PAMILIARKAYO kadi pay iti kayo a bittaog? No saan, kunayo, mabalin a maysan ti lugaryo kadagiti disso a nakirangen wenno awan pay ketdin bittaogna. Kinapudnona, adun a lugar ditoy Filipinas ti awanen ti bittaogna.
Maaw-awagan pay ti bittaog (Calophyllum inophyllum) iti bitaog, bintangur, tamanu, wenno kamani, Alexandrian Laurel Balltree, beach touriga, Borneo-mahogany, Indian doomba oiltree, Indian laurel, laurel wood, satin touriga, ken tacahamac tree. Maysa a natibker a klase ti kayo ti bittaog; naandur iti kalamidad a kas iti tikag ken bagyo. Gapu ta nagsasanggala dagiti pennetna, napintas nga aramiden nga alsong (a kas iti ar-aramidenda iti Kabisayaan), tarikayo a pagbalay, maaramid a suekos (bakia), ken takon dagiti sandalias.
Napintas a linong gapu iti kinarukbosna ken nabanglo ti sabongna. Isu a kaay-ayo nga imula dagiti addaan iti beach resort.
Idi un-unana, iti Kailokuan, maar-aramat a segden ti lanana.
TULONG ITI MANNALON: Timmangken nga Ullod ti Inyanak ti Baboymo?
Dagiti met Polynesian, kangrunaanna dagiti taga-Samoa, us-usarenda dagiti bulongna a kas pagsabidong kadagiti lames, ta adda imet a sabidong dagiti bulongna. Usarenda pay ti tubbog ti kayo, a makasabidong met, a pagaramid kadagiti pana nga adda sabidongna. Ket ti natangkenan a bungana, a makasabidong met, maar-aramat a kas pagpatay iti bao—ta kaay-ayo a kanen ti bao ti natangkenan a bungana.
Napintas pay a sarikedked wenno mangigawid iti panagreggaay a daga. Iti lugarmi a Fusina, Camalaniugan, Cagayan, adu idi ti bittaog ditoy. Ngem idi 1980s, in-inut a napukan dagiti dadakkel a bittaog ta nailako kadagiti agar-aramid iti bakia. Ket gapu ta agpukpukawen daytoy a klase ti kayo, napanunot dagiti mangimaton iti Eco Park ti Camalaniugan nga idauluan ni Mayor Sid Cabbadu, MENRO Designate Edmar P. Cabaya, ken Environment Specialist Vouhn Ronel Pagibitan ti panagpaaduda iti daytoy a klase ti kayo a maimula kadagiti kabambantayan. Pagsayaatanna ta nalaka laeng ti agpatubo iti bittaog. Agpidut laeng kadagiti naregreg a bunga, wenno mabalin met a burasen dagiti natangkenan a bungana. Adda sabut ti bunga ngem nasaysayaat no bay-an a kasta. Patubuen daytoy iti naiplastik a daga, a kas iti ar-aramidenmi. Pagtalinaeden a nadam-eg ti daga ken ipuesto iti lugar a malinlinongan. --O
(Bannawag, Mayo 16, 31, 2023)
