AGKATKATAWA ni Sito a nanglisi iti inyaplaw ni Marieta a kanawanna. Dinilatan ti balasang ni Sito.
NOBELA: Apo Baboy Party-List (9)
“No matagi—“
“Heh! Purawto ngatan ti wak no matagikuam.” Pimmasnek ti rupa ni Marieta a timmangad iti langit.
Napakiet ni Sito. Awan sa ti namnamak, naisipna.
“Innakto mangtiliw iti kannaway nga isukatko iti wak,” imbales ni Sito. “Ammom, adu ti kannaway iti kataltalonan idiay ilimi. Agdissoda iti bukot ti nuang. Ken diak pay nakakita iti wak iti iliyo. Isu a diak mabuteng iti kinunam. No dinak kayat, itarayka!”
“Kayatmo ngarud ti maidarum iti kidnapping?” impangta ti balasang.
“Saan a bale a malungsotak iti pagbaludan,” inkarit ni Sito. “Basta mapnekak ti kayatko. Maysa, kunanto met la ni nanangta a no sadino ti nakaitiklebam isu met la ti bangonam!”
“Weee!” Immatiddog ti subsob ti balasang.
Madamdama pay, impukkaw ni Nana Narda ti pannangan.
“Saanakon a mangan ta dinak met kayat,” kasla agpaspasugnod kampay idi a kinuna ni Sito. “Uray matayakon!” Yad-adayom, Apo, nakuna met laeng ni Sito iti nakemna.
“Nasayaat ngarud ta tumangadka no kuan iti barsanga!” inrabak met ni Marieta a bulonna ti timmakder. “Ibagak ngarud ken ni nanang nga agpenitensiaka isu a dika mangrabii.”
“Ibagakto ken ni nanangmo a gapu ta dinak kayat, saanakon a mangan,” insungbat ketdi ni Sito.
Binuya manen ni Sito ti likudan ti balasang nga umul-uli iti agdan agingga iti nakastrek daytoy iti uneg.
Napawingiwing. Pudno ngata ti kinuna ni Marieta a dina kayat? Sapay no dina ar-arapaapen a no maasawana ti balasang, mabalinna a pagpangas iti lugarda, ken uray pay ngata iti ilida. De-adal ken napintas ni Marieta. Matiritir la ketdi ti tengnged dagiti babbaro a makakita kenkuana.
Ngem kasanon no pudno nga urayen pay ti balasang nga agkongresman sa awaten daytoy ti ayatna?
Pagam-ammuan ta nakitana ni Nana Narda iti sagpat ti agdan. Ay-ayaban daytoy a mapanen mangan.
Sigiginad ni Sito a timmakder. Mabain iti baket. Kasla inana metten daytoy gapu iti ulitegna. No agassawadanton ken Marieta, nanangnanto metten daytoy. Ngem anianto ngata ti makuna ni Marieta no mammuanna ti relasion ti ulitegna ken ni Nana Narda?
Gubat ngata? Masapul ngarud a di maammuan ti balasang daytoy. Masapul nga irtengen da ulitegna ken Nana Narda ti palimedda.
Malaksid no isina ni ulitegna ni ikitna a Caria. Apay ngamin a kasdiay ti ugali ti baket? Managpasugnod. Wenno kasla di patpatgen daytoy ni ulitegna idinto a nagadu ti annakda.
No ania ngamin ti saan a pangayatan ni ikitna iti panagkandidatoda nga aguliteg. Ibaga ketdin ti ikitna nga agbibisinda ken awan makukuartada.
Saan met a pudno dayta. No aggapuda iti Norte, pasaray mangyawid ti ulitegna iti sangakaban a bagas. Mano a bulan a kanenda daytan? Saan met ngata nga ammo ti ikitna nga adda babai ni ulitegna ta duada laeng nga aguliteg ti makaammo. Awan met ti sabali a nangibagbagaanna.
Nagtarus ni Sito iti bangsal ket nagbuggo. Agkammet met. Ni la Marieta ti agkutkutsara. Siuulimek a simmango iti lamisaan idinto ta tinangad ti balasang a nagtugaw iti batogna.
“Kaano a sumangpet ni Pari Lucas, barok?” dinamag ni Nana Narda.
“Into ngata no aldaw no bigat, nana,” kinuna ni Sito.
“Adu kano met ti nagatangyo?”
“Dua bakid, nana,” insungbat ni Sito.
“Ania ti bakid?” dinamag ni Marieta. “Ilokano kadi dayta a sao?”
“Sangabakid, kunam no sangapulo. Dua bakid no duapulo.”
“Nauneg ngamin nga Ilokano,” kinuna ti balasang.
“Narabaw laeng,” insalpika ni Sito.
“Malagipko, barok,” insallin met ni Nana Narda, “agar-aremka kadi ken ni Etang?”
Napakiet ni Sito, naisardengna ti nagngalngal. Tinaldiapanna ni Marieta a nakadumog, sa insublatna a kinita ni Roger iti kanawan ti balasang.
“Baroak met, nana,” kinuna ni Sito a sibabain. “Ammok a saanak a maikari ta aggatgatangak laeng iti baboy. Ngem inturturedko ti nagpudno ta no diak ibaga ti riknak, siak met ti marigatan.”
Kinita ni Roger ti kabsatna.
“Kasanon ni Noli?” kinuna ni Roger. “Kayong payen ti awagna kaniak.”
Nagkusipet ni Sito iti nangngegna. Adda met gayam karibalna iti ayat ni Marieta.
“Asino dayta a Noli, Etang?” dinamag ni Nana Narda.
“Katrabahuan ken gayyem ni Manong Donnie,” kinuna ni Marieta a nagmisuot. Ni met laeng Roger ti kunana a Donnie. Isu ti birngasda nga agina iti manongna. Naganna kano iti sirok ti latok. “Taga-Batac kano.”
“Ania met ti panagkitam kenkuana?”
Naglibbi ti balasang. “No magustuan ni manong, isudan ti agkabbalay.”
“Gapu ken ni Manong Sito, saanmon a kayat ni Noli?” insidir ni Roger.
“Asinoka met a mangidiktar no ania ti kayatko?” imbales ni Marieta. “Apay, bibianganka, aya, iti ar-armem?”
“Ala, sumardengkayon,” kinuna ni Nana Narda. “Addatayo iti sango ti panganan. Dayawentayo ti grasia.”
“No dakayo ti mangirugrugi!” imbales ni Roger. “Magustuanyo ngata ni Manong Sito ta agkongresmanto no mangabak ti party-list-da.”
Kasla nagsullat iti karabukob ni Sito ti alimonenna koma nga insubona. Pinidutna ti baso a naglaon iti danum nga adda iti sangona ket inarub-obna.
Inlayonnan ti timmakder nupay kayatna pay koma ti mangan. Ngem dina kayat a denggen ti pagsasaritaanda. Amangan no bumara ti saritaanda ket iparitdan ti panagtartarusda ken ulitegna iti balayda no kasta nga umayda aggatang iti baboy. Nupay kasta, patien pay laeng ni Sito a saan a paiturayan ni Nana Narda ken ni Roger a sabali ti anag ti panagsarsaritana gapu iti dayta a Noli a gayyemna a kayatna met a yasawa iti kabsatna.
Immulog ni Sito. Napan manen nagtugaw iti papag. Agpalpa ken agpariir dita. Wenno dita pay ketdin a maturog. Awan met ngata ti mangan-ano kenkuana. Adda met alad iti aglawlaw ti balay.
Ngem idi tumangad iti salamagi, napanunotna nga amangan no adda burangen nga aggigian dita.
Simgar dagiti dutdotna.
Nalagipna ti kinuna ti maysa a lakay iti purokda a no matay ti tao, agnaed ti espiritu daytoy kadagiti kayo. Wenno iti balay nga awan ti matataona.
Umulinto no namnamaennan a nakaturog dagiti annak ti baket, nangruna ken ni Roger. Kasla immatap ti riknana iti daytoy.
Umulog koma ni Marieta ket umay manen ditoy papag, naisipna.
Ngem napalabasen ti maysa nga oras, saan pay nga immulog ti balasang. Likliklikanna ngata ti saan nga umno a panangipagarup ni Roger, nakuna ni Sito iti bagina. No umulog ket agsarsaritada iti papag, amangan no ipagarup ni Roger nga isuna ti kayat ni Marieta.
“Umulikan, Sito, ket irikepkon ti ridaw,” inyawag ni Nana Narda idi agangay.
Sigiginad ni Sito a bimmangon.
“Siakton ti mangirikep, nana,” kinunana.
Ammona nga adda balunet ti ridaw a nakapasanggir iti adigi.
“Ala, ngarud, barok,” kinuna met ti baket ket limmaemen.
Idi umuli, nakitanan ti ikamenna iti kadaklan. Adda pungan ken ulesna iti bangko.
Gapu ta agmaymaysa, inyukradna ti ikamenna iti asideg ti bangko. Saan a nagidda iti batog ti tawa ta amangan no tan-awan ti burangen.
Iti iddana, palpaliiwenna ni Marieta. Plywood la a diding ti baetda. No maarasaasanna la koma ti balasang, penkenna no maikari met laeng.
Iti panagpampanunotna iti napasamak iti panganan, nabayag a naalana ti tuturoganna.
ALAS singko iti agsapa, nakariingen ni Lakay San Lucas. Bimmangon ta agsaraaw ti tianna. Saan a nakakaan idi sardam ta sardinas manen ti sindana. Masael sa pay ketdin. Maysa, pampanunotenna met ni baketna. Saan pay a nagpakita. No ania la ketdi ti pagkaskastaan ti asawana. Gapu kadi laengen ta di kayat daytoy a sumrek iti politika?
Dina kadi ammo a no adda gasatda, dakkelto met ti pakairanudanna? Saanton a kastoy ti biagda. Mabigbigbigdanto metten iti kagimongan. Atiwennanton dagiti politiko iti ilida a kas iti mayorda. Saandanton a tagtagibassiten.
Kinitana no adda pay danum iti termos. Nagtempla iti kape.
Nasayaat koma no adda pandesal nga isawsawna, naisipna. Madamdama pay ngata a dumteng ti nakabisikleta nga agipaspasiar iti pandesal. Ipadpad-engna ti agkape bareng no maurayna ti pandesal. Uray saan no kuan a mamigat. Amangan no masapa ni Pari Doro a dumaw-as iti balayda. Agkuyogda kano nga agpa-Norte. Aglugandan iti trak. Saan a bale nga umiandanton idiay Cabugao tapno masapada nga agbiahe inton bigat.
Nangngegna ti potpot ti aglako iti pandesal. Nangkaut iti beinte pisos iti bolsana. Ibatinanto ti dina makan tapno danonento ti baketna no agawid. Nalabit a no makita ti asawana nga awanen ti trak, agawid metten daytoy.
Ti bakbaketan nga awan nakemna, naibassawang ti unegna. Narigat la ngamin ti mangisina iti asawa. Amangan no pagsasawan dagiti annakna. Ngem patigmaanan koma dagitoy ti inada.
Naibusnan ti kapena idi adda agapo iti paraangan.
Timman-aw. Ni Lakay Doro.
“Umulika pay, pari, ta agkapeka,” inyawis ni Lakay San Lucas.
“Nalpasen, pari,” insungbat ni Lakay Doro a nagtugaw iti pangal ti agdan.
Nagdardaras a nagpelles ni Lakay San Lucas. Saanen a nagdigos. Nagdigos met idi simmangpet idi aldaw-kalman. Agdigosto laengen idiay Cabugao no sakbay nga agpa-Manila-da. Inkaratayna ti bag-na a naglaon iti lupotna.
Inserrana ti balay sa nagturong iti trak. Simmaruno kenkuana ni Lakay Doro. Nagtugaw daytoy iti bangir a sango.
Nainayad laeng ti panagpatarayna uray idi addadan iti highway. Awan met ti kamkamatenda nga oras. Nasayaat met no rabii nga agpa-Manila-da. Pabor no kua kadagiti baboy, tapno di pudoten dagitoy. Kalaingananto met a sumangpetda idiay Manila inton agsapa.
Aldawen idi dumtengda iti Cabugao. Addaytan dagiti baboy nga intulodda. Naikkaten dagiti pungo ken naigaluten dagitoy iti sirok ti kayo. Adda dagiti pasagad ken karison iti asideg ti alad. Agtutugaw dagiti akimbaboy iti papag iti sirok ti salamagi.
“Adtoyen ti kahero nga umay mangted iti bayad ti baboyyo,” kinuna ni Sito a nakakita iti ulitegna idinto a tinaldiapanna ni Lakay Doro a kadua daytoy.
“Saanakon nga agbayag, pari,” kinuna ni Lakay Doro idi agangay. “Agluganakon iti bus nga agpa-Norte. Ur-urayenda met ngatan ti pagbayadmi kadagiti gatangmi.”
Intulod ni Sito ni Lakay Doro iti kalsada pambaranna a kumita iti trak a pagkargaanda iti baboy a naka-parking iti igid.
Kinita ni Lakay San Lucas ti listaanna kadagiti nagatangda a baboy. Saggaysa nga inawaganna dagiti akimbaboy. Nagbilang iti imbayadna.
Di nagbayag, simmangpet metten dagiti kaduada a naggatang iti sabali nga ili tapno alaenda ti pagbayadda.
Dinamag ni Sito ti panagkampaniada para iti Apo Baboy.
“Naiwarasmi aminen dagiti tarheta nga intedmo,” kinunada. “Kunada kadagiti nagpasiaranmi a saantayo kano a madanagan. Ibotosda kano ti party-list-tayo.”
“Ti imasna, agasapul met dagiti tao iti pagpaayus,” inkatawa ti maysa. “Ngem imbagami lattan a maiparit pay laeng ta saan pay a panawen ti kampania.”
“Apay ngarud nga agkamkampaniakayo?” impilosopo ti maysa a lalaki nga aglanglanga a bartek.
“Imbagami laeng ti kaadda daytoy a party-list,” kinuna ni Sito.
Sakbay a pimmanaw dagiti kakaduada, binilin ni Lakay San Lucas dagitoy nga umayda tumulong nga agkarga kalpasan ti pangngaldaw.
Nangaldaw dagiti aguliteg apaman a nakapanaw dagiti nagitulod iti baboy.
Idi agpalpalpadan iti papag iti sirok ti salamagi, imbaga ni Sito ti napanunotna a panagpaimprentada iti tisert nga aramatendanto nga agkampania. Kasta met ti panagpaimprentada iti tarheta ta naibusen ti iwarwarasda.
“Wen, aya?” nakuna ni Lakay San Lucas. “Napintas man dayta a napanunotmo, barok. Uray nalpasen ti eleksion, us-usarendanto pay laeng ti tisert. Mano ngarud ti paaramidta?”
“Uray sangagasut pay laeng, angkel,” insungbat ni Sito. “Siempre, warasantayo dagiti kapurokantayo. Ken uray dagiti gagayyemtayo a taga-ili. Ken uray ditoy paggatgatangantayo iti baboy.”
“Ngem mano ngata ti pategna dayta sangagasut?”
“Kas pagarigan sangagasut a pisos ti maysa, dies mil daytan. Sa pamarkaam,” insungbat ni Sito.
“Nasayaat no sadiayto Divisoria a gumatangtayo iti tisert,” nakuna ni Lakay San Lucas. “Nalaklaka idiay.”
Dimteng dagiti kakaduada nga agkarga iti baboy. Inukodda ti lima nga impan iti igid ti kalsada a yan ti trak.
“Annadanyo dayta maysa ket kasla alingo!” impalagip ni Lakay San Lucas a nangitudo iti agpaspasgar a sumsumkad a baboy.
Innala ni Sito ti tali ti maysa a baboy idi makaasidegda iti trak. Tinaluntonna ti tali ket idi makaasideg ti baboy iti yanna, linapigosna a dagus idinto nga adda met nangtiliw iti kamaudi daytoy. Nagungik ti baboy idi bagkatenda nga ikarga iti trak.
Insublatda ti aglanglanga nga alingo. Iniggaman ni Sito ti tali, ket idi taluntonenna daytoy, simmabat ti baboy. Limmagto ti baro. Naglaplapus ti baboy. Naimbag ta nakalisi ni Sito. Ngem kasta unayen ti pegges ti baboy a nagtaray. Naisimbalud ti tali iti ima ni Sito ket naipasubsob ti baro iti daga. Inulod ti baboy. Naimbag ta naikkat met laeng a dagus ni Sito ti pannakaisimbalud ti tali iti imana.
Kinamatda ti baboy. Adda nangaramid iti silo. Ad-adda manen ti taray ti baboy idi sinaruno dagiti aso. Simrek daytoy iti maysa nga inaladan. Gapu ta naipasuli nga awanen ti pagtarayanna, simmango manen kadagiti mangkamkamat. Ken nagpasgar manen a kasla kumilaw dagiti matana. Agbambanang-es pay nga agpaparang dagiti saongna.
“Dayta silo!” impukkaw ni Sito, ket inallawatna ti inyawat ti kaduada nga atiddog a bikal a nakaisakawan ti silo.
Inyasideg ni Sito ti silo iti subsob ti baboy a kasla mangigay-at manen iti panagtarayna. Ngem sinaligda iti sikiganna.
Nagbanang-es manen ti baboy ket idi tumaray, insakaw met a dagus ni Sito ti silo iti tengnged daytoy.
Naburang-it a napaidda ti baboy idi masirut ti silo iti tengngedna. Naimbag ta nakapagsekkad ni Sito ta di ket koma naisurot manen a naidaramudom.
Inalistuan met dagiti kakaduana a pinandagan ti baboy sa binagkatda nga impan iti trak. Kasta unay ti ungik ken gulagolna.
Gapu iti pungtot ni Sito, kasla awan aniamanna nga impuruakna ti baboy iti uneg ti trak ket naguyas agingga iti tengnga.
Dumayamudom a nagtugaw dagiti dadduma iti bannogda a nagkamat.
Idi maikargada aminen, immuli ni Lakay San Lucas tapno agpakada ken ni Nana Narda.
Sumaruno koma ni Sito ngem ikkanna dagiti dua iti gundaway nga agpinnakada.
Napan ni Sito iti bomba ti danum tapno agbuggo. Idi makitana nga umulog ti ulitegna, immuli metten tapno alaenna ti bag-na ken pambaranna met ti agpakada iti katkatuganganenna.
“Inkami manen, nana,” kinunana. “Pakibagayonto laengen ken ni Marieta.”
“Wen, barok,” insungbat ti baket. “Ala, saanmonto koma a pagang-angawan ni Marieta.”
Kasla limmagto ti puso ni Sito. Naarakupna ti baket.
“Dika agdanag, nana,” insungbatna. “Ayatekto ni Marieta iti nalablabes pay ngem iti panangipategko iti bagik.”
(Maituloyto)
