Babaen ti moderno a teknolohia a saan ket a ‘tay “bahay kubo technology,” maallukoy dagiti agtutubo a mangipateg iti panagtalon.
AWANEN ti mayat nga agtalon!
Dayta ti nakakalkaldaang a maam-ammuan no adda ang-angayen dagiti eskuela a career guidance program wenno pannakasaludsod no ania ti pilien dagiti estudiante a propesion. No adda man mayat nga agbalin a mannalon, kas itay kunadan a kas karasay ti arbis iti bulan ti Abril idi awan pay daytoy kunkunatayo a climate change.
Nakakalkaldaang, kunatayo, ta ti pay met ngarud panagtalon ti kangrunaan a pamataudan iti taraontayo. No awanen agtalon, kasanon ti taraontayo? Numona ta nakapaspaspas ti panagadutayo a Filipino.
BROADCAST MEDIA: Asino ni Shalimar?
Ngem segun ken ni Sekretario Tiu Laurel iti pinaruk-atan ti Department of Agriculture a pakaammo idi agtengnga daytoy a tawen, ti pannakausar dagiti moderno a teknolohia iti panagtalon ti saan laeng a mangikadakkel iti apit ken mangpalag-an iti aramid dagiti mannalon – daytoy pay a sistema ti manamnama a mangawis manen wenno mangisubli kadagiti agtutubo iti tay-ak ti panagtalon.
Naubbing a mannalon iti South Korea. Makita pay iti asidegda dagiti pagmulmulaanda a greenhouse. (www.todayonline.com)
Iti panagsarita ti sekretario iti taripnong ti Philippine Chamber of Commerce and Industry idi Hulio, dinakamatna a ti haytek a panagtalon ti makatulong a mangsolbar iti parikut ti “panaglakay ken panagbaket” dagiti mannalon.
Iti laksid a ti agrikultura ti nakaitalimudokan ti apagkalima ti workforce ti pagilian, kuna ni Sekretario Laurel a 10 a porsiento laeng iti Gross Domestic Product wenno GDP ti aggapu iti agrikultura. Daytoy a sektor nga iti napalpalabas ket pagpuspusiposan ti apagkapat ti populasion ti addaan itan iti problema agsipud ta tumataeng dagiti mannalon. Addaan itan ti sektor ti agrikultura iti median age a 56. Kayatna a sawen, ad-adun dagiti natataeng a mannalon no idilig kadagiti ubbing!
Bumasbassit ngaruden dagiti mayat a tumapog iti panagtalon. Ta no ketdi nagadu ngamin a Filipino ti agkuna iti anakna: “Agbasaka a nalaing, nakkong, tapno dikanto ketdi laeng lumumlumlom iti pitak a kas kadakami ken inam.” Wenno kunada: “Ay, no dimo ipasnek ti agbasa, daytanto la puraw ’ta matam ti napurawen!”
“Negosiante iti agrikultura”
Apay ngamin a rumbeng a “pammutbutengtayo” ti panaggamulo iti daga? Apay ngamin nga ibagbagatayo a kasla makadurmen ti pitak ken narugit daytoy?
Kasta man ti panagsirig ni Filipino iti panagtalon, ket dayta ti kayat nga iremedioan ti Departamento ti Agrikultura ken ti Departamento ti Edukasion. Ket segun iti pormula ni Sekretario Laurel, makatulong ti teknolohia iti panagtalon tapno maawis nga agsubli iti agrikultura dagiti ubbing, ket iti kasta, maibaba ti median age dagiti mannalon.
Iti Departamento ti Edukasion, nabayagen ti termino nga agripreneur. Ania ti agripreneur? Isu daytoy ‘tay negosiante a ti negosiona agtataud iti produkto iti talon. Naipauso ti termino tapno saan laeng a “farmer” wenno mannalon ti mayawag ken ni mannalon no di ketdi agbalin metten isuna a kas “negosiante iti agrikultura.” Agasem ti negosiante no maidilig iti mannalon? Kasla ag-level up, kuna dagiti edukador, ta pudno man met a ti naballigi a mannalon, agut-utek met a kas negosiante.
Hydroponics: likido, saan a daga ti pakapatanoran dagiti mula. (agribusinessedu.com)
Ket no maysaka nga agripreneur, saan laeng met nga asi-asi a panagtalon ti ipakatmo. Daytay kunatayo a high tech. Saanen a bastabasta. Nalaing a negosiante, kunam man. Ta ibilangna a ti panagtalon, maysa met a negosio a masapul nga agganar, saan ket nga agpukaw. Ken makaay-ayo pay a trabaho.
Idi nangrugi ti Senior High School idi 2016, maysa kadagiti inasikaso ti Departamento ti Edukasion ti panaggatang kadagiti makinaria a pagtalon nga usaren dagiti mangala iti Technical-Vocational-Livelihood (TVL) Track iti strand daytoy nga agrikultura. Ket saan a gagangay laeng a farming ti awag kadagiti tracks no di ketdi Agricultural Crop Production, Horticulture ken Organic Agriculture. Pudno a nag-level up. Haytek!
Ket no haytek kunatayo, ania dagiti makina, proseso ken aramid tapno makapainteres kadagiti ubbing?
Kas pagarigan ti panagaramat kadagiti makinaria a kas iti traktor, rice transplanter, weeder ken reaper ken harvester. Natural nga adu nga ubbing ti agiray kadagiti moderno a makinaria ket namnamaen ti DA a no makita dagiti ubbing no kasano ti panaggamulo iti daga babaen ti makinaria, amangan no didan agamak ta nanam-ayen ti agtalon ken dandanin dida mapitakan!
Aquaponics: aggiddan a panagpatanor kadagiti mula ken lames. (www.pflowmeters.com)
Saan laeng a dagita a makinaria ti maaramat. Ita, mausaren dagiti drone a pagisprey kadagiti mula ket saan met a kabaelan dagiti lallakay a mannalon a patayaben ti pagabono wenno pagisprey a drone no di ket aramid dagiti ubbing dayta a makaammo iti teknolohia ti kompiuter ken software program. Wenno dagiti solar-powered irrigation pump a masapulna dagiti ubbing a makaammo iti teknolohia ti solar a makina.
Ita, kunaen pay ni Sekretario Laurel a matulad dagiti greenhouse manipud iti South Korea, ti aw-awagantayo iti greenhouse farming. Adda pay dita dagiti teknolohia ti hydroponics nga imbes a daga ti pakapatubuan dagiti mula, iti maysa a likido. Sumangkamaysa met ti aquaponics nga aggiddan a mapatanor dagiti mula ken dagiti lames a kas iti tilapia. Ta dagitoy a lames ti mangted iti sustansia para iti panagdakkel dagiti mula.
Panagaramat iti drone a pag-spray kadagiti mula. (ohioline.osu.edu)
Adda Pay Agrivoltaics
Ken asino ti nakangngegen iti agrivoltaics? Daytoy ti sistema a panagkadua ti agrikultura ken ti panagparnuay iti elektrisidad a kasapulan unay ti teknolohiatayo. Addan ditoy Filipinas daytoy a teknolohia a mamulaan iti sirok dagiti naipangato a solar panels. Doble ti bentahe daytoy ta adda mapataud a koriente, adda pay taraon. Saan metten nga agpengnget ti solar power plant ken ti farm iti espasio a kas iti napalpalabas. Maikabassit pay ti danum a mausar iti panagdakkel dagiti mula. Gayam, isu met laeng a masapul dagiti mula ti ad-adu a danum gapu iti nalaus a pudot a maagsepda manipud iti init. Ita, no mapatan-ay dagiti mula iti sirok dagiti solar panels, adda katulongan a manglinong kadagitoy ket maikabassitda iti 60 a porsiento ti konsumoda iti danum.
Agrivoltaics: doble met ti bentahe daytoy ta adda la ngaruden mapataud a koriente, adda pay taraon. (www.agritecture.com)
Kunaen ni Sekretario Laurel a masapul a mapalawan ti panagadal iti agrikultura iti modernno a wagas imbes nga iti inawaganna iti “Bahay Kubo technology.”
Ala, no irupir ti DA ken DepEd ti pannakaisuro dagiti moderno a teknolohia, amangan no agsubli dagiti agtutubo a Filipino nga aggamulo iti daga ket agbalinda nga agripreneur. Datayo metten a nagannak, kunatayton: “Ania pay ti kayatmo, nakkong, saankan a mapitakan!” –O
(Maysa a mannursuro, cartoonist ken pintor, agnaed ni Levi A. Bayudan ken ti pamiliana iti Fortuna, Marcos, Ilocos Norte. Agpapaay a kas Teacher III iti Marcos National High School.)
