta nasapa nga isaknapna ti sipnget ket awan ti silaw no di ti agkurkuridemdem a sedden a naisab-it iti sigpit ti silag a taleb. Ay, ket nagsipungtuan, a, daydi Anti Taling! A kunam met la no nalabon ti pagtaraon daydi Angkel Romeo, a kunam met la no di kaaduanna ti ikakaasi daydi Anti Rosa.

DI NAGBAYAG idi naggibus ti naamnut a biag daydi Apo Barbers a papang da Insan Francia, Marilou, ken Miguela. Nagsayaatanna ta daydi sinabado a panangab-abastona iti daydi Anti Rosa, nagbunga iti tinabla ken ginalba a balay iti daya ti balaymi. Sa nalabon met bassit ti imbatina kadagiti kasinsinko ta imdas met a pinagturposda idiay Cabugao Institute, ken nakarugida pay iti kolehio idiay Manila, malaksid ken ni Insan Francia: MD ti inturposna idiay Pudtol.

Wen, saan nga idiay Panay-ogan ti nagpabangonan daydi Anti Rosa iti balayda .

Idiay Labut. Iti daya ti balay a nangisangpeptan daydi tatang kadakami. Dakdakkel ngem iti balaymi. Tinabla ken nagtagisim.

Ngem daytoy ti yan ti imasna.

Immipus amin a tao a pinanawanmi iti balayda idiay Panay-ogan! Dida masinaan ti ipus daydi Anti Rosa. Awan ti nabati ta diak ammo no ania ti napasamak iti daydi a balay a nagdidippiitanmi no lalausen ti manao; nalabit inlakoda.

Malaksid daydi Amboy nga anak daydi Manang Sela; daydi lugpi a kakaasi a mabaybay-an iti kuarto a pakapampananawanna. Pimmusay sakbay a nakaakarda.

Diak malagip no apay a simmurot ti pamilia daydi Manang Sela. Malagipko laeng ti panagsinada iti daydi Maestro Bitong,

Gapu iti imbati daydi Apo Barbers, tinallikudan daydi Anti Rosa ti naglako iti buggoong. Ikan laengen ti intultuloyna nga inangkat. Masayangan met iti komkompraenna nga ikan ta immadu ti sukina.

Daydi Manang Sela ti nangitultuloy nga aglako iti bugguong.

Adda idi panawen a panagarog dagiti taga-Pudtol iti Sabang no nalpasen ti panagtatalon ket agur-urayda laengen iti panaggapas. Adu ngamin dagiti taga-Pudtol nga adda kabagianna iti Sabang, a pakaibilangan dagiti Saquiton. Panagkunak, umayda yinana iti Sabang ti bambannogda a nagtaltalon. Nangruna dagiti babbalasang ken babbaro. Pambaranda met ngatan ti umay sumirpat ken pasirpat. No agsublida iti Pudtol, no kasdiayen a madanon ti panaggagapas, agawisda ti mapan makigapas, a saan la a babbalsang wenno babbaro ngem mairaman metten dagiti kasado. Nga adu met ti taga-Sabang ken kabangibang a makigapas.

Nagargari met dagidi Manang Sela ken Anti Rosa a napan nakigapas. Ket sadiay, nakasimpalong daydi Manang Sela iti maysa met a balo. Iti ababa a pannao, saanen a pinalusposan daydi a kasado, ginapasna pati daydi Manang Sela idiay Pudtol! Nairamraman a nagapas daydi Araceli. Naimbag ta nabati ni Melba a nagbasa idiay Cabugao Institute ta di ket koma rinabongda a ginapas. Uray da Marilou ken Miguela, nagbasada met idiay Institute. Ni Francia a manangda ti ad-adda nga idiay balay ti nagpuspusposanna. Tinultulonganna daydi nanang.

Ngem denggenyo...

Wen, a, saan nga impalubos daydi tatang a saanak a makapagtuloy iti hayskul. Impastreknak idiay Cabugao Institute; insaldana ti pension-na iti daydi Apo Rita nga akinkukua iti dakkel a pagtagilakauan iti abay ti pagentradaan iti merkado ti Cabugao. Ti imasna laeng, nasken manen a maipusingak kadakuada iti linawas! Adda met ketdi kalesami, a, dua pay ti kabaliomi a lalaki ken babai nga agpada nga alasan. Ngem saan met a mabalin a kanayon nga ituloddak iti bigat sadak manen alaen iti malem.

Tapno saanak nga agkaraudong iti panagbasak idiay Institute, insapulannak daydi tatang iti pagdagusak idiay Ruaran—kasta ti awagda iti murdong ti kalsada a naggapu iti laud nga immuluan iti kamino real.

Iti daydi immuna a tawenko idiay Institute, nagdagusak iti balay dagidi agassawa iti kunak a Ruaran. Nagbalonak iti sangareppet a kayo a pagsungrodko, ken arigna kasla gemgem a kaldero. Tulagda kano iti daydi tatang. Siak ti mangisagana amin a masapsapulko. Malagipyo daydi kunak idi addaak idiay Baybayabas? Nasapadak nga insuro nga agluto ket isu ti inusarko idi addaakon iti sekondaria.

Agarup naladaw nga intulodnak daydi tatang isu nga apagbiit ti panagsasaritami kadagiti bumalay.

Intulodnak daydi tatang iti sango ti Cabugao Institute. Pinabolsaannak iti salapi sakbay a pimmmanaw. Inggunamgunamna ti panagannadko.

Nagdardarasak a simrek iti immuna a klasek iti naipatuldo a kuarto dagiti estudiante ti Section D. Wen, addaak iti kababaan a seksion!

Mathematics ti immuna a subject-ko. Natayag a baket, buringetnget, dakkel ti timekna ti maestra. Dadakkel dagiti matana iti sirok ti nabengbeng nga antiparrana. Bruna Viloria ti naganna. Taga-Lapog.

“Pass your class cards!” Nakigtotak iti arigna gurruod a timek daydi Mrs. Viloria. Bagbagay la unay ti naganna a Bruna! Sa Viloria pay! Inurnosna dagiti class card nga agpalikud. Sinaggaysanakami nga inawagan.

Maikadua iti kanigidko daydi Delfin Palado. Agarup kataytayagko ngem nabusbusnag. Simmaruno daydi Rodulfo Sumajit a tagapoblasion ti Cabugao. Kataytayagko ngem ayukos nga aglulupoy. Adda iti makanawanko daydi Jose Torres a tagadaydaya. Pagatlapayagnak ken namasmaskulado. Adda ti atapko nga anak ti mannalon.

Inabaynak daydi Delfin Palado idi rummuarkami.

“Kasla nakitkitaka idin,” kinunana. “Taga-Lapogak... idiay Lapting.”

“Sigud met a taga-Lapogak... nagbasaak idiay San Isidro.”

Tinaliawko daydi Jose Torres a sumarsaruno. Immisem ket inisemak met.

Sinubliak a kinita ni Delfin Palado. Nalagipko a naminsan a naisurotak idi adda pabuya dagiti agbasbasa iti elementaria idiay poblasion ti Lapog. Kalastenik sa ti awagda idi, daytay adda nakirosan a sabut ti pukupok a pagtik-olem iti barukongmo. Amangan no idiay ti nakakitaanna kaniak.

“Ammom,” kinuna daydi Delfin. Nagtalangkiaw sa agarup impaarasaasna: “Agar-aramidkami iti paltik!”

“Paltik?”

“Dagitay babassit a paltog. Ibagam latta no kayatmo. Nalaka laeng!”

Nagarigenggenak. Dandani natay daydi tatang gapu iti paltog. Sa mangalaak iti paltik?

Nagdardarasak a nagawid idi malpas ti klasemi iti bigat. Agsublikami pay ta adda klasemi iti malem.

Adda inted daydi nanang a balonko ngem diak nakan.

“Insakemandaka,” kinuna daydi Apo Siding. Adda aglumoylumoy a kasla gemgem iti teltelna. Mababainak; managbabainak idi. Ngem nalang-abko ti agat-karne, a diak idi ammo nga adobo gayam, isu a tinilmonkon ti bainko! Daydin sa ti damo a pannakaramanko iti adobo! Lauya laeng ti sagpaminsan a linutluto daydi nanang.

Diak ammo no kasano a nagayyem, wenno naam-ammo daydi tatang daydi Tata Ciano. Adda maysa nga anakda, William ti naganna, nga agtawen ngata idi iti lima wenno innem. Napapilit ngem itedda amin ti kayatna ta bugbugtong.

Adda lugpi a kabsat daydi naanus nga ina, a katulonganda. Trabahona amin a trabaho uray no pulos a dina maaramat dagiti sakana; agluto, aglaba, nga iti baba ti paglabaanna. Mamatikayo kadi? Makauli ken makaulog iti agdan! Idi damo a makitak, masmasdaawak no kasano a maaramidna ta dagiti takiagna isu metten ti sakana. Maskulado ketdi, a. Naragsak latta uray no kasdi ti kasasaadna. Kasla saan a mabambannog, isamirana nga aywanan daydi William.

Iti damo nga aldawko iti Ruaran, awan nagkunaak kadagiti agasssawa. Nakasaysayaatda. Nakaan-anusda iti anakda. Kasta met iti lugpi nga ipag daydi Tata Ciano. ‘Tay pagsasaok, kasla di makapigis iti bulong.

Ngem denggenyo: dua gayam ti katataona!

Nakigtotak iti maikadua a sardamko nga isagsaganak a sanguen ti leksionko kalpasan ti panangrabiik idi nakangngegak iti kasla bimtak a gurruod. Adayo pay iti arsadanan ti agdan, arigna dumanonen idiay kalbario ti gurruodna. Kurang la a magaburan iti pugso ti Pinatubo dagiti kabbalayna; didan ammo no ania ti sanguenda.

Nasiputak ti panagdardaras daydi naanus a katulongan a kimmamang iti kosina a nangisagana iti pangrabii daydi gurruod! Agtigtigerger daydi naanus nga ina a simmabat ket pinadasna nga atibayen ti sangsangpet. Ngem naiwagteng laeng a sinaruno ti gimluong a gurruod. Daydi William, nagtarayen iti kuartona.

Narasaw met daydi Angkel Alling idiay Baybayabas ta pagsasawanna daydi Lelang Andiang ngem di makagudua iti daydi dua-ti-rupana nga ama.

Awan ti nakabbalayko a bartek—daydiay ti maipagpannakkelko, iti kaamaanmi, uray rigat la ti adda. Isu nga iti daydi umuna a rabii, kayatkon ti agtaray nga umaway.

“Kayatmo ta baniosanka?” inyandingay daydi naanus nga ina.

Nagurok daydi ama. Sinaruno ti kasla naibukbok a binugbog. Nagadiwara ti nabungsot a sanger. Matartaranta daydi naanus a lugpi a nangiserrek iti bassit a palanggana ken nabasa a trapo.

Nagdanggayanda nga agkabsat nga inistimar ti nabartek.

Nabayag bassit sa nagulimek ti balay. Simmaruno ti urok a kasla agpaguyod iti bulo.

Nakangngegak iti toktok iti ridaw.

“Pasensiakan, barok,” inyarasaas daydi naasi nga ina a simmirip. “Kasdiay ni tatam no makainum. Ngem no nausawanen...”

Saan met ketdi a riribuk amin, a, ti nasagrapko iti daydi a dagusko. Iti kaarruba iti daya, adda sabali nga estudiante idiay Cabugao Institute. Bernardino Siena ti naganna.

Idi damo, mamgadak a makisinninged kenkuana. Ipappapanko latta ngamin idi nga amin a taga-ili, di mangipirpirit iti tagabarbario. Nangruna ket nataytayag ngem siak, kulot ken nabusnag. Adda met ketdi pangatiwak kenkuana, a. Nakulapotan ti maysa a matana.

Isu ti immuna a nakisarita kaniak.

Malagipko ita daydi Bernardino Siena. Nagbalin a nasinged kaniak ket nasaona nga adda iti ganggannaet ti tatangna. Impapanko a saan a Filipino ta mestiso daydi Dinong. Ngem diak dinamdamag. Umdasen ti panangbigbigna kaniak a maysa met a tao.

Ngem adda sabali a kita ti tao iti Ruaran. Maigidiat unay iti daydi Dinong. Denggenyo, a... sarsaritaek dagitoy tapno ipakitak ti agduduma a kita ti tao.

Daytoy kunak a sabali, talaga a sabali.

Agparang latta iti mugingko no malagipko ti immuna a dagusko, daydi artek a burangen a kataytayag daydi Dinong, nga aggigian iti abagatan ti kalsada a baetda iti dagusko. Kasla kankanayon a kilawennak dagiti matana no kitaennak. Kanayonnak a dil-adil-agan no agranakami iti kalsada no mapanak iti eskuela. Agal-alinggagetak, riknak ti kumsen no kasdiay. Isu ti maysa a gapu ti maiduma a panirigak kadagiti dadduma a taga-ili. Agbasbasa met idi idiay Institute ngem mammartek ken ballog. Kasla kumilaw dagiti matana no makitanak. Kanayonnak a bugkabugkawan. Butbutngennak pay.

Malagipko manen daydi Mrs. Viloria.

Iti naminsan a klasemi, adda seatwork a problem solving a pinaaramidna. Ibagak kadakayo ti pudno. Sigsigud a diak kayat ti Math a subject-mi. Pagbasaennak laengen ngem ti pasolbarennak.

Nakarkaro pay ta dinadaras ti panangisurona ket dandani awan ti maaw-awatak iti isursurona. Naimbag ta ‘tay kunakon, kasla gurruod ti timekna ket uray kaskasano, adda bassit dumket iti utekko.

Ammom ti inaramidko iti daydi a seatwork?

Inaramidko ti ammok!

Ti la suronko ta siak pay ti nakursonadaanna nga immuna a nagsaludsodan.

Sinaludsodna no kasano a naalak ti sungbat ti slaudsod, ta napatpatangak! Imbagak ti namay-ak. Nagunget ta saan kano a kasdi. Nasken kano a sinurotko ti solusion.

Inkalintegak ngem binugkawannak ketdin. Ti la suronko! Ti diak maawatan, no apay a naalak ti umno a sungbat iti sabali a solusion.

Nangawag iti sabali a nangsungbat, a nangsurot iti umno a solusion.

Iti vacant period-ko iti malem, napanak iti library. Adda assigment-ko iti libro nga awan ti nabagik idi agiwarasda.

Nasdaawak a nakakita iti daydi Mr. Jovito Suero, ti umaw-away a mangsarsarungkar kadagidi Manang Cirila. Isu gayam ti librarian.

Dinak nalasin. Diak met inyam-ammo ti bagik. Istrikto, di pay immisem a nagkuna nga out ti libro a bulbulodek.

Panagriknak idi, kasdi amin ti panagruprupa dagiti taga-ili. Kayatko a sawen, awan ti panangipirpiritda kadagiti tagagingginget.

Kimmaro la ngarud ti iliwko idiay Labut. No mabalin la koma, minalem nga umawayak. Ngem lima a kilometro ti kaadayo ti Labut iti Ruaran, malaksid pay ti maysa a kilometro a kaadayo ti dagusko iti Cabugao Institute. Nabambannogakon no makadanonak idiay balay.

Impaspasagidko kadagidi tatang ken nanang nga adda koma bisikletak tapno makaawayak no kayatko.

Natimudko ti panagsarsarita dagiti dadakkelko iti maysa a sardam. Adda idin kalesa daydi tatang. Makaurnong idi ti makalesaanna iti pakitiendana. Malaigipyo, insalda daydi tatang ti pension-na tapno adda pangyenrolna kaniak. Isu a nasken nga agprobitiar iti panglitupna iti igatangna iti masapsapulmi. Ken igatangna pay iti Bannawag. Ngem insukatna daydi kalesana iti daan a bisikleta tapno matungpal la ti dawatko. Ti imasna, narigat a pedalan daydi a bisikleta ta daan unayen. Ti la babbabawik ta idi damo a yudongko, dandani diak naidanon iti dagusko iti rigatko a nagpedal.

Iti naminsan, nagbabartekan daydi kunak a butangor daydi bisikletak. Napanna binettak ti gomana. Makasangsangitak iti luksawko, ngem awan naaramidak. Diak ammo no ania la unay ti dakes a nagkitkitaan daydi a tao kanaiak.

Ad-addan a diak mailadawan ti siddaawko no apay a kinayat daydi Teresita Acedo a manang daydi Heling Acedo a kinakontesko iti binnasaan idiay Daclapan, ta isu ketdin ti nakiasawaanna idi agangay.

Ngem nagbalbaliw a kasla nakukkokan a bisukol daydi artek a barisungngiad. Diak ammo no gapu ketdi ta padana nga artek daydi tatang da Tersing a katuganganna; wenno kinapon ketdi daydi Tersing!

No malagipko ita, saan a nasayaat ti panagpagatangko iti bisikleta. Nangruna no malagipko a mapmapan agsilsilaw daydi tatang iti kadilian tapno adda pangalaanna iti inayonna iti para gastomi.

No saanak idi nga umaway, agkumegak iti kuartok a pagaramidak iti assignment-ko.

Iti naminsan, adda babbalasang a simmarungkar kadagiti agassawa. Kaanakanda. Nadanondak a mangar-aramid iti assignment-ko.

“Ne, nagpintas ti suratmon!” kinuna ti maysa. Mababainak ta impatok a balbalatongennak.

Diak pintasen ti suratko. Malagipko ita ta daydi laeng ti kakaisuna a nangdayaw iti suratko. Ita, dandani payen diak mabasa ti suratko ta manmanon nga agsuratak iti ima gapu iti selpon ken computer.

No madanon ti Biernes, sumsumrekak pay la iti eskuela iti bigat, addan ti panunotko idiay Labut. Sumgaak la unayen nga umaway ket diak payen mayulo ti isursuro dagiti mannursuro.

Intugotnak daydi tatang idiay Vigan idi napan gimmatang iti kolman; damo a pannakaadakko iti Vigan. Kolman, kunada iti amin a naraniag a pagsilaw. Dagitoy ti nalatak idi: Coleman ken Optimus. Maikatlo laeng ti Butterfly, nga isu ti kalakaan, ket isu ti ginatang daydi tatang. Diak malagipen, ngem tallo wenno lima a pisos sa idi.

Iti karabiyan ti igagatangmi, inarisgarak ti simmurot nga agsilaw. Mapausanak unay iti baro a kolman. Manipud idin, no bakasion, arisgarakon ti mapan agsilaw a sisiak. Idi damo, kaamakko ti agmaymaysa gapu iti nakaro a sipnget; nangruna ket adda sangapuon a bangar a malabsan no mapanka iti Timmippang. Sa nasamek ti agsumbangir a sikigan ti desdes nga agturong iti kadilian.

Idi damo, maariekak a magna iti kabaggiingan, saan a kas idiay Abbarit ken Baybayabas a makapagnaak a dapandapan sakbay a nasursurok ti nagkammadang wenno nagbakia, ta tap-oy wenno pitak ti lumsot iti nagbabaetan dagiti ramay ti saka ket awan ti baggiing ken al-alikop a mangiwaiwa iti dapan.

Kaaduanna a mangngalap iti baybay ti dapandapan ket nakabengbengbeng dagiti dapanda. Dagiti dadduma, agusarda iti palloka. Ammoyo ti palloka? Daytay ginettengda a goma ti pilid ti trak, daytay ar-aramidenda a palsiit. Kortienda a sinandapan sada igettengan iti pannakasingdanna a maisillawid iti dua a nagtengnga a ramay ti dapan sa maikamang iti mukod.

Inyaramidannak daydi tatang idi damo. Ngem idi masanayen ti dapanko, idi bimmengbengen gapu iti kersang ti baggiing, nagdapandapanakon. Nakitayo la koma ti kabengbeng dagiti dapanko idi, ay. Idi damo, likliklikak dagiti al-alikop a nakatadtadem a manglussok iti dapan. Ngem ‘tay kunakon, idi nabengbengen dagiti dapanko, uray ania ditan asakek lattan!

Ti ngamin nangisardengak nga agpalloka, isu ti pannakasursurok a mangusar kadagiti ramay ti sakak a pagpidutko iti agtata a kappi iti rabaw dagiti dalumpinas a bato, ken dagiti lukmo.

Denggenyo, kastoy, ne...

Sakbay nga umulogak iti sardam, ibarikesko ti alat, lukotek ti iniket a batbateng, ken bitbit ti kanigidko ti Butterfly a nasursurok a pasgedan.

Magustuak man ketdi ti ulimek ti kadilian, ken ti naugotan a tangrib no kasdiay a sardam. Dua ti panawen ti kadilian ken tangrib. Ugot ken atab. Agugot, kunada, no arub-oben ti taaw ti danum ket agarup matirkagan ti kadilian ken tangrib. Agtata no kua dagiti dariway, ariwaiw, kurita. No agatab, dumanon ti danum ti baybay iti kabaggiingan a bibig ti kadilian. Awan ti masilawan no kasdiay a naatab, ken kasta met no nasellag ti bulan. Isu a no panawen dagidiay dua, arigna nagtalawan ti kadilian. Ngem no kasunganina, adukami a mapan agsilaw ket kunam la no lussulussok ti nabengbeng a sipnget ti rabii.

Ammoyo ti magusgustuak a sapsapulen idi? Dagitay lukmo a kappi ken pasayan! Itaruskon, a, a ngarusngosen no kua! Kasta met dagitay baby octopus a kunada. Nabang-i ken nasarangsang man ketdi dagiti babassit a kurita nga isarabasab iti tuktok ti Butterfly!

Kasta ti aramidko iti rabii. Ngem iti aldaw, maysaak met kadagiti sarut ti baybay. Saanak unay, a, ta kadagiti met la bakasion ti kaadda ti wayak. Wen, saan la a lames ti kalkalapenmi. Napadpadasak met ti nagap-apurot iti balbalulang, kulot, ragragutirit, kanutkanot, suyasuya, pukpuklo... aragan laeng ti liniklikak nga apuroten. Saanmi a sidsidaen daydiay a ruot ti baybay, a kas iti pallaipa a kaarngi ti ballaiba idiay waig ti Abbarit.

Saan la a lallaki ti makaammo nga agkalap. Babbai pay. Daydi ngarud Lelang Simona a kunak nga inaldaw a mangadilian. Saan la a lames. Agkurob dagiti babbai iti kappo; ‘tay kunada a mangappoda. Sittil pay ti arikapenda kadagiti bakbakrang ti batbato.

Saan la a dagita. Adda dua a kita ti lames idiay kadilian ti Timmippang a bastos ti kaipapanna idiay Norte, ngem iti Cabugao, gagangay dagitoy a lames. Adda idi saritak a pinauluak iti "Al-aluten ken Ubet-ubet," a binaliwan daydi Tang David (Campañano) iti "Mayat nga Agimmadi" idi maipablaaken iti Bannawag.

Isu dagitay al-aluten ken ubet-ubet. Ti immun-una, agarup sangadangan ti kaatiddogna, kabakbaked ti tangan ti saka, nangisit a rutungrutongan a no pespesen agpugsit iti puraw. Butiakan, ikkaten ti nagunegna a puraw, ket naimasen a maisarabasab iti beggang ken isawsaw iti suka ti naartem a sili’t sairo. Unay ket ti bang-i ken sarangsangnan!

Daydiay met ubet-ubet, arigna iti puraw a sabong a naguprad iti danum. Agkeppet no masagid ket lumnek. Kalien dagiti babbai a mangngadilian. Nangina no ilakoda ta nananam a maipisok iti tayab.

Saan la gayam a dagita ti lames ti baybay. Adu dagiti batbato a kunami, kas koma iti sittil, buttiki, ken umang. Wen, ti umang. Daytoy ti maysa a kaimasan a batbato; ngem nasulit la ti panagala. Agkakarayamda iti igid ti kabaggiingan ket sadiay nga idapilag dagiti babbai ket ipalagda iti natangken a darang ti init. Rummuar no kua dagiti umang iti balayda ta mapudotanda agingga a kumraangda. Nakabangbang-i a kirogen, naimas pay nga isagpaw iti dengdengen a marunggi. Nangina daytoy! Ayna, makasidsidaak man la ngarud unayen!

Ngem denggenyo. Manangngaasi unay ti baybay. Mangngalap amin dagiti agindeg iti Labut, Sabang, ken Gutong; uray ubbing, nakasursurodan nga agkalap. Sidsiddawek ti di pannakaibus dagiti lames—ti la nadlawko, bumabbabassit dagiti makalapan. No idi ubbingkami ket dadakkel pay dagiti makalapan nga arimbukeng ken marabukakaw... diak ammo no adda pay ita. Nangruna ket nasumokan dagiti mangngalap ti agtuba. Idiay taaw, agusarda iti bayyating. Iti kadilian, kalumay, daytay ngay pandaka a kayo idiay bakir nga amianan ti balaymi nga agbunga iti kasla bolintik.

Iti aldaw, no natalna ti paniempo, mapanak agpana idiay tangrib! Idi damo, imbiat ti panak, ngem idi nakakitaak iti de pusil a pana, tinuladko met! Pumapana ngamin dagidi ulitegko ket tinuladko ida. Ti inar-aramidmi a pana ket daytay barut nga alad. Kasta met nga adda antiparra wenno antiohosko. Ammoyo, dagiti talaga a mangngalap, isuda payen ti agaramid iti bukodda nga antiohos. Diyo patpatien dagiti agbatok iti baybay a di agusar iti antiohos; naapgad ti danum ket dika makamulagat. Bogus dagiti ipabpabuyada nga agdigos wenno agbatok iti baybay a di agusar iti antipparra wenno antiohos. Dika makamulagat iti kinaapgad ti danum ti baybay!

Kasla manen makitkitak ti nasilap a sumiksiksik nga arigna binatbat a baybay iti sirok ti init! Makitkitak manen daydi kakaisuna a dakkel a bato iti ngarab ti tangrib ti Timmippang. Magustuak ti agbatokbatok sadiay nga agsiblok iti kurapo, mulmol, ampo, barangan, ken dadduma pay a lames. Isuna laeng ta diak makabatok iti nauneg ta nasakit ti lapayagko. Kunada a nasken nga agliteng nga umuna ti lapayag tapno masanay ket uray sangapulo a katao ti kaunegna, kabaelamon a batoken. Diak pay mabatok ti dua katao idi. Ngem umanayen daydi a kabaelak. Magustuak a buybuyaen dagiti babassit a lames bayat ti panagsiblokko iti dadakkel a panaek, kas iti mayamaya, barangan, kurapo, mulmol. Arig ti tangrib ti nalawa nga aquarium ... ket maysaak kadagiti lames a makilanglangoy. Nakaragragsakda nga agkikiwikiwikiw nga awan a pulos ti parparikutda—dida ammo nga adda peggad nga agur-uray kadakuada apaman a makadakkelda ta adda dita nga agsipsiput dagiti bumabatok a pumapana a mangsiblok kadakuada.

Denggenyo. Agsubli manen ti lagipko idiay Abbarit ken Baybayabas. Bambantay, karayan, kinelleng, waig, limas. Sa iti Timmippang ti Labut, ti kadilian ken tangrib. Agduduma a ladawan... Agasem dayta!

Ngem ituloyko ti pangtedko...

Naimbag la ketdi ta nabengbeng ti rupa daydi tatang. Ipaw-itna idi iti daydi Anti Rosa a pailako ti sangkabassit a makalapanmi. No dadduma, mismon a daydi tatang ti mangyudong ket paisikina nga ilako iti am-ammona—kunak, awan babain daydi tatang; siak, naingpis unay ti rupak ta uray no marigrigatanakon, kasla marunaw ti riknak nga umasideg. Ngem iti un-unegko, kunkunak, adda koma anghel a mangitukon iti tulongna! Awan a pulos ti panangipagarupko a dumtengto ti panawen, a nakarkaroak pay ngem daydi tatang.

Adda met bassit a bayad ti bengbeng ti rupa daydi tatang, a pangalaanna iti igatangna iti Bannawag, a dina maliwayan a gatangen. Apaman a sumangpet ti magasin, uray nakasugsugpet dagiti matak, pilitek a bukiraden ta napatpateg ti panagbasak.

Ay, daydi nanang, a kasingpetan nga ina iti lubong—ti panagkunak idi; ngem sumangkasayaat met nga ina ken kaingungot daydi ipatpategko! Daydi ket ngatan nanang ti kadoniaan nga ina ken asawa. Kabusorna ngamin ti panagulaw-ulawna; kasla kano agtaytayyek ti lubongna no aglugan iti kalesa, ken nalabes ti panagkitkitana kadagiti adu a tao nga arigda iti agkukuyamkuyam nga igges a mamagbaliktad iti kinarakaranna. Naminsan, wenno namindua la ngata a nakatan-aw iti pagentradaan ti merkado—malagipko daydi panangitugotna kaniak idiay Magsingal; malagipyo daydi kunak a pannanganko iti sorbetes? Isu a no adda kayatna a pagatang, daydi tatang ti mangisennaay, a, ta patpatgenna unay ti inami. Ikamakamna ti agpaw-it iti daydi Anti Rosa. Ti agas daydi nanang? Diak napuotan nga inyudong daydi tatang tapno agpadoktor gapu ta adayo ti away. Umdasen ti tapaltapal. Ken takotako. Ken sagpaminsan a tableta. Ipagarupko man ita, a nangato ti presion ti darana ket nasken koma a napadoktor. Alta presion ngata. Ngem awan ti makaibaga iti pudno a gapu ti nalaus a panagulawna...

(Maituloyto)

Napalabas a paset: 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8

Magatang ti Bannawag kadagiti sukiyo nga aglaklako iti pagiwarnak ken magasin.

Para iti subskripsion, ag-email iti [email protected]. Para iti dadduma pay a detalye, kontaken ti Circulation Department iti 8527-8121 Loc. 369, wenno iti CP No. 09567620852.

Mabalin pay a magatang ti Bannawag iti

Shopee: http://bit.ly/Bannawag-Shopee

Lazada: http://bit.ly/Bannawag-Lazada

Para iti digital a kopia:

PressReader: http://bit.ly/3n83kNQ

Magzter: http://bit.ly/407pazG

Para kadagiti kompleto a sarita, nobela, daniw, salaysay ken dadduma pay, bisitaen ti opisial a website ti Bannawag iti https://bannawag.ph

Laglagipenyo koma met, kakailian, nga ag-join/i-follow (ka)dagiti official a social media account/page/group ti Bannawag,

iti Instagram: https://www.instagram.com/bannawagmagazine

iti Twitter: https://twitter.com/BannawagMagasin

Facebook Page: https://www.facebook.com/BannawagMagasin

Facebook Public Group: https://www.facebook.com/groups/bannawag.magazine