Autobiograpia ni LORENZO G. TABIN
Maika-23 a Paset
PAGUDPUD: 1951-
URAY ITI LUGANMI nga agsubli iti Manila, pampanunotek pay la ti kalkalpas a pagteng idiay Sison.
“Nagasatta pay met laeng uray no kaskasano,” tinaliawko ni Samar a mangsipsiput kadagiti malabasanmi. “Kasla kaano la daydi panagsinsinnuratta iti nakakorkorni, ita asawanakon, ay, agassawatan!”
“Apay met?”
“Di la manmano, aya, ti dua a mannurat nga ikasar ti maysa a mayor?”
Laglagipek man ita ti kunak a pagbaknangak, nga awan kadagiti dadduma. Wen, baknangak met gayam! Baknang nga agtungtunglab, agtungtunglab!
Natungday ti panagar-arapaapko idi agtimek ni Samar a kaingungotko—magustuak man ita a balbaliksen dagiti a balikas! Kunak no nalpasen ti istoriana iti napalabasna, ngem rinugianna manen, a langana ti nagsubli iti adun a panawen a naglabas.
“Dumngegka man pay,” kinunana...
INKAKAUBINGAK TI AGESSEM iti ania man a babasaen. No adda makitak a maiwara a magasin, libro, wenno ania man nga adda suratna, pidutek a bidingbidingen. Uray no diak pay ammo ti agbasa, magustuakon a buybuyaen dagiti ladawan.
Iti maysa a tawen a dandanin panagririkep ti klase, umap-apalak kadagiti ubbing nga adda igpilda a libro wenno sakbat wenno bitbitda a bag a yan dagiti alikamenda a mapan agbasa.
Apagtapogko pay la idi iti innem ngem nalausen ti apalko a mapan agbasa.
“’Nak met agbasan, ‘nang,” inrengrengko iti daydi nanang.
“Saan a mabalin. Ubingka pay.”
“Ngem dakkelakon... kayatkon ti agbasa.”
“Awan pay pitom... didaka awaten.”
“Adda met dagidiay babbabassit ngem siak ngem agbasadan.”
Inungtannak daydi nanang iti kapipilitko.
Ngem saanak a namingga a nangpilit iti daydi nanang.
“Agaluadka laeng no didaka awaten. Bambannogennak!” impangtana.
Kasta unay ti ay-ayatko, naglagtilagtitak pay a nagrubuat.
Immunaak a nagtalaytay iti tambak a nanglinteganmi a napan idiay Baduang Elementary School, a paset ti Subek. Diak ingginggina ti nabara nga aplaw ti agpakpakada a kalgaw. Nabang-i ti kataltalonan iti kallabes nga umuna a tudo ti tawen.
Adu ti nadanonmi nga agpalista.
“Agbasaak metten!” impangpangasko pay kadagiti nakasagangko a padak nga ubbing.
Ngem nasdaawak ta kasla awan ti gargartem dagiti dadduma nga ubbing nga agpailista. Adda pay dagiti aglinglinged iti pandiling dagiti innada, agsansaning-i a guyguyoden ti inada.
“Umayak met agbasan, mistra!” kinunak iti agilislista a diakon inuray daydi nanang a nagsao.
“Natarabit ‘toy anakmo, Elena,” kinuna ti maestra. “Ania’t naganmo, ineng?”
“Sinamar, mistra!” nalawa ti isemko ken narimat dagiti matak, nga agling-iling-iak pay.
“Napintas ti naganmo,” kinuna ti maestra. “Ala man, kitaek no mabalinmon ti agbasa. Ania’t apeliedom?”
“Kua, mistra,” daydi nanang ti simmungbat. “Robianes.”
“Kasta?” pinagsinnublatnakami ti maestra a kinita iti daydi nanang, a kasla manglaglagip.
“Mano’t tawenmo?”
Impakitak ti innem a ramayko, a di nalapsi ti isemko ken rimat dagiti matak.
“Ubingka pay.”
“Kunak ngamin a di pay mabalin, mistra,” kinuna daydi nanang. “Ngem nagpilit met nga umay.”
“Kitaek no mabalinka... Gaw-atem man ‘ta kanigid a lapayagmo, a kaslat’toy,” immuestra ti maestra.
Dinardarasko a ginaw-at ti kanigid a lapayagko.
Ngem uray no kasano ti pananggaw-atko iti lapayagko, diak nagaw-at. Isu nga impagnak iti sangok ti imak, ket nalakakon a ginaw-at ti lapayagko.
Minulagatannak ti maestra.
“Ubingka pay, saurkan!” kinunana. “Di pay mabalin ‘toy anakmo, Elena!” kinita ti maestra daydi nanang.
Nabainan daydi nanang ket makapungpungtot a nangiguyod kaniak nga agawid. Binasnotannak idi makaawidkami.
Uray kasano ti sakit ti nakemko iti dida panangawat kaniak, saan a napunas ti essemko nga agbasa. Intultuloyko ti nagbidingbiding kadagiti masagangko a babasaen.
NASAPA A NANGRUGI ti tudo iti daydi a tawen. Kasla makapungpungtot ti langit a nangibukbok iti pannusana kadagiti naguma ken nagtarikayo iti bantay ti Subek ket nagdinakkel ti Karayan Baduang a nangyanud iti adu a gabat manipud kadagiti nagtarikaywan. Maysa kadagiti nakaalaw iti gabat daydi Tata Amin a nariingak nga ama.
Idi sumirnaat ti tudo, nadarimusmosak ti yaay daydi kasinsinko a Rico a nangyeg iti abastomi a naggapu idiay ili ti Pagudpud. Diak pay idi ammo no asino ti agpapaited.
“Adda bilin ni Nana Saling,” natimud kano ni Samar ti pannakisarita daydi Mang Rico iti daydi nanangna nga Elena, daydi Tata Amin, ken daydi lelangna a Calis. Dina inkaskaso ti nagsasaritaanda ta naituon ti imatangna iti panangay-ayamna iti duag iti daydi Eliseo ken ni Agging a kakabsatna iti ina. Nadlawna ketdi ti panangtaliataliaw kenkuana dagiti nataengan.
Naidumduma ti umbi ti pannakisarita kaniak daydi nanang kalpasan ti panagsasaritada iti daydi Mang Rico. Siak pay ti inunana nga inikkan iti plato idi mangmalemkami.
Sangkataldiapnak met daydi Tata Amin.
Dinak pinanawan ni nanang agingga a diak nagidda, ket naturogak nga adda iti sibayko. Karkarna daydi nga inaramid daydi nanang ta sigsigud a panawannak lattan ket makaammoakon a maturog.
“Maturogkan,” imbilinna. Nakadungdungngo daydi nanang a nangules kaniak, ket sakbay a pinanawannak, nagparintumeng a nangbillos iti mugingko. Iti silnag ti pagsaingan iti suli, nadlawko ti kinaliday dagiti matana.
Nasdaawak idi agriingak iti sumuno nga agsapa ta sisiakon ti nabati iti iddak. Awanen daydi Eliseo ken ni Agging a sigsigud a matmaturog pay laeng no agriingak. Ken idi la a didak riniing.
Sakbay a rimmuarak, kinupinko ti binakol nga ulesko. Insuro daydi nanang a diak pampanawan ti iddak a diak kupinen ti ulesko, ken idalimanek ti nagiddaak. Impanko iti almason iti suli ti ules ken ti punganko a naseksekan iti nasaksak a bunga ti kapasanglay nga adda iti likud ti balay. Manipud idi insuro daydi nanang a kasta ti aramidek, saankon a nalipatan. Imbagana a diak liplipatan dagiti isursurona ta balonkonto iti sadino man a papanak.
Addaak pay la iti ridaw idi malang-abko ti sayamusom ti lauya a manok manipud iti kosina.
Nadanonko daydi Lelang Calis a madama nga aggagao. Isagsagana met daydi nanang dagiti plato a kayo ken duyog a naaramid iti nakirosan a sabot, iti dulang. Adda naipatengnga a bakka a pagbugguan.
Nagtataray dagiti addik a simmango iti dulang apaman a nangngegda ti ayab daydi nanang.
“Impartianka ‘ti manok,” nadlawko ti kasla napilpilit nga isem daydi Lelang Calis.
Inwarasko ti panagkitak.
Siak? Impartiannak?
Siak ti inuna daydi Lelang Calis nga inikkan iti plato, innapuy, ken sidaen. Diak pay nakaisubsubo ngem al-alimonekon ti katayko ta ubingak pay ngem magustuakon ti lauya a manok a nasagpawan iti bulong ti paria ken nagalip a bunga ti papaya. Siak pay ti nangtedanna iti puso ken dalem ti manok.
“Siak met!” intanggaya daydi Eliseo ti imana.
“Ala, mangankayon,” kinuna daydi Tatang Amin idi nakasangokamin.
Nadlawko ti kaawan ti ganaygay a nangan daydi nanang, daydi Tatang Amin, ken daydi Lelang Calis. No manen, taliawendak.
Daydi Lelang Calis ti naginnaw idi malpaskami. Sigsigud a siak ti sursuruanna nga aginnaw ket idi la a dinak binaon.
Napan daydi nanang iti kadaklan, nga awan latta ti timtimekna. Nagdalupisakkami kadaydi Tatang Amin iti kadaklan, a saklotna ni Agging.
Inuraymi daydi nanang ken daydi Lelang Calis agingga a naiwakasda ti aramidda. Idi rimmuar daydi nanang iti kadaklan, adda bitbitna a tampong.
“’Nia, siakon wenno sika?” kinita daydi Tatang Amin daydi nanang.
“Sikan,” kinuna daydi nanang a nakadumog, sanak tinaldiapan.
“Samar,” inrugi daydi Tatang Amin, “di met kayatmo ti agbasa?”
“Wen, a, ‘tang... ‘nia, agbasaakon?” magagaranak.
“Idiayto ili,” nakadumog a sumangsango kaniak.
“Saan a dita Baduang?”
“Alaendaka idiay ili ta idiay Pagudpud ti pagbasaam.”
Awan ti am-ammok idiay ili. Ken adayo unay a pagpagnaek.
“Nagadayo,” kinunak. “’Sinno ti mangpaala kaniak?”
“Bilin ni Apo Saling.”
“Saling?”
“Agyanka idiay ili. Dimo met, ‘ya, kayat ti agbasa?”
“Kaykayatko dita Baduang.”
“Dika makapagbasa no ditoyka,” nagbarbar ti timek daydi nanang nga agarup pasikig ti ikikitana kaniak. “No idiayka ili, itedda amin a masapulmo. Makapagbasaka a nasayaat; agingga iti kaykayatmo.”
“Diak kayat!”
“No ditoyka,” insalpika daydi Lelang Calis, “para aywanka kadagita addim ket dika makapagbasa. Kaykayatmo ti agaywan ngem ti agbasa?”
“Pagyanak ngarud ‘diay ili? ‘Diay yan ni... ‘sinno ni Apo Saling? Ken sisiak?”
Nagkikinnita dagiti tallo.
“Iti dakkel a balay... Umaynaka kadkaduaen ni lelangmo,” kinuna daydi Tatang Amin.
Diak pay idi ammo no ania ti kunkunada a dakkel a balay. Diak pay met ammo no asino daydi kunkunada nga Apo Saling.
Sakbay a nagpailikami, intugotnak daydi Lelang Calis iti karayan.
“Inka pay agdigos sakbay nga agpailita,” kinunana. Nangitugot iti malo ken batia a nangikargaanna iti labaanna.
Diak ninamnama a daydi ti maudi a panagdigosko iti Karayan Baduang.
Naannayas ti ayus ti karayan. Nakalitlitnaw ti danum nga aguy-uyas kadagiti babassit ken dalumpinas a bato. Maanninawan pay dagiti babassit a lames nga agkimawkimaw. Naawis ti imatangko ket agsublisubli iti lagipko dagiti mayan-anud a nagango a bulong agingga a maisalat iti nagruyag a sanga iti pagpikuran ti agus. Nalagipko daydi gabat a naalaw daydi Tatang Amin.
Naanus daydi Lelang Calis a nanglidlid kaniak. Naidumduma ti lamuyot ti panangkusona iti buokko a sinabonanna iti sabon a paglaba—awan ngata pay idi iti nabanglo a sabon.
“Inton addatan idiay ili,” kinunana bayat ti pananglidlidlidna kaniak, “dika agal-alikuteg, wen? Diak kayat nga ungtandaka.”
“Apay, naungetda, ‘Lang?”
“Saan met... ngata. Ngem diak kayat nga adda mangung-unget kenka. Maysa pay, diak ammo no kasano ti kapautko a mangyamo kenka. Inton mairuammon ti bagbagim, agsubliakton ditoy away.”
“Ay, diak kayat a panawandak, ‘lang! Diak kayat ti agbati idiay!”
“Basta. Dimo liplipatan dagiti insursuromi kenka ditoy away. Tandaanam amin. Kayatko a dumakkelka a nasayaat nga ubing... Tapno di met kuna da Don Rafael a didaka insursuro.”
Apagisu a makaibalaybay daydi Lelang Calis iti likud ti balay idi adda nagsardeng a karison iti sango ti balay. Nalasinko ti dimsaag. Daydi kanayon nga agitultulod iti abastomi; daydi Manong Rico.
“’Nia, intayon?” kinunana idi makaasideg. Naipigket dagiti naamo a matana kaniak.
Adda daydi nanang ken daydi Tatang Amin nga agur-uray iti isasangpet ti mangsukon kadakami iti daydi Lelang Calis. Nakanganga daydi Eliseo a kumitkita kadakami.
Sakbay nga impalugandak iti karison, inarakupnak daydi nanang. Nariknak ti naisalsalumina nga irut ti arakupna, a kasla ketdin saankaminton nga agkita. Nagmaratubbog dagiti matana. Kinuso laeng daydi Tatang Amin ti buokko.
“Dagiti insursurok, dimo liplipatan, Samar, a?” agarup di nakasngaw ti timek daydi nanang. Adda intanamitimna, nga ipapanko ita, a kasna la kuna: dinak liplipatan, nakkong, a? Inyamlidna iti suli dagiti matana ti gayadan ti manggas ti kimonana.
Naluyaanak ket diak koman kayat ti rumuk-at iti arakupna ngem binagkatnakon daydi Lelang Calis.
Nagbabayak iti daydi Eliseo, a diak impagarup a daydin ti naudi a pannakakitak kenkuana ta natay kano a nagsakit bayat ti kaaddak iti ili.
Taltaluntonenen ti karison ti akaba a tambak nga agpalaud sakbay a sumagpat iti lipit, sa iti kamino real, ngem di pay la nalapsi dagiti matak kadagiti pinanawak a nangisursurot iti panagkitada. Kas iti daydi Eliseo, diak met ninamnama a daydin ti naudi a pannakakitak iti daydi Tatang Amin. Naammuak idi agbaybayagakon idiay ili a sinippit ti uleg iti naminsan a papanna panagkalap idiay Karayan Baduang. Naidanonna pay la ti biagna iti paraangan, nakapadarada pay la iti sumagmamano a manok nga insulluopdan sa kano idi iti kilikilina, ngem dida naalaw ti biagna.
Dandanin mangalipuspos ti init idi makadanonkami iti ili. Nanangadtangadak kadagiti nalabasanmi a pasdek ta daddadakkelda nga amang ngem dagiti pinan-aw ken binulo a balbalay idiay Subek. Adu pay la ti pinan-aw ken binulo ngem adu metten ti nagtagisim ken kayo ti didingna.
Ngem awan ti nakitak a parnged a taraken kadagiti inaladan nupay adda pay la manok nga agkakarukay iti paraangan.
No namin-ano a nagsikkosikko daydi Manong Rico sakbay a nakadanonkami iti kangrunaan a kalsada iti tengnga ti ili, iti asideg ti munisipio.
Insardeng daydi Manong Rico ti karison iti batog ti kadakkelan a balay iti daydi a ligason. Dua a grado daydi a balay. Langana ti nalagda ti tabla a didingna, kulintipay dagiti tawa, sim ti atepna. Adda naisiping a karinderia. Nalawa ti naaladan a paraangan a napunno iti agduduma a kita ti agbunga a kaykayo; ken naparaigidan kadagiti agsabsabong a muyong. Natalna ti agkubkubukob a pamusian iti suli, nga adda sinallukobanna a sumagmamano a piek.
Nangngegko ti agngiwngiwat a babai iti likud ti balay.
“Agbakbaketka la a di makaaw-awat iti sao!” nangngegko ti bir-itna. Idi pay laeng, impapankon a dakkel a tao ti agsasao uray no diak pay nakita. Kinitak daydi Lelang Calis. “Padi... Ammos, kitaem man daytoy...”
Kinitak daydi Manong Rico; insublatko daydi Lelang Calis.
“Ni Apo Saling daydiay,” kinitanak ni Manong Rico.
“Isu ti nagpaala kenka, apok,” kinuna daydi Lelang Calis.
Kimmiapetak ket iniggamak ti takiag daydi lelang.
“Nauyong...?”
Adda agarup duapulo ti tawenna a matartaranta a rummuar-sumrek iti karinderia. Nagsardeng idi mariparna ti nagsardeng a karison iti sango ti balay. Miniranakami. Nagtalangkiaw sa nagdardaras a rimmuar, nga immasideg kadakami.
“Ay, Mang Rico!” matartaranta. “Naranaanyo ti kaunget ni ulang,” agarup arasaas ti timekna a sangkataliawna ti uneg.
“Umayko la koma ibaga. Daytoy, insangpetkon ni Sinamar...”
Nasingada idi sumungad, manipud iti uneg, ti sumanatsat pay laeng a nalukmeg a babai a sangkakanuskosna ti nabengbeng a buokna. Agarup tallopulo ti tawenna. Nakatugaw iti wheelchair nga idurduron ti panayagen, napudaw a lalaki a nagbado iti puraw a kamiseta nga awan ti kueliona; adda dua a butonesna iti sirok ti tengngedna. Kasla aglanglanga nga artista, no iladawak ita. Ngem naem-em dagiti bibigna, saan a makatalna dagiti matana.
“Naimbag nga aldawyo, Manang Saling,” inlugay daydi Manong Rico. “Daytoyen ni Sinamar.”
Nagsardeng nga agkabkabukab daydi Manang Saling ket kellaat nga immulimek ti aglawlaw.
“Tumakderka man,” kinunana.
Agmarmarakedkedak a nagtungpal, nga iggemnak daydi lelang. Impangato nga impababanak a kinita daydi Manang Saling. Inur-urayko ti panagbettak ti timekna.
“Dakkelka gayamen,” natalnan ti timekna; ngem adda latta nadlawko a turay iti ayugna. “Rico,” kinitana daydi Manong Rico, “awan panawenko ita... dugyot dagitoy katulongak. Baliwakto a kasarita dayta Sinamar. Ipanmon ken ni tatang. Agur-uray idiay dakkel a balay. Ngem agsublikanto ta adda pagsaritaanta... sakbay nga umawayka.”
“W-wen, manang.”
Impannak ni Manong Rico iti aglanglanga nga antigo a napintek a balay a mangtantan-aw iti pangadaywen a baybay iti amianan. Dua kadsaaran met laeng, kulintipay dagiti tawa, nabebengbeng a tabla ti talebna. Saan a mailinged iti kinaantigona ti kaadun ti tawen a pinalabasna. Iti dagup dagiti balbalay iti purok, masinunuo a daydi a balay ti kadakkelan ti italtalimeng.
Awan unay ti adu a muyong iti arubayan ti balay ngem nalawa ti kaniogan iti abagatanenna. Adda narangpaya a pinuon ti kayo iti sidiran ti balay ket nakitak ti puraw a kabalio nga agrikrikus iti bassit a kuadra. Nalagipko ti nakitkitak a kabalio a nagsaksakayan ti kunada a kumaw idiay Subek. Iti saan unay nga adayo iti gayadan ti kaniogan iti daya, nalawa ti wangwang a lote nga adda saggaysa a naitugkel a krus. Naammuak idi agangay a daydi kano tatang ti nanglukat iti dayta a kamposanto.
Panayagen ti lakay a napintek a naidarekdek iti sango ti balay. Naitugkel iti sikiganna ti ballatinaw a sarukod a nairut ti panangpetpetna iti killo a putan daytoy. Naem-em dagiti bibigna a paglanglangoyan ti apagbettak nga isem bayat ti di pannakalapsi dagiti matana iti yanmi a simmangpet.
Naulimek dagiti dua a katulongan a mangar-aramid iti rebbengenda iti sidiran ti balay; sabali dagiti nadlawko a makumikom iti kosina.
Diak pay nakadissaag iti karison idi nadlawko ti mabilbilang ngem natanang nga addang ti lakay nga immasideg bayat ti panangitugketugkelna iti ballatinaw a sarukodna. Saan a nalapsi dagit matana kaniak.
Pimmartak ti askawna a nangsabat kadakami iti daydi Lelang Calis idinto a bitbit daydi Manong Rico ti tampipik a nagyanan dagiti aruatek.
Nagsardengak iti sango ti lakay. Tinangadko. Iti panagkitak, tumukno iti nasin-aw a langit ti takderna. Iti panangdumogna kaniak, arigna adda batombalani a namagsabat kadagiti matami.
“Sinamar, anakko!” inyesngawna. Inibbatanna ti sarukodna sanak dinagdagus a binagkat. Agarup diak makaanges iti irut ti panangarakupna kaniak. Agtantanamitim iti diak naawatan malaksid ti agarup arasaas a naganko. Nasay-opko ti nataengan ngem nakidser nga asepna. Diak naawatan ngem kas man la nakataltalged ti riknak iti ikut dagiti nabisked a takiagna. “Kinail-iliwka iti nabayag!” kinunana bayat ti naannad a panangibabana kaniak.
Inam-amlid daydi Lelang Calis dagiti suli ti matana bayat ti panangbuybuyana kadakami.
Tatangko gayam daydi impagpagarupko a kumaw! Daydi kanayon a makitkitak idiay kataltalonan ti Subek nga agkabkabalio.
Immadu ti tao iti aglawlaw.
Saan a nailaksid iti imatangko dagiti ubbing a kumitkita kaniak. Tallo a lallaki ken tallo a babbai. Maysa kadagiti lallaki ti naisalumina ti kadakkelna, a mangkalkallabay kadagiti dua a lallaki a babbabassit ngem isu.
Adda balasitang, agarup agtawen iti kinse wenno desiseis, a nagparang iti sakaanan ti agdan. Napintas iti nakusnaw a kayumanggi a kudilna ken iti apagsurok ngata a lima kadapan a tayagna. Pagat-abaga ti natingra ti ngisitna a buokna. Naisem dagiti matana. Kas man la pangawis iti imatang ti nakusnaw a nalabaga a kasla pilkat a siding iti kanigid a pingpingna.
“A, sikan ni Sinamar?” napasig ti timekna.
“Marie!” inyallawatko. Diak kayat ti naganko a Sinamar; nagan ti baket! Diak naisina dagiti matak iti kanigid a pingpingna... Kunak idi no isu a kasdi ti naganna. Zenaida gayam.
“Isu,” ni Tatang Paer ti simmungbat, “ti adim, Siding.”
“Naimbag ta addakayon... Nakasaganan ti pangaldaw,” kinuna ni Manang Siding.
Pagammuan, adda nagdardaras a baket a naggapu iti likud ti balay; ipumpunasna ti dua a dakulapna iti pandilingna. Immabay iti lakay. Rimmaniag dagiti matana a nakakita kadakami.
“Ne, addaka metten, gabat!” impasaksakna a di nalapsi dagiti matana kaniak. “Dakkelen ni Gabat!”
Tinangadko daydi Lelang Calis idinto a simmalipengpengak kenkuana. Kinitak met daydi Manong Rico.
Gabat? Apay nga inawagannak iti gabat?
Nalagipko dagiti al-alawenda a mayanud a troso iti Karayan Baduang. Nangngegko idin a gabat ti awagda kadagidiay a kayo.
Apay, gabatak ngata?
Nasiputak ti kasla nabennat a lastiko nga itataliaw daydi Tatang Paer iti daydi baket. Limmidem ti rupana.
“Dimo met aw-awagan ti gabat, a, dayta ubing, Biang!” kinuna ti lakay. Naammuak idi agangay a Bibiana ti nagan ti baket, ken in-inaudi a kabsat daydi tatang. Ken lelang daydi kadakkelan kadagidi tallo a lallaki nga ubbing.
“Hi-hi, angawko laeng, manong... Dakkelkan, gabat... ay, Sinamar!” inulit daydi Ikit Biang.
Nagtartaray a timmallikud idi kinusilapan daydi tatang.
Kinibinnak daydi tatang nga inyuli ken inturong iti kosina. Simmaruno daydi Lelang Calis. Saan a pinalubosan daydi tatang daydi Manong Rico a nagawid a di nakapangaldaw.
Inyam-ammonak daydi tatang kadagiti katulongan. Masmaslegak ta karkarna ti nakabagbagas a panangkitkitada kaniak.
“Kas nangnangngegyon, isu ti buridekko ket tulonganyo koma a mangyamo iti bagbagina kadakayo,” kinuna daydi tatang. “Diyo koma idaddaduma. Manipud ita, ibilangyon a miembro ti kaamaak.”
“Adda gayam adingkon,” naisem daydi Manang Siding a nakiabay kaniak iti dakkel a lamisaan. Dadakkel a latok ti inusarmi. Idiay Subek, nakirosan a likud ti niog ti duyogmi, ken kayo ti platomi.
Malaksid iti kappuros a natnateng nga inabrawda, nalingta pay a munamon ti matandaanak nga impasangoda kadakami. No pampanunotek ita, saan unay a nabaknang ti taraon a naipasango ngem ti kinakarkarna ti panangsaraboda kaniak ti nakaidumaanna. Diak unay naimas ti nangan ta agturturay idi ti pannakaslegko. No manen taliawennak daydi tatang ket isemannak no agtugmok dagiti matami. No kua manen, simsimanna ti anisado iti kopitana—napaliiwko idi agangay a di sumango iti panganan nga awan ti sangakopita nga anisadona.
Daydi Manong Rico ti dadakkel ti kammetna; kasla mabisbisinan unay. Inas-asistirannak daydi Lelang Calis a nangan, a no manen, taliawenna daydi tatang ket maawatak ita a kasla adda idi pagkinkinnaawatan dagiti agpingki a matada.
Naipatuldo kadakami iti daydi Lelang Calis ti naituding a siledmi. Sadiay ti nangipalunipinanna, iti bassit nga almason iti suli, kadagiti gargaretmi.
Inikkandakami iti kallaba nga ules a binakol, ken nadalus ti supotna a pungan.
Iti kadarrapat a kuarto, nasiripko dagiti libro ken magasin iti lamiseta; nakitak sadiay daydi Manang Siding nga agur-urnos sakbay a simrekkami iti daydi Lelang Calis iti kuartomi.
Diak nagawidan ti riknak. Naawisak a napan manen simmirip iti kuarto daydi Manang Siding.
Nadlawnak.
“Adda masapulmo?” dinamagna.
“Librom dagita...”
“Manang, kunam. Wen, librok.”
“Agbasbasaka... manang?”
“Dita Pagudpud Academy. Agturposakton no umay a tawen. Kunada, innaladaka ditoy ta pagbasaennaka kano ni tatang. Kayatmo ti agbasa?”
Nagsasaruno ti tung-edko.
“Nabasam aminen dagita librom, manang?”
“Saan pay. Magustuam ti agbasa?”
Nagsasaruno manen ti tung-edko.
“Ammom ti agbasan?”
Nagwingiwingak.
“Bay-am ta sursuruankanto.”
Nagsasaruno manen ti tung-edko.
“Kayatko koman ti agbasa ‘di napan a tawen,” kinunak, “ngem dinak met inawat ‘di mistra. Diak kano pay magaw-at ti lapayagko.”
Nagkatawa daydi Manang Siding.
Pinidutko ti maysa a librona. Inap-aprosak ti akkubna.
Dimi nadlaw ti kaadda daydi tatang iti ridaw, nga umis-isem a dumdumngeg kadakami.
“Kayatmo ti agbasan?” dinamagna.
Nagtung-edak.
“Tatang, kunam.”
“’Sinnot’ nagaramid ti libro?” kinunak a diak insina ti panagkitak iti libro nga ap-aprosak pay laeng.
“’Sinno, kunam?” miningmingannak daydi tatang; kasla di namati iti saludsodko. “’Sinno, kunam? Hmm, mannurat,” kinuna ti amak.
Kinibinnak nga inturong iti siledna. Iti salas, nalabsanmi ti dakkel a butubutuag a ballatinaw a nalagaan iti way.
Napasarimadengak iti sango ti ridaw. Nadlawko nga antigo amin dagiti gamigamna iti uneg.
Ballatinaw ti katre a naaplagan iti puraw a binakol. Abel-Iloko ti supot ti pungan, a puraw met laeng, a nakaiparabawan ti nakupin a sabali a binakol nga ules, a puraw met. Ballatinaw met dagiti adigi ti katre a nakaibitinan ti puraw nga abel-Iloko met laeng, a naisalapay a moskitero. Puraw met dagiti maipalpalayupoy a kortina dagiti tawa.
Iti sabali a suli, adda dakkel a lakasa, a ballatinaw met laeng, ken maris balitok ti tutulbekanna.
Uray ti lamiseta iti suli a nakaiparabawan ti desarming a lampara, ballatinaw met. Iti abay ti lampara, adda magasin a nayurnos. Iti abay ti lamiseta, ballatinaw met ti butaka a nalagaan iti way.
Naawis ti imatangko iti magasin. Nagin-inayadak nga immasideg.
“Bannawag dayta,” kinuna daydi tatang a nakadlaw kaniak.
Nabengbeng daydi kopia nga immuna a naiggamak. Nasurok ngata a sangagasut ti panidna.
“Napipintas dagiti mabasbasa dita—maammuamto no makasursurokan nga agbasa... isurokanto. Nalalaing amin dagiti mannurat. Padaspadasek met ti agsuratsurat. Drama, saan a sarita wenno nobela; adda kopiak dita lakasa... Ubingka pay tapno maawatam dagitoy; masursuromto amin dagitoy no dumakkelka ken ammomon ti agbasa.”
Saanak a nakaturog a dagus iti immuna a rabiik iti dakkel a balay. Nagay-ayam iti mugingko dagiti nasaksiak iti nagmalem.
Makitkitak ti isem daydi tatang.
Ken daydi Manang Siding.
Ken ti kopia ti Bannawag.
Mangmangngegko met ti katawa daydi Ikit Biang. Ken ti kinunana: Ne, addaka metten, gabat!
Apagsingising ti init iti sumuno nga agsapa idi riniingnak daydi Lelang Calis.
“Agriingkan, apok,” umis-isem a nangikkat iti ulesko. “Laglagipem, awantan idiay Subek. Sursuruem ti agriing iti nasapa... tapno awan ti masasao dagiti tao ditoy.”
“Naungetda kadi, ‘lang?” kinunak bayat ti panangkupinko iti ulesko, kas nasursurok iti daydi nanang.
“Dita pay ammo. Ngem nasaysayaat no awan ti masasaoda kadata. Nangruna ket ni tatangmo ti mangpaadal kenka.”
Idi nakapamigatkamin, dinamag daydi Lelang Calis no ania ti maitulongna kadagiti dua a katulongan.
Immulogak met idi nakitak dagiti lima nga ubbing a nakitak idi kalman, iti sirok ti narukbos nga anangka iti abagatan ti balay. Tumangtangadda iti yanko.
Inasitgak ida.
“Ania’t naganyo?” dinamagko.
“Siak ni Amboy,” inyagaw a dagus ti kadakkelan. “Aponak ni lelangko... ni Lelang Biang.”
“Siak ni Rodring,” kinuna ti kabassitan ken kangisitan kadagiti lallaki.
“Siat met ni Tony,” kinuna ti kabusnagan.
“Dakayo?” kinitak dagiti babbai.
“Siak ni Sabel,” kinuna ti kabusnagan kadagiti babbai. “Tatangko ni Tatang Rico.”
“A, ni Manong Rico?” kinunak.
“Wen, antika kano,” kinunana.
“Siak met ni Simang,” kinuna ti maikadua a babai; agkataytayagkami ngata. “Adda kabsatko a lalaki, ni Manong Bening.”
“Siak ni...”
“Sika ni Sinamar,” inyagaw ni Amboy; nakadakdakkel ti iwa ti isemna. “Ammomin no sinnoka; idi pay la sakbay a sumangpetka. Anaknaka kano ni Lilong Paer!”
“Sinamar ti naganmo... anti!” kinuna ni Sabel a nagkinni nga immisem.
“Anti?” napadiwigak. “Nagubingak pay, antinakon? Samar, kunam lattan. Kayatko, aggagayyemtayo lattan. Awan ti anti-anti!”
Kasdi ti panangrugi ti pannakailiwliwagko iti iliwko idiay Subek.
AGDUDUO DAGIDI PINANAWANMI a nasangpetanmi idiay Coromina. Mailadawan ti nakaro a kapsutda!
Piman! Awan gayam ti namanawanmi nga isaangda; nalipatak nga imbatian ida iti igatangda iti pannakaituon ti panunotko iti napananmi. Awan met ngarud idi da Jimmy ta mabalinda koma ti sumublat. Impakadana sakbay a pimmanawkami, a mapanda umamo kadagiti katkatuganganenna.
Nagpadespensarak iti daydi Lelang Pilang. Saanakon a nagsukat, dinardarasko a napan intienda ti sobrami a nagplete.
Saanen a nagbayag da Jimmy. Naragsak a nagpakada. Naurnos kanon ti parikutda. Nagyaman iti panagkakaduami iti ababa a panawen.
Inkeddengko met ti yaakarmi iti Buenviaje, nga asideg met la iti Coromina.
Maikamanonton ti Buenviaje a pagakarak? Ditoyen ti nangrugianmi ken ni Samar nga ipatpategko, iti naragragsak a biag... wenno panagtuok?
(Maituloyto)
Napalabas a paset: 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22
Magatang ti Bannawag kadagiti sukiyo nga aglaklako iti pagiwarnak ken magasin.
Para iti subskripsion, ag-email iti [email protected]. Para iti dadduma pay a detalye, kontaken ti Circulation Department iti 8527-8121 Loc. 369, wenno iti CP No. 09567620852.
Mabalin pay a magatang ti Bannawag iti
Shopee: http://bit.ly/Bannawag-Shopee
Lazada: http://bit.ly/Bannawag-Lazada
Para iti digital a kopia:
PressReader: http://bit.ly/3n83kNQ
Magzter: http://bit.ly/407pazG
Para kadagiti kompleto a sarita, nobela, daniw, salaysay ken dadduma pay, bisitaen ti opisial a website ti Bannawag iti https://bannawag.ph
Laglagipenyo koma met, kakailian, nga ag-join/i-follow (ka)dagiti official a social media account/page/group ti Bannawag,
iti Instagram: https://www.instagram.com/bannawagmagazine
iti Twitter: https://twitter.com/BannawagMagasin
Facebook Page: https://www.facebook.com/BannawagMagasin
Facebook Public Group: https://www.facebook.com/groups/bannawag.magazine
Dios ti agngina.
Isip pabaknangen, Bannawag ti basaen!
