Nobela ni JOSE A. BRAGADO
(Naipablaak iti Bannawag nangrugi iti Oktubre 29, 2012 a bilang)
(Maika-7 a Paset)
NADLAW ni Lakay San Lucas ti panangkarawa ni Sito iti irasonna ket inalistuanna a sinango ti baket. Inggay-atna a sallabayen daytoy ta nalipatanna pay ketdin a babai iti pannakatarantana met, ngem nagparikadkad ti baket.
NOBELA: Apo Baboy Party-List (9)
“Kastoy nay, mari,” agkatkatawa ni Lakay San Lucas a nagkuna. “Ti panagtitinnulongtayo nga agtartaraken, aggatgatang, ken aglaklako iti baboy ti panggep ti Apo Baboy. Ammom, no adda mangibagi kadatayo a babassit idiay Kongreso, adda mangilaban kadagiti kalintegantayo. Adda no kua manglapped iti panagangkat ti gobierno iti baboy. Ngumina met no kuan ti baboy. Ti tawarko iti tarakenmo ita, mabalin nga agdoblento.”
Insardeng ni Lakay San Lucas ti nagsao tapno penkenna no dumdungeg met laeng ti baket kenkuana. Nairteng pay laeng ti rupa daytoy ngem nagluniten dagiti dadduma a nagparang a piligis iti muging daytoy itay.
“Ti baboymo, mari,” intuloy ti lakay nga iti tabas ti rupana, kasla agdadamo a politiko a napnek iti laingna a mangballaibo, “no magatangmi, agpayso a nanginnginanto ti pangilakuanmi. Ngem mano laengen ngay ti ganarenmi? Kinapudnona, iti kinapasnek ken kinapudno ti Apo Baboy nga agserbi, silulukat ti trakmi iti asino man a mayat a mangikuyog iti baboyna idiay Manila. Ngem diak ipalubos kenka ta mataktakka laeng. Siempre, pagbibingayantayo ti magasto iti pannakaipa-Manila dagiti baboy. Ken nasken a sumurotka tapno sika met laeng, a, ti mangipakilo iti baboymo. Pagdaksanna ta dandani dida taliawen dagiti bassit ti bilang ti ilakona ket bay-anda a pumurpuraw dagiti mata ti piman nga aglako.” Inlibasna a kiniddayan ni Sito nga agel-elleken iti umel. “Dayta pay ti maysa a kayat ti Apo Baboy nga aturen…”
Nadlaw ni Lakay San Lucas a rimmukman ti baket ket inabayna. Saan pay ketdin a nagkutkuti daytoy ket isu pay laeng ti pannakaamiris ti lakay nga adda pamuyaanna. Makatugtugkiken iti tammudona iti bakrang daytoy.
“Ania ngarud, mari, ti pangngeddengmo?” kinuna ni Lakay San Lucas. Bulonna nga immasideg iti baboy.
“Ala, alenyo man laengen,” insungbat ti baket.
“Siguradoka, mari? Amangan no napilitanka laeng. Wenno kayatmo ketdi nga umay isurot?”
“No kunam met a narigat ti aglako. Numona ta adu dagiti dingok a mapanawak.”
Kinaut ni Lakay San Lucas ti bolsana. Nangiruar iti kuarta. Nangbilang sa inyawatna iti baket.
“Prenda daytoy, mari. Talgedmi a dimon ited iti sabali dagiti dua a baboyyo,” kinuna ti lakay. “Ken diyo met koma liplipatan ti Apo Baboy.”
Agkinkinnatawan dagiti aguliteg idi duduadan a magmagna nga agsapul iti sabali pay a gatangenda.
“Kasdiay ti maal-ala ti nakulbet,” inggarakgak ni Lakay San Lucas ket naisursurot ni Sito.
Ituloyda ti nagsapul iti gatangenda. Addadan iti barangay iti asideg ti bantay. Narasayen ti balbalay.
“Kasanon, angkel, no awan ti tagilako a baboy dita?” Kinita ni Sito ti sumagmamano laeng a balbalay. Sadino no kuan ti umiananta? Mabainak la ketdi a mangipirit no awan ti tagilako a baboy dita.”
“Ania ti kunam, agsublita idiay ili?” kinita ti lakay ni Sito.
“Wenen, a, angkel,” insungbat ni Sito. “Umiananta ngarud? Di bale no adda hotel dita. No agsublita, iti balay da Nana Narda, libre ti kanen ken pannaturogta. Maragsakanka pay.”
Nagellek ni Lakay San Lucas. “Madlawko a kursonadam met ti balasangna. Ala, saan, kunam…”
“Imbagak nga armekto inton kongresmanakon,” insungbat ni Sito.
Nakidanggay ti nagdanggay met a katawada iti karasakas ti napartak a pannagnada.
Nakadayoda bassiten idi aadda masabatda a traysikel. Insenias ni Lakay San Lucas nga agsubli, wenno agpaili.
Nagsardeng ti traysikel.
“Papananyo kadi, tata?” insungbat ti drayber.
“Idiay ili,” insungbat ti lakay.
“Agdardarasak ngamin, tata,” kinuna ti drayber. “Ngem nayonanyonton, a, ti pleteyo ta itulodkayo.”
Nakudkod ni Lakay San Lucas ti ulona.
“Sige man laengen,” kinunana. “Agdardaraskami met ngamin ta agpa-Vigan-kami.”
Inagawaan ti lakay ti limmugan. Simmaruno ni Sito a makais-isem. Nasken pay la kadi ngamin nga agulbod ti ulitegna? Naimbag ta dina insilpo nga agpa-Manila-da pay.
Nakagangaten dagiti silaw iti kalsada idi makagtengda iti dagusda.
“Nagawidkami ta adda nalipatak,” kinuna ni Lakay San Lucas idi sabaten ida ni Nana Narda.
“Naimbag la ketdin ta insakemko ti awan iti inlutok a pangrabii,” kinuna met ti baket. “Saankami pay met a nangrabii.”
Nagturong ni Sito iti papag iti sirok ti salamagi. Kayatna ti agidda ngem nakitana ni Marieta iti sagpat ti agdan a kasla umulog. Nagintek manen dagiti matana kadagiti nasippukel a luppo ti balasang a nabegket iti nakipet ken nakiting a shorts daytoy.
“Nagpintaskan, Mayyang!” nayesngawna a nakalagip iti kanta nga Ilokano a kasta ti paulona. No kasta laeng, saannan a mauray ti panagkongresmanna sa armenna ti balasang. No umulog sa umay agtugaw iti papag a yanna, ania pay ti aramidenna?
Immulog nga agpayso ni Marieta. Ammo ni Sito nga umay met agpariir. Nadagaang ngamin ti panawenna.
“Good evening, Miss Beautiful,” inrabak ni Sito ket nagpaigid iti ungto ti papag tapno nalawa ti pagtugawan ti balasang.
“Saanak met a napintas,” insungbat ti balasang. Nagtugaw.
“Kaniak la a maysa, sika ti Miss Philippines,” imperreng ni Sito. “No maikariak laeng, patagaboakon kenka. Siak ti para balsig iti pagtungoyo ken badigardmo tapno awan ti makaasideg kenka a sabali nga agarem.”
Nagkatawa ti balasang. “Saanka gayam nga sport,” kinunana. “Siguro, dimo pay kayat nga adda sabali a baro nga agarem kaniak?”
“Siempre, kayatko a kukuaka a bukbukod,” insungbat ni Sito. “Awan ti paasitgek kenka, off-limits amin a lallaki kenka.”
“Nagalistokan? Agar-aremka kadin?” kinuna ti balasang nga umis-isem.
“Basta laglagipem a sisasaganaak a matay gapu kenka!” Pimmasnek ti rupa ni Sito. Rabrabak ti kunana itay ngem kasla nagtauden iti kaunggan ti pusona dagiti balikasna.
Pagam-ammuan, impukkaw ni Nana Narda ti pannangan.
“Intay' kano mangrabiin, manong,” kinuna ni Marieta. “Sumarunonton ni manong.”
“Apay napanan ni Donnie?” Ti manong ni Marieta ti kayatna a sawen.
“Ket napanna pinasiar ti nobiana, a, manong.” Nagkatawa. “Idiayen a makipangan!”
Napanunot ni Sito a kastada met ken ni ulitegna ita. Napaisem. “Addanto aldaw a dawatek met ken ni nana dagita dakulapmo,” nakarawana.
“Ania? Kayatmo a sawen, pukolannak?” inyingar ti balasang ngem umis-isem.
“Saanka a pukolan,” inyallawat ni Sito. “Dawatek ken ni nana a yawidkan idiay balaymi.”
“No yawidnak, kasanon ‘diay trabahok?” insungbat manen ti balasang. “Numona ta saanka pay met a kongresman.”
Saanen a nagtagari ni Sito. Saanna a marasonan ti balasang.
Pinaunana ti balasang nga immuli. Naggiteb manen ti barukongna a nakakita iti likudan ti balasang. No maasawana, kasla nangabaken iti lotto. Mabalinna pay a pagpasindayag idiay ili.
Iti panganan, palpaliiwen ni Sito ni Marieta. Kiddayanna ti balasang no agsabat dagiti matada. Naltotan la ket ngarud iti panangarub-obna iti sangamalukong a digo ti sapsap.
“Number,” kinuna ni Marieta.
“Thirteen!” insungbat ni Sito apaman a nakainum.
Idi malpasda a mangan, timmulong ni Sito a nagkalungkong iti nangananda.
“Ay, inka idiayen, barok, ta siakon ditoy,” kinunana ni Nana Narda. “Inka ketdin aginana. Ammok a nabannogkayo a nagmalem a nagpaspasiar. Nakadanonkayo kano gayam iti arsadanan ti bantay iti daya. Adayo ti napagnayo. Saan laeng a sangapulo a kilometro.”
Gapu ta nasiputanna nga immulog ni Marieta, immulog met ni Sito. Adda ti ulitegna iti abay ti tawa; nakatugaw iti bangko.
Tangtangaden ti balasang ti langit idi makaulog ni Sito.
“Adda nakitam a layap?” dinamag ni Sito iti balasang. “No awan, bareng ti ayatko ti nakitam.”
“Ayatmo, kunam?”
Dimmakkel dagiti mata ti balasang. Ngem nabang-aran ni Sito ta isem ti makitana a nagbukar kadagiti mata ti babai. “Wen,” kinunana.
“Saurka. Ditaka man laengen.” Timmakder ti balasang. Sa nakataliaw ken ni Sito bayat nga umad-adayo.
“Maitiklebka!” impakamakam ni Sito. Ket dandani nasul-oyna ti angesna ta apagisu la ketdin a maisigkal ni Marieta iti nagrungarong a bato.
Sa laeng imbaw-ing ni Sito ti panagkitana idi makaulin ti balasang. Ita, naibaganan ti ayatna. Aguray laengen no ania ti pangngeddeng daytoy. Saan met a nasken nga agapura. Naubing pay met laeng. Bareng awan ti kalabanna iti balasang.
Nakitana ti ulitegna nga umul-ulog iti agdan.
Napaisem. Saan a makapagpustora ti ulitegna ken ni Nana Narda no adda dagiti annak ti baket.
Immabay ni Lakay San Lucas iti papag.
“Adda napanunotko, barok,” kinuna ti lakay. “No ngata agpatulongta kadagiti kakabagiantayo idiay Hawaii?”
“Ania koma a tulong, angkel?” inunton ni Sito. “Dawatentayo kadakuada nga ibotosdatayo? Ngem kaaduanna a US citizen sa metten dagiti kabagiantayo idiay.”
“Saan nga absentee voting ti kayatko a sawen. Siempre, ti gastuentayo nga agkampania,” insungbat ti lakay.
Nagkuretret ti muging ni Sito.
“Mangtedda ngata, angkel?” kinunana. “No agsurat ni nanang kadagiti kakasinsinna idiay Hawaii ket mangibaga iti uray igatangna la iti bagas, isubalitda a narigat ti biagda ita. Malaksid, a, no mapanka idiay Hawaii, angkel, ket ipalawagmo ti panggeptayo.”
“Mano ngata ti pagplete agingga idiay Hawaii?” nakuna ni Lakay San Lucas. “Agurayka, iti ginatangko a Bannawag, adda kolumnista a taga-Hawaii a nabasak ti sinuratna. Kasla Ric Agnes sa itay ti naganna. No ngata suratantayo ket ibagatayo ti panggep ti Apo Baboy?”
“Wen, a, ngem rummuarto met iti anunsio iti Bannawag,” insungbat ni Sito.
“Wen, aya,” nakuna ti lakay. “No agpa-Manila-tayto, mapantayto agdamag iti travel agency.”
“Nasayaat no dumaw-astayto met idiay Kongreso, angkel,” isingasing ni Sito, “tapno makitata ti pangopisinaantayto.”
“Wen nga agpayso!” immulagat ti lakay. “Tapno pastrekendata, ipambarta nga inta kitaen ti diputado ti distritotayo.”
Naginnapirda pay iti ragsakda iti napanunotda.
SAANDAN nga agpasiar nga aggatang. Agawid ni Lakay San Lucas tapno mapanna alaen ti pagbayadda kadagiti nagatangda a baboy nga itulodda iti kabigatanna. Agbati ni Sito amangan no adda masapa nga agitulod iti baboy ket adda mangawat.
Alaen ti lakay ti owner-na. Ngem sakbay a nakapanaw, dimteng met ni Lakay Doro. Makikalugan kano met tapno mapanna alaen ti pagbayadda.
Idi makapanaw dagiti dua a lallakay, namrayan ni Sito ti nagilad iti papag. Awan met ti sabali nga aramidenna no di agidda. Duduadan ken Nana Narda a nabati. Dinamagna itay iti baket no addan mabalinna a trabahuen ngem awan kano met.
Napanunotna a no adda koma ni Marieta, naragsak ngata nga agmalmalem.
Ngem kasanon no saan a sungbatan ti balasang no saan nga agbalin a kongresman? Ay, ket masapul nga agsalukag.
No ngata mapan agiwaras iti tarheta iti tiendaan wenno iti makitana nga adu a tao?
Nalagipna nga idi addada idiay COMELEC idiay Manila, adda nangibaga nga iti Pebrero 12 ti rugi ti panagkampania dagiti party-list ken dagiti kandidato a senador. Aggibus daytoy iti Mayo 11. Eleksion met iti Mayo 13.
Ngem saanak met nga agkampania, inrasonna iti bagina. Agiwaras laeng iti tarheta ken poster. Awan met ti ibagbaga dagiti tarheta ken poster nga ibotosda ti Apo Baboy. Nalagipna a kasta met ti ar-aramiden dagiti dadduma a politiko, kas mabuybuyana iti telebision. Kampay idi ibagbagada dagiti nasken a maaramid wenno naaramiddan a pagsayaatan dagiti Filipino. Ti nasken, makita ti rupada iti telebision.
Apaman a nakapelles, inkaratayna ti bagna a naglaon iti adu a tarheta ken sumagmamano a poster. Nagpakada ken ni Nana Narda. Imbagana ti panggepna.
“Wen, barok,” insungbat ti baket. “Agannadka laeng, amangan no makasarakka iti nabartek ket pagbabartekandaka.”
Napan iti tiendaan. Saan nga aldaw ti tienda ngem adu latta ti tao. Tapno saan a maibus daras ti tarheta, pinilina laeng dagiti ikkanna. Kasta met iti poster a manmano laengen.
“Ania daytoy Apo Baboy?” dinamag ti maysa a lalaki.
Inlawlawag ni Sito ti kayat a sawen ti partido agraman dagiti panggep ken mabalin a maitulong daytoy.
Masmasdaaw ni Sito iti bagina. Nakatartarus man ti panagsungbatna. Pampanunotenna no nangal-alaanna iti laingna ken no sadino ti nagpidpidutanna kadagiti impalpalawagna.
Ni ngata Marieta ti gapuna?
“Awan la ngarud ti paayos?” insalpika ti maysa a lalaki a dumdumngeg iti asidegda.
Napaisem ni Sito.
“Gapu ta napanglaw ti kandidatotayo, ikidemko koman ti mangkaut iti bukodko a kuarta para kenkuana,” insungbatna. ‘Ngem saan met pay a panawen ti eleksion. Amangan no adda makasaep a sabali ket adda agipulong,’ inayonna koma ngem dinan intuloy ta amangan no kunaenda nga awan ti agibagbaga kadakuada. Mapasubo pay ti kakaisuna a kuartana. “Ngem no addanton a pannakabagitayo idiay Kongreso, agunikayto latta kenkuana. Ibagayonto kenkuana dagiti problemayo ket siguraduek a sipupusonto a tumulong.”
“Nalaing man!” impukkaw ti aglaklako iti karne ti baboy.
Dandanidi mapugsot ti isem ni Sito idi agpapalakpak dagiti aglaklako.
“Agyamanak unay kadakayo,” kinuna ni Sito.
“Kasla adu ti party-list a pabotosan ita a panagbobotos,” imballaet ti maysa a babai a napuskol ti lipstikna ngem naingpis ti kidayna. “Nangngegko a nakurang sa la bassit itay a dua gasut. Adda pay party-list dagiti bakla, senior citizen, ken addan sa pay ketdi mangibagi kadagiti balo.”
Nagkakatawa dagiti aglaklako.
“No adda party-list dagiti balo, mangabak la ketdi. Minilion ngata ti balo iti Filipinas. Ket sigurado nga agbotos amin dagitoy!”
“Gapu ta baloka,” inkatawa ti lumakay iti kaabayna.
Kalpasan iti tiendaan, nagsursor pay ni Sito. Dina nadnadlaw, adda gayamen iti asideg ti munisipio.
Kinitana ti nagyan ti bag-na. Bassiten ti natda a tarheta. Nagawiden.
INDAGAS ni Lakay San Lucas ni Lakay Doro iti balay ti naud-udi. Kayat itay ti padana a lakay ti dumsaagen iti Parada ket aglugan laengen iti traysikel agingga iti balayda, ngem impapilitna nga itulodna.
Nadanon ni Lakay San Lucas ti baketna iti balayda. Nauma ngatan a mangung-ungngo iti kibongkibong ti anakna, nakuna ti lakay iti panunotna.
Ngem awan tagtagari ti baket nupay kasasao ti lakay. Binay-annen ti lakay. Dinan pinanggep a kasarita pay baket.
Di nagbayag, nakita laengen ni Lakay San Lucas nga immulog ti baketna nga adda igpilna a bassit a tampong.
Agtalaw man ngatan, nakuna ti lakay. Atiwna pay ti agdamdamo nga aginaw!
Di inggawid ni Lakay San Lucas ti asawana. Dina pay pinagunian daytoy.
Tumanabutob met ti baket idi makaulog. Nagpalaud iti kalsada.
Impapan latta ni Lakay San Lucas a mapan manen iti balay ti anakda a naikamang iti purok iti laud.
Inruarna ti supot a nangidulinanna iti puonanda nga aggatang iti baboy. Saan nga ammo ni baketna ti pagiduldulinanna. Maysa pay, saan a makauli ti baket iti sallabawan ti balayda a pangilemlemmenganna iti supot. Alaenna amin dayta amangan ket no adu ti nagatang dagiti kakaduada.
Impisokna ti supot iti bag nga inkaratayna. Insaganana metten dagiti lupotna nga itugotna idiay Manila. Ninayonanna iti maysa a paris amangan no maibayagda no mapanda idiay Kongreso.
Kinitana ti daan a petakana no adda met laeng dita ti ID-na a kas senior citizen. Sapulento la ketdi dagiti guardia ti ID-na, kas idi napan iti opisina ti Bannawag.
Naisapit iti ID-na ti sedulana ken ti daan a retratona. Nasayaat no isaganana amin itan tapno saanto nga agap-apura no agpa-Manila-da. Nagtulaganda itay ken Lakay Doro a sapaenda no bigat ti agpa-Norte. Itugotdan ti trak a pagkargaanda iti baboy nga ipa-Manila-da.
Immulog idi makairubuat. Pinagandarna ti trak ta amangan no adda diperensiana. Nasayaat met ti andarna. Kinargaanna ti dram iti danum a balonenda. Kinitana pay dagiti pilid ti trak no awan met laeng ti eppes. Kasta met ti reserba a pilid. Kinitana pay dagiti ramitda nangruna dagiti liabe ken dadduma pay. Kompleto ti karga ti tool box.
Insublatna ti nagluto iti pangaldawna. Panagkunana ket saan a nagluto ni baketna itay agsapa ta pasig nga ittip ti kimpet iti kaldero. Ania man ngatan ti sidana? Napadusngi a nakalagip iti sardinas.
Ngem no mapan gumatang iti sardinas, amangan no maranaanna manen iti tiendaan ni Anneng dagiti padana a lallakay ket agpaalada manen iti inumenda.
Nagsukain amangan no adda tedda ni baketna a sidsidana.
Adda nakitana a sangapirit a daing a munamon a nabungon iti sangapirgis a pagiwarnak.
Daing ita. Anianto manen ti pangrabiina?
Nagpanunot.
Awanda met ngata iti tiendaan iti kastoy nga oras, nakunana a dagiti padana a lallakay ti adda iti panunotna.
Kinarawana dagiti sensilio iti bolsana. Nangbilang. Mapan manen gumatang iti sardinas a pangaldaw ken pangrabiina. No addanto teddana, pamigatnanton.
Nagpalaud.
Nakayaman idi awan dagiti padana a lallakay iti tianggi. Gimmatang iti tallo a lata a babassit. Sidanto ni baketna ti mabati.
ITI sumipnget, inyilad ni Sito iti papag a pagur-urayanna iti pannakayayab ti pangrabii. Pambaranna a manguray iti yuulog ni Marieta. Nakapantalon iti maong ti balasang a simmangpet itay malem. Ngem ammona nga inton umulog daytoy, naka-shorts daytoyen iti nakipet ken nakiting. Bareng no umay pay agtugaw iti abayna. Agpennek no kuan a mangbuya iti agandap a pudaw dagiti luppo ti balasang.
Nagangtan ti silaw iti ngato ti agdan ket dimmanon iti yanna ti lawag ti bombilia. Simmaruno a nagparang ni Marieta iti sagpat ti agdan. Immulog daytoy.
Kas iti pattapatta ni Sito, naka-shorts ni Marieta ken nakatisert iti nalabaga nga adu ti suratna. Nalagipna nga uray idiay ilida, uso metten kadagiti agtutubo ti kasta a tisert.
Iti yaasideg ti balasang iti yanna, impigsa ni Sito a binasa ti nakasurat iti barukong ti tisert ni Marieta.
“Take me forever!” Sa insarunona: “Nagimaskan, Mayyang!”
“Adda gayam Mayyang-mo, manong,” kinuna ti balasang a nagtakder iti abay ti papag.
Bimmangon ni Sito tapno agtugaw ti balasang.
“Awan sabali no di sika ti Mayyang, adingko!” impasnek ni Sito ti rabak a kunana.
Naiturong manen dagiti mata ni Sito kadagiti napudaw a luppo ti balasang.
“Kaano ngata a maaprosak dagita? Maganata—“ saan a naituloy ni Sito ti ipasaksakna koma manen a saona ta dimmakkel dagiti mata ti balasang. Ket addaytan ti kanawan a dakulap daytoy!
(Maituloyto)
