IMPAGARUP ni Lakay Victor a nailaksiden ni Ernesto a parikutda idi adda trabahonan. Ngem saan pay met gayam. Kas ita a sardam.
“Naladawka,” kinuna ni Baket Inciang ken ni Ernesto.
ABABA A SARITA: Nakem
“Narigatanak ngamin a naguray iti luganko.”
“Aluadam laeng amangan no mairamanka manen iti barkada. Apay a bassit ti insangpetmo a sueldom idi Sabado?”
“Adu ngamin ti naggastuak.”
“A serbesa,” impugto ti baket.
“Saan a serbesa,” insupiat ni Ernesto. “Ti pangaldawko. Ken ti merienda.”
Impusot ni Ernesto ti bagina iti tugaw sa kinitana ti amana. Nakamurareg ni Lakay Victor a nangmatmat iti murdong ti sumsumged a sigariliona. Adda ni Elena, ti buridek nga addan iti maikadua a grado, iti sopa. Nagdalupisak ni Emma, addan iti maikalima a grado, iti semento a datar ket aguk-ukrad iti pagiwarnak. Makumikom met da Ester, adda iti umuna a tawen iti high school, ken Estela, addan iti maikapat a tawen ti high school, iti kosina.
Linukatan ni Ester ti telebision. Gimluong ti uni ti piano ken nagparang ti ladawan dagiti agsasala a nagistayan lamolamo a lallaki ken babbai.
“Iserram dayta!” imbugtak ni Baket Inciang. Dagus a nagtungpal ni Ester.
Simmangpet ni Elmer, addan iti maikadua a tawen iti inhenieria, idi dandani maikasiam ti rabii. “Goood evening, mamang… Good evening, papang…” inkablaawna.
“Mangantayon,” imbilin ni baket.
Naulimek ti pannanganda ngem masansan ti panagkikinnita dagiti ubbing ken ti amada. Nagasatda ita a rabii ta saan nga agung-unget ken agtantanabutob ti ina. Idi nalpasda, nagturongda iti salas. Bimtaken ti bulkan.
“Ne, pinanawanyon ti panganan… ket ania?” nangurat ti tengnged ti ina a nangkita kadagiti tallo nga inauna a babbai. “Siak ti urayenyo a manginnaw iti nangananyo? Estela, Ester, Emma! Siak ti mangisagana iti pagiddaanyo! Siak ti mangidalimanek iti pagiddaanyo! Siak ti agluto! Siak ti aginnaw! Siak ti agdalus! Siak ti aglaba! Siak ti makitienda! Siak ti pudno nga adipen iti daytoy a balay! Kitaenyo ‘ta bagiyo! Dadakkelkayon. No baboykayo koma, agpategkayon iti sagsangagasut a pisos!”
“Saan koma a kasta ti panagsasaom kadagita annakmo,” indillaw ni Lakay Victor.
“Ket isakitmo ida?”
“Saanko nga isakit ida. Ngem piliem dagiti balikasmo kadagiti annakmo.”
“Annakko? Ket sika, saanmo kad’ nga annak dagitoy higante a sadut, barisungiad, ken baliodong?”
“Asino ti akimbatang nga aginnaw ita?” sinaludsod ni Lakay Victor.
“Ne, saan a siak, papang,” kinuna ni Emma. “Siak ti naginnaw idi rabii.”
“Ni Manang Estela ita, papang,” kinuna ni Ester.
“Saan a siak,” kinuna ni Estela.
“Ne, kitaem ket awan ti paglaingan dagitoy no di ti agpipinnatudon,” kinuna ti baket.
“Sikan ti aginnaw, Estela,” imbilin ti ama. “Ket sika, Emma, ti agnisnis.” Kalpasanna, napan ti inheniero iti semento a bangko iti sanguanan ti balay ket siuulimek a nagpaypayubyob iti sigarilio. Iti salas, nangngegna pay laeng ti timek ti asawana.
“Sika met, Elmer,” kinuna ti ina, “agawidka no kaykayatmo. Di met agpatingga ti maudi a klasem iti alas sais? Apay a nagawidka a dandanin maikasiam? Nasursurom metten ti makibarkada a kas ken ni manongmo?”
“Ket no adda mitingmi nga agad-adal,” insungbat ni Elmer.
“Nasayaat no kasta,” kinuna ti baket. “Ket nalawa ti bakrang a pagalaan iti rason. Diak patienen ti ipampambarmo. Dayta met ngamin amayo ta dinakay' pay dillawen. Dinakay' pay kasao maipapan iti nasayaat nga aramid!”
Ni Lakay Victor ngatan ti kaanusan nga ama ditoy lubong. Dina pay dinissuan dagiti innem nga annakda. No adda aggurigor, uray apagapaman laeng, saanen a mangan ket bambantayanna ti masakit. No mabalin koma, isu laengen ti agsakit.
Nagsubli ti lakay iti salas. “Ania ti kunkunam, darling?” sinaludsodna.
“Sika,” kinuna ti baket, “dimo pay bagbagaan dagiti ubbing. Uray ikkam koma ida iti mariknada tapno agnakemda.”
“Adda kadin dakes nga inaramidda?”
“Ne, saan kadi a dakes ti maladaw a panagawid, ti makikuyog iti barkada nga agin-inum iti naingel, mairamraman iti riri? Nasayaat kadi ti agbalin a nasadut, ti agpatudon?”
Ken ni Lakay Victor, nagasatda unay a naaddaan iti dua a lallaki ken uppat a babbai a bin-ig a nasaririt ken addaan iti makapnek a pamuyaan. Makitegteggeden ni Ernesto iti maysa nga imprenta. Ti maikadua, ni Elmer, ti presidente ti klaseda iti kolehio. No adda panawenda, agdalusda iti uneg ken ruar ti balay, aglaba. ken gumatang iti masapsapulda iti tiendaan. Saan a mamati ti lakay a nasayaat ti masansan a panangunget iti ubing.
Pinayapayan ti lakay ni Elmer. “Ipalagipmonto kaniak no bigat ta itedmo ti suratko iti dekano,” kinunana. Gayyemna ti dekano, uray pay ti presidente ti unibersidad, ta ti kompania ti lakay ti nangbangon iti dakkel a patakder ti kolehio ti inhenieria.
“Ala, nasayaat no agpatulongka a manglinteg ken ni Elmer,” inyayon ti baket.
Iti sumuno a sardam, dinamag ti lakay ken ni Elmer no ania ti keddeng ti dekano.
“Pagyanennak iti opisinana kadagiti oras nga awan klasek,” impakaammo ni Elmer.
Nagtungtung-ed ni Lakay Victor.
“Ania, makitam?” kinuna ni Baket Inciang ket kinitana ni Elmer. “Uray ti dekano ket kayatna a mabantayannaka gayam.”
Nagkinnita da Lakay Victor ken Elmer sa nagkinniddayda.
Kabayatanna, insagana dagiti dua nga inauna a babbai ti pangrabiida.
Inayaban ni Lakay Victor ni Emma. “Inka man ketdi gumatang iti dua a serbesa, nakkong,” kinunana. Inyawatna ti kuarta.
“Umayak met,” kinuna ni Elena.
“Tallo a botelia ti pisos, papang,” impakaammo ni Emma. “Igatangko kad’ ti pisos?”
“Wen.”
“Ket pagbingayanmi ken Elena ti pisos?”
“Wen.”
Manipud iti kosina, dimmarup da Estela ken Ester.
“Ania ti kayatyo a sawen, kukuayon ti pisos?” kinuna ni Estela.
“Bingayentayo,” insingasing ti Ester. “Sagbibinting.”
Timmakder ni Baket Incinang. “Dayta ti paglainganyo,” kinunana. “Sika met a laklakayan, nga agitangad iti botelia!”
“Ngem maysa, dua a botelia laeng,” inkalintegan ti inheniero. “Uray ta intedko met kenka itay ti dakdakkel a paset ti sueldok iti maysa a lawas. Sangagasut ket limapulo a pisos, ket natda la kaniak ti limapulo.”
“Ket bilangem man no mano ti igastuan! Ken no mano ti magasto iti inaldaw!”
“Ngem maysa laeng a botelia, darling.”
“Ti maysa, agbalin a dua; ket ti dua, agbalin a tallo,” kinuna ni Baket Inciang. “Ket dakayo met, awan la ti adda iti uloyo no di ti maginggingyo a sensilio. Adda met kuarta a maited kadakayo iti inaldaw.”
“Mapankayo ketdin, Elena, Emma,” indagadag ti lakay. “Ne, adtoy pay ti pisos,” ket inyawatna ken ni Ester. “Sagsasalapikayo.”
Kasta unay ti laglagto dagiti uppat a babbai a napan gimmatang iti serbesa.
“Awan ketdi ti kaes-eskak iti daytoy a balay,” kinuna ti baket. “Saanak lattan a maipirpirit!” Napan nagtugaw iti sopa.
Nasinga ti panaginum ti lakay ken ti panagbuya ti baket iti telebision idi simmangpet ti inauna nga anakda a ni Ernesto. Inyawatna ti duapulo ket uppat a pisos iti inana.
“Mano kadi ti sueldom iti inaldaw?” sinaludsod ti ina.
“Walo a pisos,” insungbat ti anak.
“Ket iti innem nga aldaw?”
“Uppat a pulo ket walo a pisos.”
“Ngem duapulo ket uppat laeng daytoy.”
“Imbayadko iti nakanko ken meriendak ti dadduma.”
“Imbayadmo iti serbesa nga ininumyo kadagiti barkadam!”
“Saan. Awan barkadak,” impatengteng ni Ernesto.
“Ngem apay nga awan ti duapulo ket uppat a pisos idinto nga ikkanka met iti busbosem iti inaldaw?”
“Kurang ti it-itedyo,” impakaammo ni Ernesto. “Ken, mamang, addan nakemko. Ammok ti ar-aramidek ken ammok a ni papang ti kasayaatan nga ama iti lubong ket uray no uminum iti sagpaminsan, umanay kenkuanan ti maysa wenno dua a botelia a serbesa ket saan a maibilang a mammartek. Sika ti kapatgan kadakami… awan ti—”
Nabitin ti kayat a sawen ni Ernesto ket kellaat a nagbaw-ing idi nagsabat dagiti matada nga agama. Imbilin ti lakay ti panangrabiida.
Nalabesen ti maikasiam iti rabii idi sumangpet ni Elmer. Agbuybuyada iti telebision, malaksid iti ina nga agpadpadaan iti ridaw.
“Good evening, mamang… Good evening, papang…”
“Ket di la mabalin, senior, a maammuan no sadino ti naggapuantayo ita nga adalemen ti rabii?” sinaludsod ti baket.
Kinita dagiti ubbing ti amada. Kinita ti ama dagiti ubbing ngem saanda a nagtagtagari.
Imparabaw ni Elmer dagiti librona iti lamesita iti salas sa sinagona ti inada. “’Nia met, mamang,” kinunana. “Sadino ngay ti naggapuak no di idiay eskuela?” Nagtarus iti lamisaan tapno mangrabii.
“Agingga iti maikanem ti klasem iti malem. Ania pay ti oras ita?”
Dinardaras ketdi ni Elmer ti nangan sa napan iti sopa a pagtugtugawan ni Lakay Victor a mangsaksaklot ken ni Elena. Sinurot ni Baket Inciang.
Iniddep ni Ernesto ti telebision.
Siaanat, kinaut ni Elmer ti bolsa ti pantalonna ket inruarna ti kayumanggi a sobre. Timmakder ket kasla kabaliero a nagtamed iti pagdaydayawanna a dayag, inyawatna ti sobre iti inana.
“Ti sueldok iti maysa a lawas, ti damo a nateggedak,” pinabangagna ti timekna.
“Sueldo?” Nasdaaw ti baket.
“Ket ammoyo met a nagsurat idi ni papang iti dekano. Ken nasaok pay idi nga imbilin ti dekano nga agyanak iti opisinana tapno agpaayak a kas eskribiente no awan ti klasek,” impalagip ni Elmer. “Umawatak laeng iti walopulo a sentimos iti maysa nga oras.”
Nangulod ti baket iti palangka manipud iti komedor. Dinumoganna ti sobre. Binidingbidingna dagiti kuarta a papel. Binilangna dagiti sensilio. “Duapulo a pisos ket walopulo a sentimos,” kinunana. Kalpasanna, nagulimek. Kinitana ni Elmer manipud iti dapan agingga iti tuktok a kasla ketdin damona a makita ti maikadua nga anakna. Kinitana manen ti kuarta iti imana. Nagkidem ket naglumba ti dua katukel a lua iti pingpingna.
“Nagulimek met laeng ni nanang,” inyarasaas ni Estela ken ni Ernesto.
Idi agangay, timmakder ti baket ket ginaw-atna ti maysa a bag iti tokador. Linuktanna ti bag ket impisokna ti sobre. “Dayta,” kinunana. “Awanen ti makaala iti dayta a damo a sueldo ni Elmer. Ibankok a kas iti daydi innem a pisos a damo a natgedan ni Ernesto. Ti sueldo ti amayo ti pangalaantayo iti gastuentayo.”
“Masapulko ti maysa pay a polo shirt,” kinuna ni Elmer.
Binukitkit ti baket ti bag. Nagkurkurimes iti uneg. “Umanay daytan,” kinunana idi yawatna ti innem a pisos ken ni Elmer.
“Masapulko ti igatang iti pantalon ken sigarilio,” impakaammo ni Ernesto.
“Adu unay ti masapsapulmo,” indayamudom ti baket ngem inyawatanna ti anakna iti sangapulo ket tallo a pisos.
Dimmawat met dagiti tallo a babbai iti sagdudua a pisosda. Adda kano gatangenda a masapulda iti pagadalan.
Kinita ti baket dagiti innem nga ubbing sa nagbilbilang kadagiti ramayna. Pagam-ammuan, timmakder a nagbannikes. “Inallilawdak!” kinunana. “Duapulo ket uppat a pisos ket walopulo a sentimos ti idulinko ngem duapulo ket lima a pisos ti dinawatyo. Kasano daytoy a panagbiag? Dakayonto met ta napalalonto met ti kinabarayuboyyo! Apay, mapidpidut laeng, aya, ti kuarta iti kalsada?” Nagpusipos ket sinalikepkepanna ti bag idi nagturong iti siledda nga agassawa.
“An-anusli, barbarengli, kinunatayo idi ngem awan sa met latta,” kinuna ni Elmer.
“An-anusli laeng ti natda,” kinuna ni Ernesto. “Awanen ti barbarengli.”
“Uray ta isu met ti aw-awagantayo iti mamang ken aw-awagan ni papang iti darling, kas kuna ni Elena,” kinuna ni Estela.
Nagkakatawa dagiti agkakabsat; napalalo met nga ellek ni Elena a saksakloten ti amada.—O
