Autobiograpia ni LORENZO G. TABIN
Maika-22 a Paset
SUBEK: 1945-
MARIA DE LEON ti pinilik a paglugananmi ta nalaklaka ti plete ngem ti Philippine Rabbit. Pinilimi a nagtugawan ti duaan. Siak koma ti dumna iti tawa gapu iti panagulawko ngem impabus-oyko kenkuana. Binay-ak a nakalukat ti tawa tapno makastrek ti pul-oy a mangyaplaw iti asepna a mangin-inuten a pakairuamak. Adda imnas a dumges a parnuayen ti anem-em iti nagbaetanmi.
Naparpartak ti idadanon ti panunotko idiay Sison ngem iti panagtaray ti lugan. Namin-ano pay la a nagsarangkami iti daydi Mayor Arturo M. Padua idiay Bannawag. Awan ti di makaam-ammo kenkuana gapu iti kolumna a Malutluto, Maib-ibus. Kadagidi a panawen, isu ti kalatakan. Diak malagipen no isu idin ti presidente ti GUMIL Filipinas. Adda aripapak a sumarang kenkuana ta umas-assibay dagidi dadakkel a tattao nga immuna a nakadayanggos i'toy numo. Napaneknekak idi agangay, a naisalumina daydi a mayor.
“Madandanaganak,” nasingaak idi agtimek ni Samar. “Diak ammo no ania ti aramidenda idiay balay no maammuanda ti inaramidko,” simmapideng kaniak. “Imbagak nga umayak ageksamen... Sabali met ti...”
“...ti ineksaminmo!” pinanggepko nga alay-ayan ti ir-irukenna.
“Saanak nga agang-angaw. Pangpang-orendak la ketdi!”
“Nalpasen, maibabawida pay?”
“Saan a kastoy ti inarapaapko... Kayatko, simbaan ti pagkasarak.”
“Ket wen. Idiayto Cabugao, di met, aya?”
“Adda ibagak,” kinunana kalpasan ti sumagmamano a kanito.
Kastoy ti panangiladawak iti nagtaud kadagiti bibigna...
IDIAY SUBEK ti nariingak a nagubingan.
Denggem ta saritaek met ti nagtaudak tapno naan-anay ti pannakaam-ammom kaniak.
Adun a tawen ti naglabas ngem nalangto pay la dagiti ladawan ti Subek a naipinta iti lagipko; agtalinaedto dagidi a buya iti mugingko.
Iti bakras ti nalangto a bantay ti Subek, kasla melodia ti sam-it ti kanta dagiti kiaw, bullilising, ken dadduma pay a kita ti billit. Sumirsirip ti sinamar ti init kadagiti baresbes iti sirok dagiti nabengbeng a bulbulong dagiti nababaked a pinuon ti nadumaduma a kaykayo, nga ilillili ti naumbi a pul-oy. Ti apros ti pul-oy, arig pasakalye ti anasaas dagiti adu a kimmarayan nga agsasabat iti dakkel a bagi ti karayan, a kumamang iti Padsan a pagsardengan dagiti lugan nga agpa-Cagayan, sa agaludaid iti bibig ti nalawa ken napudaw a kadaratan ti taaw. Iti adayo nga amianan, matannawagan ti Isla ti Babuyan.
Iti pagkusayan ti Pagudpud iti daya, kaarngi ti berde nga alpombra ti purok ti Subek a nagaarimutongan dagiti sumagsangapulo a kakasla uong a nagtagipan-aw a balbalay. Iti lauden dagita a balbalay, nayaplag ti agdaldalluyon a balitok a pinagayan.
Arigna man ti maysa a pirgis ti paraiso no pampanunotek ita!
Paraiso a kasla di kabaelan a mulitan dagiti sumangbay a panawen.
Manon a dekada ti naikupin manipud iti daydi tawen sakbay ken kalpasan ti pannakaipasngayko?
No awanak koma a maysa kadagiti saksi ti napalabas, nalabit a diak patien a napasamak ti amin a napagteng.
Ngem adtoyak.
Adtoyak a kaarngi ti gabat a naisadsad kalpasan ti narungsot a bagyo! Gabat a bunga ti nasam-it a panagsabat ti maipawil a rikna ti mabigbigbig nga agkabanuag ti Pagudpud ken ti arigna apagbukar a sabong ti rosas ti Subek. Isu dagita dagidi Don Rafael Romano Robianes ken daydi Elena Ferrer Alos. Sakbay ti amin, kayatko nga ipeksa ti pudno a rikna ken panunotko maipanggep iti daytoy napateg a pasamak. Napateg, kunak, ta no saan a gapu iti daytoy, awanak koma ita a mangibasbaskag iti paset ti biag a nariingak, ken nangngegak babaen met laeng iti pannarita daydi ipatpategko nga ama.
Tubo ti San Vicente, Ilocos Sur daydi Don Rafael a tatangko. Nabayag sakbay a nabirngasan iti Don. Nagtaud daydi tatang iti gagangay a kaamaan iti ili a nalatak a pagaramidan kadagiti muebles a naaramid iti tangkiran a narra.
Nupay maibilang la idi ti ili a maikalima a klase, saan a mapaginsasaanan nga antigo dagiti patakder; uray pay ti dadapilan.
Daydi Apo Paer—kasta ti awagko ta arigna lelongko iti dakkel a nagbaetan ti edadda iti daydi nanang—ti inauna kadagiti lima nga agkakabsat. Kas inauna, isu koma ti nagtawid iti nariinganda a negosio daydi dakkelda a lalaki, kas maysa kadagiti mabigbig nga agtaltali iti napudaw a bungsot iti ili ti San Vicente. Nadumaduma nga il-ili ti nagisursursoranda kadagiti partuatda, a pakairamanan ti ili a Luna idiay Apayao.
No awan ti order wenno no saanda nga agisursor iti tali, pamrayan daydi Apo Paer ti nangisursuro iti katesismo idiay ilida—kadakuada nga agkakabsat, isu la kano ti nakadur-as bassit iti adal; diak la ammo no ania ti nalpasna. Wenno saan, agkumeg iti suli nga agsuratsurat iti drama. Adu ti naukagak a manuskritona iti antigo a baul idi agangay.
Nginayngayemngeman daydi dakkelda a lalaki. Ania kano ti maal-alana iti panagsuratsuratna?
“Sursurotennak met laeng?” dinamag ni Samar.
“Wen, ituloymo...”
Ket ti kayat daydi Apo Paer ti natungpal. Nalabit nga uman-anam idin nga adda masakbayan nga agur-uray kenkuana.
A saan nga iti panagsursuratna iti drama. Panagkunak, siak ti nakatawid iti essemna nga agsuratsurat.
Saan a nalawag iti istoriana no kasano a nagkitada iti maysa nga Intsik idiay Laoag. Diak malagipen ti naganna ngem awagak lattan iti Beho.
Nataytayag daydi Apo Paer ngem iti gagangay nga Ilokano. Maskulado ken nalinteg ti taktakderna. Sumarut ti perrengna. Gagangay nga agkawkawes a mayannatup iti nalawag a panagbalbalikasna. Di mapilaw nga adu ti dayag a naipiskot iti talugadingna.
’Langam matalek,’ kinuna kano daydi Intsik. ‘Kayatka agtrabaho kaniak.’
Naipalpalapayag idin iti daydi Apo Paer no ania ti katatao daydi Intsik.
’Padasek,’ kinunana kano.
’Saan padasen,’ kinuna ni Beho. ‘Patiem, bumaknangkanto... Basta surotmo amin ibagak. Nalawag?’
Inikkan daydi Beho daydi Apo Paer iti kuarto, a naisilpo iti dakkel a balayna. Nangrugi a mensahero. No maitulodnan dagiti supot, a dina ammo idi damo no ania ti nagunegna, agsubli a dagus.
Saan la namimpinsan iti maysa nga aldaw. No dadduma, mamitlo pay nga agitulod...
“Dengdenggennak met laeng?” tinaliawnak ni Samar.
“Ituloymo,” kinunak, “ituloymo.”
Saan a binilbilang daydi Beho ti kuarta nga it-itedna iti daydi Apo Paer. Kasla mangyawat iti mama. Saan a nagsalsaludsod daydi Apo Paer. Kayatna ti makaurnong. Maysa pay, kanayon nga adu ti sangaili ti Intsik. Dina idi ammo no ania ti pagsasaritaanda ta paruarenda ket pastrekento laengen ti Intsik no naisibeten dagiti sangailina.
Iti ababa a pannao, nadaras a nakaurnong daydi Apo Paer, wenno tatang.
Di nagbayag, nadamagna a nagsakit iti nadagsen daydi tatangna, a lelongko. Naisursurot a kimmapsut ti negosioda a panagtali. Naliday daydi lakay iti naudi nga isasarungkarna.
Pimmusay ti ama ti pamilia. Simmaruno ti ina.
Naisursurot a narpuog ti pamastrekanda. Nabati nga imaima dagiti kakabsat daydi Apo Paer.
Nadarimusmosanna ti panagar-arakattot ti Intsik ken dagiti kamitingna iti maysa a naladaw a sardam. Naammuanna nga adda natiliw a kaduada, nga adda bitbitna a sinupot nga apiang a panggepna nga ilibas.
Sakbay a nariput dagiti agrebbeng ti Intsik, inkeddengna ti aglibas a rummuar iti Filipinas. Ti la addan a nagtaktakiasan dagidi kakadua daydi Beho.
Kinunana kano: ’Ngapu kinapudnom, Paer, imatik kuartak kenka.’”
Nadamdamag idin daydi Apo Paer ti kinapintas ti dagdaga idiay Subek. Ken nalawa pay ti mabalin a gatangen a dagdaga.
Inkeddengna ti umakar.
Imbaisna ti naurnongna, ken ti kuarta nga inted daydi Beho, iti nalalawa a dagdaga idiay Subek. Sitio pay la idi ti Subek iti dayaen ti Pagudpod a pannakasentro.
Idi damo, napaliiw ti lakay—saan pay a lakay idi—ti panagkikinnissiim dagiti nadanonna a pumurok.
Asino daytoy a tao?
Baknang sa.
Wen, a, ket no nagadu ti ginatangna a dagdaga.
Amangan no dimteng a sarut!
Naamo met ti langlangana.
Mangikulbo dagiti kakasta a langlanga.
Wen ngarud. Pagammuan lattan ta tumukkaw a kasla karasaen!
Dakayo, mangeddengkayon ket diyo pay nakapulpulapol.
Wen ngarud. Ammoyo, aya, no maysa ketdi met nga anghel?
Kitaenyo, no kumita, kasla sumulsultop dagidiay matana!
Ti taktakderna la unay!
Ken adu ti kuartana!
Uray maminsan laeng no kua, aya?
Hi-hi-hi!
Narimat pay la dagiti mata daydi tatang idi saritaenna dagiti nangnangngegna, ken dagiti padpadasna.
“Nakiro ti pakasaritaan ti pamilia a nagtaudak,” kinuna ni Samar. “Diak ammo no maawatam. No saan a napasamak dagiti saritaek a napasamak, awanak koma ditoy a lubong; awanak koma a kasla gabat nga inyanud ti nalibeg a karayan... Ngem kayatko a maammuam, sanakto kedngan; samonto met kedngan ti nagtaudak.”
Impasnekko ti nagdengngeg.
‘Adda maysa a biddut a diak inggagara, anak,’ nalagip ni Samar idi manarsarita daydi Apo Paer. ‘Daydi pappapanko dita Luna... Nakaibatiak iti maysa nga anak a babai. Rafaela kano ti naganna.. Komusta ngatan?’
Pinasuratanna daydi Manang Rafaela idi nakapsuten...
Sakbay daydi a pagteng, sinaysayaat daydi tatang nga Apo Paer ti nakilangen kadagiti agindeg. Impakitana ti pudno a nagtaud iti kaungganna; awan panaginkukuna.
In-inut a naawisna ti panagtalek dagiti lumugar. Nagbalinda a kasla pudno a kakabsatna.
Napaliiwna kano nga immadu dagiti dayag a nangilimlimed iti parukibda kenkuana.
Dina idi damo inkankano.
Ti dakesna, nagkurno ti sangabukel a Pagudpud, a Burayok pay la idi, gapu iti kinasayaatna a tao.
Ket binuniaganda iti Don Rafael.
Agingga a nakadanon iti daydi Presidente Ramon Magsaysay ti damag maipanggep iti Burayok.
Daydi Don Rafael Robianes ti binigbigna a dadaulo ti lugar. Duada a nakapanunot nga isukatda ti Pagudpud a nagan ti Burayok. Ket kasta ti napasamak.
Ad-addan ti pasig dagiti dayag iti daydi Don Rafael Robianes.
Agingga a nagsabat manen, ken manen, ti dalanda iti daydi Apo Maria. Saan a palimed kadagiti agindeg a maysa daydi Apo Maria kadagiti mabigbigbig a kalasbangan iti Pagudpud, a kaduana ti sumangkapusaksak nga adingna a daydi Jacinta.
Kangrunaan a panagsabat ti dalanda iti maysa a pabuniag. Daydi Apo Maria ti maysa kadagidi nanganak iti buniag.
Binagaanda daydi Don Rafael a maysa met kadagiti manganak ngem sidadayaw a nagkedked.
‘Saanen a nasken a kompadriendak ta sisasaganaak a tumulong iti uray ania nga oras.’
Dakkel ti indonarna iti naaramid a pasken.
Narungbo ti pasken ket maibilang a maysa kadagiti kadakkelan iti sagana iti ili. Nalabes metten no kunaen a naawis ti sangabukel nga ili ti Pagudpud.
Awan duadua a napusaksak daydi Apo Maria ket awan ti di agrukbab iti libnosna. Ngem idi masirpat daydi Don Rafael daydi Apo Jacinta, nga arigna apagukrad a sabong ti rosas, adda karkarna a bitek iti barukongna a dina maibuksilan.
Isu ngatan daytoy ti kunkunada nga ayat?
Ngem nadekdekket daydi Apo Maria.
Adda idin maab-abel a sulisog iti nagbaetan dagiti dua a puso ta sumirigsirig metten daydi Jacinta iti daydi Don Rafael. Ngem maub-ublag nga umasideg ti buridek gapu ta madmadlawna ti kasla balikutsa a pannakaipigket daydi manangna a Maria iti Henio ti ili!
Isu nga impabus-oyna iti manangna.
Ngem agkulipagpag ngata met idi, a, ti pusona no matiliwanna ti nakilnet a paludip daydi tatang... daydi baro a Don!
Kasla alipugpog, wenno nagkayamkam nga uram, ti nagwaras a damag.
Imbaud ti kalibnosan a Maria ti kaammuan nga abuyo ti Pagudpud!
Ket ania payen, piman. Nagpanes ti lubong daydi Jacinta. Arapaap laengen ti nabati nga agpaay kenkuana !
Idi makapagsimsimpadan, ken nailiwliwagen daydi Apo Jacinta ti saem iti barukongna, insingasing daydi Apo Maria iti daydi Don Rafael, nga alaenda dagidi kakabsatna a nabati idiay San Vicente, Ilocos Sur, a dagidi Mariano, Martina, Bibiana, ken Mateo.
Nangasawa daydi Martina ket nakaipasngay iti nagbalin a mannurat.
Nangasawa met daydi Tata Mateo ket nakaputot iti sabali pay a mannurat.
Ket intukit daydi Don Rafael iti daydi Apo Maria dagidi Felisa, Susana wenno Sanang, ken Rosalinda wenno Saling.
Saan kano a naragsak daydi Don Rafael iti kinaaburoy dagidi immuna a tallo nga annakna. Arapaapna ti maaddaan iti lalaki a mangiwaras iti naganna.
Babai pay ngamin daydi Manang Rafaela nga inauna a putotna.
Naikarin sa ketdi nga adda mapasamak ta iti panaglabas ti panawen, nagtalinaed a balasang daydi Apo Jacinta. Masansan a makitkita daydi Don Rafael daydi Jacinta nga immuna a nakaawis iti imatangna. Ket pumigpigsa ti pannugsog ti demonio iti kanigid a pispisna, nangruna ket madmadlawna met ti pigket ti paludip ti balasang. Pilpilitenna a lapdan ti sumarsari a riknana, saan la a gapu ta siaasawan iti kabsat, pay met ngarud, ti nasudi, natarnaw a balasang; ken addan bungada. Dina kayat a tulawan ti panagtalek kenkuana dagiti tao.
Ngem nabilbileg ti kidag ti demonio!
Simmari ti riknana.
“Diak koma saritaen dagitoy,” tinangadnak ni Samar. “Apay a bukitkitek pay la ti napalabas? Kaguradak la ketdi dagiti nabatbati a kakabagian iti panangiwarwarasko.”
“Maawatandanto,” kinunak. “Agpayso la ketdi amin nga ibagbagam. Ammom, adda nabasak iti Biblia maipanggep iti panagadu... Ket pinutotna... Ket pinutotna... nagadu ti kasta iti Baro a Tulag, wenno Daan sa... ‘Mom, no siak a maysa, nasken nga awaten ti tao ti kinapudno... ‘La, ituloymo...”
Ket iti naminsan wenno sumagmamano a daras, nagturay ti sam-it iti nagbaetanda... Iti ababa a pannao, agpadada a pinaiturayan iti nagari a sulisog.
Nagbunga dagidi tinaktakaw a nasasam-it a darikmat.
Saan la a daydi Manang Siding ti bungana.
Nagbunga pay iti adu a pinnaludip dagiti tao iti aglawlawda.
Ken ti gimmil-ayab a gura daydi Apo Maria iti daydi, adingna, a Jacinta.
Narpuog ti talinaay iti nagbaetan dagiti agassawa a Don Rafael ken Maria.
Ket natay daydi Apo Jacinta a nangipasngay iti daydi Manang Siding.
A di nasebseban ti gura daydi Apo Maria.
Nga awan naurayna a pammakawan daydi Apo Maria.
Daydi la Don Rafael ti immammingaw bayat ti panangipug-aw daydi Jacinta ti naudi nga angesna.
Ken nangyangsabanna iti naudi a balikasna:
‘D-dimonto k-koma baybay-an ni...’
Arasaas iti lapayag daydi Don Rafael ti nagan ti ubing: Zenaida.
Masapul nga adda mangpasuso iti daydi Zenaida, wenno Siding.
Naimbag ta nairana nga adda kaan-anakna nga asideg kadakuada, ket nagbalin a dua ti pinasuso daytoy, ta isu ti nagtakder a pannakaina daydi Manang Siding. Isu daydi Apo Eduarda.
Nakiasawa daydi Apo Felisa—matiktikawak idi iti kaadu dagiti babbai—iti daydi Apo Ciano a maysa a kabaknangan iti ili.
Ket imbungada ni Manang Puring.
Nangasawa met daydi Apo Sanang iti nagbalin a mayor.
Ket naganakda iti adu, a nagpolitiko met laeng idi agangay...
Ngem agari ta agari latta ti bileg ti dara.
Ta naasian met la daydi Apo Maria iti daydi Manang Siding, nga anak ti buridek a kabsatna.
Ket nakaungar daydi dandani narpuog a pagtaengan babaen ti gargarikgik dagidi Manang Saling ken Manang Siding.
Ngem saan a nagpaut ti ragsak iti pagtaengan daydi Don Rafael.
Kinapet ti kanser daydi Apo Maria.
Ket nabalo daydi Don Rafael.
Ket nagpanes ti sangabukel a lubongna.
Awanen dagidi Apo Maria ken Apo Jacinta; a nangibati iti aburoy a babbai.
Sagpaminsan a malaglagip daydi Don Rafael daydi Manang Rafaela, gapu ta impawil dagiti nagannak iti inana, nga ipakita kenkuana.
Isu a ti lubongna, arigna dagiti nalawa a pagtatalonanna nga idi damo naaplagan iti agdaldalluyon a balitok a dawa, ngem itan, awan nabati a nalangto kalpasan ti panagani malaksid dagiti agrungrungarong a nagparaspasan iti garami, a nakerker ken nabuntuon iti maysa a suli ti nalawa a kataltalonan...
“Dika pay nabannog nga agdengdengngeg?” ginunggonnak ni Samar iti apagapaman.
“Napintas... napintas nga istoria.”
“Saan a sarsarita daytoy. Pudno!”
“Kaarngi dagiti istoria iti Baro a Tulag... ket pinutot ni... ket pinutot ni... ket pinutot ni...
Naglabas ti adu a tawen. Nagturpos daydi Saling iti Edukasion. Nangasawa iti padi ti Aglipayano.
Nagturpos met daydi Siding iti Edukasion; nangasawa iti inheniero.
Sumagmamano pay a tawen ti limmabas, nagbalin dagidi Saling ken Siding, ken dagidi pay Sanang ken Felisa, ken daydi pay Rafaela, a kakabsatko, ket siak ti buridekda.
No kasano, agsubliak iti sumagmamano a tawen.
Gapu iti kabayag ti panagpaspasanaang daydi Don Rafael iti pannakapukawna iti daydi Apo Maria, dina nadnadlaw dagiti dayag iti aglawlawna.
Ad-adda nga imbukbokna ti panawenna iti itutulongna kadagiti katalonanna ken kadagiti mangngalap, nga inikkanna iti pagkalapda iti baybay ti Pagudpud.
Ket nagkurnoda amin iti kakaisuna a Don ken pundador ti Pagudpud.
Naikari ket ngata a mapasamak ta iti binigat a panagkabkabaliona a mangwanawan iti nalawa a kataltalonanna idiay Subek, kasla tagtagainep ti pannakasirpatna iti maysa a dayag nga aglemlemmeng iti rangrangkis ken agtaltalaytay kadagiti tamtambak dagiti kinelleng ti Subek.
Awan ngatan ti nangayngayed iti Subek ngem iti daydi dayag a nakasulek manen iti imatangna. In-inut a naglumen ti saem iti barukongna.
Dina impagpagarup, saanen a nawaya daydi a dayag.
Adda payen umip-ipus nga uriesna!
Nakarkaro pay ta naminduan a nangasawa!
Ngem kasla di narsaak ti kinalasbangna!
Calixta ti nagan daydi a dayag.
Nabannog wenno nauma ket ngatan nga agtaltalon daydi immuna nga asawana, ta idi nadamagna ti kalabon ti gatas ken diro iti America, saanen a pinaigawid iti daydi Apo Kalis. Masirsirmatak man ti napnuan rikna a panagsarsaritada.
‘Gundawayko daytoy, Kalis,’ kinunana kano. ‘Maadakak met laengen ti pagdidinnamagan nga Amerika. Maramanakon ti kunkunada a gatas ken diroda!’
‘Kasanokami ngaruden kadagitoy annakmo?’
‘Kasano a malipatak ti kalibnoasan a dayag iti biagko? Dika agdanag, Kalis. Agsubliakto ta umaykayo alaen. Agsubliakto nga umay mangaon kadakayo manipud iti kapitakan ti Subek!’
Nakappapati a kari.
Ngem kari nga intayab ti angin, ta naglabas ti tawen, a ni oy ni ay manipud kenkuana, awan naawat ti masmasnaayan nga agur-uray a Calixta.
Kasla naigusod nga al-o iti tuktokna ti timmayab a damag kalpasan ti sumagmamano a tawen: Addan sabali a sidong iti Amerika a pagnunnunogan daydi nagunggan!
Inkeddengna a lipatennan ti nagunggan nga asawana. Masansan a sanguenna ti tipping a sarming tunggal agriing iti bigat.
Adda nakadlaw iti di pay narsaak a pusaksakna.
A nangiruknoy iti pammategna.
A nagkari nga ibilangna nga annak dagiti annakna agingga iti maudi nga angesna.
A nangitalkan daydi Apo Calixta iti maikadua nga ayatna.
Ket saan a nagkamtud daydi a nagtalkanna iti kari daytoy.
Pinaneknekanna babaen ti tinawen a panangitukitna iti bunga!
A kasla maib-ibusan iti panawen.
Nalabit a pasakbay dagidi ta pagammuan lattan ta nagpakada nga awanen ti sinnublian.
Inluges ti nalabes a kinagagetna: nasdo.
No saan nga impanesan daydi Apo Calixta daydi nagpukaw nga asawana, nairut ti panesna iti daytoy maikadua.
Nainayon iti abagana dagidi pagrebbengan a nabati ti asawana.
No idi damo ket naawis ti imatang daydi Don Rafael iti lasbang daydi Apo Calixta, nagbaliw ti paniriganna idi maammuanna ti naglabasan ti dayag.
Nagturay iti asi daydi mamulmuli a gartemna iti daydi Apo Calixta.
Iti kinaimbag nga imparparikna daydi Don Rafael, nasagid manen ti kaunggan daydi Apo Calixta agingga a nagrusing ti sabali pay a pammateg.
Ket dagidi rikna a nagrusing, in-inut a nagbanag a kinnaawatan.
Saan a nailimed kadagiti asideg kadakuada; saanen a nakibiang dagidi kakabagian daydi Apo Calixta.
Agingga nga insingasing daydi Don Rafael nga isurotda ida iti balayna iti poblasion.
Ngem dua laeng ti naitugotna.
Ta impawil daydi Manang Saling a rumangrangrang ti apuy iti barukongna gapu kadagiti naglabasan ti amana.
Ket maysa daydi nanang kadagiti dua nga annak daydi Apo Calixta.
Adda napasamak a di ninamnama idi agtawenen daydi nanang iti sangapulo ket innem.
Aldaw ti Biernes, segun iti nasukisokko iti internet babaen ti Bing Search, iti maikatlo a lawas ti Abril idi pasikalennak daydi Nanang Elen. Saanen a natandaanan daydi nanang no ania nga oras. Nadagaang kano idi ti paniempona ta agarup agngalayen ti kalgaw. Kasla makitkitak iti Subek a natangken a berde ti maris dagiti bulbulong ti kaykayo iti bakras ti bantay a dandani awan ti mangapiras a pul-oy. Nalangto dagiti kinelleng gapu kadagiti agduduma a natnateng a nangsandi kadagiti naparaspas ken nakerker a garami iti kallabes a panagani.
Narigatan kano daydi Baket Sabina a nangpaltot kaniak ta suniak kano, ken umuna nga anak daydi nanang, nga agtawen la ngarud idi iti disisais. Sa nabun-asak kano a maladaga. Diak ngata agbasol no kunak a kurang la a magsat ti anges daydi nanang ta yar-arigko kadagiti nagkauna a nasaksiak a nagan-anak.
Kas man la makitkitak ti panaglua daydi nanang idi iparabawnak daydi partera a Baket Sabina iti buksitna. Napigsa kano ti ibitko.
Makitkitak a naem-em dagiti bibig daydi Apo Calixta a timmulong iti daydi Baket Sabina a nangestimar kadakami iti daydi nanang. Nalabit a marmaratubbog met dagiti matana. Nalabit nga agsisimparat met ti adda iti panunotna. Ngem adda ditan, napasamaken; gapu man laeng kaniak, ikupinnan a panunoten ti napasamak.
Uray dagiti dadduma a kakabagianmi, narigat a maawatan ti bagas ti kinaulimekda.
Makitkitak ti liday kadagiti mata daydi nanang a kumitkita iti langit bayat ti panangililina kaniak.
Ngem inawatna ti singasing daydi tatang nga ipanaganda kaniak idi agbuniagak.
Sinamar. Nalabit nga ammo idin daydi tatang ti kaipapanan dayta a balikas isu a dayta ti pinilina a naganko.
Kadagiti di makaawat iti napasamak, awan duadua nga ibilangda a saan a maiparbeng ti napasamak.
Ket adu la ketdi a saosao, a pakaibilangan daydi Manang Saling, ti sinagrap daydi tatang.
Bayat ti panagrangpaya ti isipko, naawatko nga awanak koma ditoy a lubong no saan a napasamak ti kasdi.
“Diak nagay-ayatan ti pannakaitaok,” kinunak iti naminsan iti daydi tatang idi addaakon iti sidongna, iti naminsan a pannakaungkat ti pasamak.
“Agyamanka ketdi ta naitaoka,” kinunana a lumablabbaga dagiti matana.
Uray kasdi met ketdi ti napasamak, intultuloy daydi Don Rafael a tinulongan ti pamilia daydi Apo Calixta, a nakaibilangak.
Dandani binigat wenno minalem nga agkabalio a mangsursor kadagiti nalawa a pagtatalonanna, a pambaranna a mangsirpat iti pagtaenganmi.
Ngem liniklikanna ti immasideg; umanayen a masaripatpatannak. Nasaksianna manipud iti pagkabkabaliuanna ti in-inut a panagsulbodko; manipud iti panangub-ubbada kaniak nga ipasiar iti paraangan, ken panangkibkibinda kaniak idi damok ti umaddang.
Idi mangrugiakon nga agnakem, matiltiliwak iti tambak ti panangibabaonna iti maysa a lalaki a mangyeg iti sinupot a taraon iti balaymi. In-inut a naammuak a Manong Rico ti naganna, a kasinsinko kano.
Idi agangay, intulag dagidi kakabagian daydi nanang nga inyasawa iti anak iti asideg nga am-ammoda. Isu daydi Tata Amin.
Isu ti nariingak nga ama.
Ket naaddaanak iti lima a kakabsat.
Idi kabaelakon ti agawyan, siakon ti pinagaywanda bayat ti panangiwakas daydi nanang iti aramidna.
Diak koma kayat ti agaw-awir ta kaykayatko ti makiay-ayam kadagiti padak nga ubbing iti paraangan.
Isu a no di kumitkita daydi nanang, irantak a kuddoten daydi Eliseo nga awyanko. No agsangiten, pukkawak daydi nanang. No addan ti inami, agtarayakon a pumanaw.
Idi kuan, nadlaw daydi nanang ti lemma ti nagkuddotak! Kinamatnak nga adda intallikudna a pagbasnot!
“Dengdenggennak met laeng?” inulitnak ni Samar.
“Pumimpintas ti istoriam! Mabalin nga ipelikula!”
Ngem naalistoak a timmaray. Kimmamangak kadagiti tambak a pagtartarayak no malagipko a buyaen ti nakaparsuaan. Nakapimpintas man idi ti panagkitak iti aglawlaw. Magustuak a buybuyaen dagiti nalangto a ninatengan no panawen ti panagnanateng, wenno kadagiti agkurno a balitok a dawa no asidegen ti panagani. Ken magustuak la unay ti panangap-apros ti pul-oy iti pingpingko, ken denggen ti anasaas dagiti adu a kimmarayan iti Subek.
A pakababautak iti daydi nanang.
‘Saan a ti la pappapanam! Pidutennaka ti kumaw!’ kuna no kua daydi nanang.
“Asino ti kumaw, ‘nang?”
“Dagitay agkabkabalio nga agtakaw ‘ti ubbing!”
Isu a no dadduma, no adda makitak a sumungad a nakakabalio, dagdagusek ti agtaray nga agsubli iti balaymi.
Iti naminsan a panagtaltalaytayko manen kadagiti tambak, apagisu a sumungad ti nakakabalio iti puraw nga alasaan.
Nagsarimadengak. Nalagipko ti imbaga daydi nanang, a kumaw dagiti agkabkabalio. Nagtarayak a nagsubli.
Nakasabatak iti maysa a baket a nakadlaw iti panagtartarayko.
“Ania’t kabutengmo?” dinamag ti baket.
Saanak a nakasao. Tinaliawko ti umad-adayo a nakakabalio.
“Daydiay ti tatangmo!” kinuna ti baket.
“Saan a kumaw daydiay?” nasdaawak .
“Tatangmo daydiay!” inulit ti baket.
Agsarsarugaddengak a nagawid. Diakon intuloy ti naglemmeng.
Agung-unget pay la daydi nanang, ilayatna koman ti pagbaut ngem nagtimekak.
“’Nang, tatangko kano daydiay?” intudok ti umad-adayo a nakakabalio.
Saan a simmungbat daydi nanang ngem imbabana ti nakalayat a pagbaut.
“Inka aywanan ‘diay adim,” kinunana iti naalumamay a timek. “Dimo kudkuddoten!”
“Daydiay ti tatangko... saan a ni Tatang Amin?”
Timmallikud nga immadayo daydi nanang, a di simmungbat...
NAPUTED TI ISTORIA ni Samar idi ipakaammo ti konduktor nga addakamin iti Sison. Diak met malagipen no ania ti naglugananmi a napan idiay munisipio.
Nagdamagak iti maysa a lalaki a kasla agur-uray iti ridaw no adda ti mayor.
“A, dakayo dagitay mannurat ti Bannawag!” kinunana a naraniag dagiti matana.
Pinaguraynakami iti salas.
“Adda la biit nakaisagudanna...”
Saan a nabayag ti panaguraymi. Langana ti agdardaras ngem naragsak a nakakita kadakami. Nagdamdamag maipanggep iti Bannawag.
Nakasagana aminen a dokumento. Adda pay tallo a lallaki ken maysa a babai a simmangpet. Isuda kano ti saksi. Ti dakesna ket nalipatak metten ti naganda!
Apagbiit ti seremonia. Pinagpirmanakami iti dokumento.
Maysa a linia ti malagipko nga imbilinna: “Agpinnategkayo iti tungpal tanem.”
Tungpal Tanem ti paulo daydi sinurat ni kaingungot!
Insaganaannakami pay iti nagsasanguanmi.
Anian a panangipateg kadakami dagidi nasayaat a tattao ti Bannawag, ken ti pagtamdan ken managluto a mayor ti Sison, Arturo M. Padua!
Saan a maib-ibus ti panagyamanmi kadakuada.
Kas man la nawatwatiwat ti kalsada nga agsubli idiay Coromina; napaneknekak a kasta idi addakamin iti lugan a mangisubli kadakami. Ta adu ti nakaisagudanmi.
(Maituloyto)
Napalabas a paset: 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21
Magatang ti Bannawag kadagiti sukiyo nga aglaklako iti pagiwarnak ken magasin.
Para iti subskripsion, ag-email iti [email protected]. Para iti dadduma pay a detalye, kontaken ti Circulation Department iti 8527-8121 Loc. 369, wenno iti CP No. 09567620852.
Mabalin pay a magatang ti Bannawag iti
Shopee: http://bit.ly/Bannawag-Shopee
Lazada: http://bit.ly/Bannawag-Lazada
Para iti digital a kopia:
PressReader: http://bit.ly/3n83kNQ
Magzter: http://bit.ly/407pazG
Para kadagiti kompleto a sarita, nobela, daniw, salaysay ken dadduma pay, bisitaen ti opisial a website ti Bannawag iti https://bannawag.ph
Laglagipenyo koma met, kakailian, nga ag-join/i-follow (ka)dagiti official a social media account/page/group ti Bannawag,
iti Instagram: https://www.instagram.com/bannawagmagazine
iti Twitter: https://twitter.com/BannawagMagasin
Facebook Page: https://www.facebook.com/BannawagMagasin
Facebook Public Group: https://www.facebook.com/groups/bannawag.magazine
Dios ti agngina.
Isip pabaknangen, Bannawag ti basaen!
