Salaysay ni FELIX M. ESLAVA JR.

NAIBILINKON ken ni Baket a no madandanonto ti ungto ti panagyanko ditoy rabaw ni Ina a daga, dinanto koma ipalubos nga addanto agsusugal iti arubayanmi bayat ti pannakaimassayagko. Kasta met a dinanto koma tultuladen dagiti dadduma a natayan nga agabangda iti agtokar a kombo nga adda ikuyogda a babbai a sumasala a makagargari ti suotda.

Ipagpaganetgetko daytoy ken ni Baket ta alasek la unay ti kastoy a maar-aramid no kasta nga adda pumusay.  Nupay saan nga amin nga agpasken ket palubosanda daytoy a pannakaparagsak dagiti umay umandingay, kaaduanna ti mangar-aramid iti daytoy aglalo ti panagsusugal. Ngamin, ayaten met dagiti agpasken ta no adda agsusugal aglalo no agpatpatnagda, adda kaduada a mangbantay iti minatayda. Malaksid nga adda pay maipabur-i kadakuada a  ‘tong’ nga  igatang iti pagpameriendada.

Kas naimatangak, dakkel ketdi ti gidiat ti buya iti minatayan nga adda agsusugal ken ’tay awan agsusugal. No ‘tay natayan ket dina ipalubos nga adda agsusugal, saan laeng a narasay ti tao nga umay umandingay.  Agawidda pay a masapa. Awan pay tengnga ti rabii, dagiti natayan laengen ti mabatbati nga agsisinnublat nga agbantay iti minatayda. Asino met ngamin ti makapagbayag no agmiminnulenglengda lattan aglalo no naibusandan iti mapagtutungtongan?

'Ania Pay ti Kayatmo, Saankan a Mapitakan!'

Ngem no maipalubos ti panagsugal, nagadu ti dumar-ay. Saan laeng a dagiti mannugal iti lugar ken dagiti lumugar ti umay agbuya. Adu pay ti dumayo nga aggapu kadagiti kabangibang a barangay. Umarak met dagiti aglaklako iti balut, serbesa, tsitseria, ken no ania ditan a maipauneg. Kasla piesta a talaga ti arigna.

Damagko a nalaka nga agwaras ti damag no adda matay ditoy lugarmi aglalo kadagiti mannugal. Ngamin, adda kano kontakda kadagiti puneraria. Isu nga umuna pay laeng a rabii a pannakaimassayag ti bangkay, mangrugi metten ti sugal iti arubayan ti natayan. Adda sidadaan a baraha a mausar nga ited ti puneraria.

Napigsa ti sugal ditoy yanmi aglalo no adda nailaok a mannugal a balikbayan wenno naisar-ong a mannugal a  negosiante nga aggatgatang iti sibuyas wenno ania man a nateng nga apitmi. Damagko, iti maysa a rabii laeng,  adda maabak/mangabak iti treinta mil. Adda pay nangisalda kano iti motorbike-na iti ayat piman ‘diay tao a naabak a makasubbot.

Iti kaasi ti Apo, awan pay met ketdi ti nadamagko a serioso a nadangran wenno nailaylayonen a natay kadagiti  napaspasamak a riri a rimsua  gapu iti sugal. Ngem iti panagkunak, addanto laeng kanito nga adda mailaw-an no saan a mabantayan wenno makontrol daytoy a bisio.

Saan a maiparit ditoy yanmi ti sugal no la ketdi adda bambantayan (lamlamayan) a natay. Diak laeng ammo no kasta met ti kapanunotan dagiti simbaan ditoy ilimi ta naulimekda maipanggep iti daytoy nga isyu.

Napno a talaga iti biag ti arubayan ti natayan no adda agsusugal no idilig iti arubayan ti natayan a mangiparit iti panagsusugal. Nakalidliday a kitaen ti natayan a nagrasay ti dumar-ay gapu ta maiparit ti agsugal.  

Nupay kasta, kastoy ti kayatko a pannakalamay no siakto ti pumusay. Uray dagiti asideg a kakabagiak laeng ti adda iti dennak a nakamassayag, kontentoakon. Diak sapulen ti adu a tao a dumar-ay aglalo no ti rantada ket umay laeng agliwliwa, agbuya, agsugal, kdp. Saanak a relihioso a tao ngem pagaammok a ti panagsugal, maysa a basol ken mabalin a pakaipuonan ti dadduma pay a basol; ngarud, diak kayat nga iti pannakaimassayagko, agbalin pay a puon ken gapu ti panagbasol ti adu.

Mainaig iti daytoy, diak met kayat, kas nadakamatkon, nga addanto kombo nga agtokar iti makatitileng nga ayug ken agsalasala a babbai iti maudi a rabii a pannakaimassayagko. Malaksid a nagastos, diak la ketdi kayat a maulit ti maysa a buya a naimatangak iti maysa a natayan a nagpa-combo a nataratar dagiti ubbing iti sango a mangbuybuya kadagiti babbai a kasla ipus ti aso nga agkalkalawikiw ti patongda bayat ti panagsalada.  Adda pay ketdi eksena a naaramid a maysa a nakainum nga agbuybuya ti saan a nakateppel a napan nakipagkulkulagtit kadagiti babbai isu a permi ti iriag dagiti agbuybuya. No makapagreklamo laeng siguro ‘diay naimassayag a bangkay, saan nga umanamong iti kastoy a panangpalubosda kenkuana iti maudi a rabiina.

Ad-adda koma a maibagay iti okasion no ti innala dagiti natayan ket dagiti kantora wenno dagiti kumakanta ti simbaan wenno kapilia a pakimismisaan wenno pakigimgimonganda. Wenno grupo nga agtokar kadagiti napili a himno babaen dagiti string instruments (biolin, cielo, kdp.)  a makagubuay iti rikna nga agdayaw iti Apo a Namarsua.

Tapno ammona a nasapa, daytoy ti ibilbilinko ken ni Baket ita ta sibibiagak pay. Ket uray diak ibagbaga, kastoy met ti panangtratokto kenkuana no isuna bilang ti umun-una.—O

(Naipablaak iti Bannawag, Oktubre 16-31, 2024 a bilang.)