Autobiograpia ni LORENZO G. TABIN
Maika-14 a Paset
ESPAÑA EXTENSION, 1964-65
ITI PANAGLABAS ti panawen, gagangay, umad-adu ti pagteng a masalsalawko iti panagdaliasatko. Lumawlawa ti panirigak iti biag ket matiltiliwandak no kua dagiti kaduak nga agmutmuttaleng. Immadu dagiti kayatko nga isurat ngem bumasbassit met ti panawenko a mangitakaw a mangsango iti dakkel a nangisit a Remington a makinilia daydi Angkel Narcing. Umad-adu ngamin idin ti kontrata nga awat ti Luminar Electrical and Plumbing Services. Manmanon a rummuar daydi Angkel Narcing ta dagiti lattan plano nga ikurkur-itna ti sangsanguenna. Sa masansanen a paikuyognak kadagiti tubero ken elektrisian.
Adda bassit nga entresuelo ti apartment idiay España Extention nga arigna naibitin iti sirok ti kadaklan, nga abay ti agdan. Diak ammo no pinaaramid daydi Angkel Narcing a para kaniak.
Iti pannakaisursurotko nga agtubero ken agelektrisian, manmanon a mamartiliok ti gemgemko! Karigatan ngamin a paset ti kastoy a trabaho ti panagsinsil iti haloblak a pangimuntaran kadagiti tubo a pangipagnaan iti barut ti elektrisidad nga agduduma ti kababaked. Kabakedan ti nangisit a tubo a pagtarayan ti rugit iti kasilia. Naimbag ketdi ta siakon ti tinalek daydi Angkel Narcing a baumbaonen no adda napateg a paala ken paitulodna iti lugar ti kontratada.
Di nagbayag, simmangpet daydi Rudy Balboa nga anak ti kabsatna a taga-Bantay, Ilocos Sur. Lima a tawen sa idi ti in-inaunaanna kaniak. Simmaruno daydi maysa a baro daydi Angkel Narcing iti immuna nga asawana a taga-Aringay, La Union—diak gayam naagapad, a maikadua nga asawana daydi Anti Luming. Nadlawko a nadagsen ti rikna daydi Angkel Narcing kadagidi dua a sangsangpet. Ad-addan ti panangibalona iti ulona iti trabahona.
ALLON TI BIAG: Walo A Dekada A Panagdaliasat (32)
Iti naminsan, adda tester a nabati daydi maysa nga elektrisianna ket imbilinna a mapanko ipan. Pinagtaksinak tapno nadardaras. Ngem iti panagdardarasko, nalipatak ti tester iti uneg ti taksi!
Mariakosina, napalalo ti danagko! Pangalaak pay ti pagbayadko, ta ammok a nangina ti tester! Maysa pay, madadael la ketdi ti panagtalekda kaniak. Didakton mapidua a talken!
Naimbag ta diak nalipatan ti nagan daydi taksi. Kinaduanak daydi Angkel Narcing a nangtunton iti garaheda idiay Mandaluyong. Naimbag la ketdi ta apagisu nga aggarahe daydi drayber, ken saan a tuso. Ken ‘tay kunakon, diak nalipatan ti nagan ti taksi (ngem nalitak itan), ta no napasamak a kasdiay, todas ni laingen!
Malagipko la unay, a no namin-ano nga indarirag daydi Angkel Narcing ti panagbasa daydi Anti Luming. Ngem anak met nga anak, a, ta nalapsat met a pangganakan! Ngem naallukoyna met la idi agangay, a napilpilit ket ngata ta kasla awan essemna nga agbasa. Ti imasna, kinamodesta laeng ti innalana. Isu nga inggatangan daydi Angkel Narcing iti makinana nga agdait.
Arigna saan nga agressat ti panagsangpet ti kontrata a naawat daydi Angkel Narcing. Kanayonen nga agpuypuyat a mangdumdumog kadagiti plano, no dadduma patnaganna payen ti agkur-ikur-it, a mangisagsagana iti plumbing wenno electrical diagram ti kontratana. Nalipatak, adda met idi bukod a plumbing services daydi kabsatna a Cianing idiay Paco, Manila. Ngem gapu ta pumigpigsan ti negosioda, ken kumarkaro met ti panaguy-uyek ti kabsatna, napilitanda a nagsugpon. Agingga a pimmusay ti kabsatna isu a naigabur iti daydi Angkel Narcing dagiti awatda a kontrata. Rinabiin nga agtomar daydi Angkel Narcing iti agasna. Nadlawko a kumapkapsut iti baet ti yaadu ti masapul dagiti annakda ta nangrugidan nga ageskuela. Numona ta kasla awan ti paspasnek daydi Anti Luming nga agmodista. Awan nakitak a naileppasna a daiten, pasig a rugi. Nangruna ket itulodna pay dagiti ubbingda iti eskuela; agingga idi daydin baro daydi Angkel Narcing ti sagpaminsan nga agitulod.
Manmano nga impasurot daydi Angkel Narcing daydi Rudy Balboa kadagiti tubero.
Insamsamirak met latta ti simsimrek iti klasek idiay MLQU. Rabii ti panagbasbasak. Malagipko, adda dagiti dua nga asignaturak a magusgustuak. Daydi Philosophy ken daydi Psychology. Pinabaknangda ti panirigak iti biag. Sa nainayon dagiti padasko iti panagtubtubero ken panagpipeonko.
Adda maysa a nasaksiak idi dumsaagak iti panaggapuk idiay MLQU. Diak koma inaynayon iti istoriak ngem saan a mapunas iti lagipko. Ababa daytoy a pasamak ngem naipinta iti lagipko ket agsublisubli tunggal malagipko dagidi naglugluganak a dyipni.
Adda maysa a balasang, pay la ti panagkunak, a naglugan idi makadissaagak. Napataliawak ta adda met panalbanna.
Ngem dagus a napangangaak iti nakitak nga agar-aruyot iti istakingna a nangbungon iti nabagas pay met ngarud a gurongna. Mariakosina! Kaasinto pay ti sumublat nga agtugaw iti nagtugawanna inton dumsaag!
NAKAAWAT ti Luminar Electrical and Plumbing Services iti kontrata idiay Subic Bay, Zambales. Siak ti impasurot daydi Angkel Narcing a peon dagidi Mang Juanito Llagas nga aw-awaganda iti kalabaw ta kabul, ken Roger Bikolano—Bikolano, kunak lattan, a, ta nalipatak met ti apeliedonan! Nabati daydi Rodulfo Balboa a nangkadua iti sabali a grupo ti tubero a nangileppas iti pangtedda a kontrata.
Malemen idi makadanonkami idiay Subic Bay, Olongapo, Zambales. Addan agur-uray a balay a pagdagusanmi iti sikigan ti estero iti abagatan. Agdiwerdiwerak ta di pay napukaw ti panagulawko nga agbiahe iti adayo. Kasla pay bumtak ti basisawko.
Nagsapulak iti pagpaknian. Awan iti uneg ti balay. Adda kalantayan a kumamang iti tengnga ti estero, a yan ti bassit a sinankalapaw. Iti panagdardarasko, dandaniak natnag a nagkalantay! Nabang-aranak idi makadiskargaak.
Nagawis daydi Roger Bikolano a mapan makitienda. Saanen nga agdadamo iti Subic isu nga ammonan ti turturongenna.
Nalabsanmi ti maysa a restawran iti amianan ti kalsada, nga asideg iti dagusmi. Nadanonmi ti bassit a rangtay ti estero nga agsina ti serkan ken ruaran iti Subic Bay. Apagisu nga agruruar dagidi, Purawda la ngaruden, puraw pay ti kawesda, nga awan dumada iti nalayog a kawayan a dupirdupiren ti angin no magnada. Adda met saggaysa a kaarngi ti aluten a dagiti la ngipen ken bukelbukel ti matada ti puraw—idi la a nakakitaak iti kakasdi a tattao, ket ar-arigek a pagatkilikilidak laeng! Adda saggaysa a nakasakbat iti kamera.
Napasarimadengak iti pannakakitak kadagidi kayumanggi a tangtangken a labus nga ubbing nga aglalangoy iti nangisit a danum ket agiinnunada a mangitanggaya kadagiti dakulapda ken mangipukkaw iti: “Hi, Joe! Some coins, Joe! Some coins, Joe!”
Adda dagidi dua a Puraw a kawayan, naliday ti rupa daydi maysa idinto nga agrimrimat dagiti bugagaw a mata ti maikadua a nagsarimadeng iti ngalay ti rangtay. Agarup naggiddanda a kimmaut iti bolsada ken nangipuruak iti sensilio.
“Thank you, Willy Shaw!” impukkaw ti ubing a nakasippaw iti impuruak ti naliday ti matana.
“Thank you, Roger Briant!” impukkaw ti nangisit nga ubing a nakasippaw iti sensilio nga impuruak ti bugagaw ti matana.
Tinaldiapak ni Roger Bikolano.
“Hindi ako kawayan!” inkatawa ti Bikolano. “At hindi lahat ng Roger ay mayaman na namimigay ng pera!”
Dagita ti inusarko a nagan iti daydi saritak a "Taaw ken Daytoy a Babilonia," nga impablaak ti Bannawag, a naibatay iti daytoy a padasko.
Adu ti nalabasanmi a club sakbay a nakadanonkami iti pakitiendaanmi. Naawis ti imatangko iti Paradise Club gapu iti bullalayaw a maris dagiti agsasala a silaw nga agarup nangbalkot iti pasdek, a langana ti kasla gumaygayebgeb. Kasta met kadagiti kaarngina a pasek iti labesna. Uray iti ruar, napigsa ti nagarampingat a tokar iti uneg. Idi tumaliawak, a mangpennek kadagiti matak kadagiti bullalayaw a silaw, nadarimusmosak ti likudan dagitay Willy Shaw ken Roger Briant.
Idi agsublikami, a nakagatangen daydi Roger Bikolano iti tallo bukel a tilapia ken inigad a niog, addan dagiti kurang la lamolamo a babbai a lumned-tumpaw iti ridaw ti Paradise Club.
Adda metten saggaysa a sumsumrek iti restawran iti asideg ti dagusmi. Saan a Puraw a kawayan, ngem timmangken a kayumanggi. Impapanko a trabahadorda iti uneg ti Subic ket mapanda met ngata sumimsim iti tallo, innem, wenno mano a botelia ti beer.
Adda daydi simmirip a serbidora a nangipalagip iti daydi sinurotko idiay Gutong, a kimmuyog iti daydi Anti Emmang Tabugadir. Nakalikudkamin ngem timmaliawak pay laeng ket dandaniak la ngarud naitikleb!
Nalaing gayam nga agluto daydi Roger Bikolano! Ginettaanna dagidi tallo bukel a tilapia. Nagimas man ketdi! Idi la a nakaramanak iti ginettaan a tilapia ket no mabalin laeng, kayatko a sidaen ti bagi dagidi kaduak!
Idi al-alaekon ti tuturogak, nalagipko pay laeng ti dayag iti ridaw ti restawran! Ammoyo, adda panawen iti biag ti tao a dumteng dagiti karit wenno sulisog nga agpanggep a mangdadael wenno mangtungday iti panangtun-oy iti arapaap. Maysaak kadagita a tao, nga adda met dagiti panawen a naglasatak iti sulisog. Subliakto dayta.
Mapanak pay iti umuna nga aldaw a panangrugimi iti kontrata ti Luminar iti uneg ti Subic Bay. Nalawa ti nagrikudo a danum a pagdudungsaan dagiti nangisit a higante a barko. Iti labes dayta a danum, adu dagiti mabangbangon a pasdek. Kadagidi ngata ketdi a panawen ti kairut a panagbangon ti US Navy iti pasdekda idiay Subic Bay.
Saan a pasig a Puraw a kawayan dagiti adda iti uneg. Adu met dagiti Pinoy nga arigda iti kuton nga agkukunulkunol kadagiti mapatpatakder a pasdek.
Agarup a tallopulo a metro laeng ti kaadayo ti bantay iti daya manipud iti pasdek a nakaibatanganmi. Agarup met a kasta ti kaadayo ti arigna matmaturog a barko. Nadlawko dagiti Puraw a lumned-tumpaw iti andamio.
Iti agarup agtindek, immaweng ti serena a naggapu iti diak masinunuo no sadino. Palnaad kano ti pangaldaw.
Agpalpalpakamin idi nadlawko dagiti Puraw nga agtaltalaytay iti andamio nga adda inyabagada wenno bitbitda a nabungon wenno supot. Adda tallo a dadakkel a dumpster iti nagbaetan ti barko ken dagiti mabangbangon a pasdek.
Napaliiwko a di pay nakaad-adayo dagiti nagibelleng iti basura no ar-arigen, agiinnunan dagiti arigna kuton a Pinoy a mangtan-aw kadagiti dumpster. Ti la adda a mapidpidutda. Luplupot, taraon, kubiertos, ken no ania la ditan. Iranrantan sa met dagiti Puraw ti agibelleng iti banag nga ipatoda a magustuan dagiti Pinoy.
Iti naminsan, awan ti napan nagsukain iti basura. Nalpas ngata ketdin ti kontrata dagidi alisto nga agsukain.
Sinarunok ti Puraw a nasiputak a nangipalladaw iti lupot a nabungon iti plastik. Didak binibiangan dagidi Kalabaw ken Bikolano ta ad-adalenda ti plano ti sumaruno nga aramidenmi.
Bado a para lalaki ti nabungon iti plastik!
Apagisu kaniak idi imparamanko!
Istriktoda iti ruaran. Rikisaenda amin a rummuar. Ti namay-ak, impasukotko iti badok.
Naminsan, sabali met ti nasukainak.
Agarup dua a ramayan ti kabengbengna a karne a kadakdakkel ti nalukmeg a luppo. Nabungon met laeng iti plastik.
Ti namay-ak, nangsapulak iti pangibarabadko iti bagik, saak nagbado. Di kad’ awan makita dagiti Puraw a bitbitko? Naimas ti pinangrabiimi a linuto daydi Roger Bikolano!
Wen, pudno, nagbalinak nga scavenger iti yan dagiti Puraw!
No malaglagipko ita, malagipko met dagiti agbasbasura idiay Manila. Ditoy? Awan dagidi Puraw a kawayan, ngem adda dagiti Puraw met laeng nga agiggem iti karton a nakaisuratan ti: Homeless, needs help. Wen, a, adu ti awan ti balayda, matmaturogda iti igid ti kalsada. Kunam sa, California, New York, Hawaii, dimo kunkuna, ta adu dita ti kakasta. Ditoy, di palimed dagiti pakpakanen ti gobierno. No malpasdan a mangan, rummuarda manen ket ti la adda ditan a pangiturongan kadakuada ti panawen... no sadino, ti Dios laengen ti makaammo.
Ngem mapantayo iti maudi a padasko idiay Subic. Malagipyo daytay kunak a dayag a nasaripatpatak iti sango ti restawran nga asideg iti dagusmi?
Iti maysa a sardam, inrantak ti napan naginkakaan. Nagsam-it man ti isem daydi dayag nga immasideg kaniak. Kunam pay, limmagto ti pusok! Sakbay a nagorderak, inwarasko ti panagkitak. Adda saggaysa nga agiinum iti serbesa. Nagpangngaduaak. Agorderak? Diak pay napadpadasan ti imminum iti nasanger; adda naminsan a tuladek koma ti ulitegko nga agitangtanguap iti basi, ngem apagdekket la iti bibigko, kaslan nauram!
Nagrimat dagiti mata ti dayag nga agur-uray iti order-ko.
“Isang bote, miss,” kinunak nga agarup nagtrimulo ti timekko.
Daydi maysa, nagbalin a dua. Tallo. Uppat. Panggepko pay la ti makiam-ammo ngem nangrugin a dua ti panagkitak iti dayag iti sangok.
Madin ti riknak.
“Lasing na po kayo,” kinuna ti dayag.
Saanak a naguni, amangan no agmutalakon. Kinautko ti pagbayadko. Diak inurayen ti suplik.
Idi rummuarak, dimlawak ta kas met la nakalaglag-anen dagiti addangko. Kaslaak la agtatapaw iti ulep!
Naikarigatak ti simmangpet iti dagusmi ta asideg met laeng. Adda kayatna ti rummuar! Ammok ti agur-uray kaniak.
Naikarigatak ti nagkalantay a napan iti bassit a kalapaw iti tengnga ti estero. Kasla gurruod ti simmaruno a rimkuas iti ngiwatko.
Ikarigatak koma ti agsubli. Nakaaskawak iti tallo iti kalantayan ket idiayen ti nagpatinggaan ti lagipko!
Idi makariingak, addan tattao a nanglawlaw kaniak. Linabusandak pay ketdin!
“Bakit ka naglasing?” Agkatkatawa daydi Roger Bikolano.
“Gusto yatang mangisda sa kanal!” impasaruno daydi Kalabaw. “Maligo ka, ambaho mo!”
Diak naam-ammo daydi a dayag. Sayang daydi kuarta nga inyinumko. Ngem nagsayaatanna met ta naadalko a saan a nasken nga aginumka tapno makaaremka!
NALIPATAK A NAISARDENGKO idi ti panagadalko idiay MLQU. Naisidawsidawko ketdi ti nagsuratsurat. Adda daydi panawen a dandani binulan nga adda rummuar a saritak. Wen, a, malagipko latta. Ta kasano ket adda inaramidko a listaan dagiti sinuratko a no manen, no sumro ti iliwko, subliak nga ukagen—diak la ammo no adda padak a nakapanunot iti kas iti inaramidko. No awan ti listaan, a, ket mabalinko latta nga ibaga nga adu ti nasuratko ngem diak met ammo no ania ken no kaano a naipablaakda.
Kumarkaro idin ti panaguyek-uyek daydi Angkel Narcing. Kanayon nga agtilmon iti pildoras. Kanayon nga agsigarilio. Kanayon nga agpuypuyat a mangdumdumog kadagiti isagsaganana a plano dagiti awatna a kontrata. Umad-adu dagiti taona, kayatna a sawen, dumurdur-as ti Luminar Electrical and Plumbing Services. Nalipatak gayam, naggapu iti napagsilpo a naganda iti daydi Anti Luming ti Luminar, nga Ingles met laeng. Bartolomea ken Narciso. Dumaddadakkel met dagiti lima nga annakda a daydi Judy, Narciso Jr., Myrna, Marilou, ken diak malagipen daydi maysa. Ken masansanen nga adda masangailida nga aggapu iti probinsia.
Iti maysa nga agsapa a nakarubuaten a mapan agpa-blueprint iti lepleppasna a plano, sinaggaysana ti nagpakada kadagiti annakna, ken inarakupna pay daydi Anti Luming. Tumallikud koman nga agturong iti ridaw idi kinelkel iti uyek, a namaga idi damo, sa idi kuan, agrareken.
Nagdardaras a simmango iti lababo ket sadiay, nagruar ti adu a dara. Nasarapa daydi Anti Luming idi aglusdoy.
“Umawagkayo ‘ti doktor!” inyikkis daydi Anti Luming.
Daydi Rodulfo Balboa ti nagtartaray a rimmuar.
Intaraymi iti Quezon Institute.
Saan a nasalbar dagiti doktor ti biagna.
Inkeddeng dagiti kakabagian daydi Angkel Narcing nga idiay Aringay, La Union ti pakaitabonanna. Naisursurotak met a napan nakipamumpon.
Dakdakkel ngem iti langit ti nagtupak iti daydi Anti Luming. Ta sadiay Aringay, adda rikut ti kasasaad ti ikitko. Adda pay la idiay ti immuna nga asawa daydi Angkel Narcing. Ken saan nga agkakatunosan dagiti agkakabagian, kasta ti naal-alimadamadko.
Isu a masapul nga agsublida idiay España Extention.
Lima ti annakna a babassit. Agup-upada iti apartment. Awan trabaho daydi Anti Luming. Awan ammona a trabaho; nagkatkatulong laeng sakbay a nangasawa, ta awan ngarud ti naturposda nga agkakabsat, sa dina met inggaed ti nagadal iti kinasastre wenno modista. Kasano pay ti panagbiagda? Ti pay pagbayadna iti katulong. Naimbag no adda urnongda. Ngem no maibusen ngay?
Kadagidi a panawen, ammok a di makapagpanunot iti nalimpio daydi ikitko.
Asino ti tumulong kenkuana? Sadino ti papananda?
No ngata awisek ida idiay Labut? Adu ti gargaretda; masapul ti dakkel a lugan a pagkargaanda. Ken mayat ngata da tatang a mangbunagak iti adu a tao a mainayon iti obligasion ti amak? Umanay ngata ti bassit a balaymi a pagkurinikonan ti mainayon nga ad-adu pay ngem iti bilang ti pamilia daydi tatang?
Ay, ket nadagsen a yabaga daydi tatang no kaskasano! Mano met la ti pension daydi tatang? No agkonkontar daydi tatang, Clemente tarti wan pipti, kunkunana nga agrimrimat dagiti matana a mangsuksukdal iti sallabawan.
“Naimbag ta adda bassit a nayon ti ganansiak a makimarmaro iti ayup, inada,” kunkunana ket no manen aprosanna ti takiag daydi nanang a mangsangsango iti tagibina a diak malagipen, no asino kada Violy ken Sadiri—saan a da Herman ta nayanak idiay Baybayabas idinto a nayanak daydi Tessie idiay Abbarit. Wenno ni ngata, aya, Osi?
“Ania ti panggepmo, anti?” dinamagko idi iti daydi Anti Luming.
“Diak ammo ti panunotek, barok,” nakalablabaga pay la dagiti matana. “Kawaw ti ulok...”
“Pampanunotek man. Ania ngata no ipankayo idiay Labut?”
“Diak ammo.”
“Saan a mabalin,” insampitaw daydi Rodulfo Balboa. Nakarupanget, a diak ammo no ania ti adda iti panunotna.
“Ania ngarud ti aramidenda?”
Awan met ti maibagana.
“No ditoyda, pangalaanda ti pagbayadda iti apartment? Kasano ti panagbiagda?” Ammok, awan met ti mabalinna a pangikamangan idiay yanda. Isu ngarud nga immay met iti Manila tapno agsapul iti masakbayanna.
“Kababain kada manong,” kinuna daydi Anti Luming idi agangay.
Awan ti naaramidan daydi Rudy no di immanamong iti singasingko.
Nagsapulkami iti inarkilami a pangilugananmi kadagiti nagkaadu a gamigam a napanawan daydi Angkel Narcing.
Simmurot daydi Rudy idiay Labut. Pambarna ti itutulongna nga agbagkat.
Ngem nadlawko ti naidumduma a kinadekketna iti daydi Anti Luming. Diak ammo ti pudno nga adda iti panunotna.
Ti diak malagip, no ania ti napasamak kadagidi pangted a kontrata ti Luminar.
Sabali pay ti adda iti panunotko idi. Kasanon ti panagadalko? Kasanon ti bukbuklek a masakbayan?
Nagwerret ti lagipko iti daydi Anti Tacing.
Wen, idiay Shaw Boulevard... ngem mayat ngata dagiti de la Costa nga agyanak iti yanda? Sadino pay koma ti papanak?
(Maituloyto)
Napalabas a paset: 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13
Magatang ti Bannawag kadagiti sukiyo nga aglaklako iti pagiwarnak ken magasin.
Para iti subskripsion, ag-email iti [email protected]. Para iti dadduma pay a detalye, kontaken ti Circulation Department iti 8527-8121 Loc. 369, wenno iti CP No. 09567620852.
Mabalin pay a magatang ti Bannawag iti
Shopee: http://bit.ly/Bannawag-Shopee
Lazada: http://bit.ly/Bannawag-Lazada
Para iti digital a kopia:
PressReader: http://bit.ly/3n83kNQ
Magzter: http://bit.ly/407pazG
Para kadagiti kompleto a sarita, nobela, daniw, salaysay ken dadduma pay, bisitaen ti opisial a website ti Bannawag iti https://bannawag.ph
Laglagipenyo koma met, kakailian, nga ag-join/i-follow (ka)dagiti official a social media account/page/group ti Bannawag,
iti Instagram: https://www.instagram.com/bannawagmagazine
iti Twitter: https://twitter.com/BannawagMagasin
Facebook Page: https://www.facebook.com/BannawagMagasin
Facebook Public Group: https://www.facebook.com/groups/bannawag.magazine
Dios ti agngina.
Isip pabaknangen, Bannawag ti basaen!
