(MAIKA-3 A PASET)
NANGISAANG ni Lakay San Lucas iti pamigatna ta di nagluto ni Baket Caria sakbay a pimmanaw. Nangbungon iti daing a munamon iti daan a pagiwarnak sa pinuoranna iti kelleb ti kaldero. Idi maiddep ti apuy, naluton ti daing, uray no kasla napanuos. Isun ti pinamigatna. Saanna a pakadanagan ti ipapanaw ni Baket Caria ta ammona nga awan met sabali a papanan ti baketna no di ti maysa kadagiti naasawaan aminen nga annakda.
NOBELA: Apo Baboy Party-List (6)
Napan iti balay da Sito apaman a makapalpa. Imbagana a mapanda agipigket iti poster. Binilinna ti baro a mangayab iti kadua daytoy a tangdananda. Imbagana pay a mapanda aggatang iti baboy iti sumuno a lawas pambaranda metten a mangikampania iti party-list-da.
“Ngem mabalin ngata ti agipigket itan, angkel?” kinuna ni Sito.
Nagsanaltek ti lakay. “Ania ket a butbutengmon,” kinuna ti lakay. “Agtignaykay' ketdin.”
“Mapankamto ngarud no madamdama, angkel,” insungbat ni Sito. “Mangalaakto iti dua wenno tallo a kaduak.”
“Addaywenyo laeng ti agipigket tapno di maibus daras dagiti impaimprentak. Basta makita dagiti tao,” impalagip ti lakay. Inyawatna ti tulbek ti owner-na a paglugananda ken ti kuarta a paggasolinada.
Iti sumipnget, simmangpet ni Baket Caria nga awan tagtagarina. Ngem idi agangay, kasta unayen ti tanabutobna. Ken no ania la ditan nga itupakna.
Saan lattan a nagtagtagari ni Lakay San Lucas.
Nalinayen ti insaangna a pangrabiina. Nagprito iti tuyo ken tinapa a sidana. Aganus pay laeng iti kasta a pagbiagna, naimbagto laeng no maysan a kongresman.
Alaennanto ngata ni baketna idiay Manila? No madi ngay sumurot?
Di agbati iti balayda, nakunana manen iti nakemna. Amangan no kaduananto ni Sito iti upaanna a balay. Ni Atty. Palpallatoc, mangala la ketdi daytoy iti bukodna. Siempre, itugotto daytoy ti pamiliana.
Rabiin idi sumangpet da Sito. Adu ti sobrada iti sangabungon a poster.
“Nakadanonkami idiay Sinait, angkel,” kinuna ni Sito idinto ta insublina ti tulbek ti lugan.
“Itedkonto no bigat ti tangdan dagiti kinaduam,” kinuna ni Lakay San Lucas. “Agan-anuska uray ta kongresmankanton.”
Nakalawlawa met ti ngiit ni Sito. Agasem met ngamin ta kongresmanton nga awan a pulos ti impuonanna? Madi pay iti dayta?
Idi makapanaw ni Sito, inyilad ti lakay. Urayenna a rummuar ti baketna nga adda iti sipi sa mangrabiida.
Ngem nalabesen nga alas otso iti rabii, di pay rimmuar ti baketna. Bimmangon ket napan iti sipi. Nakaidda ti baket. Nairut ti kumot daytoy.
“Bumangonkan ta mangantan,” naalumamay ti timek ti lakay. “Apay, agsakitka ta kunam met laengen no lamminenka?”
“Dinak man kasarsarita!” imbugkaw ketdi ti baket, bulonna ti nagsikig. “Manganka latta no kayatmo!”
Nakudkod ti lakay ti ulona.
“Apay, ania kadi ti basolko a pagkaskastaam?” inamad ti lakay.
“Damagem i’ta bagim!” insungbat ti baket.
Napaanges ni Lakay San Lucas iti nauneg. No asideg la koma ti balay dagiti annakna, ayabanna koma dagitoy ta kasaritada ti inada. Wenno alaendan iti balayda.
Rimmuaren ti lakay a nadagsen dagiti sakana. No dimo kayat ti mangan, saan laeng, nakunana iti panunotna ket nagpakosinan. Ket nalagipna a dina pay ketdi inlak-am ni baketna.
Kabigatanna, dimteng iti balayda ni Lakay Doro a tagaili. Padada met laeng nga aggatgatang iti baboy ti lakay. Ngem ad-adda nga iti Norte ti paggatgatanganda, kas iti Batac, Badoc, ken Currimao. Idiay met laeng Tondo ti paglaklakuanda. Kas kadakuada, kinilo a sibibiag met ti panaglakoda.
“Naggatangkayo, pari?” dinamag ni Lakay San Lucas.
“Wen, pari. Isu ngarud nga immayak ta daytoy koma trakmo ti pagkargaanmi no dika pay mapan aggatang,” insungbat ni Lakay Doro. “Ken ania daytoy damagko, pari, a sumrekkan sa metten iti politika? Nakitak dagiti naipigket a retratom kadagiti al-alad.”
Nagellek ni Lakay San Lucas. “Padpadasenmi ngarud, pari, ta amangan no mangabaktayo. Tapno matulongantayo dagiti padatayo nga aggatgatang, agtartaraken ken agparparti iti baboy. Isu ngarud nga Apo Baboy Party-list ti naganna.”
“Naggasat ngaruden, pari. Barbareng mairanudkaminto met iti gasatyo,” kinuna ni Lakay Doro. “Ala, sangapulokami nga agkakadua. Kukuayonto amin a botosmi, pati pay dagiti kabbalayda a botante.”
“Pagyamanak, a, pari,” kinuna ni Lakay San Lucas. “Kaano, aya, ti panagkargayo?”
“Inton bigat nga agitulodda kadagiti nagatangmi a baboy,” insungbat ni Lakay Doro. “Isu a nagawidak ta umayko alaen ti pagbayadmi. Napanak iti trak a sigud a pagkarkargaanmi ngem napanda kano idiay Isabela a nagbunag iti bagas.”
“Wen, pari, into pay met la no umay a lawas nga inkami aggatang iti baboy,” kinuna ni Lakay San Lucas.
“Nagasatka, pari, ta nagatangmo daytoy trak,” kinuna manen ni Lakay Doro. “Di met daytoy ti sigud a pagkarkargaanyo no agpa-Manila-kayo?”
Napaisem ni Lakay San Lucas. “Gasatko ngata, pari, a nakagatang,” insungbatna. “Intukon kaniak ti sigud nga akinkukua idi mapan idiay Hawaii ta inorderan kano ti anakna a sitisen sadiay. Awan ti kuartak ngem tintinnagak. Tultulongannak nga agbaybayad ti kaanakak nga adda met laeng idiay Hawaii. It-itedko met kadagiti nabati nga annakna ditoy ti pagbaybayadko.”
“Ala, no kongresmankanton, a, pari, ket iparangkapmonto metten kadakami daytoy,” inrabak ni Lakay Doro.
“Mabalin latta, pari, basta tulongandakami iti panagkampaniami,” kinuna met ni Lakay san Luacas. “Adda drayberyo?”
“Awan ngarud, pari… No sika la koman…” nakuna ni Lakay Doro.
“Umaykami ken Sito, a,” kinuna ni Lakay San Lucas. Sabagay, narigat nga italekna lattan iti sabali ti trakna.
Pimmanawen ni Lakay Doro idi malpas ti tulagda. Isu met a dumteng ni Sito nga umay mangdamag no mapanda agipigket iti poster iti umabagatan.
“Inton maminsanen, barok,” kinuna ti lakay. Imbagana ti panagluasda no bigat nga agibiahe kadagiti baboy a gatang da Lakay Doro.
Ammo ni Sito nga idiay Norte ti paggatgatangan da Lakay Doro iti baboy. Nalagipna ita daydi naam-ammona a balasang, ni Milpa idi pinadasda ti napan naggatang idiay Barangay Gaang iti asideg ti baybay. Adda baboy a lako ti ina daytoy. Nagustuanna ti balasang. Ngem bassit idi ti nagatangda a baboy ket saandan a naulit ti napan idiay Gaang.
Ngem kuna ti ulitegna nga adda duapulo a baboy nga ikargada idiay. Isu a napanunot a dagus ni Sito ni Milpa.
Idi agangay, imbaga ti lakay nga isab-it ni Sito ti dua a tarpaulin iti agsumbangir a bakrang ti trak tapno makita dagiti malabsanda.
Nagtungpal ni Sito. Inggalutna a naimbag dagitoy tapno di ikayab ti angin, aglalo ket napegges ti taray ti lugan.
ALDAW a panagkarga ni Lakay Doro kadagiti gatangda a baboy. Nasapa a nagluas dagiti aguliteg. Iti pattapatta ti lakay, dumanonda idiay Norte iti sakbay ti pangngaldaw. Naibayagda ngamin a nagrubuat ta intugotdan dagiti lupot a pagsukatanda nga agpa-Manila. Saandanto ngaminen nga agawid iti balayda. Dumagasdanto laeng iti balay da Lakay Doro ta agbati dagiti kakaduada a naggatang iti baboy. Uppatda a grupo nga aggatgatang ket maysa laeng iti kada grupo ti sumurot iti Manila a kumita iti pannakailako dagiti baboyda.
Apagisu a pangngaldaw idi dumteng da Lakay San Lucas iti Batac. Inunada ti napan nagkarga iti adayo. Dagasendanto laengen dagiti adda iti Currimao ken Badoc.
Nakagalut dagiti baboy iti paraangan a nagdagusan da Lakay Doro. Idi kano pay laeng kalman nga intulodda dagiti baboy.
Gapu ta kalleppas a nangaldaw dagiti kakadua ni Lakay Doro, nagpalpada idinto a nangaldaw met da Lakay San Lucas ken Sito.
Rinugiandan ti nagikarga iti baboy iti trak idi makapalpada. Makais-isem ni Lakay San Lucas a nagbuya. Maysa ti mangguyod iti tali ti baboy. No asidegen ti ulo ti baboy, tukmaan ti sabali ti lapayag daytoy, idinto ta adda met mangtiliw iti ipus. Addanto met mangwarwar iti tali sa bagkatenda nga ipuruak lattan iti uneg ti trak.
Apagbiit a naikarga ti nasurok a duapulo a baboy.
Nagpakada ni Lakay Doro iti bumalay. Adda inyawatna a pagbayadda iti baket.
“Agsublikamto manen, mari, iti mabiit,” kinuna ni Lakay Doro. “Ken, kua, mari, dikay' mangliplipat…”
“Wen, pari!” inkatawa ti baket. Naibaga itayen ni Lakay San Lucas ti maipanggep iti Apo Baboy Party-List.
Napanda manen nagkarga iti sabali a bario.
Dandanin alas tres iti malem idi maikargada amin a baboy a ginatang dagiti uppat a grupo iti tallo nga ili.
Sakbay a nagluasda, inyaplagda ti trapal iti rabaw ti trak tapno malinongan dagiti baboy.
Dandanin lumnek ti init idi dumtengda iti ilida. Nagtarusda iti balay da Lakay Doro tapno alaen met daytoy dagiti lupotna ken tapno agbati metten dagiti kakadua daytoy a naggatang iti baboy.
Saandan a nagbayag. Nasayaat nga agibiaheda iti baboy iti rabii ta nalamiis. Saan nga agal-al dagiti baboy ket saan a nasken nga agpadigosda.
Nainayad ti panagpataray ni Lakay San Lucas iti trak. Tapno saan a makadungsa, isardengna ti trak iti ammona a restaurant tapno agkapeda.
GAPU ta saan a natrapik, nakadanonda iti Tondo iti aglawag. Adu ti nadanonda a nagibiahe met iti baboy. Uray no adu itan dagiti piggery, adu latta dagiti aggatang ken agibibiahe iti baboy.
Inserrekda ti trak iti dakkel a pasdek ket indissaagda dagiti baboy iti nalawa nga ubong. Segun iti nagdamaganda, iti aldaw ti panagkiloda. No makalakoda iti dayta a malem, mabalindan ti agawid met laeng iti karabiyanna.
Babaen dagiti marka dagiti baboy, pinaglalasinda dagitoy iti babbabassit nga ubong. Makaammon ti kada grupo a mangilasin iti baboyda. Ammoda ti baboy ti tunggal maysa ta nakuskosan ti bukot wenno patong dagiti baboy a kas pagilasinanda. Kas pagarigan dagiti baboy ni Lakay Doro, nakuskosan iti dua nga uged iti teltel. Tallo nga uged met iti maysa pay a grupo. Ekis ti naimarka iti baboy ti sabali pay a grupo.
Alisto ti panagkiloda ta uray no aggargaraw ti baboy, saanda met a pagbayagen wenno timbengen ti pagkiluan.
Bayat ti panagur-uray da Lakay Doro iti bayad dagiti baboyda, nagpakada metten da Lakay San Lucas ken Sito tapno umunadan nga agawid. Idiayton ilida ti pagbayadan da Lakay Doro iti plete ti kada baboy.
Gapu ta awanen ti karga ti trak, nalag-anen daytoy. Ti lakay ti nagmaneho. Nangrabiida iti maysa a restauran iti Tarlac.
“Saannak a turturogan, a?” kinuna ti lakay ken ni Sito idi madlawna nga agdungsa ti kaanakanna idi agtartaray manen ti luganda. “Amangan no umapal met dagiti matak a makaturog.”
“No makaturogka, angkel, isardengmo no kua iti paggasolinaan ta maturogta,” kinuna ni Sito. “Uray ta awan met ti kamkamatenta nga oras. Uray no sumangpettaanto idiay ilitayo inton aldaw no bigat. Wenno agpasublatka.”
Idi makadanonda iti maysa a paggasolinaan iti Pangasinan, nagpakarga iti krudo ni Lakay San Lucas. Pinapunnona ti tangke ti lugan. Kalpasanna, impaigidna iti maysa a paset ti paggasolinaan ti trak tapno maturogda. Saannan a pinasublat ni Sito nga agmaneho ta ammona a napuyatan iti napalabas a rabii.
Naimasandan ti naturog ket aglawagen idi makariingda. Namigatda iti maysa a paset ti paggasolinaan. Kinaadu ti lakay ti ininumna a kape tapno saanen nga agdungsa.
Dimmanonda iti ilida iti sakbay ti pangngaldaw. Idi laeng a nalagip ni Lakay San Lucas ni baketna.
Kaguranak pay la ngata? nakunana iti nakemna.
Idi iserreknan ti trak iti paraanganda, nakitana a siririkep ti ruangan ken ti ridaw ti balayda.
Napanan ngata manen ti bakbaketan? nakuna manen ni Lakay San Lucas iti nakemna. Wenno matmaturog ket inrikepna ti ruangan tapno awan ti makastrek?
Nagbosina iti napaut. Nagsasaruno. Awan ti madlawna a rummuar.
Dimsaag ni Sito ket napanna inlukat ti ruangan.
Binitbitna ti bag-na a naglaon iti lupotna apaman a maiserrekna ti lugan ket nagturong iti ridaw ti balay. Naka-lock.
Napawingiwing ti lakay. Napanan ngata ti baketna? Wenno nagpakni manen iti balay dagiti annakna gapu ta agmaymaysa?
Nagdamag iti kaarrubada no ammoda ti napanan ni Baket Caria.
“Rimmuar met idi kalman, tata, a nagigpil iti tampong,” insungbat ti nagsaludsodanna.
Manen! naingayemngemna. Agpanaw sa agsubli sa pumanaw.
Napawingiwing manen ni Lakay San Lucas. Inangin san ti ulona, nakunana iti nakemna. Sige, no sadino ti kayatna ken pakaragsakanna, mapan latta. Awan ti nasakit a bakrangna.
Naipamuspusanna met laeng ti simrek. Inyiladna. Magustuanna ti lamiis ti datar.
Gapu ngata iti bannogna a nagbiahe, nabiit a nakaturog.
Iti malem, dimteng ni Lumen, ti inaunaan nga anakda, iti balayda. Naikamang daytoy iti sabali a purok. Ubba daytoy ti buridekna.
“Nagririkayo kadi ken nanang, tatang?” dinamag ni Lumen.
“No sangsangpetmi ken Sito a naggapu idiay Manila,” insungbat ti lakay. “Imbiahemi dagiti baboy a gatang ni Pari Doro. Diak man ammo iti daydiay nga inayo no ania ti pagmamauyonganna.”
“Kasla makaluksaw gapu ta sumrekkayo kano iti politika,” kinuna ti anakna. “Lumangankayo kano payen a mangan ngem kayatmo kano pay laeng ti agpolitika.”
“Basaem dayta!” Intudo ti lakay ti tarpaulin a naisab-it iti bakrang ti trak.
Kinita ti anakna ti intudona.
Namatmatan ni Lumen ti amana.
“Dayta ngata ti kagura ni nanang kadakayo, tatang,” kinuna ni Lumen.
“Uray ta no mangabakkami, idiayakton nga agnaed.”
“Ania met ti ammoyo nga agkongresman?” naglibbi pay ni Lumen.
“Apay, didak ik-ikkanen?” makasuron ti boses ti lakay. “Uray kastoyak laeng nga aggatgatang iti baboy, adu ti ammo ken padasko. Ammok ti rigat. Napadakkelkayo iti rigat. Ti kunam, ammo dagiti agtuturay ti rigat? No mangabakkami, tulonganminto amin a marigrigat nga aggatgatang iti baboy, kasta met dagiti agtartaraken ken aglaklako iti baboy.”
Saan a nakatimek ni Lumen.
“No agpailika, makitam dagiti impigket da Sito iti al-alad ken poste ti silaw. Nakadanonda payen idiay Sinait ken Tagudin. Mabasamto pay iti Bannawag. Dagita dagiti naggastuak ken inar-aramidko iti no namin-ano a napanak idiay Manila.”
Saan latta a nagtagari ni Lumen. Nakamulengleng daytoy ken ni Lakay San Lucas.
“No mangabakkami,” kinuna manen ti lakay, “alaendakayto idiay opisinami nga uray para dalus laeng.”
“No mangabakkayo,” insungbat ni Lumen a nakamisuot.
“Dayta ket ta saankay' a mamatpati. Kontrabidakayo a kas iti inayo,” makaluksaw ti lakay a nagkuna.
Nagin-inayaden ni Lumen a nagpanaw.
Immuli metten. Nangisaang, sa inyiladna a pangur-urayanna iti asawana. Ngem nalinay met laengen ti insaangna, awan pay ni Baket Caria.
Ania ngata manen ti sidana? Daing manen wenno tinapa? Ngem makasael met. Sabagay, pasig a karne ti sinidsidada idi napanda idiay Manila.
Napanunotna ti sardinas. Nabayagen a di nakaraman iti daytoy. Nakalukat pay met la ngata ti tiendaan ni Nana Anneng.
Kinarawana dagiti sensilio iti bolsa ti pantalonna. Nangbilang iti sumagmamano a sagbibinting. Immulog ket napan iti tiendaan.
Adda sumagmamano a padana a lallakay a nadanonna. Sumuksukmon dagitoy iti gin.
“Adtoy ni pari a kandidato,” inrabak ti maysa a lumakay a nakaiggem iti baso nga awan nagyanna.
“Agpaalaka ngaruden, pari, ta ramanantayo ti arak ti kandidato,” insarurong ti maysa.
“Ti imasna, pari, ket awan met ngarud ti naibolsak,” insungbatna. “Ti laeng igatangko iti sardinas a pangrabiik ti adda ta diak met ammo nga addakayo.”
“Mabalin met nga ilista ni Anneng, pari,” insugsog pay ti maysa. “Mano met laengen ti sangabotelia a gin?”
Napanunot ni Lakay San Lucas nga amangan no agpasugnod dagitoy ket saandanto nga ibotos ti party-list-na no dina ida mapagustuan.
“Ikkam man dagitoy kokompadrik, Anneng, iti sangabotelia a gin. Ilistam bassit ket awan ti naitugotko a kuartak no di laeng daytoy igatangko iti maysa a sardinas.”
Inyawat ni Nana Anneng ti sangabotelia a gin kadagiti agiinum a lallakay. Kalpasanna, inyawatna ti sardinas ken ni Lakay San Lucas.
“Mano daytoy, adi?” dinamag ni Lakay San Lucas.
Imbaga ni Nana Anneng.
Kinaut ni Lakay San Lucas dagiti sagbibinting iti bolsana. Inyawatna ken ni Nana Anneng. Kalpasanna, nagpakada kadagiti padana a lallakay.
“Ala, pari, naramananmin ti patedted ti panagkandidatom,” kinuna ti maysa. “Bareng no masunotanto.”
Napaanges ni Lakay San Lucas iti nauneg. Nalagipna a no adda politiko a mangmiting wenno mamalaybalay iti purokda, agayus no kua iti arak ken kola. Kasta kadi met kenkuana?
Ay, ket mabutbotanen ti bolsana no kanayon a kasta. Saan ngaruden nga um-umay ditoy tiendaan aglalo iti malem a panagsusukmon dagiti padana a lallakay.
Ngem kasanon no umarogda iti balayda ket agpairuarda iti arak?
Nakudkodna ti ulona. Naisarsarak sa ketdin. Ad-adda man ngatan ti gura ni baketna no maammuanna daytoy.
(Maituloyto)
