Autobiograpia ni LORENZO G. TABIN

Maika-24 a Paset
LABUT KEN BUENVIAJE: 1968-1969

NAGSAAD TI KALYE Buenviaje iti nagbaetan ti kabalbalayan iti abagatan ken ti dakkel a biliaran iti amianan, a nagtunged iti Coromina iti laud, iti Quiapo, Manila. Adda bassit a pagtagilakuan iti sirok ti balay, nga agassawa ti agup-upa. Maymaysa ti banio, iti laeng sirok, ken kanayon a barado ket adda paleta nga inkabilda a pagbatayan dagiti mapan agdigos wenno agpakni. Nakangisngisit ti nabungsot a danum.

Addan edad ti akimbalay iti Numero 824. Daydi Baby nga anakna ti agyan iti akinlaud a kuarto iti ngato. Malagipko pay laeng gapu iti puraw nga unipormeda idiay Philippine Women’s University a pagbasbasaanna. Maysa pay a pakalagipak ti inaldaw a kaadda idi ti baro nga agisursursor iti bangus. Kanayon a gumatang daydi Baby, agingga a nadamagmi nga intaray daydi agbabangus. Diak malagipen no ania ti napasamakda.

Iti salas ti nagyananmi. Impuestok ti double deck iti suli ti kuarto iti amianan a daya. Saanen a simmurot daydi Lelang Pilang. Simmublat daydi Anti Rosa a nangipuspos ken ni Marilou bayat ti panagbasana idiay Far Eastern University ken ti panangurayna iti pannakaipagna ti papelesna a mapan idiay California.

Sabali la ti nagsinnublat a nagyan iti kuarto iti suli ti balay iti abagatan a daya.

Immuna daydi Aling Sepa. Maymaysana ngem adda dagidi nataengan metten nga inaw-awaganna iti engineer, a simmarsarungkar kenkuana—diak ammo no pudno nga inhenieroda. Isu ti nangadawak iti daydi saritak a "Rupa" nga immuna a rimmuar iti Bannawag a nangabakanna iti maikalima a gunggona, sa nairaman iti "Ubbog ti Sirmata/Wellspring of Foresight," Impatarusko iti Tagalog ket inruar ti Tagumpay idi Marso 17, 1971 iti paulo a "Mga Mukha Sa Basag Na Salamin," sa manen iti Kurditan, 1978. Kanayon idi nga ikkan daydi Aling Sepa ni Samar iti napisi a sandia, a pambaranna metten a mangisarsarita kadagiti engineer-na. Isuda kano ti mangmangted iti pagup-upana iti siled a yanna.

NAISIBETEN TI BAGYO ngem damag nga adu a kalsada ti nadadael. Nupay kasta, masapul nga agawid ni Samar idiay probinsia ta awan duadua a sapsapulendan. Imbagana a dumagas idiay Vigan a yan da antina a Naria tapno addanto pambarna idiay Pagudpud.

Nagtulaganmi a nasayaat no makapanakto idiay ilida iti umuna a lawas ti Nobiembre, nga isu ti pananglagipda iti ipupusay daydi tatangna a Don Rafael.

Sakbay a nagluas iti maikapat nga aldaw ti Oktubre, nangibati iti surat a nangilanadanna iti sakit ti nakemna nga umadayo. Pinasarunuanna ti suratna nga imbusonna babaen ti airmail gapu iti adu a nadadael a kalsada ken uray pay ti rangtay ti Santa Maria. Naggurigor kano a simmangpet iti yan da antina a kasta unay ti siddaawda, nangruna idi imbagana a naggapu iti Manila. Naagapadna kadagitoy dua a suratna nga ur-urayenna ti ipapan da tatang iti umuna a Sabado wenno Domingo ti Nobiembre.

Ngem saan a natungpal daydi a plano ta inkeddengko a kaduakto daydi tatang a mapan. Sakbayna, nagsuratak kadagidi Apo Saling ken daydi Mayor Benemerito a nangipakaammuak iti panggepmi ken ni Samar nga agsimpa, ngem diak inag-agapad a nalpasen ti immuna a panaglantipmi.

Naagapad ni Samar nga idi naawat daydi naimbag a mayor ti suratko, awan kano met ti panagkedkedna. Adda la maysa a linia a dina nagustuan. Ti panangibagak a subalitanna koma ti suratko.

“Bilbilinennak ketdin, a kunam no asino!” kinunana kano.

Nalabit a saan a nasayaat ti panagsaadna kenkuana, ngem kayatko la a mammuan ti kapanunotanna maipanggep iti panggepmi.

No ibasbasarko iti petsa a pannakaipablaak ti "Pakpakawan, Berde!," a Septiembre 16 agingga iti Nobiembre 4, arinunos ngata ti Oktubre idi napankami ken daydi tatang dimmanon idiay Pagudpud. Adda ngamin dagidi dua a babbai iti sango ti nagtugawanmi nga agdama a pagsarsaritaanda ti nobela...

 Diak malipatan daydi idadanonmi ta isu ti damo a panagsarangmi iti daydi Apo Saling—kasta ti awagda kenkuana. Maysa a liniana ti dinto pulos mapunas iti lagipko. Tunggal malagipko, agparang ti dakkel a balay iti puseg ti Pagudpud. Nabangon iti tangkiran a narra, kulintipay dagiti tawana. Adda tiendaan iti sirokna a sumango iti kalsada nga agpadaya. Adu dagiti kaykayo nga agbunga iti arubayanna.

“Kasano a biagem ti pamiliam?” dinamagna, a medio intingigna pay ti kimmita kaniak bayat ti nairut a panangpetpetna iti agsumbangir a sadagan ti ima ti wheelchair-na.

Diak ninamnama daydi a saludsodna. Nakaisigudak ti di mangikari iti langit a diak magaw-at, kas pagsasao. 

“Tinto Namarsua ti makaammo, nana,” kinunak a napnuan pakumbaba, nga agarup paarasaas. Nana ti imbilin ni Samar a yawagko iti baket a kabsatna.

Dinak sinupla. Dina ngata ninamnama a kasdi ti sungbatko. Ur-urayenna ngata nga ibagak nga adda namnamaek a pangalaak iti pangbiagko iti kabsatna. A maysaak kadagiti mabigbigbig idiay Cabugao. Diak naibaga a ti la pension daydi tatang ti nangal-alaanna iti pinangbiagna iti pamiliana. Ammok nga ammona a mannuratak, wenno tumantanor a nobelista ti Bannawag, ta nasasao kano idin ti kabsatna ti bassit maipanggep kaniak. No kitkitaek ita ti kasasaadko idi,  awan dumak iti baggiing iti nagbaetan ti langit ken daga; kasdi ti kaadayok iti kasasaadda.

Maisingitko man ditoy ti istoria ni Samar maipanggep iti nagpatpatanganda ken ni Rogie, ti kakaisunan a nabatbati kadagidi immun-una a Benemerito, ken kaanakanna. Kanayon kano met idi nga ung-ungtan daydi Apo Saling—idi nagkasarda ken ni Ego a maysa a nars; daydi kano Apo Saling ti nangigasto. Sa idi nalpas ti kasar, singirenna kano idan.

“Mangasawaka ketdin tapno mayadayoka iti dayta a baket!” insugsogna kano ken ni Samar, nga isu met ti nakapapigsa iti pakinakemna a nangeddeng. Maamirisna kano itan, nga iti panaglantipmi, ken pannakayadayona idiay Pagudpud, nabaybay-anna dagidi imbagbaga daydi Don Rafael nga agpaay koma met a tawidna. Nain-inut a nayawyaw, a dinan kayat a panunoten no asino ti nagsagrap. Adda iti isipna ngem kunak a baybay-annan; kasta kano met ti patigmaan ni Elen Tabieros a kaanakanna ken nangan-antabay kenkuana bayat ti panagrangpayana kas mannurat.

Agsubliak kalpasan ti panagsaritami iti daydi Apo Saling.

“Awan babain daydiay a tao!” kinunana kano a siak ti kayatna a sawen. “Nakapidpidutam iti daydiay nga awanan modo?”

Nasao ni piman a Samar, ulitek manen, nga adda daydi pamilia a naggapu idiay Turod, maysa a bario ti Cabugao, a napan nagdappat iti maysa a bario ti Pagudpud. Naggigianda kano met iti tattao. Ti la kano impadpadamagna iti daydi Apo Saling.

“A, dagidiay a tattao? Mangurkuranges dagidiay!”

Isu nga idi makaawidkami iti daydi tatang, sinalangad kano a dagus daydi Apo Saling ti kabsatna.

“No dimo kayat ti maisursuro, sika ti makaammo. Ngem tandaanam ti saok: dikanto umas-asideg kaniak a dumawat iti tulong no agrigatka. Nungkanto a tulonganka!”

Nagsubliak idiay Pagudpud iti primero ti Nobiembre, a nairana a Biernes, kas panangtungpalko iti tulagmi iti kaingungotko. Impasiarnak kadagiti lugar a nagubinganna iti asideg ti baybay, ken iti sementerio nga indonar daydi Don Rafael iti ili ti Pagudpud.

Mailiwkami unay iti tunggal maysa ket sa la nagawidak iti kabigatanna. Naturogak iti balay dagidi agassawa a Mang Siding a maestra ken Mang Teddy nga inheniero.

Nasaona a dinamag kano daydi baket a kadkaduada no napananna idi nadlawna nga awan iti iddana. Imbagana met a napan iti pagpaknian!

DIDAK PINALUBOSAN idi nagpakadaak idiay BTSM nga agbakasion iti daydi arinunos ti Disiembre, 1968. Ngem impagusok ti napan idiay Cabugao. Napatpateg ti panagkasarmi ngem iti ania wenno asino man. Nangnamnamaak  a maawatannakto ti direktor gapu ta agkabagiankami.

Sakbay a nagawidak, napanak pay idiay Bannawag, a kas iti patigmaanda. Ammoda nga ulitenmi ti agkasar, kas kiddaw ni Samar ta isu kano ti kayat dagiti kabagianna, ken uray payen dagidi dadakkelko. Awan pay kadakuada ti makaammo a nalpasen ti immuna a minimini!

Diak malagipen no mano a paset ti "Virginia," a rumrumuar idin, ti impaunada ti bayadna. Isu pay ketdi ti nangalaak iti imbayadko iti solar a nagtakderan ti balaymi idiay Labut—nalaka la idi ta kabaggiingan nga igid ti baybay.

Adu ti masapul nga isagana sakbay ti kasar. Daydi tatang ti nakakaammo kadagiti maparti a kalding ken baboy. Ken adda dagidi kakabagianmi a nangidonar iti nabantakanda a lames. Ken idiay away, saan a parikut ti agpadara iti maparti ken agkosinero—ti la imasna, adda dagiti agilemmeng iti ulo sadanto yawid!

Sakbay gayam a nagawid ni Samar iti Oktubre, napankami gimmatang iti tela a padaitna a trahe de bodana—kunam met la no baknangkami!

Adda parikut idi ta masapul a mayanunsio iti publiko ti mapangpanggep a kallaysa iti diak malagip no mano nga aldaw wenno lawas sakbay ti natinong a petsa. Ti imasna, makalawas laengen ti nabati idi napan imbaga daydi tatang iti daydi Rev. Manuel D. Apostol, Bishop Rector ti Philippine Independent Church ti Cabugao. 

Nagasat ta nasinged daydi tatang iti padi ta malaksid iti kinapadina, doktor pay. Nupay nakurangen a makalawas ti nabati a pawayway ta Disiembre 22, 1968 ti naituding a kallaysa,  Enero 2, 1969 ti inkabil daydi nasayaat nga Apo Padi a petsa iti marriage contract.

No malaglagipko ita, malagipko daydi Apo Padi idiay San Isidro. Daydi nagkuna nga ‘ibagam lattan a nagtakawka iti itlog’ idi binaonnak daydi Anti Tacing nga agkompesar; sa daydi nabaknang a donia idiay Quiapo Church... Wen, no malaglagipko, mapan latta ‘tay kunada nga adda panawen ti panagulbod. No nasayaat ti panggep!

Adda sumagmamano a kannawidan iti away a nasken a masurot ta no saan, adda kano saan a nasayaat a mapasamak. Kunada, saan a mabalin a maymaysa a balay ti ulogan dagiti nobio ken nobia no mapanda iti simbaan. Malagipko a napan nagsukat, ken immulog ni Samar iti balay daydi Anti Rosa. Daydi balaymi idiay Labut ti nagsukatak.

Adda man isingitko nga ugali daydi tatang. Kasla saan a mabambannog ta ammona met ti agsutil. Daydi Anti Rosa, binuniaganna iti Rosa Basa Barbarrosa. Talloda a kakabsatna a binuniaganna. Daydi Angkel Poling, Polikinterd, ken daydi Anti Sion, Palaksionga. Isun sa ketdi ti nakatawidak a mannutil met no dadduma.

Idi naggapukami iti simbaan, maysamaysa ti nagkuna a saanak a papaudi nga umuli iti agdan. Anderennak kano no kua ti asawak!

Ngem saan a nagpaudi ni Samar iti kawayan nga agdan!

Palso daydi daan a pammatida, kanayon met nga isu ti ander!

Timmabuno dagidi Genaro R. Sumaoang, Cristino Iloreta Inay Sr., Pelagio A. Alcantara ken ni Manang Crescencia Robianes Alcantara a kasinsin ni Samar nupay ibagbagada a nana ti yawagna ta dakkel ti tawen a nagbabaetanda. Agkabsat kano dagidi Don Rafael a tatangna ken Mariano a tatang ni Manang Ising.

Timmabuno met ni Guillermo Andres a taga-Daclapan Sur a nagessem met iti literatura, nga adda pay la panagkabagianmi ta diak malagipen no agkapin-ano daydi nanang ken daydi nanangna.

Uray ni Rufo Tinaza a retratista ti GUMIL Ilocos Sur; daydi namagrupo ti sigud nga agsolas a retratoda ken ni Samar, ken nagkuna idi idiay Laoag, ‘kukuamon, lakay!’ a kasla maysa a padto ta pimmudno. Dakkel ti yamanmi kenkuana ta isu ti nakakaammo iti piktorial.

Adda pay la a nakadulin ti sumagmamano a ladawan iti daydi a kasar. Ti maysa, a kanayon a sarsarungkarak ti naala iti laem ti balay idiay Labut a nakairamanan daydi Tino, ni Marilou (Marmaronga, kuna daydi tatang!), daydi Gen Sumaoang, ken ni Guillermo Andres.

Dagidi kabagian ni Samar iti biang dagiti Robianes? Uray no anniniwanda la koma ti immagibas, nungka. Ti nangngegko a rasonda, nagamakda nga immay ta adda kabusorda iti politika a taga-Cabugao. Ngem no saan nga agbasol ti lagipko, kayatda nga idiay Pagudpud ti pakaangayan ti kallaysa. Adda nasao ni Samar a dakdakkel a gapuna; ngem ammona a di kabaelan da tatang nga igastuan ti kallaysa a kayatda a maaramid. Dadakkel a tattao ken politko ti manamnama a dumar-ay koma. Kasano a yabaga ti maysa a marigrigat ti narungbo a pasken?

Pagyamanak laengen ta immay daydi Nang Elena a katugangak, ken dagidi Tata Buena ken Nana Leona Hernandez nga uliteg ken ikitna... Ken daydi Manong Rico Torrado a kasinsinna a nangtultulong kenkuana.

Ken daydi Tata Osi ken ni Nana Naria a kanayon a pagpaspasiganna no adda kasapulanna a dida maited idiay Pagudpud idi awanen daydi Don Rafael.

Ken siempre, adda met, a, idi dagidi asideg a kabagianmi idiay Abbarit; daydi Lelang Andiang, dagidi Anti Tacing ken Immiang, ken daydi Insan Erwin.

Idi mairugi ti padaya, nupay adu met ti dimmar-ay, nakipagad-adu dagidi dimmagas a nakidaya, a di naimbitaran! Naimbag la ketdin ta saan a nalsok ti siliasi!

Kas nakaugalian dagiti agkasar idiay probinsia, adda latta pasala kalpasan ti padaya, a kabulig ti bitor. Ad-adu ti nangyaspili iti papel de banko ken ni kaingungot!

Dandani awan kaniak! Ha-ha!

Adda met, a, bassit naurnongmi.

Idi nalpasen ti papakan ket nagin-inuten a nagpakada dagiti sangaili, isu ti pannakadlaw daydi tatang a nagpukaw dagidi ulo dagiti naparti!

Kaniak, awan ti aniamanna, uray ta dakkel met ti naitulong dagidi nagparti.

Malagipko man ketdi ita ti inaramid ni Osi a buridekmi, a bishop itan iti Sinagtala Ward idiay Rodriguez, a tallon sa idi ti tawenna, idi nakaiddakami a kakaskasar iti daydi bassit nga army folding bed. Binaon daydi nanang a mangayab kadakami para iti pangrabii. Iggemna ti tambubong a pinangsilawna kadakami!

Nagustuak ti ariwaiw a napaisayan daydi Lelang Simon wenno Simona a sinangomi.

Ngem simmakit ti tianko!

Numona ta iti kabigatanna ti papanmi panagpakita idiay Pagudpud sakbay nga agsublikami idiay Buenviaje. Agkakapsutak ken aringgurigorenak gapu iti ariwaiw daydi Lelang Simon!

Adda imbitasion daydi Atty. Vigare a napateg a gayyem ti pamilia da Samar, nga inkami agpalabas iti maysa a rabii iti balayna idiay Laoag. Pinagsolonakami pay, a! Pinanawannakami a dudua. Sinalbag nga ariwaiw!

Maisingitko man pay. Sakbay ti kallaysa, imbaga kano ni Atty. Vigare ken ni Samar nga impatigmaanna kadagiti Benemerito ken Robianes idiay Pagudpod, a bay-anda koman ti kayatna ket didak dangdangilen.

Asideg ngamin daydi Atty. Vigare  kadagiti mannurat. Ken nabasbasana met dagiti nobelak.

Ipapanko a dakkel daydi a gapu ti dida nangsagsagidan kaniak. Kuna ni Samar nga adda kano dagidi naginlalaing nga umar-arubayan kenkuana a pinabulbulloda!

“Mabutengda met gayam, aya, iti mannurat?” intingigko ken ni Samar.

Ken kunak met kenkuana a no bilang adda inaramidda kaniak a di nasayaat, dakkel la ketdi a damag iti Bannawag.

Makabannog met ti agkasar! Ngem no taliawek ita, kitaem man laeng, uray kaskasano, adda met bassit nabati a ladawan daydi a kasar. Awan pay sangapulo a bubong ti nangbukel iti daydi daan a Labut ngem naaddaan iti kasdi a pasken.

Damagko, ken nakitak iti Facebook, a nagluposen a namimpinsan ti Labut ken ti Sabang. Awanen daydi daan a ladawan. No mapanak ngata agpasiar ita, a pagduaduaan no kabaelak pay, awan la ketdin ti makailasin kaniak. Maymaysan ti nabati kadagidi pinanawak a tao ti Labut; ni laengen Dio Balling a managsaggaysa kanon a magna, kuna ni Insan Francia nga isun ti agindeg iti lugarmi iti amianan ti kalsada manipud iti Pudtol a nakaikamanganna.

ANIA TI IMBUNGA daydi napnuan rosas a kallaysa idiay Labut?

Kasla kanayon nga addaka iti rabaw ti ulep a kunam no awanen ti daga a pagtinnagam! Kunam no awanen ti asino man a makatubeng iti panagbukar ti naraniag a masakbayan.

Ngem kuidaw. Masapul a mangisaganaka iti pawayway para iti di mapakpakadaan a pasamak. Saanka a mangnamnama unay iti dimo pay napetpetan a bunga ti balligi. Adda dagiti gundaway, a saludsodem iti bagim: apay a kastoy?

Natalna ti panunotko idi napanak paigalut idiay Labut.

Idi napanak nag-report idiay BTSM, nakalaglag-an ti riknak a nagparang iti pagawatan ti sangaili. Awan daydi Rodulfo Menor iti pagawatan ti sangaili. Diak nakita ni Clemen Uclaray. Uray ni Fred Rivera, nga addan idiay Van Nuys, California.

Awan daydi Cmdr. Marcelino Tabin.

Ti sekretariana ti nangsango kaniak.

“Pasensiya ka na,” nalidem ti rupana. “Pinasasabi ni Commander na sisante ka na, mula pa noong umalis ka.”

Kasla nagtupak ti langit kaniak. Arigna nagpusipos ti lubongko.

Nalidem ti masirsirmatak a Baro a Tawen. Kasanon, ita pay met a karugrugi ti biagko a naestaduan? Kasano pay a biagek ti asawak? Asawa! Mano ti tawenko idi? Awan pay duapulo-ket-uppatko. Ngem kadagidi a panawen, lakayen no panagasawa ti pagsasaritaan.

Nasdaaw ni Samar idi makaawidak. Ad-addan idi imbagak ti napasamak.

“Manangaasi ni Apo Dios,” inyandingayna. “Dinata baybay-an.”

Napanak nagpasiar idiay Bannawag. Kinablaawandak, intudoda ti agur-uray a karton a naglaon iti masapsapul iti kosina. Sumilsileng a basbaso, tasa, pinggan, ken no ania payen a kubiertos.

Rinabakdak pay. Namnatak kano! Wenno kimmuttong!

“Ket?” dinamag daydi Manong Jun Hidalgo.

“Agsapsapulak iti trabaho, manong,” insungbatko.

“Di met, aya, adda trabahom?” napunas ti isemna.

“Inikkatdak.”

Limmidem ti rupana.

Nagyamanak iti nadagsen a regaloda idi agpakadaak. 

“Umawag... wenno umaykanto man agpasiar no bigat,” impakamakam daydi Manong Jun. “Padasek a kasarita ni Nam idiay Filipiniana Section, UP Library.”

Diak malagip no agassawada idin, ngem adda daydi naminsan a papanmi, naranaak ti dadduma a mannurat, idiay Bannawag iti maysa a malem ti Sabado.

Kinuna daydi Manong Jun: “Ne, panawankayo pay, a, ta innak ‘biit agkasar!”

Diak pay nayang-anges ti anal-alko a naggapu idiay Bannawag idi simmangpet da Tata Osi nga asawa ni Nana Naria ken daydi Charles nga anakda, nga umay kano met agbasa.

Dida pay nakatugtugaw no lalausen ti manarita idi simmangpet da Tante Domingo ken ni Lorie nga asawana. Agsapsapulda met ti pagdagusanda bayat ti panagurayda iti pannakaipagna ti papelesda a mapan idiay Hawaii. Apagisu a nagbakante ti akindaya-nga-abagatan a suli ti yanmi.

Sakbay nga ituloyko idiay Buenviaje, isingitko man ditoy ti yaawag ni Tante itay nabiit. Awan pay makatawen a pimmusay daydi Lorie ket natagtagainepnak kano isu nga inawagannak tapno ipadamagna ti napasamak ti pamiliana. Pasig kano nga iskolar dagiti annakna ken abogado metten ti maysa kadakuada, a kas kenkuana.

Napekpekkamin ngem awat met nga awat daydi akimbalay.

(Maituloyto)

Napalabas a paset: 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23

Magatang ti Bannawag kadagiti sukiyo nga aglaklako iti pagiwarnak ken magasin.

Para iti subskripsion, ag-email iti [email protected]. Para iti dadduma pay a detalye, kontaken ti Circulation Department iti 8527-8121 Loc. 369, wenno iti CP No. 09567620852.

Mabalin pay a magatang ti Bannawag iti

Shopee: http://bit.ly/Bannawag-Shopee

Lazada: http://bit.ly/Bannawag-Lazada

Para iti digital a kopia:

PressReader: http://bit.ly/3n83kNQ

Magzter: http://bit.ly/407pazG

Para kadagiti kompleto a sarita, nobela, daniw, salaysay ken dadduma pay, bisitaen ti opisial a website ti Bannawag iti https://bannawag.ph

Laglagipenyo koma met, kakailian, nga ag-join/i-follow (ka)dagiti official a social media account/page/group ti Bannawag,

iti Instagram: https://www.instagram.com/bannawagmagazine

iti Twitter: https://twitter.com/BannawagMagasin

Facebook Page: https://www.facebook.com/BannawagMagasin

Facebook Public Group: https://www.facebook.com/groups/bannawag.magazine

Dios ti agngina.

Isip pabaknangen, Bannawag ti basaen!