NARIKNANA ti makapasaligemgem a pul-oy ti Nobiembre ngem malaksid iti panagdalikepkepna, saanen a nagkuti iti sibay ti tawa agingga iti natimudna ti timek ni Vering nga agkunkuna, “Napintas daytoy napilim, Den. Maibagay unay iti panteon daydi Carding.”
Inawid ni Dencio ti imatangna iti kalsada a paglablabasan dagiti narasay pay laeng a lugan ket tinaliawna ti asawana. Nasipnget pay itay rugian ni Vering ti nagisagana kadagiti itugotda idiay kamposanto, ngem kas met la saanen a makairubuat. Kasta unay ti annadna, kas met laeng idi malem a panangisangpet ni Dencio iti korona, a mangur-urnos kadagiti sabong ti kulalatsi a naipattopattok iti basikaw. Ket iti lawag ti maikanem nga oras ti agsapa, nabatad a naimatangan ni Dencio ti bimmalay a ragsak iti kinatao ni Vering.
ABABA A SARITA: Nakem
Pinanggep ni Dencio ti sumungbat ngem dina nabirokan ti timekna. Nagtilmon ta dayta laengen ti nabaelanna a pinangburak iti bimmato nga ulimek. Kinaiddana idi rabii dayta nga ulimek ket nakipinnuyat iti panangpampanunotna no kasano ti panagawidna idiay Tagudin tapno masarungkaranna met ti tanem daydi Floring. Ngem awan ti ragsak nga imburay kenkuana ti rabii. No palubosannak la koma ni Vering, kinunkunana.
“Nakapimpintaston, a, ti pateon daydi papang, ‘mang, ’nia?” kinuna ni Sitang, ti maysa kadagiti siumanna, a mangbuybuya ken ni Vering. “Siakto ti mangidisso iti korona, a?”
Ad-adda a simken ti pannakailiw ni Dencio kadagiti annakna idiay Tagudin iti pannakangngegna iti timek ni Sitang. Kasla ni Nene pay ketdin ti nangngegna ket pampanunotenna no ania met ita ti ar-aramiden da Nene ken Emma. Agrubrubuatda met ngata a sumarungkar iti tanem daydi inada, wenno agpampannimidda iti tawa a mangpaspasungad iti isasangpet ti amada?
Nagwingiwing ni Dencio, a kasla ita man laengen a maamirisna ti adu a nagkuranganna iti daydi Floring. Ket nalagipna ti surat ni Nene. Agawidka koma nga agawid, tatang, inton Todos Los Santos. Maikatlo a tawen itan a dika immay. Mailiwkami unayen ken ading. Agawidka kadi met, a. Ditay pay met la nailagip ket daydi nanang. Nalipatam kadin?
Nauneg a sennaay ti inaon ni Dencio iti barukongna. Adda kalinteganda a mangbabalaw kaniak, naamirisna. Ngem no maipapan iti pannakalipatna, saanna nga annugoten. Malaglagipna daydi Floring, nangruna no dumteng ti kaaldawan dagiti nagawan. Idi napan a tawen, inggagarana ti saan a nagawid idiay Tagudin. Amangan no mapasakitanna ni Vering a nabiit pay idi nga inkallaysana. Kasla ammona lattan ti isungbat ni Vering ta idi insingasingna ti panangalana koma iti sidongda kadagiti annakna idiay Tagudin, kasla nadadaan pay ketdi ti isusupiat ni Vering idi kinunana, “Nasayaat la ngarud ti biagda iti yan da nana ken tata. Ipaw-itam la idan, a, iti gastuenda.”
Piman dagiti annakko, nakuna ni Dencio ket naibaw-ingna manen ti rupana iti ruar ti tawa. No amirisen la koma met ni Vering ti kasasaadko! No padasenna la koma met ti agsaad ti biagko!
“Sitang, inka man alaen ’diay ladawan ’di papangmo,” nangngegna ni Vering. “Imparabawko ‘diay aparador idi rabii.”
“Magaw-atko, ’ya, ket nagngato.”
“Mangalaka iti pagbatayam, a.”
Naggunay ti nabaon. Ngem saan a simrek iti siled. Nagturong ketdi iti yan ni Dencio. “Tang, sika man ti mapan manggaw-at.”
Tinignay ti naamo a timek ti ubing ti kinatulnog ni Dencio ket simrek iti siled a yan ti aparador. Kasla rimmaniag ti ladawan a sigud a maibitbitin iti adigi iti salas ket ita ta yaw-awatnan ti kuadro iti ubing, nalagipna manen ti kiddaw ni Nene idi nabiit pay a pimmusay daydi Floring, maamirisna itan. Iti pannakakumikomna iti trabaho, naitantan a naitantan ti pannakaipadakkel ti ladawan daydi Floring ket ita, dina pay ket ammo no sadino a dulin ti nakaiseksekan daydi negatibo nga inted ni Nene kenkuana.
Nakarubuat met laengen ni Vering idi rummuar ni Dencio iti siled. Ibilbilinen ni Vering ti panagsukat dagiti annakna ket idi agsabat dagiti matada, apagapaman a nagkarenken ti muging ni Vering. “’Nia pay la ti ur-urayem, ’ya, Den? Agpelleska metten, a, tapno masapatayo. Narigatton ti mangala iti lugan no maaldawantayo.”
Saan a nagkuti ni Dencio uray mangdagdagdag ti ikikita ni Vering kenkuana. Inurayna ketdi a simrek dagiti siumanna iti siled ket idi agwaywayasdan ken Vering, immasideg iti asawana ket iti baet ti panangpigpigitna kadagiti sabong ti kulalatsi iti korona a naiparabaw iti lamisaan, naiperrengna dagiti naliday a matana. “Mapanak kadi, a, Ver…”
“Tagudin manen?”
“Agsubiak met la a dagus.”
“Nagadu ket a sao kenkan. Saan, kunak la ngarud idi rabiin. Dika pay la ipaw-it a gastuenda ti busbosem a mapan.”
“Diak pay nasarungkaran ti tanem daydi Floring manipud idi—”
Nagwateng ni Vering. “Floring… Floring! Mapanka man laengen no mapanka,” kinunana. “Ngem ipakpakaunakon a dikanto agbabbabawi no dinakamton masangpetan nga agiina.”
Saan a nakatimek ni Dencio. Nagdumog.
“Ammom la ngaruden nga awan ti kaduatayo, ipapilitmo pay laeng ti agawid,” kinuna manen ni Vering. “Ngem saan a bale, panawannakam’ lattan ditoy. Mapanka kad’ laeng iti kaykayatmo.”
Ania ket ni Veringen, Apo, nakuna ni Dencio iti bagina. Dina la maawatanen. Makasangsangiten ni Vering. Ket tapno saan a mailanlan ti natugkik a rikna daytoy, kinunana laengen, “Uray saan la ngaruden, Ver. Inton maminsan laengen ti panagawidko.” Ket nagpusiposen nga agturong iti siled a mapanna pagpellesan.
NAISAGUD ti panagkita ni Dencio iti nakurapay a tanem iti asideg ti panteon daydi Carding. Nakarabraber dagiti ruot a nagtubo iti rabaw ken sikiganna. Nalabit, naipapan ni Dencio, awananen iti kabagian ti naitanem, wenno, no adda man, nakurapayda unay ta dida man la masarungkaran.
Naisardeng ni Dencio ti panangbangbangonna iti lingaling ta iti iseseppeg ti lagip iti mugingna, kasla nakitana ti tanem daydi Floring idiay Tagudin. Nagrupsa ngata itan daydi padeppa, nakunana. Adda pay ngata nabati ita a pagilasinan iti nakaitaneman daydi Floring?
Tinulonganna dagiti siumanna a nagparut kadagiti ruot a nalibtawan ni Vering a mangdalus iti tanem. Kabayatanna, masansan a taliawenna ti nakurapay a tanem iti asideg. Pasaray maisardengna ti aggabut ket no dillawen ni Vering, pamrayanna laeng ti agwingiwing ket pangiliwliwaganna laengen iti sakit ti nakemna ti panangakupna kadagiti rugit sa mapanna ibelleng iti asideg a pagbasuraan.
Ngem idi kapkapnekannan ti kinadalus ti arubayan ti marmol a tanem daydi Carding, saan a napupuotan ni Dencio ti yaasidegna iti nakapangpanglaw a tanem ket idi masukalanna ti bagina, nakamasngaaden iti sakaanan daytoy ket rugrugianna metten a gabuten dagiti naraber a ruot.
“Ne, apay a dalusam metten dayta?” nangngegna ni Vering iti likudanna. Ngem saan a simmungbat ni Dencio. Kasla dina pay ketdin nangngeg ti asawana.
“Am-ammom kadi ti akintanem?”
Naigiddan ti yaanges ni Dencio iti dakkel iti panangisardengna iti panagparutna kadagiti ruot. Timmangad iti likudanna.
“Kabagiam?”
“Saan. Ngem—”
“Ti la pagbambannogam. Di makaammo met ti akinminatay.”
“Maasianak ngamin iti kinakurapayna.”
Inarikumkom ni Dencio dagiti ruot. Idi tumakder tapno mapanna ibelleng ida, nagsarimadeng ta nagulimek ni Vering a makipimpinnerreng kenkuana.
“Adda ngata iti adayo dagiti kabagian daytoy,” kinuna ni Dencio. “Wenno saan, adda makatubeng iti—” inggagarana nga imbitin dagiti balikasna. Immaddangen a nagturong iti pagibellengan iti rugit. Saan payen a timmaliaw.
Sumagmamano a kanito ti pinalabasna iti napanna nagibellengan iti ruot. Idi nagsubli, saannan a nadanon ni Vering iti nangpanawanna. Aglinlinongen daytoy iti lingaling ket, iti panagpaliiw ni Dencio, kasla nauneg unay ti panagpampanunotna ta di man la agkutkuti.
Linabasan ni Dencio ti asawana ket nagsubli iti pagdaldalusanna. Saanna nga am-ammo ti akintanem iti daldalusanna, ngem kasla ti tanem ni Floring ti tartarimaanenna ta iti panagpaut dagiti darikmat a kaaddana iti sidong daytoy, makerkerrasan ti iliwna, a kasla nasarakannan ditoy ti sapsapulenna a kinatalinaay. Ngem pagammuan la ta nangngegna ti timek ni Vering iti likudanna.
Inyaleng-aleng laeng ni Dencio ti asawana.
“Ba’am daytan ta dakamin ti mangituloy,” nalamuyot ti panagbalikas ni Vering. “No agawidka met la idiay Tagudin, aggunaykan ta dika maladaw.”
Naisardeng ni Dencio ti panaggabutna. Nakatugawen ni Vering iti sikiganna ket agparparut payen daytoy iti ruot.
“Mapankan, kunak met,” indagdag ni Vering. “Umayak koma met ngem makitam met, awan ti pamanawan.”
Nangin-inut a napinas dagiti kuretret iti muging ni Dencio ket kalpasan ti panagisemna a nakaduktal iti kinamannakaawat met laeng ni Vering; nasapulan ti dakulapna ti takiag ti asawana ket napiselna iti nairut.—O
