“AGPASIARKA idiay balay,” inyawis ni Manong Pat itay naidaw-as ditoy balaymi bayat ti panagur-urayna iti luganna nga agudong. “Yam-ammok kenka dagitay mamaestra a makidagus. Dua a babbalasang.”
ABABA A SARITA: Nakem
Pinampanunotko ti awis ni Manong Pat. Dina pay laeng nalipatan daydi pannakiam-ammok iti maysa met laeng a maestra a nagdagus iti balayda itay napan a tawen. Naimbag ta mannurat ni Manong Pat ket adda idi pampambarak a mapan iti balayda tapno ipabasak dagiti manuskritok kenkuana. Idi nasirok ni Esper daytoy a sikapmi, immakar iti pagdagusan ket iti saan a nagbayag, nakikallaysan iti naimon kano a kaayan-ayatna.
Nabaygen a diak sinunotan ti nagsurat iti sarita, manipud iti daydi a pannakapaayko. Nasken a mangsangalak manen tapno makapanak sadiay a dida madlaw ti gagarak, malaksid kada Manong Pat ken Manang Lailang nga asawana. Diak masinunuo no adda wenno awan ti anag ti sarita a pinutarko agsipud ta nagkadua ti naguneg ti isipko.
Kas idi simmarungkarak idiay balay da Manong Pat iti daydi a sardamn nga inam-ammok ni Esper, linaw-asanna ti nangpadayaw kaniak kadagiti babbalasang a nadatngak iti salas. Imbagana a mannuratak.
“Ala, makisarsaritaka kada Shelly ken Rita ta innak man asaken daytoy sinuratmo,” impakadana ket simreken iti siledda nga agassawa.
“Nabayag kadin nga agsursuratka, Ernesto?” inruangan ni Shelly ta awan metten ti maurayda a timekko.
“Saan pay unay, maestra,” kinunak. “Awan pay la ti naipablaakko. Kunkuna laeng ni Manong Pat daydiay… isuna ketdi, a.”
“Hu! Patpatienyo,” insampitaw ni Manong Pat manipud iti siled a ‘yanna. Rimmuar a siiiggem iti maysa a kopia ti Silaw. “Daytoy man ti yul-ulbodna.”
Inawat ni Rita ti magasin sa inukagna. Binasana a siuulimek. Nanindiak tapno maawisko ti imatang ni Shelly.
“Uray, a, no naileppasyon dagiti lesson plan-yo, maestra?”
“Nalpasmin.”
Saanmin nga imbibiang ni Rita tapno di masinga iti naulimek a panagbasana. Maipapan kadagiti ubbing nga isuroda ti ad-adda a naagapadmi.
“Alikuteg laeng dagiti maikamaysak,” kinuna ni Shelly.
“Kadawyan dayta, maestra,” inkalintegak dagiti ubbing. “Uray siak met idi. Uray sika siguro, ania?”
Immisem ket nagparang dagiti alinuno iti pingpingna a nangsul-oy iti apagdillaw a sidingna.
Rimmuar ni Manong Pat iti saan a nagbayag.
“Mabalin. Kayasam la’t bassiten,” kinunana ngem nadlawko a pammagusto laeng.
Agsipud ta diak kayat a mayallatiw manen ti tungtonganmi iti panagsurat, nagpakadaakon apaman a nayawatna ti manuskritok.
“Agawidkan a didaka pay la napagura?” inrabak ni Rita a kimmita kaniak.
“Wen met nga agpayso,” inrungiit ni Shelly a timmakder metten.
“Ala, agyamanak unay ngem amangan no agtuglepkayonto idiay klaseyo. Manong…”
“Wen,” inyat-atiddog ni Manong Pat. “Umayka latta agpasiar no kua.”
Iti dalanko, binukelko dagiti dua a ladawan iti panunotko. Ni Shelly, napintas unay a para kaniak. Munaw ken ballatinaw ti kayariganmi. No ni Rita, mabalbalin sa ta saan unay a napudaw. Kasla kapudaw laeng ti rabii a sellag; aragaagak met a sardam.
Inkeddengko a ni Rita ti armek.
ITI sumaruno nga isasarungkarko, linibasko nga innala ti bangbanglo ni manang iti rabaw ti tokadorna ngem saanak a nakapaglibak ta diak napakpakadaan ti ilalabasna iti yanko nga agsarsarming.
“Sika met la ti mangib-ibus iti daytan,” indillawna. “Pakisalaam manen, aya?”
“Innak man pasiaren ‘tay adingmonto,” inkuldingko pay ti nanglana kenkuana tapno saannak nga ipulong ken ni nanang. “Mabiitak laeng.”
Iti panagdardarasko a rimmuar, nasalaponko ti siitan a rawis ti rosas iti asideg ti agdan. Kinettelko ti kapintasan a sabongna. Uray agungetton ni manang no maammuanna, la ketdi ta adda itedko ken ni Rita.
Awan ti nadanonko kadagiti babbalasang iti salas. Pinagtugawnak ni Manang Leilang sa nagunianna ni Manong Pat nga adda iti siledda nga agassawa.
“Sumrekka, Ernesto,” inyawis ni Manong Pat. “’Ma’kad’toy.”
Agliliad iti butuag a tugawna. Agbasbasa iti manuskrito ket naisaluket ti lapisna iti lapayagna. Makinilia kada pappapel a nakunes ken saan ti makita iti lamisaanna. Pagyarsangan a napno iti dapo kada rungrong. Adda pay botelia ken baso a naglaon iti arak.
“Agtomarka pay ta ileppasko biit ‘toy basbasaek,” kinunana.
Pinagustuak. Dimmutdotak pay iti sigariliona ken nangpidutak iti nasuratan a papel. Nagimbabasaak.
“Awanda, manong?” sinaludsodko apaman nga indissona ti manuskrito.
“Agar-aramidda iti lesson plan dita ngato.” Intangadna ti nateddak iti baso. “Intan dita salas ta naparpariir bassit a pagsarsaritaanta.”
Naay-ayoak a nakipatpatang ken ni Manong Pat kadagiti banag maipapan iti litaratura ket nalipatak ti di pannakasapar dagiti babbalasang kaniak. Iti panagawidko, imbagak a para ken ni Rita ti sabong nga intugotko. Umdas daytan a mangiparipirip nga isu ti pagduyosan ti riknak.
KADAGITI nagdadaraddan nga isasarungkarko, rosas amin ti nangipeksaak kadagiti unnoyko ken ni Rita nga isu ti ad-adda a nangsangaili kaniak. Awan ti nadlawko a panamalbaliwna ngem dakkel a nagbiddutak daytoy. Naladawen idi maammuak nga awan ti kaikariak ken ni Rita ta adda napasnek a kabalubalko iti ayatna. Nabakbaknang nga adayo iti sursuro ngem siak. Kaarruba ken kaanakan met laeng ni Manong Pat.
Inakok ti pannakapaayko. Imbilangko a kasla maysa laengen a kabsat ni Rita. Nalidayanak ngem nalanangen ti pusok kadagiti kastoy a pait.
Imballatekko ti riknak ken ni Clara a maysa a kaarrubami ken insursuron idin dagiti gagayyemko ngem diak inkankano. Kabayatanna, simmarsarungkarak met laeng kada Rita tapno agpatulongak ken ni Manong Pat iti pannakatarimaan dagiti manuskritok.
Iti naminsan, adda impakaammo ni Manong Pat kaniak. Nagwinnaswas kanon da Rita ken Marino a kaanakanna. Agragsakak koma ket ibagak a dayta ti kaitutopanna ngem napanunotko a saan a rumbeng a nayonak ti dagensen ni Rita. Iti pammaliiwko, sinanaangna unay ti nagbanagan ti ayan-ayatda ken Marino.
“Nagbiddutak ken ni Marino, Ernesto,” kinunana idi maikkankami iti gundaway a nagpatang iti salas. Adda ni Manong Pat iti sirok dagiti muyong iti likudan ti balayda; agsursurat. “Kunak la no napudno isu nga inaklonko.”
“Kasta laeng ti ayat, Rita…” Naibinggas iti timekko ti panangay-ayko kenkuana.
Impapanko a kaykayawannak ni Rita kadagiti simmaruno nga isasarungkarko. No matimudna la ketdin ti timekko, dagdagusenna ti umulog. Agtarus iti kosina ket agin-iinum sa iti panagsublina, makisangon kadakami ken Manong Pat. Adda la amin a masalsaludsodna tapno maibilang metten iti pagsarsaritaanmi ken Manong Pat.
Idi agangay, nagessem payen iti panagsurat. Adda pay impabasana a manuskritona kaniak. Nasayaat ti pannakasangalna.
Saan nga adayo iti napagteng ni Rita ti bugas ti sinuratna.
“Kasanon no mabasanto ni Marino daytoy? Dinakanto ngata sidiren?”sinaludsodko.
Nagkatawa. “Sidiren? Basol kadi no suratek ti maysa a pakasaritaan? Agsuratkayo kadi iti sarita tapno ibuksilanyo dagiti dakes nga aramid ti kastoy wenno kasta? Tapno adda mapasakitanyo?”
AGKALLAYSAKAMIN ken Clara. Impakaunakon ti awisko kada Manong Pat. Inikkak met da Rita ken Shelly iti imbitasion.
“Umaykaminto,” kinunada. “Addakamto pay iti pasalayo.”
Ngem iti karabiyan ti pasala, nasdawak iti panaggapuk iti balay da Clara, nadanonko iti balay da Shelly ken maysa nga adalanna.
“Adda umayko ited,” kinunana. “Paited ni Rita ta saan kano a makaumay iti pasala. Nagawid itay malem. Dagitoy….” Nagpakadada a dagus.
Simrekak iti siledko. Immuna a binukitkitak ti nabungon. Tallo a sabong. Linukatak ti surat.
Ernesto,
Adtoy ti tallo a sabong a mangiladawan kaniak. Ti busel: idi sakbay a makiinnayatak ken ni Marino. Ti sibabasa iti linnaaw: idi nanakanak dagiti luak idi nagwinnaswaskami. Ti maikatlo, nalaylay: awanen ti kaes-eskak iti agdama. Ipudnok kenka dagitoy agsipud ta nasursuroka nga inayat iti laksid ti diak panangaklon kenka idi a nagdatonka kaniak. Idawdawatko ti naimbag a gasatyo.
Rita.
Nagsennaayak.
Pinadasko a linagip dagiti aldaw a panagdatdatonko ken ni Rita. Dagidi sabong a nakaung-ungtak ken ni manang ta uray addan iti plorera, libasek pay laeng. Sa ti pannakapaayko.
Naimbag met, naisennaayko, ta awan ni Rita inton bigat tapno maipamaysak ti panunotko ken ni Clara.—O
