EDITOR-IN-CHIEF idi ni Sherma nga anakko iti school organ-da iti hayskul iti Nueva Vizcaya State Polytechnic College (NVSPC; dati nga Nueva Vizcaya School of Arts and Trades [NVSAT], Nueva Vizcaya State University [NVSU] itan) ditoy Bambang, Nueva Vizcaya idi masukalanna a pasaray adda maipablaak a sinuratko iti Bannawag. Impagarupko no maragsakan ken idayawnak ngem kinunana ketdin, a saan man la a nagaripapa wenno nagpangngadua: “Nag-baduy met ti pagsursuratamon, daddy! English Mag koma, a!”
Nagpiligis ti mugingko a nangkusipet kenkuana. “Not only in English, but also find me a French Mag or Spanish one and you'll soon read my name there.” Dayta, impasaksakkon, ti Ingles a napidpidutko iti dalan nga agpa-Abinganan (Bambang) gapu iti siudot ken upayko kenkuana. Diak pulos impagarup a kasta ti paniriganna iti Bannawag a maibilang a “biblia dagiti Ilokano” ken ibilangko a dakkel a kabadangan dagiti dadakkelko a nangmuli ti kina-Ilokanok, wenno ti pakabuklak a kas tao. Bigbigek met a ti Bannawag ti nangasa ken nangbalud iti essemko nga agbasabasa.
Gredwanak laeng idi makiin-innunaakon a mangromansa iti kaisangsangpet daydi inang a Bannawag iti kada Huebes a panaggapuna a nakitienda. Idi kuan, ipabus-oyen daydi inang a siakon ti mangibasa kadagiti nobela a pagaayatna. Nasayud idin ti panagbasak. Ken kaykayatko met ta ibilangko a panagensayo nga agbasa idiay pagadalan.
TI BANNAWAG KEN SIAK (41): Kasla Adda Naglukat a Baro a Lubong
Addaak iti maikapat a tukad iti hayskul idi nasukit daydi Apo Juan Talingdan a maestromi iti Spanish ken Literature ti essemko nga agsuratsurat. Inkarina a bayabayennakami a mangurnos iti suratenmi agingga a maipablaak iti Bannawag. Ket nagessemak. Ngem diak inyasideg kenkuana dagiti sinursuratko ta naunaak ti nagbain Saanak ketdi a nagsardeng a nagsuratsurat. Ngem nagpatingga laeng iti kartonko dagita a nasuratko. Addaakon iti kolehio idi naituredko ti nangipatulod iti Bannawag iti namnamaek a kapintasan kadagiti nasuratkon. Naipablaak met, piman, ngem makuna a ti naganko laeng ti saan a naedit. Ngem naimulan ti “bukel” ket rugi daytan a dimmakkel ti ulok. Santo pay laeng indaydayawnak ni baketko (ni sigud a Sherly Espino) idi nakabasa iti maysa a saritak. Agar-aremak pay laeng idi ket makuna a dayta ti maysa a nagpangalak tapno makalas-udak iti pusona.
Subliantayo ni Sherma. Idi na-qualify iti slot ti Iskolar ng Bayan ti University of the Philippines, Linguistics ti inyenrolna. Bahasa ti major-na ken Mandarin ti minor-na. Ngem idi nag-thesis, pakaringgoranna metten ti pagdudumaan wenno pagpapadaan ken no kasano ti time duration dagiti balikas nga “apagbiit,” “apagkanito,” “apagdarikmat,” “apagkirem,” ken “apaglikud.” Saan a nalawag ti insungbatko ta awan pamalpalatpatak no ania ti konsepto ti thesis-na. Maragsakanak ketdi ta nariing ti panangipategna iti pagsasao a nariinganna.
“Sapulem ni Mang Johnny Hidalgo ta isu ti pagpatulongam, adda ti balayda dita mismo uneg ti campus ti UP Diliman” imbalakadko ken ni Sherma, iti naminsan a yaawagko iti telepono kenkuana. Natalgedak a saan a baybay-an ni Manong Johnny (Juan S.P. Hidalgo Jr.) aglalo no maiburayna ti pagsiribanna. Ta makunak met a nasingedak idin ken ni Manong Johnny ta namitlon sa idin a napanak idiay Pasong Tamo St. (Makati City) a yan idi ti opisina ti Liwayway Publishing, Inc. (LPI) a mangipabpablaak iti Bannawag. Ni Manong Johnny ti kanayon a mangsabat kaniak, ipannak iti canteen ti LPI ket sadiay ti pagsarsaritaanmi bayat ti panagmerienda wenno panangaldawmi. Malaksid iti dayta, namitlo met ngatan ti yaatendarko iti kombension nga ang-angayen ti GUMIL Filipinas idiay Suso Beach, Santa Maria, Ilocos Sur a kukua dagiti agkaingungot a Dr. Godofredo ken Dra. Dedicacion Reyes. Kanayon a ni Mang Johnny ti surotsurotek tunggal agatendarak iti kombension ta adu dagiti maiburayna a napateg ken napintas a kapanunotan ken padpadas. Iti ababa a pannao, saan a naimut. Malaksid kenkuana, ikagkagumaak latta ti agatendar iti kombension aglalo ta adu latta ti ikuykuyog ni Manang Pacing Saludes (presidente ti GUMIL Hawaii) a babbalasang a Hawayana.
Saannakon a pinagparikut pay ni Sherma iti panagisaganana iti thesis-na idi naisungok ni Manong Johnny kenkuana. Idi kuan, adda impaw-itna a kopia ti Ingles a magasin a Philippines Graphic, a nakaipablaakan ti ababa a saritana. Impapanko lattan a dina pinatuloy nga Ilokano ti in-thesis-na. Pinauluanna iti ”Sun Dried Leaves” ti short story-na. Napaluaak ketdi a nakabasa ta nayaramidanna iti istoria ti balikas nga us-usaren ti abirat daydi amang a panglais daytoy iti kasasaad daydi dakkelmi a lalaki. Kasla kano “nagango a ruot” daydi amang ta nakurapay ngarud nupay saan met a maibilang a nakapangpanglaw. Nasaliwanwan ngamin daydi nga ulitegmi ta adda natawidna, idinto a napanglaw ti kaamaan da amang ta nasapa a naulila iti ama, aglalo ta buridek pay.
Diak malagip no kasano kabayag sa manen pinatulodannak iti Philippines Graphic a nakaipablaakan ti maikadua a saritana a pinaulianna iti “The Birthday Gift.”
Malagipko ketdi a ti paulo ti immuna a saritana ket isu ti by-line ti cover story a saritak a “Lakay Igme: Maysa nga Ama” a naipablaak iti Bannawag, ken intagnawak iti “Talugading,” antolohia dagiti sarita nga inurnos dagiti taga-Bannawag. Malagipko pay a ti binalikas ni Lakay Igme ken ni Mando, ti kangrunaan nga agbibiag iti sarita, a kasla panglais ti lakay iti baro: “adda mangayat iti balasangko a saan a kasla nagango a ruot.” Dayta met ti nangriing iti baro tapno agsalukag. Kasla kontento latta ngamin idin ni Mando iti sangkapirit a sueldona a kas clerk.
Pudno a pasamak iti biag ti pananglais ni Lakay Igme ken ni Mando. Pinagdakiwasko laeng dagiti pasamak iti kayatko a pagbanagan ti sarita. Managbasa iti Bannawag ti partido ni Lakay Igme ket idi nabasada dagitoy ti sarita, indaydayawda ti lakay ta insagut a talaga daytoy ti bunga ti nagbannoganna. Parnuay ti panunot ngem isu ti nagbanagan ti pamilia a binukel ni Mando.
Idi nakaturposen ni Sherma ken nagtrabahon, prominente metten a nagnagan iti Bannawag ken iti sirkulasion ti GUMIL ti pannakasabong ti dilana. Malaksid ken ni Manong Johnny, nasinged metten kenkuana ta nakapulpulapolna kanon da (kas panangistoriana kaniak) ”Manong Cles (Rambaud), Angkel Jim (Domingo), Manong John (Buhay), Manong Diony ken Manang Eden Bulong (a pasaray awaganna iti ninong ken ninang), ni Manong Roy (Aragon), Manong Rey (Duque), ni Ariel (Tabag), ni Aileen (Rambaud), ni Leilani (Adriano), ni Manang Estela (Bisquera-Guerrero), ni Madam Ely (Raquel), ni Manong Arthur (Urata), Manong Noli (Dumalao), Manong Neyo (Valdez), Manong Jovito (Amorin), Manong Joel (Manuel), Manang Djuna (Alcantara).” Naammuak kalpasanna a kameng gayamen iti GUMIL Filipinas ket iti GUMIL Metro Manila Chapter ti nakikappenganna. Ken saan a basta kameng ta opisial pay gayam.
Iti kinaaktibo ni Sherma a makigamulo iti aktibidad ti GUMIL, nakapagsarsaritakami ken ni Ric Agnes idi naangay ti kombension ti GUMIL Filipinas idiay Batac, nakadinnakulapko ni Djuna Alcantara iti kombension idiay Don Mariano Marcos Memorial State University idiay La Union, ken nakapagkitakami ken ni Honor Blanco Cabie idi isu ti presidente ti GUMIL Filipinas.
Nakapanak met iti balay da Manong Rey Duque idiay Tagaytay ta inkuyognak ni Sherma ta sadiay ti nakaaramidan ti miting ti GUMIL Metro Manila. Pinapuskolko lattan, a, ti rupak a nagatendar. Imbaga kano ni Manong Rey ken ni Sherma nga itugotnak tapno makapulapolko manen dagiti kaGUMILan ken maam-ammok met ti kameng ti pamiliana aglalo ta kasangayna pay gayam idi.
Gapu iti kinaaktibona iti GUMIL, nakapanak pay nakidengngeg idi maysa ni Sherma a panelist ti Taboan Writers Festival idiay Negros a kaduana da Jim Domingo ken Ely Raquel. Naisingitmi pay ti napan nagpasiar idiay Siquijor. Ket idiay ti nakangngeganmi kada Jim iti sinao ti maysa a negosiante idi tinawaranmi ti nakanginngina a lakona, a mangrikep laengen no puro Ilokano ti kustomerna. Triple ti nginaan ti lakona iti isu met laeng nga item kadagiti sabali a puesto. Ket gapu ta nasair ti kina-Ilokanomi, saankamin a gimmatang iti souvenir a tisert a namarkaan iti “Siquijor” wenno iti uray ania a banag a pakalaglagipanmi koma iti dayta a probinsia.
Nakapanak pay nakimiron manen iti miting ti GUMIL Filipinas a naangay idiayTuding, Itogon, Benguet, iti pagtaengan da Estela Bisquera-Guererro. Adda idi bambantayak a proyekto ti arkitekto a barok idiay Baguio isu a nakadar-ayak iti miting.
Sakbay ketdi a malipatak, yad-adayotayo man ti mangtaldiap iti napalabas. Naminsan ngamin a nagpasiarkami idiay Laoag a naed ti pamilia ni Sheryll nga asawa ti barok a ni Manuel Jr., nalagip ni Sherma ti kunam la no pannakasukitna iti inaramid ti maysa a gred wan a nangtulad iti saona nga ‘a’ta, ‘a’toy, ‘a’diay (dayta, daytoy, daydiay). Namitlo kano a nagbuelta iti sanguananna a kasla agmarmartsa a dagdagullitenna met dagiti balikas. Napasamak dayta idi napanda inurnos ken Junior ti venue ti resepsion ti panagkasar ti naud-udi. Dayta a pasamak ti maysa nagpaay a paratignayna tapno adalenna ti pagsasao nga Ilokano.
Idi kuan, adda impabasana kaniak a saritana iti Bannawag. Ngem saan a kas iti nagdamdamoak a sinuratko idi a kasla pammagusto laeng iti pannakaipablaakna. Premiado metten a dagus! Wen, pulos a diak ninamnama a nagirayen iti Saluyot ti balasangko a nanguyaw naminsan iti kangrunaan a magasin ni Ilokano!
Nabayag ngamin a naisardengko ti naggatang iti Bannawag ta impamaysak ti nagsapul iti mapidutko a mamiso iti dalan ti Bambang-Kasibu wenno iti dalan manipud Kasibu agingga idiay Camp 3, Bokod, Benguet a pagitulodak iti apit a kamatis ti agsupsuplay iti kasapulan dagiti gardener idiay Macalong (Kasibu) ken uray idiay Belance ken Macabenga, Dupax del Norte. Kasta man met laengen iti Monumento-Muntinlupa and vice versa, iti panangipasadak iti EDSA iti maysa a bus ti Roval Express idi katibok ti panagbasa da Sherma, Manuel Jr., ken Sherwin a naglulubbon iti kolehio.
Dakkel a sakripisio idi ti agpasada iti dyip iti Bambang-Kasibu ta saan pay a nadaratan idi ti kalsada ket nalubo no natutudo. Nasayaat ketdi ti agibiahe iti kamatis a mapanko kargaen manipud iti paradaan a pagipunduan dagiti mannalon. Ngem idi a panawen, uppat laeng a bulan ti makuna a panagkakamatis.
Naragsak ketdi ti tallo a tawenko iti EDSA nga adda iti sango ti manibela ti Roval Express Bus No. 121205 a regular a manmanehuek. Maay-ayatan unay ni Lucky Ryan, ti buridek kadagiti uppat nga ubbingmi, no kasta nga ipasiar ni baket ket ag-joy ride-da bayat ti panagpasadak.Ngem nagsardengak ta indagelnak ti sakit a pinarnuay ti lamiis ti airconditioner ti bus.
Manen, saantayo a panawan ni Sherma. Ta idi kuan, makuna a grand slam ti panangabakna iti pakontes da Manong Rey Duque iti panagsuratan iti sarita. Naigasatanna pay ti Carlos Palanca Awards isu a nastrekko met ti Manila Peninsula Hotel idi inawatna ti premio ken medalionna. Ken idiay a nakitak a personal ni Venus Raj ta ur-urayenda ti luganda kabayatan met ti panaguraymi iti taksi a pagsakayanmi nga agawid iti dagus ni Sherma.
Kabayatan pay ti pannakisalsalisalna iti panagsuratan, nasurat ni Sherma ti love story dagiti apongna a da Roman ken Pacing. Naipablaak daytoy iti Rimat Magazine.
Kas pangsulnitna ngata iti panangsairna ti riknak idi imbagana a “baduy” ti Bannawag, ginuyugoynak nga agsurat manen. “Subliam ti first love-mo, daddy. Saan pay a naladaw. Kabaelam pay laeng. Targetem ti ALVIYA, ti Albalos, ken uray ti Palanca.” Imbagana dagita a pangkidagna kaniak nga agsurat manen. A panangipagarupna ngata ket nakalalaingak la unay tapno puro para kontes ti almanek a suraten.
Ngem iti panangkidagna kaniak, naisit ti riknak nga umapal kadagiti pada a senior citizen a naynay metten a mabasa ti nagnaganda iti pimmintas a Bannawag: Felix Eslava, Virginia Duldulao, Virgilio Domaloy (a pimmusay metten), ni kaprobinsiaak a Bonifacio Ramos, ken ti dati a taga-Bambang a ni Remedios Tabelisma-Aguillon.
Kas pangrugian ken pammagusto iti essemna, sinuratko ti dua a salaysay, ti ”Ni Sheryll, Ti Naikamang ken ti COVID-l9” ken ti ”Gapu iti Lockdown, Nagbalin a Komposer da MigMan” ken adda pay nayonna a nabayagen a lebbenko. Kiniddaw a mismo ni Sheryll a mainayon ti “Ti Naikamang” iti paulo ti salaysay ta kaipabpablaak ti saritak a “Ti Naikamang” a nakaigasat iti maikadua a gunggona iti maikapat a pasalip iti sarita ti Mario Abinsay Albalos Foundation Literary Awards. Ti MigMan, isu dagiti agkabsat a Juan Miguel wenno Mig ken Manuel 3rd wenno Man-Man a nangyallatiwan ni Sheryll iti talugadingna a napintas a boses. Impasak amin dagitoy a salaysay ken ni Sherma tapno isunan ti mangidanon iti Bannawag ta ti agpayso, diak pay mawayas ti agipatulod iti sinurat iti Bannawag agingga ita (Bain! kunkunak iti bagik no kua). Ngem dinan sa met nasango, piman, a gapu ngata iti kaadu ti obraenna ta masansan ti kaawanna ditoy pagilian gapu iti panagobrana iti Global Alliance for Incinerator Alternatives (GAIA) a kas Senior Knowledge Management Officer for Asia Pacific. Idauluanna pay ti kampania ti GAIA a “Break Free From Plastic a Just Transition” iti sibubukel nga Asia Pacific. Ti pagdaksanna, ipapanto ketdi ni Sheryll a na-reject ti salaysayko nga isu ti topiko.
Nupay kasta, inkarik iti bagik nga ikarigatak a sublian ken parangpayaen manen, wenno, safer to say, parangpayaen met ti first love-ko. Wen, parangpayaen met, kunak, ta ibilangko ti bagik a “basted” no idilig ti nagapuanak iti naaramidan ni Sherma. Ikarigatak a saanak a mapaay uray saanakon a makisalisal pay. Ti nasken, mapagustuak ni Pedro Agdeppa a taga-Abinganan, ti it-itedna a binulan nga adbans a paigatgatangna iti kopiana (dina kano ammo no yan ti Calulot’s Store nga outlet ti Bannawag ditoy Bambang), a number one fan-ko a reader ti Bannawag agingga ita. Igubetkon ti mangayat iti pers labko kabayatan ti natda pay a panawenko ditoy lubong,
Ken arapaapek metten, a, a maikari dagiti nakurapay a gapuanak a makikayammet kadagiti gapuanan ni Sherma tapno makailibrokami met. Panaganakto ti libro iti ”Ti Mannurat Ken Ti Mannurot, nga Agama.”
Ni Sherma ti mannurat, siak ti mannurot. --O
